Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

‘Muntu mudimuke yonso udi wenza malu ende ne lungenyi’

‘Muntu mudimuke yonso udi wenza malu ende ne lungenyi’

‘Muntu mudimuke yonso udi wenza malu ende ne lungenyi’

MUSHINDU udi mibelu ya mu Bible ituambuluisha ‘nkupite or buimpe; e, nkupite or wa mushinga mukole wa bungi buimpe.’ (Musambu 19:7-10) Bua tshinyi? Bualu ‘diyisha dia muena meji [Yehowa] didi mushimi wa mâyi a muoyo, bua kuepuka mateyi a lufu.’ (Nsumuinu 13:14) Patudi tutumikila mibelu ya mu Bible, katuena amu tulengeja nsombelu wetu patupu to, kadi tudi kabidi tuepuka mateyi adi mua kutufikisha ku njiwu. Nanku mbimpe menemene tukebe dimanya dia mu Bible ne tuenze malu adi umvuangana ne dimanya edi.

Anu mudibi bifunda mu Nsumuinu 13:15-25, Solomo Mukalenge wa Isalele wa kale wakafila mibelu idi ituambuluisha bua kuenza malu ne lungenyi, bua tuetu kupeta nsombelu mulenga ne kunenga pa buloba. * Ku diambuluisha dia nsumuinu mîpi, udi uleja mudi Dîyi dia Nzambi mua kutuambuluisha bua kusomba bimpe ne bakuabu, bua kushala ne lulamatu mu mudimu wetu, bua kuikala ne mmuenenu muimpe pa bidi bitangila dinyoka ne bua kusungula balunda bimpe. Udi kabidi uleja mudibi bimpe bua kushila bana bumpianyi ne bua kuikala kubanyoka ne dinanga.

Dijingulula dimpe dia mianda didi dipetesha diakalenga

Solomo udi wamba ne: ‘Dijingulula dimpe dia mianda didi dipetesha diakalengele, kadi njila wa bapidi ba Nzambi udi bizakala-bizakala.’ (Nsumuinu 13:15) Mukanda kampanda udi wamba ne: muaku wa mu tshiena-Ebelu udibu bakudimune ne: “dijingulula dimpe dia mianda” anyi diumvua malu bimpe, “udi umvuija bukokeshi bua kuikala ne budimu, lungenyi lutue ne diamba malu a meji.” Kabiakukolela muntu udi ne ngikadilu eyi bua kusomba bimpe ne bakuabu to.

Tangila mushindu mulenga uvua mupostolo Paulo mufundile muena Kristo nende Filemona pakamutuminaye Onesimo (mupika wende uvua munyeme ukavua mulue muena Kristo). Paulo wakalomba Filemona bua kuakidila Onesimo bimpe, anu bu muvuaye mua kuakidila mupostolo Paulo nkayende. Paulo wakalaya bua kufuta Filemona dibanza dionso divua Onesimo mua kuikala nadi. Bulelela, bua bukokeshi buvuaye nabu, Paulo uvua mua kuikala muenzeje Filemona bua akidile Onesimo mu mushindu muimpe. Kadi Paulo wakasungula bua kuenza malu mu bukalanga ne mu dinanga. Pakenza Paulo nanku, uvua mushindike ne: Filemona uvua ne bua kumumvuila ne uvua ne bua kuenza malu mapite ne avuaye mumulombe. Katuenaku petu mua kuenzela bena Kristo netu malu mushindu’eu anyi?​—Filemona 8-21.

Kadi njila wa bantu badi babenga Nzambi udi bizakala-bizakala anyi mubi. Mushindu kayi? Bilondeshile mumanyi mukuabu, muaku udibu bangate muaba eu udi umvuija “mushile anyi mumakane, uleja malu makolakane a bantu babi. . . . Muntu udi muele miji mu njila yende mibi, muikale ulengulula ne kayi uteleja mibelu ya meji ya bakuabu, udi mu njila wa kabutu.”

