Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

‘Tshimuenekelu tshia malu a pa buloba ebu tshidi tshienda tshishintuluka’

‘Tshimuenekelu tshia malu a pa buloba ebu tshidi tshienda tshishintuluka’

‘Tshimuenekelu tshia malu a pa buloba ebu tshidi tshienda tshishintuluka’

“Bana betu, ndi nnuambila ne: diba didi diende dikepa.”​—1 KOLINTO 7:29, MMM.

1, 2. Mmalu kayi audi mumone mashintuluke mu nsombelu mu bantu?

 MMALU kayi audi mumone mashintuluke katshia bakulela? Udiku mua kutela amue a ku malu aa anyi? Tshilejilu, malu mmalubuluke mu mianda ya luondapu. Bua makebulula menza mu malu aa, matuku a muoyo wa muntu mu amue matunga mmavule kumbukila ku bidimu muinshi mua 50 (ku ntuadijilu kua lukama lua bidimu lua 20), malue kupita pa bidimu 70 lelu’eu! Ela kabidi meji bua mushindu udi tshisanji, televizion, telefone ya ku bianza ne biamu bia fax bituambuluishe. Bualu bukuabu butudi katuyi mua kupua muoyo ndiya kumpala dia malu a tulasa, a tudiendelandela ne a manême a bantu bidi bilengeje nsombelu wa miliyo ne miliyo ya bantu.

2 Bushuwa, mashintuluka onso aa kaavua anu onso mimpe to. Tudi bamanye bipeta bitambe bubi bidi bifumina ku dibundabunda dia bibawu, dinyanguka dia bikadilu bilenga, divula dia dinua dia diamba ne dia difua dia mabaka, dibanda dia bintu mishinga, ne divula dia njiwu ya ba ngulube wa tshinyangu anyi bena malu a terorisme. Nansha nanku, newitabe pamuapa mêyi avua Paulo mufunde kale a ne: ‘Tshimuenekelu tshia malu a pa buloba ebu [tshidi tshienda tshishintuluka].’​—1 Kolinto 7:31.

3. Ntshinyi tshivua Paulo musue kuamba pakafundaye ne: ‘Tshimuenekelu tshia buloba ebu tshidi tshienda tshishintuluka’?

3 Pakamba Paulo mêyi aa, uvua ufuanyikija malu a panu ne tshinayilu tshia manaya. Bantu badi banayila pa tshinayilu etshi mbamfumu ba tshididi, balombodi ba bitendelelu ne bamanyi bende lumu, ne yonso wa kudibu udi wenza wende mudimu tshiende tshikondo ne pashishe umbuka ne ushila bakuabu muaba. Malu mmatungunuke anu ne kuenzeka nunku munkatshi mua bidimu bia bungi. Mu bikondo bia kale, dîku kampanda dia bumfumu divua mua kushala mu bukalenge munkatshi mua bidimu bivule, ne mashintuluka avua enda majetetemajetete. Kadi kabitu bienzeka nanku lelu to, bualu malu adi mua kushintuluka diakamue bobu bashipe mfumu kampanda wa bena tshididi. Bushuwa, mu tshikondo tshia ndululu etshi, katuena bamanye tshikala mua kuenzeka makelela to.

4. (a) Mmuenenu kayi wa nkatshinkatshi udi bena Kristo ne bua kuikala nende pa bidi bitangila mianda idi yenzeka pa buloba? (b) Mbijadiki kayi bibidi bituakonkonona mpindieu?

4 Bikala panu pikale bu pa tshinayilu ne bamfumu bapu bikale bu banayi, bena Kristo buobu badi bu babandidi. * Kadi bu mudibu ‘kabayi ba pa buloba,’ kabena baditatshisha bela kalele bua nnayilu anyi mene bumuntu bua banayi aba to. (Yone 17:16) Kadi badi bakeba ne muoyo mujima bimanyinu bidi bileja ne: bumfumu bua bantu aba budi buenda butangile ku tshibungubungu anyi ku kabutu, bualu mbamanye bimpe ne: tshikondo etshi tshidi ne bua kuanji kutua ku ndekelu kuatshi kumpala kua Yehowa kuteka malu makane mapiamapia adi bantu bindila kukadi mutantshi mule. * Nunku tukonkononayi bijadiki bibidi bidi bileja ne: tudi mu tshikondo tshia ku nshikidilu ne malu mapiamapia akadi pabuipi. Bijadiki ebi mbiobi ebi: 1) Dilondangana dia malu a mu Bible, ne 2) Dinyanguka dia nsombelu pa buloba.​—Matayo 24:21; 2 Petelo 3:13.

