Malu a mu nsombelu

Disanka dia kudi Nzambi ndingambuluishe

MALONDA KUDI BENJAMIN IKECHUKWU OSUEKE

Matuku makese kunyima kua meme mumane kutuadija mudimu wa ku dîba ne ku dîba wa bena Kristo, ngakaya kutangila baledi banyi ku nzubu. Ntua makasa mu lupangu ummona, tatu kunkuata mu mutelu ne kutuadijaye kuela mbila ne: “Muivi!” Yeye kuangata muele wende ne kutuadijaye kunkuma nawu ku tshibetubetu tshiawu. Meme kuela mbila, bena musoko bakuabu kunguila ku nzubu kuetu. Tshimvua muibe ntshinyi? Lekelayi nnulondele.

NGAKALEDIBUA mu 1930, mu musoko wa Umuariam ku Sud-Est kua ditunga dia Nigeria ne mvua muanabute wa mu dîku dia bana muanda-mutekete. Muntu mukole ku bakunyi banyi ba bakaji wakafua ne bidimu 13. Baledi banyi bavua bena Ekeleziya wa Anglikane. Tatu uvua tshidime ne Mamu uvua wenda tu-mishinga tukese. Uvua uya ku makasa ku bisalu bia pabuipi ne musoko wetu bivua mutantshi wa kilometre mitue ku 30 bua kusumba mafuta a ngaji ne uvua upingana ku nzubu anu dimue dimue adi ku dilolo. Pashishe uvua ujuka patshiatshia uya ku gare wa kawulu mu tshimenga mutantshi wa kilometre 40 bua kusumbisha mafuta au. Makasa avuaye upeta mu mushinga wende kaavua apita pa santime 15 (ya dolare), ne pashishe uvua usumba biakudia bua dîku ne walukila ku nzubu anu dituku adi. Ke tshivua wende mudimu munkatshi mua bidimu 15 too ne ku lufu luende mu 1950.

Ngakatuadija malonga anyi mu musoko wetu mu tulasa tuvuabu balombola kudi bena Ekeleziya wa Anglikane, kadi pangakajikija tshilongelu tshipuekele, ngakaya kusomba mu nzubu mukuabu wa kufutshila mutantshi wa kilometre 35. Bu muvua baledi banyi kabayi ne makuta bua kundongeshisha tulasa tubandile, ngakabanga kukeba mudimu. Kumpala ngakenzela muntu mulume kampanda uvua muena mudimu wa njanja ya tuwulu mu Lagos ku Ouest kua Nigeria mudimu wa buboyi ne pashishe meme kulua muena mudimu wa  munga muntu muena mu mbulamatadi ku Kaduna ku Nord kua Nigeria. Mu tshimenga tshia Benin, pankatshi lua ku ouest kua Nigeria, ngakapeta mudimu kua mulumbuluishanganyi kampanda wa bilumbu ne pashishe meme kulua kuenza mudimu mu tshiapu tshia dipanda mabaya. Kumbukila muaba au ngakaya mu Cameroun mu 1953 bua kusomba kua muanetu mukuabu, yeye kumpetela mudimu mu madimi a mitshi ya budimbu (anyi hévéas). Difutu dianyi ku ngondo divua dia dolare tshitema. Yanyi midimu imvua mpeta ivua anu ya bianza, kadi mvua ne disanka bualu mvua mpetaku mua kudia.

Muntu mupele udi umpesha bubanji bua mu nyuma

Silvanus Okemiri, muenzejanganyi nanyi wa mudimu, uvua Ntemu wa Yehowa. Uvua wenza muende muonso bua kungambila malu a mu Bible patuvua tukosa ne tukunguija nende bisonsa kuinshi kua mitshi ya budimbu. Mvua mmuteleje kadi tshivua ntumikila bimvua nteleja to. Nansha nanku, pakamanya muanetu mukuabu au ne: mvua nyukila ne Bantemu, wakenza muende muonso bua kuntekesha mu mikolo. Wakandimuija ne: “Benji, kuikadi uya kutangila Tatu Okemiri to. Muntu au mmuntu wa Yehowa ne mmupele wa dikema. Muntu yonso udi umutantshila udi ulua anu bu yeye.”