Solomo udi utungunuka wamba ne: ‘Muntu mudimuke yonso udi wenza malu ende ne lungenyi, kadi mupote udi uleja bantu bupote buende.’ (Nsumuinu 13:16) Muntu mudimuke eu ki mmuntu udi wenza malu mabi ne budimu to. Budimu budibu bambe muaba eu budi bumvuangana ne dimanya ne batu nabu kudi muntu mutalame, udi wela meji bimpe kumpala kua kuenza bualu. Padibu bamujana anyi bamupenda, muntu mudimuke udi ukuata ludimi luende. Udi ulomba Nzambi bua amuambuluishe bua kulejaye mamuma a nyuma muimpe bua kakuatshi tshiji tshikole nansha. (Galatia 5:22, 23) Muntu mudimuke kêna ulekela muntu mukuabu anyi nsombelu kampanda umulombola to. Udi udikanda ne wepuka makokangana atu atamba kufikila muntu utu ukuata tshiji lukasa padibu bamuenzela bibi.

Muntu mudimuke udi kabidi wenza malu ne dimanya padiye wangata mapangadika. Mmumanye ne: bitu mpukampuka bua muntu kuenzaye malu ne meji padiye welakana, padiye ne tshiji anyi disanka peshi padiye ulonda patupu bantu bakuabu. Ke bua tshinyi udi wangata dîba dia kukonkonona nsombelu wende bimpe. Udi umona malu onso ne utangila tshidiye mua kuenza. Udi ukeba mpindieu mvese ne mikenji ya mu Bible idi itangila tshilumbu tshiende. Njila wa muntu eu udi ushala mululame.​—Nsumuinu 3:5, 6.

“Muntu udi ufikisha mukenji bimpe udi usanguluja bantu”

Tuetu Bantemu ba Yehowa tudi ne mudimu wa kuyisha mukenji wa Nzambi. Mêyi a lusumuinu ludi lulonda elu adi atuambuluisha bua kushala ne lulamatu patudi tuenza mudimu wetu. Lusumuinu elu ludi luamba ne: “Muntu udi ufikisha mukenji bibi neapete dikenga, kadi muntu udi ufikisha mukenji bimpe udi usanguluja bantu.”​—Nsumuinu 13:17, MMM.

Muaba eu, badi bashindamena pa ngikadilu ya muntu udi ufikisha mukenji. Tshienzeka ntshinyi bikala muntu udi utuala mukenji uukonyangaja anyi uushintulula? Muntu eu kakupeta dinyoka anyi? Angatabi tshilejilu tshia Gehazi (muena mudimu wa muprofete Elisha) uvua lukuka lusake bua kushima Nâmana, mfumu wa basalayi ba bena Sulia. Nsudi ivuabu bondape Nâmana yakakuata Gehazi. (2 Bakelenge 5:20-27) Tshienzeka ntshinyi bikala muntu udi ulua ne mukenji kayi kabidi ne lulamatu to, ne udi ulekela kumanyisha mukenji? Bible udi wamba ne: ‘Wewe udi upanga kuamba dîyi dimue bua kudimuisha muntu mubi bua kulekelaye kuenda mu njila wende mubi, muntu eu mubi neafue bua bubi buende, kadi nendombe mashi ende ku tshianza tshiebe.’​—Yehezekele 33:8.

Kadi muntu udi ufikisha mukenji ne lulamatu udi upeta disanka ne usankisha kabidi bantu badi bamuteleja. Paulo wakabela Timote ne: ‘Wikale mudimuke ku malu ebe ne ku diyisha diebe. Unanukile kushala mu malu aa; bua pawenza nunku, neudisungile wewe ne bobu kabidi badi bumvue mêyi ebe.’ (1 Timote 4:16) Anji elabi meji bua mushindu udi dimanyisha lumu luimpe lua Bukalenge ne lulamatu luonso disanguluja bantu. Didi ditabuluja bantu badi ne mutshima muimpe ne didi dibalombola ku bulelela budi bubapetesha budikadidi. (Yone 8:32) Nansha bantu bobu kabayi bateleje mukenji udi muena lulamatu umanyisha, yeye ‘neapandishe muoyo wende.’ (Yehezekele 33:9) Katulenguludi mudimu wetu wa kuyisha nansha kakese. (1 Kolinto 9:16) Tudimukayi dîba dionso ditudi ‘tuambila bantu dîyi dia Nzambi,’ katuditekeshi anyi katudilengeji bua kubasankisha to.​—2 Timote 4:2.

