Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Ndi ne nsombelu wa disanka nansha mundi ne tunyinganyinga

Ndi ne nsombelu wa disanka nansha mundi ne tunyinganyinga

Malu a mu nsombelu

Ndi ne nsombelu wa disanka nansha mundi ne tunyinganyinga

MALONDA KUDI AUDREY HYDE

Pandi mvuluka bidimu bipite pa 63 bindi muenze mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba (bidimu 59 ku biro bidi bilombola mudimu wa Bantemu ba Yehowa pa buloba bujima) ndi mua kuamba ne: nsombelu wanyi ng’wa disanka. Bulelela, biakantonda bikole bua kumona bayanyi wa kumpala wenda upunga ne lufu bua disama dia kansere ne kumona bayanyi muibidi ukenga ne disama dikole dia Alzheimer. Kadi anji telejayi ndulondele mushindu undi mulame disanka nansha mundi mupete ntatu mikole eyi.

MVUA mukolele ku madimi pabuipi ne tshimenga tshikese tshia Haxtun mu mpata ya ku nôde-esete kua Colorado, pabuipi ne mukalu wa Nebraska. Mvua muitanu wa mu bana basambombo ba Orille ne Nina Mock. Russell, Wayne, Clara ne Ardis bavua baledibue pankatshi pa tshidimu tshia 1913 ne tshia 1920, ne meme kulua kuledibua tshidimu tshivua tshilonda. Curtis yeye wakaledibua mu 1925.

Mu 1913, Mamu wakalua Mulongi wa Bible, muvuabu babikila Bantemu ba Yehowa tshikondo atshi. Pashishe, tuetu bonso mu dîku tuakalua petu Bantemu.

Nsombelu mulenga mu mpata

Tatu uvua munange bikole malu mapiamapia. Tuvua ne nzembu mu nzubu yetu yonso ya ku madimi, pabi mu tshikondo atshi ivua anu kudi bantu babala ku minu. Tuvua kabidi tudia bintu bia ku bimuna bietu bu mudi mayi a nzolo, ne mabele, ne kreme ne manteka a ku ngombe yetu. Tuvua tudima ne tubalu ne tuvua tukuna tumpulumanje ne bilunga bia nsenga ne blé ne mamvua.

Tatu uvua wela meji ne: tuetu bana bende bonso tuvua ne bua kulonga mua kuikala benji ba mudimu. Tshiyi nansha muanji kubanga kuya mu kalasa, bakavua bandongeshe mua kuenza mudimu mu madimi. Ndi mvuluka amue matuku mu muvu wa été meme mu munya mukole ngenda ngipila bikunyibua mu milongo mile ne lukasu mu budimi. Meme kudiebeja mundamunda ne: ‘Nemfike bushuwa too ne ku ndekelu anyi?’ Mvua mubole ne bisululu ne mbulubulu ivua insuma. Imue misangu, mvua ngumvua bibi bualu bana netu bakuabu kabavua benza mudimu mukole mutuvua tuetu tuwenza nansha. Kadi bulelela pandi mvuluka buana buanyi, ndi ne dianyisha bua muvuabu batulongeshe bua kuenza mudimu.

Bana bonso bavua anu ne midimu ya kuenza. Ardis uvua ukama ngombe mabele bimpe kumpita meme, nunku wanyi mudimu uvua wa kusukula mu bikumbi bia mu nzubu wa tubalu, ne mvua ngumbusha tumvi tuayi ne tshikasu. Nansha nanku, tuvua ne mêba atuvua tunaya. Meme ne Ardis tuvua tunaya ndundu mu tshisumbu tshia muaba utuvua. Meme mvua panyima mu muaba muisatu ne Ardis uvua kumpala.

Mu mpata mutuvua amu, bivua bitusankisha bikole pavua kulu kutoke butuku. Binunu bia mitoto bivua bimvuluija Mufuki wetu, Yehowa Nzambi. Nansha muntshivua muana, mvua mvuluka Musambu 147:4, udi wamba ne: ‘[Yehowa] udi ujadika bungi bua mitoto, udi uyibikila buonso buayi ku mêna ayi.’ Matuku a bungi pavua kulu kutoke nunku butuku, mbua wetu utuvua tubikila ne: Judge uvua ulua kusomba muaba umvua, utenteka mutu pa mukolo wanyi. Misangu ya bungi mu mêba a mapingaja mvua nsomba mu lutanda mbandila madimi a blé kayiyi mianji kupia pavua lupepele lututamu, luyivuija anu bu tshiamu tshia argent tshikenka mu munya.

