Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Yehowa udi ne dinanga dia lulamatu dia bungi

Yehowa udi ne dinanga dia lulamatu dia bungi

Yehowa udi ne dinanga dia lulamatu dia bungi

“Yehowa udi ne . . . luse lujalame lua bungi.”​—MUSAMBU 145:8.

1. Nzambi udi uleja dinanga diende too ne kudi banganyi?

 “NZAMBI udi dinanga.” (1 Yone 4:8) Mêyi adi asankisha aa adi ajadika ne: mushindu udi Yehowa ukokesha bifukibua biende mmushindamene pa dinanga. Se udi upesha too ne bantu badi kabayi nansha bamutumikila munya ne mvula, ubifila ne dinanga diende dionso! (Matayo 5:44, 45) Bua dinanga dia Nzambi dia bukua-bantu, nansha baluishi bende badi mua kunyingalala bua mpekatu yabu ne kuyilekela, kunyemena kudiye ne kupeta muoyo wa tshiendelele. (Yone 3:16) Kadi mu katupa kîpi emu, Yehowa neabutule bantu babi badi kabayi basue kudilengeja bua bantu bimpe badi bamunange bapete muoyo wa tshiendelele mu bulongolodi bupiabupia budi buakane.​—Musambu 37:9-11, 29; 2 Petelo 3:13.

2. Ntshibadi kayi tshia watshi mushindu tshia dinanga didi Yehowa uleja bantu badi badilambule kudiye?

2 Yehowa udi uleja batendeledi bende balelela dinanga mu mushindu muimpe mutambe ne bua kashidi. Dinanga edi ndiumvuija mu muaku wa mu tshiena-Ebelu udibu bakudimune ne: “luse lujalame” anyi “dinanga dia lulamatu.” Davidi Mukalenge wa Isalele wa kale uvua wangata luse lujalame lua Nzambi ne mushinga wa bungi. Bua malu avuaye mudimuene ne bua dielangana meji bua malu adi Nzambi wenzela bantu, Davidi wakimba ne: “Yehowa udi . . . ne luse lujalame lua bungi [anyi “dinanga dia lulamatu,” NW].”​—Musambu 145:8.

Mua kumanya bena lulamatu ba Nzambi

3, 4. (a) Mmunyi mudi Musambu wa 145 utuambuluisha bua kumanya bena lulamatu ba Yehowa? (b) Mmushindu kayi udi bena lulamatu ba Nzambi ‘bamuvudijila disanka’?

3 Hana mamuende wa muprofete Samuele wakamba bua Yehowa Nzambi ne: “Udi ukuba makasa a bamulamatshi bende.” (1 Samuele 2:9, MMM) “Bamulamatshi” anyi bena lulamatu aba mbanganyi? Mukalenge Davidi udi ufila diandamuna. Kunyima kua yeye mumane kutumbisha ngikadilu ya dikema ya Yehowa, udi wamba ne: ‘[Bena lulamatu] bebe nebakuvudijile disanka.’ (Musambu 145:10) Pamu’apa udi mua kudikonka mushindu udi bantu betu aba mua kuvudijila Nzambi disanka anyi kumubenesha. Tshia kumpala, badi bamubenesha pa kumutumbisha anyi kumusamuna.

4 Bena lulamatu ba Yehowa mbamanyike bu bantu badi bapatula malu mimpe mukana muabu bamuanyisha. Mbualu kayi bunene butubu batamba kuyikila padibu bapetangana ne bantu bakuabu anyi padibu mu bisangilu biabu bia bena Kristo? Ki mbualu bua Bukalenge bua Yehowa anyi? Basadidi ba lulamatu ba Nzambi badi ne meji a buena a Davidi wakimba ne: ‘Nebambilangane bua butumbi bua bukalenge buebe [wewe Yehowa], nebakulangane bua bukole buebe.’​—Musambu 145:11.

5. Ntshinyi tshidi tshituleja ne: Yehowa utu uteleja bena lulamatu bende padibu bamusamuna?

5 Yehowa utuku uteleja bena lulamatu bende padibu bamutumbisha anyi? Eyowa, utu uteleja malu adibu bamba. Mu mulayi kampanda udi utangila ntendelelu mulelela bua matuku etu aa, Malaki wakafunda ne: ‘Pashishe, bakadi banemeka Yehowa bakasombeshangana, ne Yehowa wakabateleja matshi, wakabumvuila, ne mukanda wa tshivulukidi wakafundibua kumpala kuende bua kuanyisha bantu aba bakadi batshina Nzambi ne bakadi banemeka dîna diende.’ (Malaki 3:16) Bidi bisankisha Yehowa bikole padi bena lulamatu bende bamba malu mimpe adi amutangila, ne udi ubavuluka.