Ku ntuadijilu kua tshidimu tshia 1954, tshivua nkumbana kabidi bua kuenza midimu mikole mu kumpanyi mutantshi mule to, meme e kupingana ku nzubu. Mu matuku awu Ekeleziya wa Anglikane uvua mukoleshe mikenji bikole. Tshivuaku munange nansha kakese tshiendenda tshia masandi to. Kabidi lubombo luvua munkatshi mua balombodi ba bitendelelu luvua luntonda bikole. Nansha muvuabu baleja mudibu balonda mikenji ya mu Bible, ngikadilu yabu kayivua ipetangana ne bivuabu balongesha to. (Matayo 15:8) Mvua ngelangana mpata ne tatu pa malu aa misangu ya bungi, binyangisha malanda anyi nende bikole. Butuku bua dimue dituku ngakumbuka ku nzubu.

Meme kupingana ku Omoba, ka-tshimenga kakese ka ku gare. Ke kungakapetangana kabidi ne Bantemu ba Yehowa. Priscilla Isiocha, uvua ufumina ku musoko wetu, wakampesha tu-mikanda etu: “Lumu luimpe elu lua Bukalenge” ne Après Harmaguédon Dieu établira un monde nouveau. * Ngakabala tu-mikanda etu ne meme kutuishibua ne: mvua mupete bulelela. Mu tshitendelelu tshietu katuvua tulonga Bible to; tuvua anu tulonda bilele bia bantu. Kadi, mikanda ya Bantemu imvua mpeta ivua ilongesha malu a mu Bible.

Kunyima kua ngondo mujima kayi muanji kujika, ngakakonka muanetu Isiocha ne: dituku kayi dituaya nenu mu tshitendelelu tshienu. Pangakabuela mu bisangilu bia Bantemu ba Yehowa bua musangu wa kumpala, tshiakumvua tshintu to. Dilonga dia Tshibumba tshia Nsentedi divua diakuila pa dibunda dia ‘Gogo wa Magoga,’ dileja mu tshiprofete tshia mu mukanda wa Yehezekele. (Yehezekele 38:1, 2) Miaku ya bungi ivua mienyi kundi, kadi ngakakema bikole bitambe bua mushindu uvuabu bangakidile, meme kupingana tshiakabidi mu Dia lumingu diakalonda. Munkatshi mua tshisangilu tshibidi tshingakabuela ngakumvua bakula bua mudimu wa buambi. Ke meme kuebeja Priscilla ne: dituku kayi divuabu ne bua kupatuka mu buambi. Mu Dia lumingu disatu, meme kuya kubafila mu buambi muambule ka-Bible kakese ku bianza. Tshivua ne tshibuta thia buambi nansha ne mikanda ya kulongesha nayi Bible to. Nansha nanku, ngakalua mumanyishi wa Bukalenge ne meme kufila luapolo lua mudimu wa buambi ku ndekelu kua ngondo awu!

Kakuvua muntu uvua ulonga nanyi Bible to, kadi pamvua nkumbula ba Isiocha, mvua ndongelaku malu a mu Bible avua akankamija ditabuja dianyi ne kabidi mvua mpetelaku imue mikanda. Mu mpungilu wa distrike wa mu dia 11 Tshisua-munene 1954, mu tshimenga tshia Aba, ngakadilambula kudi Yehowa ne kutambula batismo wa mu mâyi. Muanetu muena ku nzubu kumvua musombele ne kumvua ndongela mudimu wakabanga kungimina biakudia, kubenga kundongesha mudimu ne kubenga kumfuta bua mudimu  umvua mmuenzela. Nansha nanku, tshiakamulamina munda to; mvua ne dianyisha bua mumvua mufike ku didia malanda masheme ne Nzambi. Muanda eu udi wakankankamija ne kumpesha ditalala dia mu lungenyi. Bantemu ba muaba au bavua bangambuluishe. Ba Isiocha bavua bampesha biakudia, ne bana betu bakuabu bakansombesha makuta bua meme kutuadija kuenduluka. Munkatshi mua tshidimu tshia 1955, ngakasumba dikalu dia kale, ne mu ngondo muisatu wa tshidimu tshia 1956, ngakatuadija mudimu wa bumpanda-njila bua pa tshibidilu. Kunyima kua matuku makese, ngakafuta mabanza anyi onso. Makasa amvua mpeta mu mushinga wanyi avua makese, kadi, avua angambuluisha bua kukumbaja majinga anyi. Bintu bivua Yehowa mumpeshe bivua binkumbane.