Tshilejilu tshimpe tshia Mamu

Mamu uvua mukaji wa didifila dia bungi. Tatu yeye uvua anu mfumu wa dîku, ne Mamu wakatulongesha bua kumunemeka. Mu 1939 yeye pende wakalua Ntemu wa Yehowa. Tuvua bamanye se: Tatu uvua mutunange nansha muvuaye utuenzeja mudimu mukole kayi utuengeleka. Misangu ya bungi mu muvu wa hiver, uvua usuika tubalu tubidi ku ka-ditempu ne utupesha bua tuetu kuya kuendeshila pa mabue a mashika padi mâyi makuatakane. Tuvua tusanka bikole patuvua tumona neje ubalakana!

Kadi Mamu ke wakatulongesha bua kunanga Nzambi ne kunemeka Bible. Tuakalonga ne: Yehowa ke dîna dia Nzambi ne yeye ke Mpokolo wa muoyo. (Musambu 36:9; 83:18) Tuakalonga kabidi ne: Nzambi mmutupeshe mêyi adi mua kutuludika, ki mbua kutupangisha disanka to, kadi mbua diakalengele dietu. (Yeshaya 48:17) Mamu uvua anu utuleja bimpe ne: tudi ne mudimu wa pa buawu wa kuenza. Tuakalonga tshivua Yezu muambile bayidi bende ne: ‘Nebambile bantu bonso ba pa buloba lumu luimpe elu lua bukalenge buanyi, neluikale tshimanyishilu ku bisamba bionso; pashishe, nshikidilu nealue.’​—Matayo 24:14.

Mu matuku au a ku buana, dîba dionso pamvua mfuma mu kalasa ne tshiyi nsangana Mamu mu nzubu, mvua nya ngenda mukeba. Umue musangu, pamvua ne bidimu bu bisambombo anyi muanda mutekete, meme kumusangana mu nzubu munene wa diyeba. Mpindieu mvula mukole e kubanga kuloka. Tuvua mu tshisasa tshia kulu, ne meme kumukonka bikala Nzambi uvua ulokesha Mvula mukuabu wa kabutu. Ke yeye kunjadikila ne: Nzambi ukavua mulaye bua se: kavua mua kubutula kabidi buloba ne mvula wa kabutu nansha. Ndi mvuluka kabidi misangu ya bungi imvua nyema bua kuya kubuela mu muaba wa kusokomena ku mpepele mikole, bualu mpepele mikole ivua ituta pa tshibidilu.

Mamu ukavua wenza mudimu wa kuyisha kumpala mene kua meme kuledibua. Tshisumbu tshia bantu tshivua tshidisangisha mu nzubu muetu, ne buonso buabu bavua ne ditekemena dia kuikala ne Kristo mu diulu. Nansha muvua kuyisha ku nzubu ne ku nzubu kukolele Mamu, dinanga divuaye nadi bua Nzambi diakatshimuna buôwa buvuaye nabu. Wakashala ne lulamatu too ne pakafuaye mu dia 24 Kasuabanga 1969, muikale ne bidimu 84. Ngakamunungena ku ditshi ne: “Mamu, udi uya mu diulu, ne newikalamu ne bantu aba baudi mumanye.” Ngakasanka bikole bua mumvua muikale ne Mamu dituku adi ne meme kumuambila dishindika dimvua nadi bua ditekemena adi. Wakamba ne dîyi ditekete ne: “Udi mungenzele bimpe be.”

Tudi tutuadija kuyisha

Mu 1939, Russell wakalua mpanda-njila, mushindu udibu babikila Bantemu ba Yehowa badi bayisha ku dîba ne ku dîba. Wakenzela bumpanda-njila mu Oklahoma ne mu Nebraska (États-Unis) too ne mu 1944 pakamubikilabu bua kuenza mudimu ku biro bidi bilombola mudimu wa Bantemu ba Yehowa pa buloba bujima (bidibu babikila ne: Betele), ku Brooklyn, mu New York. Meme ngakatuadija bumpanda-njila mu dia 20 Kabitende 1941, ne ngakenza mudimu eu miaba mishilashilangane mu Colorado, mu Kansas ne mu Nebraska. Bidimu abi bingakenza bumpanda-njila bivua bia disanka ki ng’anu bualu ngakambuluisha bantu bakuabu bua kumanyabu Yehowa, kadi kabidi bualu ngakalonga mua kumueyemena.

