Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Ndi mumone luse lujalame ne ditabalelangana bia Yehowa

Ndi mumone luse lujalame ne ditabalelangana bia Yehowa

Malu a mu nsombelu

Ndi mumone luse lujalame ne ditabalelangana bia Yehowa

MALONDA KUDI FAY KING

Baledi banyi bavua bantu ba malu mimpe, kadi anu bu mutu bantu ba bungi bikale, kabavua basue malu a Nzambi to. Mamu uvua ne tshibidilu tshia kuamba ne: “Nzambi udi ne bua kuikalaku, tshianana udi muenze bilongo ne mitshi nnganyi?” Kadi ke pavuaye ushikidila apu.

TATU wakafua mu 1939 pamvua ne bidimu 11, ne tuvua basombele ne Mamu mu tshitupa tshia buloba tshia Stockport ku Sud kua Manchester, mu ditunga dia Angleterre. Mvua misangu ya bungi musue kumanya malu mavule adi atangila Mufuki wanyi ne mvua nnemeka Bible, nansha mumvua tshiyi mumanye tshintu nansha tshimuepele tshivuamu. Ke bualu kayi ngakangata dipangadika dia kubuela mu Ekeleziya wa Anglikane bua kumona tshimvua mua kupetamu.

Tshivua bualu ne ditendelela ne malu makuabu avuabu benzamu to, kadi pavuabu babala Evanjeliyo, mêyi a Yezu avua bu avua anjadikila ne: malu a mu Bible avua ne bua kuikala malelela. Pandi ngela meji ku bualu abu, bidi binkemesha bua mumvua tshiyi ndibadila Bible nkayanyi. Nansha pashishe, pakampesha mulunda kampanda wa dîku dietu mukanda wa “Dipungila Dikulukulu” dikudimuna mu ngakuilu mupepele wa buena-lelu, tshiakawubala to.

Mvita ya bena Corée yakabudika mu 1950 yakangeleshisha meji bikole. Mvita eyi ivua ne bua kutangalaka anu muvua Mvita mibidi ya Buloba bujima mienze anyi? Bu yoyi mua kutangalaka nanku, mmunyi mumvua mua kutumikila mukenji wa Yezu wa kunanga baluishi banyi? Kadi mvua mene mua kulekela bantu baluisha ditunga dietu tshiyi ngenza tshintu nansha tshimue anyi? Bu meme mua kuenza nanku, atshi tshivua mua kuikala diepuka bujitu buanyi. Nansha muvua nkonko eyi innyungulula mutu, mvua anu mutuishibue ne: mandamuna ayi onso avua mu Bible, nansha mumvua tshiyi mumanye mushindu ne muaba wa kuapetela.

Ndi nkeba bulelela mu Australie

Mu 1954 meme ne Mamu tuakamuangala kuya kusombela mu ditunga dia Australie, muvua yaya Jean musombele. Bidimu bikese panyima, yaya Jean wakangambila ne: uvua mulombe Bantemu ba Yehowa bua balue kuntangila bualu uvua mumanye ne: mvua munange malu a mu Bible ne kabidi mvua ne tshibidilu tshia kuya mu nzambi. Uvua musue kumanya tshimvua ngela meji bua Bantemu ba Yehowa. Wakangambila ne: “Tshiena mumanye malu adibu bamba ni mmalelela ni nga dishima, kadi tshidibi badi bumvuija malu mudi bitendelelu bia bungi kabiyi biumvuija to.”

Bill Schneider ne mukajende Linda Schneider ke bakalua kuntangila; bavua bantu ba musangelu. Bakavua ne bidimu bipite pa 60 ne bavua Bantemu ba Yehowa bidimu bia bungi bimane kupita. Bavua benze mudimu ku kadiomba ka Bantemu ba Yehowa kavua mu tshimenga tshia Adélaïde, kadi pakakandikabu mudimu wa diyisha mu Australie mu Mvita Mibidi ya buloba bujima, bakalua bambi ba lumu luimpe ba ku dîba ne ku dîba. Kadi nansha muvua Bill ne Linda bangambuluishe bikole, ntshivua anu ngenda ngendakana mu bitendelelu bikuabu.