6. Mmudimu kayi udi utuambuluisha bua kumanya bena lulamatu ba Nzambi?

6 Basadidi ba Yehowa ba lulamatu badi kabidi mua kumuenekela ku dikima diabu ne lungenyi luabu lua dituadija kuakula ne bantu badi kabayi batendeledi ba Nzambi mulelela. Bushuwa, bena lulamatu ba Nzambi ‘badi bamanyisha bana ba bantu bienzedi biende binene, ne butumbi bua bunene bua bukalenge buende.’ (Musambu 145:12) Utuku ukeba mishindu yonso idi imueneka ne ubuelelapu bua kuambila bantu bakuabu malu adi atangila bumfumu bua Yehowa anyi? Bishilangane ne mbulamatadi ya bantu ikala ne bua kujimina mu katantshi emu, bumfumu buende mbua tshiendelele. (1 Timote 1:17) Bidi bikengela bua bantu kulonga ne lukasa luonso malu adi atangila bumfumu bua tshiendelele bua Yehowa ne kubutua nyama ku mikolo. Davidi wakimba ne: ‘Bukalenge buebe budi bukalenge bua tshiendelele. Ne bukokeshi buebe budi bushala too ne ku bikondo bionso.’​—Musambu 145:13.

7, 8. Ntshinyi tshiakenzeka mu tshidimu tshia 1914, ne ntshinyi tshidi tshijadika ne: Nzambi udi ukokesha mpindieu ku diambuluisha dia Bukalenge bua Muanende?

7 Kubangila mu tshidimu tshia 1914, nkumueneke bualu bukuabu butudi ne bua kuakuila bua mushindu udi Yehowa muikale Mfumu. Mu tshidimu atshi, Nzambi wakajadika Bukalenge bua Masiya bua mu diulu, kutekaye Yezu Kristo Muana wa Davidi Mukalenge wabu. Nunku Yehowa wakakumbaja dilaya diende dia se: bukalenge bua Davidi buvua ne bua kujalama bua kashidi ne tshiendelele.​—2 Samuele 7:12, 13; Luka 1:32, 33.

8 Tshidi tshileja ne: mpindieu Yehowa udi ukokesha ku butuangaji bua Bukalenge bua Muanende Yezu Kristo ntshimuenekele ku malu adi enda akumbana a tshimanyinu tshia dikalaku dia Yezu. Tshitupa tshitambe bunene tshia tshimanyinu atshi tshivua mudimu wakamanyisha Yezu uvuabu ne bua kuenza kudi bena lulamatu bonso ba Nzambi pakambaye ne: ‘Nebambile bantu bonso ba pa buloba lumu luimpe elu lua bukalenge buanyi, neluikale tshimanyishilu ku bisamba bionso; pashishe nshikidilu nealue.’ (Matayo 24:3-14) Bu mudi balamatshi ba Nzambi bikale bakumbaja mulayi eu ne lukunukunu, bantu miliyo isambombo, balume ne bakaji ne bana badi mpindieu benza mudimu eu munene ne wikala kauyi mua kuenzeka tshiakabidi. Mu katupa kîpi emu, nshikidilu wa baluishi bonso ba Bukalenge bua Yehowa nealue.​—Buakabuluibua 11:15, 18.

Bumfumu Butambe Bunene bua Yehowa budi butuambuluisha

9, 10. Ndishilangana kayi didi pankatshi pa Yehowa ne bamfumu ba bantu?