Bualu busokome budi busokolodibua

5. “Tshikondo tshia bantu ba bisamba bia bende” ntshinyi, ne bua tshinyi tshidi tshitutangila tuetu bonso?

5 Dilondangana dia malu ndikonkonona dia mianda idi mienzeke munkatshi mua bikondo kampanda. Yezu wakakula bua tshikondo tshivua bamfumu ba panu ne bua kukokesha bu banayi badi mu tshialu, Bukalenge bua Nzambi kabuyi buelamu dîyi. Yezu wakabikila tshikondo atshi ne: “tshikondo tshia bantu ba bisamba bia bende.” (Luka 21:24) Ku ndekelu kua “tshikondo” atshi, Bukalenge bua Nzambi bua mu diulu buvua ne bua kubanga kukokesha, ne Yezu muikale Mfumu wabu mukumbanyine. Kumpala, Yezu uvua ne bua kukokesha “munkatshi mua badi [nende] lukuna.” (Musambu 110:2) Pashishe, bilondeshile Danyele 2:44, Bukalenge ebu ‘nebutshibule ne bubutule’ makalenge onso a bantu, ne nebushale tshiendelele.

6. “Tshikondo tshia bantu ba bisamba bia bende” tshiakatuadija dîba kayi, ne tshiakanenga mutantshi bule munyi, ne tshiakajika dîba kayi?

6 Ndîba kayi divua “tshikondo tshia bantu ba bisamba bia bende” ne bua kujika ne Bukalenge bua Nzambi kutuadija kukokesha? Diandamuna ku lukonko elu divuabu ‘bateke tshimanyishilu too ne tshikondo tshia ku nshikidilu’ didi ditangila dilondangana dia malu a mu Bible. (Danyele 12:9) Pakasemena “tshikondo” atshi pabuipi, Yehowa wakalongolola mushindu wa kufila diandamuna kudi bena mu kasumbu kampanda ka balongi ba Bible bena budipuekeshi. Ku diambuluisha dia nyuma wa Nzambi, bakajingulula ne: “tshikondo tshia bantu ba bisamba bia bende” tshiakatuadija ne kabutu ka Yelushalema mu 607 kumpala kua bikondo bietu ebi, ne “tshikondo” atshi tshivua ne bule bua bidimu 2 520. Nunku bakenza makumi, kupetabu ne: “tshikondo tshia bantu ba bisamba bia bende” tshiakajika mu tshidimu tshia 1914. Bakafika kabidi ku dimona ne: tshidimu tshia 1914 tshiakajadika ntuadijilu wa nshikidilu wa tshikondo etshi. Bu muudi muikale mulongi wa Bible, udiku mua kumvuija ku diambuluisha dia Mukanda wa Nzambi mushindu wa kuenza makumi bua kupeta tshidimu tshia 1914 anyi? *

7. Mvese kayi idi ituambuluisha bua kumanya ntuadijilu, bule ne nshikidilu wa “bikondo muanda mutekete” bitela mu mukanda wa Danyele?