Pabuipi ne tshikondo tshiakatuadija Russell bumpanda-njila, Wayne uvua mu iniversite ku luseke lua ku esete kua ditunga dia États-Unis kunyima kua yeye mumane kuenza mudimu wa bianza munkatshi mua tshikondo kampanda. Pashishe, bakamubikila ku Betele. Wakenza bidimu ndambu ku Ferme wa Bukalenge, pabuipi ne Ithaca, mu New York. Ku Ferme aku bavua badima biakudia bua dîku dikese dia ku ferme ne bua bena mudimu bakuabu batue ku 200 ba ku Betele wa ku Brooklyn. Wayne wakafila mamanya ende onso mu mudimu wa Yehowa too ne pakafuaye mu 1988.

Yaya Ardis bakamusela kudi James Kern, ne bakalela bana batanu. Wakafua mu 1997. Yayanyi mukuabu Clara yeye mmushale ne lulamatu kudi Yehowa too ne lelu’eu, ne pantu nya mu dikisha, ntu nya kamutangila kuende mu Colorado. Mukala wetu Curtis wakalua ku Betele wa Brooklyn mu bidimu bia 1940. Uvua wendesha mashinyi a mulambalamba avua ambula bintu bishilashilangane ne biakudia bia ku Ferme wa Bukalenge. Wakashala mujike too ne ku lufu luende mu 1971.

Dijinga dianyi divua anu dia kuenza mudimu ku Betele

Batutuanyi bakavua baye ku Betele kumpala, ne mvua panyi ne dijinga dia kuya kuenza mudimu ku Betele. Ndi mujadike ne: tshilejilu tshiabu tshimpe ke tshiakenzeja bua kumbikilabu panyi. Diteleja mamu ulonda malu a bulongolodi bua Nzambi ne didimuena mudi milayi ya mu Bible idi yakula bua matuku a ku nshikidilu ikumbana biakampesha dijinga dia kuya ku Betele. Ngakaditshipa kudi Yehowa ne: yeye munganyishile bua meme kuenza mudimu ku Betele, tshivua mua kukumbuka nansha kakese anu pavuabi mua kuikala bua majitu makuabu a muena Kristo.

Ngakafika ku Betele mu dia 20 Kabalashipu 1945, ne bakampesha mudimu wa dikolopa mu nzubu. Mvua ne nzubu ya biladilu 13 ya kukolopa, malalu 26 a kuadija dituku dionso, kusangisha ne biendedi bia munda mua nzubu, bibandilu ne madidishi a kusukula. Uvua mudimu mukole. Dituku dionso pamvua ngenza mudimu, mvua anu ndiambila ne: ‘Bulelela, udi mutshioke, kadi udi ku Betele, nzubu wa Nzambi!’

Nathan Knorr udi unsela

Katshia mu bidimu bia 1920, bena ku Betele bavua basua kuselangana bavua babalomba bua kumbuka ku Betele ne kuya kuenzela mudimu wa Bukalenge muaba mukuabu. Kadi ku ntuadijilu kua bidimu bia 1950, bakitabila bamue bakavua benze bidimu bia bungi ku Betele bua kuselangana ne kushala mu mudimu wabu. Bu muvua Nathan Knorr ulombola mudimu wa Bukalenge pa buloba bujima tshikondo atshi, pakangelaye dîyi, ngakadiambila munda munda ne: ‘Mpindieu, eu si ki muntu washala ku Betele!’

Nathan uvua ne majitu a bungi mu diludika mudimu wa Bantemu ba Yehowa pa buloba bujima. Ke bualu kayi wakangambila bulelela, kundejaye malu a bungi amvua ne bua kuelela meji bimpe bimpe kumpala kua meme kuitaba bua yeye kunsela. Tshikondo atshi, uvua wenza ngendu ya bungi bua kukumbula biro bia Bantemu ba Yehowa mu buloba bujima ne uvua misangu ya bungi wenza mbingu mivule mu luendu. Nunku wakangumvuija ne: tuvua ne bua kuikala katuyi tumonangana bimue bikondo munkatshi mua matuku a bungi.