9 Bituikala bena Kristo badilambule kudi Nzambi, malanda etu ne Mukalenge Mutambe Bunene Yehowa adi atupetesha masanka a bungi. (Musambu 71:5; 116:12) Tshilejilu, bu mutudi tutshina Nzambi ne tuenza malu makane, udi utuanyisha ne tudi tusemena nende pabuipi mu nyuma. (Bienzedi 10:34, 35; Yakobo 4:8) Kadi, misangu ya bungi bamfumu batu badienza balunda ba bantu banene, bu mudi bamfumu ba basalayi, bangenda mushinga banene, bena manaya bende lumu ne bantu banene ba mu malu a dijikija lutetuku. Bilondeshile tshikandakanda kampanda tshia mu Afrike, munene kampanda wa mbulamatadi wakamba mêyi adi alonda aa pa bidi bitangila miaba idi bupele bua bungi mu ditunga diabu: “Ndi mumanye tshitu ba bungi ba kutudi kabayi basue kuyila miaba eyi. Bidi anu bualu tudi basue kupua muoyo ne: miaba ya buena eyi kayenaku to. Malu aa adi asamisha tuondo tuetu tua mioyo ne tuetu tudi tushala ne mitshima ipampakana bua [mashinyi] a mushinga mukole atudi tuendela.”​—Sowetan.

10 Bushuwa, bamue bamfumu pabu batu baditatshisha ne muoyo mujima bua diakalenga dia bantu badibu balombola. Kadi nansha bamfumu batu ne bubanji bua bungi menemene kabatu bamanye bantu badibu bakokesha bimpe to. Bulelela, tudi ne bua kudikonka ne: Kudiku muludiki kampanda utu uditatshisha bua bantu bende bonso bikole, wambuluisha yonso wa kudibu mu tshikondo tshia dikenga anyi? Eyowa, udiku. Davidi wakafunda ne: ‘Yehowa udi wimanyika bonso badi bamba kupona, udi ubisha bonso badi [bakobame] panshi.’​—Musambu 145:14.

11. Mmateta kayi adi akuata bena lulamatu ba Nzambi, ne ndiambuluisha kayi didibu nadi?

11 Ntatu ne makenga bia bungi bitu bitulukila bena lulamatu ba Yehowa Nzambi bua dipanga bupuangane diabu ne bualu badi mu bulongolodi budi ku bukokeshi bua Satana udi “mubi.” (1 Yone 5:19, Muanda Mulenga Lelu; Musambu 34:19) Batu bakengesha bena Kristo. Bamue bena Kristo badi bakenga bua masama anyi bua padibu bafuishe. Minga misangu, bilema bia bena lulamatu ba Yehowa bidi mua kubafikisha ku ‘dikobamina panshi’ ne ditekeshibua ku muoyo. Kadi nansha bobu mua kupeta ntatu ya mushindu kayi, Yehowa udi anu pabuipi bua kusamba yonso wa kudibu ne kumupesha bukole bua mu nyuma. Ke mushindu udi Mukalenge Yezu Kristo uditatshisha ne dinanga dionso bua bantu bende bena lulamatu nunku.​—Musambu 72:12-14.

Biakudia bikumbane mu tshikondo tshiabi

12, 13. Mmushindu kayi udi Yehowa ukumbaja majinga a “tshintu tshionso tshidi ne muoyo” bimpe menemene?

12 Bua luse lujalame lua bungi ludi Yehowa nalu, udi ukumbaja majinga onso a basadidi bende. Udi uakumbaja ne biakudia bidi bibakolesha mubidi. Mukalenge Davidi wakafunda ne: ‘Mêsu a bifukibua bionso adi akutekemena; wewe [Yehowa] udi ubipesha biakudia biabi mu tshikondo tshiabi. Udi ubulula tshianza tshiebe, tshintu tshionso tshidi ne muoyo udi utshiukutshisha ne diakalengele.’ (Musambu 145:15, 16) Nansha mu bikondo bia dikenga, Yehowa udi mua kuenza bua bena lulamatu bende bapete ‘ku dituku tshiakudia tshidibu bakengela.’​—Luka 11:3, Mukanda wa Mvidi Mukulu [Mishonyi, MMV]; Luka 12:29, 30.

13 Davidi wakamba ne: ‘Tshintu tshionso tshidi ne muoyo’ tshidi tshiukuta. Ebi bidi bitangila ne nyama kabidi. Bu kuoku kakuyi bukua-bisonsa ne bukua-mitshi bidi bivule pa buloba bûme ne mu mâyi, bifukibua bia mu mâyi, nyunyi, ne nyama ya pa buloba bume kabivua mua kupeta kapepa kimpe ka kueyela anyi biakudia nansha. (Musambu 104:14) Kadi Yehowa udi wenza bua buonso buabi biukute.