7 Mu mukanda wa Danyele mudi bualu kampanda busokome. Bu muvua Yehowa muenze mudimu ne Nebukadenesâ Mukalenge wa Babulona bua kubutula Yelushalema ku ntuadijilu kua “tshikondo tshia bantu ba bisamba bia bende” mu 607 kumpala kua bikondo bietu ebi, wakamanyisha ku butuangaji bua mukokeshi eu ne: bisamba nebitungunuke ne kukokesha Nzambi kayi welamu dîyi munkatshi mua bikondo bionso muanda mutekete bia mu tshimfuanyi. (Yehezekele 21:26, 27; Danyele 4:16, 23-25) Bikondo muanda mutekete ebi bidi bule kayi? Bilondeshile Buakabuluibua 11:2, 3, ne Buakabuluibua 12:6, 14, bikondo bisatu ne tshitupa bidi ne bule bua matuku 1 260. Nunku, bikondo muanda mutekete bidi bienza bule ebu misangu ibidi, anyi matuku 2 520. Etshi ke ndekelu wa bikondo ebi anyi? Tòo, bualu Yehowa wakapesha muprofete Yehezekele, muena mu tshikondo tshia Danyele mushindu wa kubala matuku a mu tshimfuanyi ne: “dituku dimue dikale bu tshidimu tshijima.” (Yehezekele 4:6) Ke bualu kayi bikondo muanda mutekete bidi ne bule bua bidimu 2 520. Tuetu bangate tshidimu tshia 607 kumpala kua bikondo bietu ebi bu ntuadijilu wa tshikondo tshia bantu ba bisamba bia bende, ne bidimu 2 520 bu bule bua tshikondo etshi, tudi mua kuamba ne: tshikondo etshi tshivua ne bua kujika mu 1914.

Dijadika dia ‘tshikondo tshia ku nshikidilu’

8. Mbijadiki kayi bidi bileja ne: malu adi enzeka pa buloba mmabipe kubangila mu 1914?

8 Mianda idi yenda yenzeka pa buloba kumbukila mu 1914 idi ijadika ne: ngumvuilu mushindamene pa dilondangana dia malu a mu Bible utudi baleje eu mmulelela. Yezu nkayende wakamba ne: ku ‘nshikidilu kua tshikondo etshi’ kuvua ne bua kuikala mvita, biyole bia nzala ne bipupu bia masama. (Matayo 24:3-8; Buakabuluibua 6:2-8) Malu aa ke adi enzeka kubangila mu 1914. Mupostolo Paulo wakasakidila malu makuabu, kuambaye ne: kuvua ne bua kuikala dishilangana dinene mu malu avua bantu ne bua kuenzelangana umue ne mukuabu. Diumvuija diende dia mashintuluka atudi tuetu bonso badimuene divua dilelela.​—2 Timote 3:1-5.

9. Ntshinyi tshidi bakonkononyi ba malu bamba pa bidi bitangila nsombelu udiku katshia mu 1914?

9 ‘Tshimuenekelu tshia buloba ebu’ ntshishintuluke bikole menemene kubangila mu 1914 anyi? Mu mukanda kampanda, Robert Wohl, Mulongeshi wa mu iniversite udi wamba ne: “Aba bavua basombele miaba ya mvita kabavua mua kulekela kuitaba ne: tshikondo tshimue tshiakimana ne tshikuabu tshiakatuadija mu ngondo wa muanda mukulu wa tshidimu tshia 1914 to.” (The Generation of 1914) Jorge Alberto Cost e Silva, mulombodi wa malu a masama a mutu bua Bulongolodi bua malu a Makanda a mubidi pa Buloba bujima wakafunda ne: “Tudi mu tshikondo tshidi mashintuluka menzeke lubilu, adi ndekelu wa bionso alela tunyinganyinga ne dibungama bia katshia ne katshia.” Ke tshiudi pebe mudimuene anyi?

10. Mmunyi mudi Bible utumvuija tshidi nsombelu mubipile pa buloba katshia mu 1914?

10 Nnganyi udi ukoleshisha nsombelu pa buloba? Buakabuluibua 12:7-9 udi uleja mukebeshi wa malu aa ne: ‘Mvita minene yakadi mu diulu; Mikaele [Yezu Kristo] ne banjelu bende bakaya kuluangana mvita ne dragon [Satana Diabolo]; ne dragon ne banjelu bende bakaluangana nabu; ne kabakabapita bukole, ne kabakasangana muaba wabu mu diulu. Dragon munene wakedibua panshi, mudingi wa ba pa buloba bonso.’ Nunku Satana Diabolo ke mukebeshi wa tshimvundu, ne dipatshibua diende mu diulu mu 1914 didi ‘mulawu pa buloba, ne kudi mâyi manene, bualu bua Diabolo wakupueka kunudi, muikale ne tshiji tshikole, mumanye ne: udi ne musangu muipi.’​—Buakabuluibua 12:10, 12.