‘Udi udimuka padibu bamubela udi mutumbishibue’

Muntu mudimuke udi ne bua kumvua bibi padibu bamupesha mubelu muimpe kampanda anyi? Nsumuinu 13:18 udi wamba ne: ‘Bupele ne bundu bidi bilua kudi muntu udi ubenga diyisha, kadi udi udimuka padibu bamubela udi mutumbishibue.’ Netuikale bena meji tuetu tuitaba ne dianyisha dionso mibelu nansha itudi katuyi balombe. Mibelu mimpe idi mua kutuambuluisha bikole patudi katuyi bamanye ne: tudi nayi dijinga. Kulonda mibelu eyi kudi mua kutuepula ku masama a mioyo ne ku dikenga. Netufue bundu bituikala tuyilengulula.

Padibu batuela kalumbandi katudi bakanyine, bidi bitukolesha ne bitukankamija. Kadi tudi kabidi ne bua kutekemena mibelu ne kuyitaba. Tangila mikanda ibidi ivua mupostolo Paulo mufundile Timote. Nansha muvuaye umuela kalumbandi bua lulamatu luende, mikanda eyi mmiuule ne mibelu idiye upesha Timote. Paulo wakabela nsongalume eu ne muoyo mujima bua kulamaye ditabuja ne kuondo kende ka muoyo kimpe, bua kumanyaye mua kusomba ne bantu mu tshisumbu, mua kuikala ne lulamatu kudi Nzambi ne kumanya mua kusanka ne bivuaye nabi, mua kulongesha bakuabu, mua kukandamena malongesha a batontolodi ne mua kuenza mudimu wende wa diyisha. Bansonga badi mu tshisumbu badi ne bua kukeba ne kuitaba ne disanka dionso mibelu idi ifumina kudi bantu bakadi bamonamone malu.

‘Enda ne bena meji’

Mukalenge wa meji udi wamba ne: ‘Kukumbaja kua dijinga kudi kusankisha mutshima, kadi bapote badi bakina bua kumuka ku malu mabi.’ (Nsumuinu 13:19) Mukanda kampanda udi wamba bua diumvuija dia lusumuinu elu ne: “Padi tshipatshila anyi dijinga dia muntu dikumbana, yeye mujima udi uula tente ne disanka . . . Bu mudi kukumbaja tshipatshila kutamba kusankisha muntu, bidi bimvuika ne: kumuka ku malu mabi kudi ne bua kuikala bualu bua kukina ku mêsu kua bapote. Badi mua kukumbaja majinga abu anu mu mishindu mibi, ne bobu balekele malu mabi, kabakupeta kabidi disanka dia kukumbaja majinga abu to.” Kakuyi mpata, kuikala ne majinga mimpe kudi ne mushinga mukole be!

Bantu batudi tusomba nabu badi mua kushintulula bikole ngenyi yetu, malu atudi banange ne atudi katuyi banange! Solomo udi uleja bualu bulelela budi kabuyi bushintuluka padiye wamba ne: ‘Udi wenda ne bena meji udi ulua muena meji, kadi udi ubuelakana ne bapote neakenge bua bualu ebu.’ (Nsumuinu 13:20) Bushuwa, balunda betu nansha ba mu manaya atutu tutangila, ba ku Internet ne ba malu atudi tubala badi ne bukole pa tshitudi ne pa tshituikala malaba. Ke bualu kayi tudi ne bua kusungula bimpe bantu batudi tusomba nabu.

‘Ushiye bumpianyi’

Mukalenge wa Isalele udi wamba ne: “Diakabi didi dilonda benji ba malu mabi, kadi diakalengele didi difutu dia bantu bakane.” (Nsumuinu 13:21) Kudienzeja bua kuikala muakane kudi kupetesha bantu masanka, bualu Yehowa udi ulama bantu bakane. (Musambu 37:25) Kadi tudi ne bua kumanya ne: ‘bikondo bidi malu atutulukila’ bitu bitukuata tuetu bonso. (Muambi 9:11) Kadi tudiku mua kuenza bualu kampanda bua kudilongolola bua tshikondo tshidi malu atudi katuyi batekemene mua kututulukila anyi?