Muena mudimu nanyi mukuabu wakaya nanyi mu masangisha a muambi Billy Graham ne pashishe bamue ba kutudi bakadisangisha ne muludiki umue wa tshitendelelu bua kuandamunaye nkonko ituvua nayi. Ngakela luanyi lukonko luvua anu luntatshisha bikole elu: “Mmunyi muudi mua kuikala muena Kristo ne munange baluishi bebe paudi uya mu mvita ne ubashipa?” Bantu bonso bakela tshibingu, bualu bivua bimueneke ne: lukonko alu luvua lubatonde pabu buonso! Kunyima kua katantshi kakese, muludiki wa tshitendelelu au wakamba ne: “Tshiena mumanye diandamuna dia lukonko alu to. Ntshidi ngela meji.”

Eku dilonga dianyi dia Bible ne Bill ne Linda divua anu dienda ditungunuka, ne ngakatambula mu ngondo wa tshitema wa tshidimu tshia 1958. Mvua musue kulonda tshilejilu tshia balongeshi banyi, nanku mu ngondo wa muanda-mukulu wa tshidimu tshiakalonda, ngakangata mudimu wa bumpanda-njila (muyishi wa lumu luimpe wa ku dîba ne ku dîba). Kunyima kua ngondo muanda-mukulu, ngakalua mpanda-njila wa pa buende. Mvua ne disanka dia bungi pangakumvua ne: yaya Jean uvua pende mutungunuke ne dilonga diende dia Bible ne ukavua mutambule!

Badi bunzulula tshiibi bua midimu mikuabu

Mvua ngenza mudimu mu tshimue tshisumbu tshia mu tshimenga tshia Sydney ne mvua ndombola malonga a Bible a bungi. Dimue dituku, ngakapetangana ne mulombodi kampanda wa mu Ekeleziya wa Anglikane ukavua mu pansio, meme kumuebeja tshivua ekeleziya wabu wamba bua nshikidilu wa buloba. Nansha muakangambilaye ne: uvua mulongeshe malongesha a ekeleziya munkatshi mua bidimu 50, diandamuna diende diakankemesha bikole be: “Nganji kukeba diandamuna bualu tshiena mumanye Bible bimpe bu mutu Bantemu ba Yehowa bamumanye to.”

Matuku makese panyima pa bualu ebu, bakalomba bana betu bavua basue bua kuyabu kuenza mudimu mu ditunga dia Pakistan. Ngakuuja dibeji dia kulomba nadi bua kuya kadi tshiyi mumanye ne: kabavua batuma bakaji bajike to, anu bansongalume bajike anyi bantu basele. Bidi bimueneka ne: bakatuma formilere wanyi ku Brooklyn, ku biro bididi bilombola mudimu wetu buloba bujima, bualu ngakapeta diakamue mukanda uvua ungambila ne: bu meme musue kuya, kuvua muaba mu tshimenga tshia Bombay (tshidibu babikila mpindieu ne: Mumbai) mu ditunga dia Inde. Tuvua mu tshidimu tshia 1962. Ngakitaba bua kuya ne ngakenza ngondo 18 mu Bombay kumpala kua kuya mu tshimenga tshia Allahabad.

Ngakabanga kulonga tshiena-Hindi ne muoyo mujima. Difunda ne dishindumuna muakulu eu wa mu Inde ditu misangu ya bungi dipetangana, nunku kabitu bikole bua kuumanya to. Kadi bivua bintonda bikole pavua bena nzubu bandomba bua kuakula mu Anglais pamutu pa meme kupatata ne muakulu wabu! Tshidi, ditunga dipiadipia edi divua ne malu malenga ne ntantu ne kabidi dituilangana ne bana betu Bantemu ba mu Australie divua dinkuatshisha.

Pantshivua mupuekele, dibaka divua dinsamina muoyo, kadi dîba dingakatambula, ngakabanga kuenzela Yehowa mudimu wa bungi tshiyi kabidi nansha ngela meji ku bia mabaka to. Kadi mpindieu, ngakatuadija kabidi kumvua muoyo wa kupeta mulume. Bu mumvua tshiyi musue kulekela mudimu wanyi umvua ngenzela ku ba-bende eu, ngakasambila Yehowa bua bualu abu ne ngakabumusha mu mutu muanyi.