Mvua “ngiba” tatu bana

Bu munkavua kuanyi ku nzubu, dijinga dianyi dia kumpala divua dia kuambuluisha bakunyi banyi mu nyuma. Bualu lukuna ne meji mabi bivua nabi tatu bivua bua tshilu Ntemu nansha. Kadi, mmunyi mumvua mua kuambuluisha bana betu bua bamanye bulelela bua mu Bible? Ngakangata bujitu bua muakunyanyi wa balume Ernest, ke Tatu kuanyisha bua alue kusomba nanyi. Matuku kaanengi Ernest kuanyishaye bulelela ne kutambula mu tshidimu tshia 1956. Muanda eu wakakolesha buluishi bua tatu kundi. Nansha nanku, muakunyanyi wa bakaji ukavuabu basele kuonso aku yeye ne mbayende kuitababu pabu bulelela. Pangakalomba bua se: muakunyanyi muibidi wa bakaji alue kupitshisha matuku ende a dikisha dia kalasa kuanyi, Tatu wakanyisha ne muoyo munême bujitu. Matuku kaapitshi, Felicia kutambulaye e kulua Ntemu wa Yehowa.

Mu tshidimu tshia 1959, ngakapingana ku mbelu bua kuangata Bernice, muakunyanyi muisatu wa bakaji bua balue kusomba ne Ernest. Ke dîba diakangamba Tatu ne: wewe udi wiba bana banyi. Kadi kakumvua bimpe ne: atshi tshivua mapangadika abu buobu nkayabu a kuenzela Yehowa mudimu. Nansha nanku, Tatu wakaditshipa ne: kêna ulekela Bernice bua aye nanyi to. Kadi tshianza tshia Yehowa katshivua tshîpi nansha, mu tshidimu tshiakalonda, Bernice wakaya kupitshisha matuku ende a dikisha dia kalasa kua Ernest. Anu bu bana babu ba bakaji, wakitaba bulelela ne kutambulaye pende.

‘Kuyila bualu busokoka’

Mu ngondo wa tshitema tshidimu tshia 1957, ngakatuadija mudimu wa bumpanda-njila bua pabuabu mumvua ngenza mêba 150 ku ngondo wonso mu mudimu wa buambi. Meme ne muenzejanganyi nanyi wa mudimu Irogbelachi, mu Dia lumingu dionso tuvua tuenzela mudimu wetu mu teritware munene wa mu Akpu-na-abuo, mu Etche. Mu mpuilu wa kumpala wa tshijengu utuvua babuele, bantu 13 ba mu kasumbu ketu bakatambula. Ndisankapu kayi ditudi nadi lelu eu pa kumona bisumbu 20 mu tshitupa atshi!

Mu 1958, ngakamanya Christiana Azuike, mpanda-njila wa pa tshibidilu wa mu tshisumbu tshia Aba Est. Mvua nganyisha bikole tshisumi tshiende mu mudimu ne mu ngondo wa dikumi ne muibidi wa tshidimu atshi, tuakaselangana. Ku ntuadijilu kua tshidimu tshia 1959, bakanteka mutangidi muena-ngendu bua kukumbula bisumbu ne kukolesha bana betu mu nyuma. Too ne mu 1972, meme ne mukajanyi tutshivua tukumbula bisumbu bionso bia bantu ba Yehowa bia ku Est ne bia pankatshi lua ku Ouest kua ditunga dia Nigeria.

