Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Mmalaya a nganyi audi mua kuitaba?

Mmalaya a nganyi audi mua kuitaba?

Mmalaya a nganyi audi mua kuitaba?

“MALAYA ende avua ne bukole, anu muvuaye pende ne bukole; kadi malu akenzaye avua patupu, anu mudiye lelu patupu.”​—King Henry the Eighth, kudi William Shakespeare.

Shakespeare uvua wakula bua malaya a muepiskopo muena mu ditunga dia Angleterre Thomas Wolsey uvua ne dîyi dia kuamba mu malu a tshididi a mu Angleterre mu lukama lua bidimu lua 16. Bamue bantu badi mua kuamba ne: diumvuija dia Shakespeare ndikumbanyine kabidi malaya a bungi adibu bumvua lelu’eu. Bakokeshi batu balaya bantu misangu ne misangu bintu bia bungi kadi badi babakumbajila anu bikese tshianana. Ke bualu kayi, ki mbikole bua kumvua bua tshinyi bantu badi bela malaya a mishindu yonso mpata.

Dipanga kukumbaja malaya didi divula

Tshilejilu, mu mvita mikole ivua mienzeke mu matunga a mu Balkans mu bidimu bia 1990, Tshipangu tshia bulongolodi bua Matunga Masanga tshidi tshitangila malu a bukubi tshiakaleja ne: tshimenga tshia Srebrenica mu Bosnie tshivua “muaba uvua ne bua kuikala mu bupole.” Bualu ebu buakamueneka buikala bua kueyemena kudi matunga adi mu bulongolodi bua matunga masanga. Ba Mizilman binunu ne binunu bakanyemena mu Srebrenica bavua bela pabu meji nanku. Kadi ndekelu wa bionso, dilaya dia muaba wa bupole eu kadiakakumbana to. (Musambu 146:3) Mu ngondo wa muanda-mutekete wa tshidimu tshia 1995, baluishi bakasakila patupu basalayi ba Matunga Masanga ne kubuelabu mu tshimenga ne mvita. Ba Mizilman bapite pa 6 000 bakajimina ne baluishi aba bakashipa ba Mizilman (bavua kabayi basalayi) kupita pa bantu 1 200.

Nsombelu ya mishindu yonso mmiuule tente ne malaya adi kaayi makumbane. Bantu badi bamona ne: badi babashima bikole ne “malu bungi kabuyi kubala a dishima adi apambuishangana adibu bendeshe ngumu bu malenga” adibu bumvua lelu. “Malaya a bena tshididi ba bungi adibu kabayi bakumbaje” mmabatekeshe ku muoyo bikole. (The New Encyclopædia Britannica, Volime 15, dibeji dia 37) Balombodi ba bitendelelu ba kueyemena badi balaya bua kutabalelela bena mu bisumbu biabu, badi babadinga mu mushindu mubiamubi. Nansha mu midimu ya bulongeshi ne ya bumunganga (idi bantu benza bua luse ne bua kukuatshisha bakuabu) bamue mbanyange dieyemena diabu ne mbakengeshe anyi mene mbashipe aba bavuabu ne bua kukuba. Bushuwa, kabiena bikemesha padi Bible utudimuija bua kubenga kuitabuja dîyi dionso.​—Nsumuinu 14:15.

Malaya adibu bakumbaja

Bushuwa, bantu bavule batu bakumbaja misangu ya bungi malu adibu balaya ne lutatu lua bungi. (Musambu 15:4) Dîyi diabu didi dibenzeja ne badi badinemeka. Bakuabu pabu mbasue kukumbaja mêyi abu ne lungenyi luimpe. Mbadiakaje ne mbasue kuenza tshivuabu balaye kadi kabena ne mushindu wa kutshikumbaja to. Malu a mu mpukampuka adi mua kunyanga nansha malaya mimpe a mushindu kayi.​—Muambi 9:11.

Nansha bua bualu kayi buonso, tshia kumanya tshia se: mbikolele bantu ba bungi bua kuitaba malaya a muntu, nansha yeye muikale nganyi anyi nganyi. Nunku, lukonko ludi lujuka ne: Kudiku malaya atudi mua kuitaba anyi? Eyowa, adiku. Tudi mua kuitaba malaya adi mu Bible Dîyi dia Nzambi. Bua tshinyi kubenga kutangila tshidi tshiena-bualu tshidi tshilonda tshiamba bua bualu ebu? Udi mua kufika pebe ku diamba anu mukadi bakuabu ba bungi bambe ne: tudi mua kuitaba malu adi Nzambi mulaye.

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 3]

AP Photo/​Amel Emric