Disanka dimvua tshiyi muelele meji

Edwin Skinner ke uvua utangila mudimu wa ku filiale wa mu Inde tshikondo atshi. Uvua mubuele mu kalasa ka muanda mukulu ka Gilada mu tshidimu tshia 1946 ne bana betu bakuabu ba lulamatu bu mudi Harold King ne Stanley Jones, bakatumabu mu ditunga dia Chine. * Mu 1958 bakakuata Harold ne Stanley, kubelabu mu tusho tua muntu pa nkayende anu bualu bavua bayisha mu tshimenga tshia Shanghai. Pakapatuka Harold mu buloko mu 1963, Edwin wakamufundila mukanda. Harold wakamuandamuna pakapinganaye ku Hong-Kong ufumina ku luendu luvuaye muenze mu États-Unis ne mu Grande-Bretagne ne wakaleja ne: uvua ne dijinga dia kusela. Wakambila Edwin ne: uvua musambile bua bualu abu pavuaye mu buloko ne wakebeja Edwin ni uvuaku mumanye Ntemu kampanda uvua mua kuikala mukaji muimpe wa yeye kusela.

Mu Inde batu batamba kutuangaja balume ne bakaji bua kuselanganabu, ne bavua balomba misangu ya bungi Edwin bua kuenza nanku, kadi misangu yonso uvua anu ubenga. Nunku wakafila mukanda wa Harold kudi Ruth McKay, mukaji wa Homer, uvua mutangidi wa tshijengu. Ndekelu wa bionso, Ruth wakamfundila bua kungambila ne: misionere mukuabu uvua mu bulelela kukavua bidimu bia bungi uvua ukeba mukaji ne wakankonka ni mvua mua kunanga bua kufundila misionere au. Kakangambila ni misionere au uvua nganyi anyi malu makuabu avua amutangila to.

Pa kumbusha Yehowa, muntu nansha umue kavua mumanye disambila dimvua muenze bua kupeta mulume, ne lungenyi lua kumpala luakamvuila luvua lua kubenga bualu abu. Kadi pangakatamba kuela meji bua bualu ebu, ngakamona ne: misangu ya bungi, Yehowa utu wandamuna masambila etu mu mushindu utuvua katuyi belele meji. Nanku ngakafundila Ruth ne: bu mumvua tshiyi ne dibanza dia kusedibua anu kudi misionere au, amuambile bua kufunda mukanda mukuabu. Mukanda muibidi wakafunda Harold King uvua wanyi meme.

Foto ne muyuki wa malu a Harold bivua bipatuke mu bikandakanda bishilashilangane panyima pa dipatuka diende mu buloko mu Chine. Tshikondo atshi, uvua mumanyike bikole mu buloba bujima, kadi lulamatu luende mu mudimu wa Yehowa ke luakansankisha bikole. Nunku tuakafundilangana nende mikanda munkatshi mua ngondo itanu ne pashishe ngakaya ku Hong-kong. Tuakaselangana mu dia matuku 5 ngondo wa dikumi wa tshidimu tshia 1965.

Tuetu bonso tuvua basue kuselangana ne kushala mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba, ne mushindu utuvua tuenda tukola, tuakumvua muoyo wa kuikalaku ne muntu ku luseke kupita kuikala ne bintu bikuabu bionso. Ngakalua kunanga Harold bikole be, ne pamvua mmona mushindu uvuaye bimpe ne bantu ne mushindu uvuaye ujikija bilumbu bivua bijuka mu mudimu wetu, kanemu kanyi kudiye kakavula bikole. Munkatshi mua bidimu 27 tuvua ne nsombelu wa disanka mu dibaka dietu ne kabidi tuakapeta mabenesha a bungi a kudi Yehowa.

Bantu ba mu Chine mbenji ba mudimu ba dilambu ne ntu mubanange bikole. Mu Hong-Kong badi bakula tshiena-Cantonais, muakulu wa mu Chine udi mukole bua kuulonga kupita tshiena-Mandarin bualu udi ne bikuma bungi tshianana. Meme ne Harold tuakatuadija mu nzubu wa ba-misionere ku biro bia filiale bia Bantemu ba Yehowa ne pashishe tuakenzela mudimu miaba kabukabu ya mu Hong-Kong. Bulelela, tuvua ne disanka dia bungi, kadi mu 1976 ngapeta disama dikole.

Ndi nduangana ne masama

Mashi a bungi avua ampatuka munkatshi mua ngondo ndambu ne akakepela bikole mu mubidi. Bavua ne bua kumpanda, kadi baminganga ba ku lupitadi kutuakaya bakangambila ne: kabavua mua kumpanda kakuyi mashi bualu bu buobu anu bampande nanku mvua mua kufua. Dinga dituku pavua badoktere bayukila bualu buanyi, baminganga bakateta bua kushintulula lungenyi luanyi, bamba ne: tshivua ne bua kudishipesha tshianana nanku to. Bavua ne bua kupanda bantu 12 dituku adi, 10 dijima bua kubatudisha mafu, kadi ngakamona ne: kabavua bambile bakaji bavua ne mafu aba dîyi nansha dimue bua muvuabu bashipa bana babu to.

