Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu a Nzambi ne bukole buebe bua mubidi

Malu a Nzambi ne bukole buebe bua mubidi

Malu a Nzambi ne bukole buebe bua mubidi

UTU pamu’apa upitshisha mêba a bungi bua kulama bukole buebe bua mubidi. Dituku dionso utu mua kuikala ulala mêba matue ku muanda mukulu, wenza mêba a bungi bua kulamba ne kudia biakudia, ne wenza makuabu mêba muanda-mukulu anyi mapite apu ku mudimu bua kupeta mfranga ya kufuta bua nzubu ne bua kusumba biakudia. Pautu usama, utu pamu’apa upitshisha mêba a bungi ne utula makuta bua kumonangana ne munganga anyi kukeba mitshi ya bafike bua kunua. Utu ukomba mu nzubu anyi umukolopa, wowa mâyi ne pamu’apa wibidija mubidi pa tshibidilu, bionso ebi anu bua kulama makanda ebe a mubidi.

Kadi kulama bukole bua mubidi kakuena anu kulomba kukumbaja bidi mubidi ukengela to. Kudi tshintu tshikuabu tshidi ne mushinga muvule bua kumona mua kuikala ne makanda a mubidi mimpe. Baminganga badi baleja ne: ditabuja diebe ne makanda ebe a mubidi bidi bienda pamue anu bu mukaba ne tshilamba.

Bidi anu bu mukaba ne tshilamba

Mulongeshi Hedley Peach wa ku iniversite wa Melbourne (mu ditunga dia Australie) udi wamba ne: “Mikanda ya bungi idi yakula bua tshilumbu etshi idi ileja ne: kudi diumvuangana dinene pankatshi pa ditabuja dikole ne bukole bua mubidi.” Tshikandakanda tshikuabu tshiakela nseke pa malu adi mu mikanda eyi, tshiamba ne: “Batu bamba kabidi ne: buena-Nzambi butu buenda pamue ne . . . luendu lua mashi luimpe, dibenga kupeta masama a mioyo . . . nansha ne njiwu mikese ya bafuana kupeta kansere ka mu mala.”​—The Medical Journal of Australia (MJA).

Bia muomumue, pavua bena iniversite wa Californie bayukile ne bantu 6 545 mu ditunga dia États-Unis mu tshidimu tshia 2002, bakasangana ne: “bantu batu baya kutendelela musangu umue ku lumingu batu balala bidimu bia bungi kupita aba batu bayamu ku mpukapuka anyi kabayi mene bayamu to.” Mulongeshi Doug Oman wa mu tshilongelu tshia malu a makanda a mubidi a bantu bonso tshia ku iniversite wa Californie, uvua mulombole diyukidilangana adi wakamba ne: “Tuvua bapete dishilangana edi nansha panyima pa bamane kutangila malu bu mudi: malanda ne bantu bakuabu ne makanda a mubidi, pamue ne dinua makanya ne dibidija dia mubidi.”

Tshikandakanda tshikuabu tshidi tshiakula bua malu makuabu mimpe atu nawu bantu batu batendelela, tshidi tshiamba ne: “Makebulula menza mu ditunga dia Australie mmaleje ne: bantu batu batendelela batu ne nsombelu wa dîku mushindame, kabatu batamba kukuatshika maluvu anyi banua diamba, kabatu batamba kudiowa anyi bela meji bua kuenza nunku, kabatu ne tunyinganyinga tua bungi to, kadi batu baditatshisha bikole bua bakuabu.” (MJA) Pashishe, tshikandakanda tshikuabu tshidi tshiamba ne: “Bantu badi ne ditabuja dikole badi bamueneka bu badi bajikija kanyinganyinga kabu lubilu kunyima kua lufu lua muntu udibu banange kupita bantu badi kabayi ne ditabuja.”​—BMJ (tshivuabu babikila kumpala ne: The British Medical Journal).

Kudi mumvuija mashilashilangane pa tshidi tshikale ditabuja dilelela. Pabi, nsombelu webe wa mu nyuma udi ne bukole bua bungi pa mubidi webe ne meji ebe. Bualu ebu budi bumvuangana ne mêyi kampanda akamba Yezu Kristo kukadi bidimu bitue ku 2 000 mpindieu. Wakamba ne: ‘Badi bapele mu mitshima yabu badi ne disanka.’ (Matayo 5:3) Bu mudi bukole buebe bua mubidi ne disanka diebe bienda pamue ne nsombelu webe wa mu nyuma, nanku mbimpe kudikonka ne: ‘Nkuepi kundi mua kupeta bulombodi buimpe bua mu nyuma? Kuikala muntu wa ditabuja kudi kumvuija tshinyi?’

[Mêyi a dianyisha bua bimfuanyi mu dibeji 2]

Photo Credits: Dibeji 18: Mao Tse-tung and Golda Meir: Hulton/​Archive by Getty Images; Francis Ferdinand: From the book The War of the Nations; Hirohito, Lindbergh, & Einstein: U.S. National Archives photo; Stalin: U.S. Army photo; Roosevelt: Franklin D. Roosevelt Library; Churchill: The Trustees of the Imperial War Museum (MH 26392)