Mushindu wenzeka mianda ya ndekelu

11. (a) Mmishindu kayi idi Satana ukuata nayi mudimu bua kupambuisha ‘ba pa buloba bonso’? (b) Mupostolo Paulo wakatuma ntema ku madikolela kayi a pa buawu adi Satana wenza?

11 Bu mudi Satana mumanye bimpe ne: nshikidilu wende udi wenda usemena pabuipi, kubangila mu 1914, mmuenze muenzelamu muende muonso bua kupambuisha ‘ba pa buloba bonso.’ Misangu ya bungi, Satana, mfumu wa mashimi eu udi wenza malu mu mifuintshifuintshi, uteka bamfumu ba panu ne bapatudi ba bilele bipiabipia kumpala. (2 Timote 3:13; 1 Yone 5:19) Tshimue tshia ku bipatshila biende ntshia kudinga bantu pa kubafikisha ku diela meji ne: mushindu wende udiye ukokesha udi mua kubapetesha ditalala dilelela. Mu kabujima, dimuangalaja diende dia mashimi ndiye kumpala, bualu bantu badi bashala ne ditekemena dia se: malu neende bimpe nansha mudiku bijadiki bungi tshianana bia se: nsombelu udi anu wenda ubipa. Mupostolo Paulo wakamanyisha ne: kumpala kua malu a panu kubutudibua, kuvua ne bua kuikala mushindu mukuabu uvua Satana mua kutangalaja mashimi ende. Wakafunda ne: ‘Patshidibu bamba ne: tudi ne ditalala, katuyi ne bualu; apu dibutuka dia tshintuluntulu dilualua kudibu, bu mudi kanyinganyinga kalua kudi mukaji udi ne difu.’​—1 Tesalonike 5:3; Buakabuluibua 16:13.

12. Mmalu kayi adi bantu benda benza bua kufila ditalala mu tshikondo tshietu etshi?

12 Mu bidimu bidi panshi ebi, bena malu a tshididi mbatele “ditalala” misangu ya bungi bua kuakula bua bipatshila kabukabu bia bantu. Bakafika ne ku diteka tshidimu tshia 1986 Tshidimu tshia Ditalala dia Buloba Bujima, nansha muvua ditalala adi kadiyiku mu buloba bujima tshidimu atshi. Madikolela aa menza kudi bamfumu adiku akumbaja mêyi onso a mu 1 Tesalonike 5:3 anyi, peshi Paulo uvua usua kuakula bua muanda kampanda musunguluke ne munene uvua bantu bonso mua kumona pa buloba bujima?

13. Pakamanyisha Paulo bualu bua lubila lua “Tudi ne ditalala,” wakafuanyikija kabutu kavua ne bua kulua ne tshinyi, ne ebi bidi bitulongesha tshinyi?

13 Bu mutu milayi ya mu Bible yumvuika bimpe menemene anu padiyi ikumbana anyi padiyi ibanga kukumbana, bidi bimpe tuetu kuindila ne kumona muenzeka malu. Bidi bia mushinga bua muvua Paulo mufuanyikije dibutuka dia tshintuluntulu divua ne bua kuenzeka kunyima kua lubila lua “Tudi ne ditalala” ne kanyinganyinga ka mukaji udi ne difu. Munkatshi mua ngondo mitue ku tshitema, mamu kampanda udi muindile bua kulela udi ufika ku diumvua menemene bukole bua muana udi wenda ukola munda muende. Udi mua kumvua mudi muoyo wa muana ukuma peshi mudiye unyungakana mu difu diende. Muana eu udi nansha mua kumukuma munda. Misangu mivule, bimanyinu ebi bitu bitamba kulua kumueneka too ne patu dituku kampanda mamu eu ulua kumvua busami bukole budi buleja ne: muana uvuabu bindile au ukadi pabuipi. Ke bualu kayi, nansha lubila lumanyisha lua “Tudi ne ditalala” mua kukumbana mushindu kayi, nelufikishe ku muanda wa tshintuluntulu ne udi ufila kanyinganyinga kakole, kadi muanda walua kuikala wa disanka: kabutu ka malu mabi ne ntuadijilu wa malu mapiamapia.