Bisumbu bivua mitantshi mile, ne dikalu ke divua etu mashinyi manene a diendela. Patuvua tukumbula bisumbu bia mu bimenga binene bana betu bavua batufutshila taksi bua kutufikisha mu tshisumbu tshivua tshilonda. Imue nzubu ituvua tusombela ivua panshi buloba kapayi pela sima kayiyi ne plafon. Tuvua tulala pa malalu menza ne mpeku anyi minyanga. Amue malalu avua ne matela a bisosa mabuikidija ne mbulankete; makuabu kaavua ne matela to. Bungi bua biakudia ne buimpe buabi kabuvua tshilumbu kutudi nansha. Anu bu mutukavua baleje ku ntuadijilu tuvua tusanka ne bikese bituvua nabi, tusanka ne biakudia bionso bivua bana betu batuakidila nabi. Mu bikondo bietu abi bimue bimenga kabivua ne nzembu to, pa nanku tuvua tuenda ne muendu wa petrole misangu yonso. Nansha muvua nsombelu mikale mikole, kadi tuvua tusanka bikole bikondo bituvua tupitshisha pamue ne bisumbu.

Mu bidimu ebi bionso, tuakafika ku dimona mushinga wa mubelu wa mupostolo Paulo eu wa se: “Bituikala ne biakudia ne biakuvuala, tusanke bua bintu ebi.” (1 Timote 6:8, Muanda Mulenga Lelu) Mu nsombelu mikole, Paulo wakayila bualu busokoka, e kumuambuluishabi bua kuikalaye anu ne disanka. Mbualu kayi abu? Udi umvuija ne:  ‘Ndi mumanye mua kupuekeshibua, ndi mumanye mua kuikala ne bintu bitamba; mu bualu buonso ne mu mianda yonso ngakumana kuyila bualu busokoka bua kuikala ne difu diukute, ne mua kuikala ne nzala, ne mua kuikala ne bintu bitambe kukepa.’ Tuakalonga petu bualu bua muomumue ebu. Paulo wakamba kabidi ne: “Ndi mumanye mua kuenza malu onso mu [Nzambi] udi unkolesha.” (Filipoi 4:12, 13) Mêyi aa akatukumbanyina petu! Tuvua ne disanka bua midimu mivule ya buena Kristo ituvua nayi ne ditalala dia mu lungenyi.

Dîku dietu didi dienzela bisumbu mudimu

Mu 1959, muanetu wa kumpala Joel wakaledibua, ne mu tshidimu tshia 1962, Samuel muana muibidi wa balume wakaledibua pende. Meme ne Christiana pamue ne bana betu aba tuakatungunuka ne kukumbula bisumbu. Mu 1967, mvita yakajuka pankatshi pa bena Nigeria buobu nkayabu. Bakakanga tulasa bualu bua diela dia bombe divua kadiyi dijika. Mukajanyi uvua mulongeshi kumpala kua kulua kumpeta mu mudimu wa butangidi buena-ngendu, ne mu tshikondo tshionso tshia mvita eyi, uvua ulongesha bana ku nzubu. Samuel ukavua mumanye mua kubala ne kufunda pavuaye ne mvula isambombo. Pakabuelaye mu kalasa kunyima kua mvita, uvua mupite bena mulongo nende ku tulasa tubidi.

Mu tshikondo atshi, bua mutuvua mu mudimu wa butangidi buena-ngendu katuvua bafike ku dimona menemene ntatu mikole ituku mu dikolesha bana to. Kadi, dituteka bampanda-njila ba pabuabu mu 1972 divua bualu buimpe kutudi. Muanda eu wakatuambuluisha bua kusombela muaba umue bua kumona mua kutabalela majinga a mu nyuma a bena mu dîku dietu. Anu ku buana buabu, tuakalongesha bana betu mushinga wa disanka dia kudi Nzambi, dia kumanya mua kusanka ne bitudi nabi. Mu 1973, Samuel wakatambula ne anu mu tshidimu atshi Joel kuangata mudimu wa bumpanda-njila bua pa tshibidilu. Bana betu ba balume babidi aba bakasela bansongakaji bena-Kristo ne badi mpindieu bonso buabu bakolesha abu mêku mu bulelela.