Pantshivua nsongakaji, mvua musue bua bansele mu muvu wa printemps bua tuetu kuya diakamue ku luendu lua bena dibaka mu bidiila bia mu Pasifike bia ku Hawaii. Kadi, tuakenza dibaka mu muvu wa hiver, mu dia 31 Tshiongo 1953, ne tuetu kuenza luendu luetu lua bena dibaka mu New Jersey mutuakashala dituku dia Disambombo adi dilolo ne Dia lumingu, ne mu Dimue tuetu kubangulula mudimu. Kadi lumingu lumue pashishe, tuakalua kuya mu luendu lua bena dibaka mutuakenza lumingu lujima.

Mulunda muenji wa mudimu mukole

Nathan uvua ne mvula 18 pakafikaye ku Betele mu 1923. Wakapeta dilongesha dia mushinga mukole kudi bantu bamonemone malu bu mudi Joseph Rutherford uvua ulombola mudimu wa Bantemu, ne Robert Martin mutangidi wa tshiapu tshia mikanda. Pakafua Muanetu Martin mu Kabitende 1932, Nathan wakalua mutangidi wa tshiapu tshia mikanda. Tshidimu tshiakalonda, Muanetu Rutherford wakaya ne Nathan pakakumbulaye biro bia filiale ya Bantemu ba Yehowa ku Mputu. Pakafua Muanetu Rutherford mu Tshiongo 1942, bakapesha Nathan bujitu bua kutangila mudimu wa Bantemu ba Yehowa pa buloba bujima.

Nathan uvua mutabuluke bikole, uvua dîba dionso ulongolola malu avua atangila didiunda dia mu matuku atshivua alua. Bamue bavua bamona lungenyi elu lubi, bualu bavua bela meji ne: nshikidilu wa tshikondo etshi ukavua pabuipi menemene. Bushuwa, muanetu mukuabu wakamona malu avua Nathan ulongolola wakamukonka ne: “Ebi mbinganyi, Muanetu Knorr? Kuenaku ne ditabuja anyi?” Yeye kumuandamuna ne: “Eyowa ndi nadi, kadi nshikidilu yeye kayi mulue lukasa bu mutudi batekemene, netuikale badilongolole.”

Lumue lungenyi luvua Nathan mutambe kuikala nalu luvua lua kuenza kalasa ka ba-misionere. Ke bualu kayi mu dia 1 Luishi 1943 bakatuadija kalasa ka ba-misionere ku ferme munene kuvua tutuanyi Wayne wenza mudimu tshikondo atshi. Nansha muvua mu kalasa aku balonga malu a bungi a mu Bible munkatshi mua ngondo mitue ku itanu, Nathan wakenza bua se: balongi bikaleku ne ndambu wa dikisha. Mu tulasa tua ku ntuadijilu, uvua uya kunaya nabu manaya a ndundu, kadi panyima katshivua kabidi unaya bua kuepuka njiwu ivua mua kumupangisha bua kubuela mu mpungilu ya distrike ya ku tshidimu ku tshidimu. Kadi wakasungula bua kuikala muedi wa kashiba. Balongi bavua basanka bikole pavuaye ukuata ku tshia balongi bavua bafumine mu matunga makuabu.

Ngendu ituakenza ne Nathan

Pashishe, ngakatuadija kuya ne Nathan mu matunga makuabu muvuaye uya. Mvua musue bikole dilondelangana malu mamona ne bena budisuile ba ku Betele ne ba-misionere. Ngakadimuena ne anyi abidi dinanga diabu ne didifila diabu, ne ngakamanya malu abu a buatshia buatshia ne nsombelu ya mu matunga avuabu benzela mudimu. Munkatshi mua bidimu bia bungi, ndi mutungunuke ne kupeta mikanda idi ileja dianyisha bua makumbula aa.