14. Mmu mushindu kayi walondangana malu a tshididi enzeka kumpala eku, ne abi nebifikishe ku tshinyi?

14 Kabutu kadi kalua aka nekikale kakuatshisha buôwa bua bena Kristo ba lulamatu bikala mua kukabandila. Tshia kumpala, bakalenge ba pa buloba (tshitupa tshia tshididi tshia bulongolodi bua Satana) nebele aba bonso badi batua Babulona Munene (tshitupa tshia ntendelelu) nyama ku mikolo mvita ne nebababutule. (Buakabuluibua 17:1, 15-18) Nunku, malu neashintuluke diakamue mu mushindu wa dikema, bukalenge bua Satana nebuditapulule buobu nkayabu, bualu tshitupa tshiabu tshimue netshiluishe tshikuabu, ne Satana kakuikala ne bukole bua kutshikanda to. (Matayo 12:25, 26) Yehowa neabueje lungenyi lua ‘kuenza mudiye wela meji’ mu mitshima ya bakalenge ba pa buloba, mbuena kuamba ne: kujimija baluishi bende batendeledi pa buloba. Kunyima kua dibutuka dia ntendelelu wa dishima, Yezu Kristo nealombole biluilu biende bia mu diulu bua kubutula bishadile bia bulongolodi bua Satana, mbuena kuamba ne: bangenda-mushinga ne bena malu a tshididi. Ndekelu wa bionso, nebakange Satana midimu. Tshikondo atshi, kashiba ka ndekelu nekadile, ne malu avua manenge musangu mule neafike ku ndekelu kuawu.​—Buakabuluibua 16:14-16; 19:11-21; 20:1-3.

15, 16. Dituvuluija se: “dîba didi dienda dikepa” didi ne mushinga kayi mu nsombelu wetu?

15 Malu onso aa neenzeke dîba kayi? Katuena bamanye dituku nansha dîba dienzekawu nansha. (Matayo 24:36) Kadi tudi bamanye ne: “diba didi dienda dikepa.” (1 Kolinto 7:29, MMM) Ke bua tshinyi bidi bikengela tuetu kuenza mudimu bimpe ne dîba didi dishale. Mmushindu kayi? Anu mudi mupostolo Paulo wamba, tudi ne bua ‘kudisumbila tshikondo’ bua kuenza malu a mushinga mukole pa kulekela malu adi kaayi a mushinga ne kuvuija dituku dionso ne mushinga. Bua tshinyi? ‘Bualu bua matuku adi mabi.’ Ne tuetu ‘bajingulule mudi disua dia [Yehowa],’ katuakujimija dîba dikese dia mushinga mukole didi dishale to.​—Efeso 5:15-17; 1 Petelo 4:1-4.

16 Dimanya dia se: malu onso a panu mmindile kabutu didi ne bua kutusaka ku dienza tshinyi muntu pa nkayende? Mupostolo Petelo wakafunda bua diakalenga dietu ne: ‘Bualu bua bintu ebi bionso bidi bijimina nunku, bunudi nabu mbua kuikala bantu ba mushindu kayi mu bienzedi bia tshijila ne bia Nzambi!’ (2 Petelo 3:11) Bushuwa, tudi ne bua kuikala bantu ba mushindu eu! Bilondeshile mubelu wa meji wa Petelo, tudi ne (1) bua kutabalela ngikadilu wetu bikole bua ikale wa tshijila, ne (2) kuenzela Yehowa mudimu mu mushindu udi uleja misangu yonso ne: tudi bamunange bikole menemene.

17. Bena Kristo ba lulamatu badi ne bua kudilama ku mateyi kayi a Satana?

17 Dinanga Nzambi nedituepule ku dilamata ku malu a panu bua bilobeshi biawu. Patudi tutangila tshidibu balongoluele malu a panu lelu, bidi bia njiwu kutudi bua kukokibua ku nsombelu wa panu wa dikeba dia masanka. Nansha mutudi basombele pa buloba ne bikale tuenzelapu mudimu, tudi ne bua kutumikila mubelu wa meji wa kubenga kuditua mu malu a panu ne kasuki. (1 Kolinto 7:31) Bulelela, tudi ne bua kuenza muetu muonso bua kudilama bua katuyi kudingibua ku malu a dishima adi bena panu batangalaja. Bena panu aba kabakujikija ntatu yonso idiku lelu nansha. Kabakutungunuka ne kuikalaku bua kashidi to. Bua tshinyi tudi ne bua kuikala bajadike nanku? Bualu Dîyi dia Nzambi difundisha ku nyuma didi diamba ne: ‘Buloba budi bujimina ne lukuka luabu kabidi; kadi yeye udi wenza mudi disua dia Nzambi udi ushalaku tshiendelele.’​—1 Yone 2:17.