14, 15. Mmunyi mudi biakudia bia mu nyuma bifidibua lelu?

14 Bantu mbashilangane ne nyama bualu bobu badi ne majinga a mu nyuma. (Matayo 5:3) Yehowa udi ukumbaja majinga a mu nyuma a bena lulamatu bende mu mushindu wa dikema! Kumpala kua Yezu kufua, wakalaya ne: “Mupika wa lulamatu ne wa budimu” uvua ne bua kupesha bayidi bende “biakudia [bia mu nyuma] mu tshikondo tshiakanyine.” (Matayo 24:45, NW) Bashadile ba mu kasumbu ka bela manyi 144 000 ke badi benza kasumbu ka mupika aka lelu. Ku diambuluisha diabu, Yehowa mmufile biakudia bia mu nyuma bia bungi.

15 Tshilejilu, bantu ba bungi ba Yehowa badi mpindieu ne nkudimuinu wa Bible mupiamupia ne mujalame wa mu muakulu wabu. Bushuwa, dikala ne nkudimuinu wa Les Saintes Écritures​—Traduction du monde nouveau ndibenesha dinene be! Kabidi, mbatungunuke ne kupatula mikanda ya malu a mu Bible miliyo ne miliyo mu miakulu mipite pa 300. Biakudia bia mu nyuma bionso ebi ndibenesha kudi batendeledi balelela badi pa buloba bujima. Nnganyi udibu ne bua kutumbisha bua bionso ebi? Udi anu Yehowa Nzambi. Bua luse lujalame luende lunene, mmuteke kasumbu ka mupika bua kufila “biakudia mu tshikondo tshiakanyine.” Ku butuangaji bua bintu bionso bidiye muenze ebi, udi ukutshisha “tshintu tshionso tshidi ne muoyo” tshidi mu mparadizu wa mu nyuma wa lelu. Ne basadidi ba Yehowa badi basanka bikole bua ditekemena dia kumona mu tshitupa tshîpi emu buloba bukudimuka bulua mparadizu muena dîna.​—Luka 23:42, 43.

16, 17. (a) Mbilejilu kayi bitudi nabi bia biakudia bia mu nyuma bivua bifike mu tshikondo tshiakanyine? (b) Mmunyi mudi Musambu wa 145 uleja tshidi meji a bena lulamatu ba Nzambi pa bidi bitangila tshilumbu tshitambe bunene tshivua Satana mujule?

16 Tuangate tshilejilu tshimue tshitambe buimpe tshia biakudia bipeta mu tshikondo tshiabi. Mu 1939, Mvita Mibidi ya buloba bujima yakatuadija ku Mputu. Anu mu tshiotshi tshidimu atshi, mu tshibejibeji tshia Tshibumba tshia Nsentedi tshia 1 Kasuamansense (mu Anglais) muvua tshiena-bualu tshivua tshiamba ne: “Dibenga kubuelakana mu malu a tshididi ne mvita.” Bu muvua tshiena-bualu etshi tshiumvuije malu matoke, Bantemu ba Yehowa ba buloba bujima bakamona ne: bivua bimpe bua kushalabu kabayi babuelakana nansha kakese mu malu a mvita ya bukua-bisamba. Bua bualu ebu, mbulamatadi ya nseke ibidi ivua iluishangana yakabajikijila tshiji mu bidimu bisambombo bia mvita ayi. Kadi nansha muvuabu babakanga midimu ne babakengesha, basadidi ba Nzambi ba lulamatu bakatungunuka anu ne kuyisha lumu luimpe lua Bukalenge. Kubangila mu 1939 too ne mu 1946, bakavulangana mu mushindu wa dikema wa bantu 157 pa lukama. Kabidi, lulamatu luabu luende lumu luvuabu nalu mu tshikondo tshia mvita ayi ludi lutungunuka ne kuambuluisha bantu bua kumanyabu ntendelelu mulelela.​—Yeshaya 2:2-4.