Ndekelu wa bionso, Harold wakafundila lupitadi mukanda bua kubumbusha mu bualu nansha meme mufue, ne badoktere bakitaba bua kumpanda. Bakaya nanyi mu nzubu wa dipandila bantu ne bakandongolola bua kuntuabu buanga bua ditekesha nabu diumvua dia bisama. Kadi ku ndekelu, munganga uvua ne bua kuntua buanga abu wakabenga ne bakampatula mu lupitadi ku bukole.

Ke tuetu kuya kumona doktere mukuabu uvua wuondopa masama a bantu bakaji. Pa kumona bunene bua disama dianyi, wakitaba bua kumpandaye ku makuta makese bu tuetu mua kubenga kuambila muntu nansha umue bungi bua makuta avuaye mutulombe. Wakampanda kakuyi bualu ne kakangela mashi to. Meme ne Harold tuakamona luse lujalame ne ditabalelangana bia Yehowa bua bualu buetu mu tshikondo atshi tshikole.

Mu 1992, Harold wakasama disama dia lufu. Tuakaya ku biro bia filiale ne bakatulamaku bimpe. Bayanyi munanga wakajikija lubilu luende lua pa buloba mu 1993 pavuaye ne bidimu 81.

Ndi mpingana mu Angleterre

Mvua ne disanka dia kuikala muena dîku dia Betele wa ku Hong-Kong, kadi mubidi wanyi kautshivua witaba luya lukole ne tshitalela to. Pashishe ngakapapuka pangakapeta mukanda uvua ufumina ku Brooklyn muvuabu bankonka ni mvua mua kuitaba bua kuya mu Betele mukuabu mumvua mua kuikala bimpe bilondeshile kusama kuanyi. Nunku, mu tshidimu tshia 2000, ngakapingana mu Angleterre ne kuya kusombela ku Betele wa mu Londres. Dimuangala dianyi diakamueneka bualu bua dinanga dinene be! Bakangakidila ne disanka ne ndi ne disanka dia bungi dia kuenza midimu mishilashilangane bu mudi kuambuluisha bua kuakaja tshilaminu tshia mikanda ya dîku dia Betele ne mikanda yatshi 2 000.

Ndi kabidi mu tshisumbu tshia muakulu wa bena Chine tshidi mu tshimenga tshia Londres, kadi munemu malu akadi mashintuluke. Lelu’eu, bantu bakese menemene ke badi bafumina ku Hong-Kong, kadi ba bungi badi bafumina mu bitupa bikuabu bia mu Chine. Badi bakula tshiena-Mandarin; elu ndutatu lukuabu lutudi tupeta mu mudimu wa buambi. Kudi luapolo mu ditunga dijima idi ileja ne: badi balonga Bible ne balongi ba iniversite badi bafumina mu Chine. Mbenji ba mudimu ba menemene ne badi banyisha bulelela bua mu Bible budibu balonga. Bidi bienza disanka bua kubambuluisha.

Mu ditalala dia muaba wanyi mupiamupia undi musombele, ntu misangu ya bungi ngela meji ku nsombelu wanyi wa disanka ne ntungunuka ne kuanyisha luse lujalame lua Yehowa. Ludi luenzeja bua malu onso adi umvuangana ne disua diende akumbane ne mushindu udiye utabalela basadidi bende ku muntu ku muntu udi umueneka patoke. Mbikumbanyine bua meme kumusakidila bua mushindu udiye uditatshisha bua bualu buanyi ne dinanga dionso.​—1 Petelo 5:6, 7.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 19 Malu a mu nsombelu a ba-misionere babidi aba akapatuka mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 1 Kasuabanga 1963, dibeji dia 661-666 ne tshia mu dia 1 Tshisanga 1966, dibeji dia 212-224, mu Mfualansa.

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Pamvua ngenza mudimu mu Inde

[Bimfuanyi mu dibeji 25]

Harold King mu 1963 ne pavuaye wenza mudimu mu Chine mu bidimu bia 1950

[Bimfuanyi mu dibeji 26]

Dituku dia dibaka dietu mu Hong-Kong, mu dia 5 ngondo wa dikumi, tshidimu tshia 1965

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Meme ne bena dîku dia Betele wa mu Hong-Kong, Liang ne mukajende ke badi munkatshi, Gannaway ne mukajende ku diabalume