Mvita ya bena ditunga idi ilela dikenga

Pakabudika mvita eyi, bu mumvua mutangidi wa tshijengu, mvua nkumbula tshisumbu tshia mu Onitsha ne dîku dianyi dienda dimfila. Mvita eyi yakatuleja bimpe mudi dikala ne bintu bia bungi bia ku mubidi anyi dibieyemena dikale tshianana. Ngakamona bantu banyema bua kupandisha mioyo yabu ne bashiya bintu biabu bia mushinga mukole mu njila.

Bu muvua mvita yenda ikola, balume bonso ba makanda bavua bababueja mu mvita. Bana betu ba bungi ba balume bavua babenga bua kuditua mu mvita bavua bakengeshibua bikole. Katuvua ne muaba wa kunyemena to. Dipangika dia biakudia diakalela tshimvundu tshikole mu ditunga. Mushinga wa bukula bua tshiombe bua tshia bibidi tshimue tshia kilo mujima uvua utuadija pa santime 7 too ne ku santime 14 ya dolare ne vere wetu wa luepu eu uvua utuadija ne dolare 8 too ne ku dolare 42. Mabele, manteka, ne nsukadi bivua bijimine tshikondo atshi. Bua kumona mua kudia tuvua tuangata bipapayi bibishi tusambakaja ne bukula bukese bua tshiombe. Tuvua kabidi tudia mpasu, bizubu bia tshiombe, milembu, malenge anyi mabeji onso avua ashale atuvua mua kupeta. Munyinyi uvua bualu bukole, pa nanku mvua nkuata misodi bua bana kudiabu. Nansha nanku, kakuvua bualu nansha bumue butufikile bua bintu bibi bituvua tudia ebi to, Yehowa uvua netu misangu yonso.

Njiwu minene ivuaku ivua ya dipangika dia biakudia bia mu nyuma mikebesha kudi mvita. Ba bungi ba ku bana betu bavua banyema muaba uvua mvita baya mu mêtu anyi mu misoko mikuabu ne mu dinyema edi, bavule ba kudibu pamu’apa bonso mene bakashiya mikanda yabu. Ne kabidi,  bisumbu bia bena mbulamatadi bivua bibenga bua mikanda yetu mipiamipia kayifiki mu Biafra. Nansha nanku bisumbu bia bungi bivua bienza bisangilu, kadi makanda a mu nyuma a bana betu avua mu njiwu bualu bua biro bia filiale kabivua bipeta mushindu wa kubilombola nansha.

Tudi tuluisha didia dibi dia mu nyuma

Batangidi bena-ngendu bakalongolola malu bimpe bua kutungunuka ne kukumbula tshisumbu tshionso. Bu muvua bana betu ba bungi banyema mu tshimenga, mvua mbakeba muaba wonso uvuabu mua kuikala. Umue musangu mvua nshiya mukajanyi ne bana muaba muimpe ne ngenza meme nkayanyi luendu lua mbingu isambombo ku misoko ne mu mêtu bua kukeba bana betu.

Mu tshikondo tshimvua nkumbula tshisumbu ku Ogbunka, ngakumvua ne: kudi Bantemu ba Yehowa ba bungi menemene mu Isuochi tshitupa tshia distrike dia Okigwe. Pa nanku ngakatuma mukenji bua bamanyishe bana betu bavua mu tshitupa atshi bua kudisangishabu bonso pamue mu budimi kampanda bua bimuma bua mu musoko wa Umuaku. Meme ne muanetu mukuabu ukavua mukulakaje tuakanyema ne makalu etu mutantshi wa kilometre 15 too ne ku budimi abu, kuvua Bantemu 200 badisangishe pamue ne bakaji ne bana. Muanetu mukuabu wa bakaji mpanda-njila wakangambuluisha bua muaba uvua Bantemu bakuabu batue ku lukama bavua basokome mu dîtu mu Lomara.