Pandi ngela meji bua ngendu ituakenza, ndi mvuluka malu a bungi. Tshilejilu, patuakaya mu ditunga dia Pologne, bana betu ba bakaji babidi bavua bambilangana malu ku ditshi muisu muanyi. Meme kubakonka ne: “Bua tshinyi nudi nuambilangana malu ku ditshi?” Bakandomba luse, e kungumvuijabu ne: bavua bibidile kuambilangana malu ku ditshi nanku tshikondo tshivuabu bakandike mudimu wa Bantemu ba Yehowa mu Pologne ne kuvua tuamu tukese tua mikro tuvua bampulushi basokoke mu nzubu ya bana betu aba bua kumona mua kuteleja malu avuabu bayukila.

Muanetu wa bakaji Adach uvua umue wa ku bantu ba bungi bakenza mudimu mu Pologne pavua midimu yetu mikandika. Uvua ne nsuki ya mvuangala mipueke mu mpala. Umue musangu wakajula nsuki yende ayi ne kundejaye tshibangu tshinene tshia mputa uvuabu bamutape kudi muntu kampanda. Ngakumvua bibi be pangakadimuena nkayanyi ntatu milela kudi malu a tshikisu avua bana betu ba balume ne ba bakaji ne bua kutantamena.

Pa kumbusha Betele, Hawaii mmuaba undi mutambe kusua. Ndi mvuluka mpungilu utuakenzamu mu tshimenga tshia Hilo mu 1957. Uvua muanda wa tshikuma, ne bungi bua bantu bakabuelamu buvua bupite bua Bantemu bonso ba ditunga edi. Mulombodi wa tshimenga wakapesha mene Nathan nsapi ya tshimenga atshi. Bantu ba bungi bakalua kutusekelela ne bilongo.

Mpungilu mukuabu wakansankisha nguakenzekela mu tshimenga tshia Nuremberg, mu ditunga dia Allemagne mu 1955, muaba uvua Hitler ne tshibidilu tshia kuenzeja ngendu ya mindololotshi. Mbimanyike bimpe muvua Hitler muditshipe bua kumana bantu ba Yehowa mu Allemagne, kadi musangu au tshipalu atshi tshivua tshiule tente ne Bantemu ba Yehowa! Binsonji biakampueka. Tshiakuidi tshivua tshinene be ne panyima patshi pavua makunji manenanenayi 144. Mvua dia kumpala ne meme kupeta mushindu wa kumona bantu ba bungi bavua babuelemu bapite pa 107 000. Bu mumvua mutantshi mule, tshivua mua kumona bimpe bantu bavua mu mulongo wa ndekelu.

Tuakafika ku dimona lulamatu lua bana betu ba mu Allemagne ne bukole buvua Yehowa mubapeshe mu tshikondo tshivua bena Nazi babakengesha. Bualu ebu buakakolesha dipangadika dietu dia kushala anu balamate Yehowa ne muoyo-mutoke. Nathan wakenza muyuki wa nkomenu, ne ku ndekelu kuawu, wakakupa bantu tshianza bua kubalaya. Diakamue buobu pabu kuela bianza mulu banyukula mishware bua kumulaya. Biakamueneka anu bu budimi bulengele bua bilongo.

Muanda mukuabu udi kauyi kupua muoyo uvua luendu lutuakaya mu ditunga dia Portugal mu Tshisua-munene 1974. Tuvua munkatshi mua bantu bakabuela mu tshisangilu tshia kumpala tshiakenza Bantemu mu tshimenga tshia Lisbonne pakanyisha mbulamatadi mudimu wetu. Kukavua kupite bidimu 50 bivuabu bawukandike! Nansha muvuaku anu bamanyishi ba Bukalenge 14 000 mu ditunga dijima tshikondo atshi, bantu bapite pa 46 000 bakabuela mu bisangilu bionso bibidi biakenzabu. Binsonji biakampueka pangakumvua bana betu bamba ne: “Katuena ne bua kusokoma kabidi to. Tuapetshi budikadidi.”

Kubangila anu patuvua tuya ku ngendu ne Nathan too ne lelu, ntu musue kuyisha mu mpukapuka mu ndeke, mu restoran anyi mu njila. Misangu yonso ntu anu ne mikanda bua kuikala mudilongolole bua kuyisha nunku. Umue musangu patuvua bindile ndeke uvua mujingakane, muntu mukaji mukuabu wakankonka mudimu umvua ngenza. Bualu abu buakatufikisha ku diyukila nende ne bantu bakuabu bavua muaba au bavua bateleja. Mudimu wa ku Betele ne mudimu wanyi wa kuyisha mmingambuluishe bua meme kushala amu ne bia kuenza ne disanka dia bungi kabidi.