17 Biakudia bia mu nyuma bidi Yehowa ufila kabiena anu bia mu tshikondo tshiakanyine patupu to, bidi kabidi bikumbane bua kutukutshisha. Pavua bisamba munkatshi mua diluangana mu Mvita Mibidi ya buloba bujima, bakambuluisha bantu ba Yehowa bua kutuishila mêsu pa tshintu kampanda tshia mushinga mukole tshivua tshipite ne lupandu luabu buobu bine. Yehowa wakabambuluisha bua kujingulula ne: tshilumbu tshitambe bunene tshidi tshitangila bukua-bifukibua bionso ntshidi tshitangila bumfumu butambe bunene bua Yehowa budi bumuakanyine. Nunku kabienaku bienza disanka bua kumona ne: bua lulamatu luvuabu nalu, Ntemu wa Yehowa yonso uvua ne tshiende tshikese tshivuaye muenze bua kubingisha Yehowa mudiye muakanyine Bumfumu buende Butambe Bunene ne mupishe Diabolo mudiye muena dishima anyi? (Nsumuinu 27:11) Bishilangane ne Satana udi ushiminyina Yehowa malu ne umubanda ne malu a mafi bua mushindu udiye ulombola, bena lulamatu ba Yehowa badi batungunuka ne kuamba patoke ne: ‘Yehowa udi muakane mu njila yonso idiye uyilamu.’​—Musambu 145:17.

18. Fila tshilejilu tshia matuku aa tshia biakudia bia mu nyuma bikumbane bidi bifike mu tshikondo tshiabi.

18 Tshilejilu tshikuabu tshia biakudia bia mu nyuma bikumbane bidi bifika mu tshikondo tshiakanyine ntshia mukanda wa Approchez-vous de Jéhovah uvua mupatuke mu Mpungilu wa Distrike wa “Bamanyishi ba Bukalenge ba tshisumi” uvua muenzeke miaba nkama ne nkama pa buloba bujima mu tshidimu tshia 2002 ne tshia 2003. Mukanda eu, muenza kudi “mupika wa lulamatu ne wa budimu” ne mupatula kudi Bantemu ba Yehowa mmushindamene pa ngikadilu ya dikema ya Yehowa Nzambi, kusangisha ne eyi idi mu Musambu wa 145. Mukanda mulenga eu newambuluishe balamatshi ba Nzambi bua kusemenabu pabuipi nende bikole menemene.

Tshikondo tshia kusemena pabuipi menemene ne Yehowa

19. Ndîba kayi dia kashiba ka ndekelu didi disemena pabuipi, ne mmunyi mutudi mua kupita nadi?

19 Dîba dia kashiba ka ndekelu dia dikosa dia tshilumbu tshidi tshitangila bumfumu butambe bunene bua Yehowa didi diende disemena pabuipi. Anu muvuabi bileja mu Yehezekele nshapita wa 38, mu tshitupa tshîpi emu Satana neakumbaje mudimu wende waleja mudiye “Gogo wa buloba bua Magoga.” Mmumue ne: nebele bantu ba Yehowa mvita pa buloba bujima. Netshikale bualu bua madikolela onso menza kudi Satana bua kunyanga lulamatu lua balamatshi ba Nzambi. Dîba adi ke dikala batendeledi ba Yehowa ne bua kunyemena kudiye bamubikila ne muoyo mujima, bamuela mbila bakeba diambuluisha. Ditshina diabu dia Yehowa ne kanemu konso ne dinanga diabu kudiye nebikale bia tshianana anyi? Nansha kakese, bualu Musambu wa 145 udi wamba ne: ‘Yehowa udi pabuipi ne bonso badi bamubikila, kudi bonso badi bamubikila mu bushuwa. Yeye udi umana dijinga dionso dia badi bamutshina, udi umvua muadi wabu kabidi, udi ubasungila. Yehowa udi ulama bonso badi bamunanga, kadi neabutule bantu babi bonso.’​—Musambu 145:18-20.

20. Mmunyi muakumbana mêyi adi mu Musambu wa 145:18-20 matuku makese kumpala eku?

20 Nebikale bualu bua disanka dia bungi bua kumona muikale Yehowa Nzambi pabuipi netu, ne kumona bukole buende bua kutukuba pabutulaye benji ba malu mabi bonso! Mu tshikondo atshi tshia kashiba ka ndekelu tshikadi pabuipi menemene, Yehowa neateleje amu aba ‘badi bamubikila mu bushuwa.’ Kadi kakuteleja bena mpala ibidi to. Dîyi dia Nzambi didi dileja patoke ne: mudimu wonso muenza ne dîna dia Nzambi mu minite ya ndekelu kudi benji ba malu mabi newikale anu wa patupu.​—Nsumuinu 1:28, 29; Mika 3:4; Luka 13:24, 25.