Lawrence Ugwuegbu ngumue wa mu kasumbu ka bana betu bavua ne dikima bavua basombele muaba uvua mvita itua ipela mu tshimenga tshia Owerri. Wakangambila ne: kudi Bantemu bakuabu ba bungi mu Ohaji. Kabena ne mushindu wa kumbuka muaba au bu mudi basalayi bakuate tshitupa atshi. Tuakangata makalu etu tuetu babidi, e kuya mu musokoko butuku ne kumonangana ne Bantemu batue ku 120 mu lupangu lua muanetu mukuabu luvuabu babakungije. Tuakakeba kabidi mushindu wa kukumbula Bantemu bakuabu mu miaba ivuabu basokomene.

Muanetu Isaac Nwagwu wakateka muoyo wende mu njiwu ne kuitaba bua kuya kumfila miaba mikuabu ivua bana betu. Wakansabula mu buatu pa musulu wa Otamiri bua kumonangana ne Bantemu bapite pa 150 bavua ku Egbu-Etche. Muanetu umue wa muaba au wakamba ne: “Edi ndituku ditambe buimpe dia muoyo wanyi! Tshivua ngela meji ne: nengikale ne muoyo ne kumonangana tshiakabidi ne mutangidi wa tshijengu. Nansha meme mufue mpindieu mu mvita eyi, ndi mumane kupeta tshimvua nkeba.”

Mvua mu njiwu ya dimbueja ku bukole mu busalayi, kadi misangu yonso Yehowa uvua anu unkuba. Dilolo dia dituku dikuabu, pamvua mpingana ku nzubu kumvua mutudile kunyima kua bisangilu bienza ne bana betu batue ku 250, tshisumbu tshia basalayi tshiakangimanyika. Bakankonka ne: “Bua tshinyi kuena ubuela mu busalayi?” Ngakabumvuija ne: ndi misionere udi uyisha malu a Bukalenge bua Nzambi. Ngakamona ne: bavua bakeba anu bua kunkuata. Kunyima kua meme mumane kuenza disambila dîpi mundamunda, ngakambila kapitene wabu ne: “Bu wewe musue, ndekelayi.” Bualu bua dikema, wakangebeja ne: “Udi wamba bua tukulekele uya anyi?” Ngakandamuna ne: “Eyowa, ndekelayi nye.” Wakangambila ne: “Udi mua kuya.” Musalayi nansha umue kakafiotola mukana.​—Musambu 65:1, 2.

Disanka edi didi ditutuadila mabenesha makuabu

Mu 1970, kunyima kua mvita, ngakatungunuka ne mudimu wa butangidi bua tshijengu. Tshivua bualu buimpe kundi bua kuambuluisha tshiakabidi mu dilongolola dia bisumbu. Pashishe, meme ne Christiana tuakenza mudimu wa bumpanda-njila  bua pabuabu too ne mu 1976 muakaluabu kunteka kabidi mutangidi wa tshijengu. Anu munkatshi mua tshidimu atshi, bakanteka mutangidi wa distrike. Pashishe kunyima kua bidimu muanda-mutekete bakatubikila meme ne mukajanyi ku biro bia Bantemu ba Yehowa bia mu Nigeria bua kuenza mudimu, ne ke kutudi mpindieu. Ku Betele eku, mmuaba wa disanka dinene buetu tuetu bualu tudi tumonangana kabidi ne bana betu batuvua bakumbule mu tshikondo tshia mvita ya bena ditunga ne mu bikondo bikuabu ne batshidi batungunuka ne kuenzela Yehowa mudimu ne lulamatu.