Disama ne dinkankamija dia ndekelu

Mu 1976, Nathan wakabanga kusama kansere, ne meme ne bena ku Betele bakuabu tuvua tumuambuluisha. Nansha muvua disama diende diya amu dienda dikola, tuvua tubikila bana betu bashilangane ba ku Betele ya Bantemu ba matunga mashilashilangane bavua balue kulonga ku Brooklyn tshikondo atshi. Ndi muvuluke dilua dia Don ne Earlene Steele, Lloyd ne Melba Barry, Douglas ne Mary Guest, Martin ne Gertrud Poetzinger, Pryce Hughes ne dia bakuabu ba bungi. Misangu mivule bavua batulondela amue malu a mu matunga abu. Malu avua atamba kunkemesha ng’aa avua atangila lulamatu lua bana betu tshikondo tshivua midimu yetu mikandika.

Pakamona Nathan ne: lufu luende lukavua pabuipi, wakampesha imue mibelu mimpe bua kungambuluisha mua kutantamena bukamba. Wakangambila ne: “Tudi benze nebe dibaka dia disanka. Bantu ba bungi kabatu bapete dibaka dia nunku to.” Bualu bumue buakavuija dibaka dietu dia disanka buvua lungenyi lutue lua Nathan. Tshilejilu, patuvua tupetangana ne bantu kabukabu mu ngendu, uvua ungambila ne: “Audrey, imue misangu meme tshiyi mukumanyishabu, umanye se: ndi mupue mêna abu muoyo.” Mvua nsanka bikole bua muvuaye udianjila kungambila nanku kumpala.

Nathan wakamvuluija ne: “Kunyima kua lufu, ditekemena dietu nedikumbane, ne katuakuikala kabidi ne bua kukenga to.” Pashishe kunkankamijaye ne: “Tangila anu kumpala, bualu ke kudi difutu diebe. Kushadi anu wela meji bua malu a kale to, nansha muwikala anu uavuluka. Panyima pa matuku neuapue muoyo. Kushadi ne njiya anyi mubungame to. Ikala ne disanka bua muuvua mupete masanka ne mabenesha aa. Papita matuku, neumone se: malu audi uvuluka adi akupesha disanka. Malu atudi tuvuluka ndipa dia kudi Nzambi.” Wakamba kabidi ne: “Wikale ne bia bungi bia kuenza, udienzeje bua kuenza bualu kampanda bua kuambuluisha bantu bakuabu mu matuku audi ne muoyo. Ebi nebikuambuluishe bua kupeta disanka mu nsombelu webe.” Ndekelu wa bionso, Nathan wakajikija luendu luende lua pa buloba mu dia 8 Kabalashipu 1977.

Ndi nsedibua kudi Glenn Hyde

Nathan uvua mungambile ne: mvua mua kushala anu mvuluka malu a kale anyi mvua mua kuasulula nsombelu mupiamupia. Ke bualu kayi mu 1978, kunyima kua meme mumane kuya ku Ferme ya Watchtower ku Wallkill, mu New York, ngakasedibua kudi Glenn Hyde, muntu mulenga kumona, wa lutulu ne wa kalolo. Kumpala kua yeye kulua Ntemu, uvua muenze mudimu wa busalayi mu tshiluilu tshia pa mâyi tshia États-Unis pavua ditunga edi mu mvita ne dia Japon.

Glenn uvua mu mazuwa a mvita avua inyisha makuabu, ne uvua wenza mudimu muaba uvua motere. Bua mutoyi wa motere, wakashala ne ndambu wa mapapa. Panyima pa mvita, wakabanga kuenza mudimu wa dijima midilu. Wakenza bidimu bivule anu ulota malu a mu mvita. Bavua bamulongeshe bulelela bua mu Bible kudi muntu mukaji uvua sekretere wende, uvua mumuyishe mu mpukapuka.