Bilengele bitshilualua!

18, 19. Mmashintuluka kayi audi mutekemene mu buloba bupiabupia, ne bua tshinyi dindila malu aa kadiakuikala bu diladila mayi mabole?

18 Mu katupa kîpi emu, Yehowa neafikishe Satana ne bena diende ku nshikidilu. Pashishe, ku diambuluisha dia Nzambi, bena lulamatu bapanduka ku nshikidilu wa tshikondo etshi nebatuadije kuenza mudimu mu mashintuluka ikala ne bua kunenga kashidi. Mvita kayakunyanga kabidi nsombelu wa pa buloba to; Nzambi ‘nealekeshe mvita bua ijike too ne ku mfudilu kua buloba.’ (Musambu 46:9) Pamutu pa biyole bia nzala, ‘[biakudia] nebikale bivule pa buloba.’ (Musambu 72:16) Maloko, nzubu ya bampulushi, masama a mu bilamba, banu ba diamba, difua dia mabaka ku tubadi, malu a mbulamatadi inyengangana bintu bua dipanga kufuta mabanza ne malu a terorisme kabiakuikalaku kabidi to.​—Musambu 37:29; Yeshaya 33:24; Buakabuluibua 21:3-5.

19 Nkita neyishale munda mutupu, ne bantu miliyare ne miliyare nebabishibue ku lufu ne nebasombele pa buloba. Ndisanka kayipu dikaleku pasomba tshipungu tshimue tshia bantu mu buobumue ne tshikuabu, ne pelangana bananga bavua bashiyangane matuku a bungi mu tshitupa ne disanka dionso! Ndekelu wa bionso, muntu yonso wikala ne muoyo neatendelele Yehowa. (Buakabuluibua 5:13) Pakumbana mashintuluka aa onso nkong, nsombelu mupiamupia neatuadije mu mparadizu wikala pa buloba bujima. Neudiumvue munyi pawamona malu aa enda enzeka? Kabiyi mpata, neufike ku dikema, wamba ne: ‘Mvua muindile malu aa mutantshi mule be, bushuwa tshivua muladile mayi mabole to!’

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 4 Mu ngumvuilu mukuabu, Paulo wakabikila bena Kristo bela manyi ne: “tshialu ku mesu kua bonso, [banjelu], ne bantu.”​—1 Kolinto 4:9, MMM.

^ tshik. 4 Tshilejilu, pa bidi bitangila ‘mukalenge wa ku Nord’ mutela mu Danyele 11:40, 44, 45, bala mukanda wa Tutumayi ntema ku mulayi wa Danyele!, dibeji dia 280-281.

^ tshik. 6 Bible nkayende udi uleja ne: Yelushalema wakapona bidimu 70 kumpala kua dipingana dia bena Yuda bavua baye mu bupika mu 537 kumpala kua bikondo bietu ebi. (Yelemiya 25:11, 12; Danyele 9:1-3) Bua kupeta mumvuija a bungi pa bidi bitangila “tshikondo tshia bantu ba bisamba bia bende,” bala mukanda wa Comment raisonner à partir des Écritures mu dibeji dia 86-88, mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

Newandamune munyi?

• Mmunyi mudi mêyi a mupostolo Paulo a se: ‘tshimuenekelu tshia buloba ebu tshidi tshienda tshishintuluka’ makumbane mu tshikondo tshietu etshi?

• Mmunyi mudi dilondangana dia malu a mu Bible dileja nshikidilu wa ‘tshikondo tshia bantu ba bisamba bia bende?’

• Mmunyi mudi malu adi enda ashintuluka pa buloba ajadika ne: tshidimu tshia 1914 tshidi tshileja ntuadijilu wa ‘matuku a ku nshikidilu’?

• Muanda wa se: “diba didi dienda dikepa” udi ne bua kutusaka ku dienza tshinyi?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 20]

Ndekelu wa bionso, bualu busokome budi busokolodibua!