Mu bidimu bionso bidi bipite ebi, Christiana mmulue mungambuluishi munene ne kabidi mulunda wanyi wa pa muoyo. Lungenyi luende luimpe ne didifila diende nansha muvua kusama kakuyi kumushila kaba katshia mu tshidimu tshia 1978, mbingambuluishe bikole bua kutungunuka ne kuambula majitu anyi. Tuakamona bulelela bua mêyi a mufundi wa Misambu aa a ne: ‘Yehowa neamukoleshe padiye ulala pa bulalu bua butekete bua mubidi wende.’​—Musambu 41:3.

Pandi ngela mêsu panyima ntangila bungi bua bidimu bionso bindi mupitshishe mu mudimu wa Nzambi, ndi ngela Yehowa tuasakidila bua malu malenga a dikema adiye mungenzele. Ndi ne disanka bua bionso bidiye mumpeteshe ne ndi mua kuamba ne: ndi mupete disanka divule. Disanka dia kumona bakunyi banyi, bana banyi ne mêku abu benzela Yehowa mudimu pamue nanyi ne mukajanyi didi dibenesha dindi tshiyi mua kuelekeja ne dikuabu. Yehowa mmusankishe mu mishindu yonso mu nsombelu wanyi. Kakuena dijinga dianyi nansha dimue didiye kayi mukumbaje.

Mêyi adi kuinshi]

[Kazubu mu dibeji 27]

Dilongolola dia malu pa dîba diakanyine bua kuambuluisha bana betu

Mu bidimu bia 1960, lukuna lukole luvua pankatshi pa bisamba bia ku Nord ne bia ku Est kua Nigeria luakalela bimvundu, buntomboji, malu mabi ne diluishangana dia bisamba. Malu aa akasaka Bantemu ba Yehowa bua kuenzabu muabu muonso bua kubenga kubuelakana mu bilumbu abi. Bilumbu abi biakashipesha Bantemu bu 20. Bantemu ba Yehowa ba bungi bakajimija bintu biabu.

Mu dia matuku 30 a ngondo muitanu 1967, tshitupa tshia ku Est kua Nigeria tshiakakosoloka kuenzatshi République wa Biafra. Tshiluilu tshiakimanyina kulu ne mikalu yakedibua bua bena ku Est kua Biafra. Mvita ya bena ditunga eyi yakashipesha bantu bapite bungi.

Dibenga kubuelakana dia Bantemu ba Yehowa mu malu a mu tshitupa etshi tshia Biafra diakabakebela buluishi bukole. Bikandakanda biakakula mu mushindu mubi bua kusaka bantu ku diluisha Bantemu. Kadi, Yehowa wakenza bua basadidi bende kuikalabu bapeta biakudia bia mu nyuma. Mmu mushindu kayi?

Ku ntuadijilu kua tshidimu tshia 1968, mbulamatadi wa Biafra wakateka bena mudimu bende babidi pa miaba minene umue ku Mputu ne mukuabu ku tshipalu tshia ndeke tshia mu Biafra. Bonso babidi bavua Bantemu. Midimu yabu ivuabu babatekele ke njila umuepele uvua utuangaja ditunga dia Biafra ne matunga makuabu. Ne budisuile buonso, Bantemu babidi aba bakateka mioyo yabu mu njiwu ne kuitaba bua kuikala kubueja biakudia bia mu nyuma mu Biafra. Bakambuluisha kabidi bua kuikala kufila bintu bia didikuatshisha nabi bivuabu batumine bana babu bavua mu dikenga. Bana betu babidi aba bakatungunuka bimpe ne tshivuabu benze etshi too ne ku ndekelu kua mvita mu 1970. Pashishe umue wa kudibu wakamba ne: “Tshituvua balongolole etshi tshivua tshipite kule ne kule tshintu kayi tshionso tshidi bantu mua kulongolola bua kuenza.”

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Mu 1956

[Tshimfuanyi mu dibeji 25]

Mu 1965, ne bana betu, Joel ne Samuel

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Ndiakalengapu kayipu dia kuenzela Yehowa mudimu dîku dijima!

[Tshimfuanyi mu dibeji 27]

Lelu eu, Meme ne Christiana tudi tuenza mudimu ku Betele wa Nigeria