Panyima mu 1968, bakabikila Glenn ku Betele wa ku Brooklyn bua kuenzaye mudimu wa dijima midilu. Pashishe, pakalua Ferme ya Watchtower kupeta mashinyi a kujima nawu midilu, bakamutumaku mu 1975. Panyima pa matuku, wakalua kupia disama dia Alzheimer. Kunyima kua tuetu bamane kuenza nende bidimu dikumi bia dibaka, Glenn wakafua.

Mmunyi mumvua mua kutantamena bualu ebu? Meji avua Nathan mumpeshe pakamanyaye ne: lufu luende lukavua pabuipi, akankolesha kabidi. Mvua anu mbala malu avuaye mumfundile a mushindu wa kutantamena bukamba. Ntu amu ngambila bakuabu badi bafuisha bena dibaka nabu malu aa, ne mibelu eyi ya kudi Nathan itu mibakoleshe pabu. Bulelela, mbimpe kushala mutangile anu kumpala muvuaye munkankamije.

Bana betu ba mushinga mukole

Tshidi nangananga tshimfikishe ku dikala ne nsombelu mulenga wa disanka mbalunda bimpe ba mu dîku dia Betele. Umue wabu ke Esther Lopez, wakajikija mu 1944 mu kalasa kisatu ka Gilada, Tshilongelu tshia Bible tshia Watchtower. Wakapingana ku Brooklyn mu Luishi 1950 bua kuenza mudimu wa dikudimuna mikanda yetu ya kulonga nayi Bible mu muakulu wa bena Espagne. Misangu mivule pavua Nathan uya ku luendu, Esther ke uvua mulunda wanyi wa pa muoyo. Yeye pende udi ku Ferme ya Watchtower. Mpindieu ukadiye ne bidimu bipite pa 90, udi ne makanda a mubidi makese, ne mbamulame mu nzubu wetu udibu balongoluele bantu bakulakaje.

Bua ku balela ba mu dîku dianyi, anu Russell ne Clara ke batshidi ne muoyo. Russell ukadi ne bidimu bipite pa 90 ne utshidi amu wenza mudimu ne lulamatu ku Betele wa ku Brooklyn. Uvua munkatshi mua bantu ba kumpala bakanyishilabu bua kushala ku Betele kunyima kua dibaka. Mu 1952 wakasela muanetu wa bakaji wa ku Betele, diende Jean Larson. Max muanabu ne Jean wakalua ku Betele mu 1939, ne mu 1942 wakalua mutangidi wa tshiapu tshia mikanda pa muaba wa Nathan. Max udi utungunuka ne kukumbaja majitu a bungi ku Betele, eku wambuluisha Helen mukajende munanga, udi muikale uluangana ne disama dikuabu dia mu buongo didi ditekesha bikole.

Pandi mvuluka bidimu bipite pa 63 bindi musadile Yehowa mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba, ndi mua kuamba ne: nsombelu wanyi udi bushuwa wa disanka. Betele mmulue wanyi muaba wa kusombela, ne ndi ntungunuka ne kuenzaku mudimu ne disanka mu mutshima. Ndi nsakidila baledi banyi bua muvuabu batuleje mushinga wa kuenza mudimu ne batupeshe dijinga dia kusadila Yehowa. Kadi tshidi nangananga tshivuija nsombelu wanyi wa disanka mbana betu ba malu malenga ne ditekemena dia kuikala ne bana betu ba balume ne ba bakaji mu buloba bukudimuna mparadizu, tusadila Mufuki wetu Munene, Yehowa, Nzambi umuepele mulelela, kashidi ne tshiendelele.

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Baledi banyi dituku dia dibaka diabu mu Kabalashipu 1912

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Kubangila ku dia bakaji kuya ku dia balume: Russell, Wayne, Clara, Ardis, meme ne Curtis mu 1927

[Tshimfuanyi mu dibeji 25]

Ndi muimane pankatshi pa Frances ne Barbara McNaught, pamvua mpanda-njila mu 1944

[Tshimfuanyi mu dibeji 25]

Ku Betele mu 1951. Kumbukila ku dia bakaji kuya ku dia balume: Meme, Esther Lopez ne Jean mukaji wa muanetu

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Meme ne Nathan ne baledi bende

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Meme ne Nathan mu 1955

[Tshimfuanyi mu dibeji 27]

Meme ne Nathan ku Hawaii

[Tshimfuanyi mu dibeji 29]

Meme ne bayanyi muibidi, Glenn