21. Mmunyi mudi bena lulamatu ba Yehowa baleja ne: badi ne disanka dia kuenza mudimu ne dîna dia Nzambi?

21 Mpindieu ke tshikondo menemene tshia badi batshina Yehowa ‘kumubikila mu bushuwa.’ Bena lulamatu bende badi ne disanka dia kutela dîna diende mu masambila abu ne mu nseke idibu bela mu bisangilu biabu. Badi batela dîna dia Nzambi mu miyuki yabu ya pa nkayabu. Ne badi bamanyisha dîna dia Yehowa ne dikima padibu benza mudimu wabu wa diyisha bantu.​—Lomo 10:10, 13-15.

22. Bua tshinyi bidi bimpe bua kutungunuka ne kukandamena majinga ne bikadilu bia bantu ba panu?

22 Bua malanda mashême atudi badie ne Yehowa Nzambi kutungunukawu ne kutupetesha mabenesha, bidi kabidi bia mushinga bua tuetu kukandamena bintu bidi mua kunyanga makanda etu a mu nyuma, bu mudi lukuka lua bintu, manaya mabole, mutshima wa dibenga kufuilangana luse nansha dibenga kutuka anyi kutshiuka bakengi. (1 Yone 2:15-17; 3:15-17) Tuetu katuyi balekele malu aa, ngikadilu eyi ne bibidilu bia mushindu eu bidi mua kutufikisha ku dienza mpekatu munene ne kulua kupangila dianyishibua kudi Yehowa. (1 Yone 2:1, 2; 3:6) Bidi bia meji bua kushala bamanye ne: Yehowa neatungunuke ne kutuleja luse lujalame anyi dinanga dia lulamatu anu patuikala tuetu petu bashale ne lulamatu kudiye.​—2 Samuele 22:26.

23. Mmalu kayi mapite buimpe adi mindile bena lulamatu ba Nzambi matuku adi kumpala?

23 Nunku tushalayi bajalamije meji etu onso baatangije amu ku matuku mapite bulenga atshilualua adi mindile bena lulamatu ba Yehowa. Pa kuenza nunku, tudi tupeta ditekemena ditambe buimpe dia kuikala munkatshi mua bantu bikala ne bua kusamuna Yehowa, kumutumbisha ne kumuvudijila disanka “[dituku dionso dijima]” ne “tshiendelele.” (Musambu 145:1, 2) Nunku ‘tudilame mu dinanga dia Nzambi, too ne ku muoyo wa tshiendelele.’ (Yuda 20, 21) Bu mutudi tutungunuka ne kupeta mabenesha adi afumina ku ngikadilu mitambe buimpe ya Tatu wetu wa mu diulu, kusangisha ne luse lujalame luende lunene ludiye uleja aba badi bamunange, tushale balame anu meji a buena akaleja Davidi mu mêyi ende a ndekelu adi mu Musambu wa 145 adi amba ne: ‘Mukana muanyi nemuambe butumbi bua Yehowa, bukua bantu bonso buvudijile dîna diende dia tshijila disanka too ne kashidi.’

Newandamune munyi?

• Mmunyi mudi Musambu wa 145 utuambuluisha bua kumanya bena lulamatu ba Nzambi?

• Mmunyi mudi Yehowa ‘ukutshisha tshintu tshionso tshidi ne muoyo’?

• Bua tshinyi tudi ne bua kusemena pabuipi ne Yehowa?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 16]

Bena lulamatu ba Nzambi badi ne disanka dia kuyikidilangana malu ende a bukole

[Tshimfuanyi mu dibeji 17]

Basadidi ba Yehowa badi bambuluisha bantu bakuabu ne dikima dionso bua kulonga malu a butumbi bua bukalenge buende

[Bimfuanyi mu dibeji 18]

Yehowa udi upesha “tshintu tshionso tshidi ne muoyo” biakudia

[Mêyi a dianyisha]

Nyama: Parque de la Naturaleza de Cabárceno

[Tshimfuanyi mu dibeji 19]

Yehowa udi upesha bena lulamatu bende badi bamulomba diambuluisha mu disambila bukole ne bulombodi