Solomo udi wamba ne: ‘Muntu muimpe udi ushila bana ba bana bende bumpianyi.’ (Nsumuinu 13:22a) Mbumpianyi kayipu bulenga budi baledi bashiya padibu bambuluisha bana babu bua kumanyabu Yehowa ne kudia nende malanda mimpe! Kadi mbimpe bua kulongolola amue malu padiku mushindu, bua dîku dikale ne nsombelu mulenga wa ku mubidi bu lufu lua tshimpitshimpi mua kukuata muledi anyi? Miaba ya bungi, bamfumu ba mêku badi mua kuenzeja mikanda ya dikuba nayi bintu bu biobi mua kujimina mu njiwu, kufunda dîyi bua bintu bidibu mua kushiya ne kulama makuta bua mêku abu.

Kadi netuambe tshinyi bua bumpianyi bua muntu mubi? Solomo udi utungunuka ne kuamba ne: “Kadi biuma bia muenji wa malu mabi mbitekela bantu bakane.” (Nsumuinu 13:22b) Pa kumbusha bintu bidi bantu bakane mua kupeta lelu, lusumuinu elu nelukumbane pakumbaja Yehowa dîyi diende dia kufuka ‘diulu dipiadipia ne buloba bupiabupia’ mudi ‘buakane ne bua kuikalamu.’ (2 Petelo 3:13) Dîba adi nebikale bamane kubutula bantu babi ne anu ‘badi ne mitshima mipuekele ke bapiana buloba.’​—Musambu 37:11.

Muntu mudimuke udi wenza malu ne lungenyi nansha padiye anu ne bintu bikese menemene. Nsumuinu 13:23 udi wamba ne: “Budimi bua mupele budi bubodiodioka ne biakudia. Kadi bamue bantu badi bajimina bua malu abu mabi.” (MMV) Mupele udi upeta bintu bia bungi mu dienza mudimu mukole ne bua mabenesha a Nzambi. Kadi padiku kakuyi dikosa dimpe dia bilumbu, dilumbuluisha bibi didi mua kubutuisha biuma.

‘Unanukile ne kumukanda’

Bantu bapange bupuangane badi dijinga ne diyisha anyi dinyoka, ne badi nadi dijinga kutuadijila anu ku buana buabu. Mukalenge wa Isalele udi wamba ne: ‘Udi kayi ukanda ne lukodi udi ne muanende lukuna, kadi udi unanga muanende udi unanukila ne kumukanda.’​—Nsumuinu 13:24.

Lukodi ludi tshimfuanyi tshia bukokeshi. Mu Nsumuinu 13:24, lukodi ludi luleja bukokeshi bua baledi. Mu mvese eu, lukodi kaluena lumvuija anu kututa muana to, ludi luleja mushindu wonso wa kuludika muana. Imue misangu, ditandisha muana mu bimpe didi mua kuikala dikumbane bua kulongolola tshikadilu tshibi. Muana mukuabu udi mua kuikala ukengela kumutandisha bikole. Nsumuinu 17:10 udi wamba ne: ‘Dîyi dia mibelu didi dibuela mu mutshima wa muena lungenyi didi dipita mikumu lukama pambidi pa mupote.’

Baledi badi ne bua kuikala bayisha anyi banyoka bana babu ne dinanga ne meji bua disanka dia bana aba. Muledi wa dinanga kêna ulengulula bilema bia muanende to. Kadi udi ukeba bilema bia muana eu bua kubiumbusha kumpala kua kuasabi miji munda muende. Kakuyi mpata, muledi udi munange bana bende udi uteleja mubelu wa Paulo udi wamba ne: ‘Nuenu batatu, kanufuishi bana benu balela tshiji; nubadiundishe bimpe ne dibela ne didimuisha bia Mukalenge.’​—Efeso 6:4.

Tshia kuenza ntshinyi bikala muledi ulengulula malu ne kayi ufila dinyoka didi diakanyine? Bana aba nebeleku muledi eu tuasakidila pakolabu bua dilengulula diende dia malu anyi? Nansha kakese! (Nsumuinu 29:21, MMM) Bible udi wamba ne: ‘Muana udibu balekela nkayende udi ufuishisha mamuende bundu.’ (Nsumuinu 29:15) Padi baledi kabayi baleja bukokeshi buabu, badi baleja mudibu balengulula bana anyi mudibu kabayi babanange. Kadi padibu ne dîsu dikole ne bulenga kabidi, badi baleja mudibu ne dinanga.

Muntu mudimuke ne muakane udi wenza malu ne dimanya dilelela neapete difutu. Solomo udi utujadikila ne: ‘Muntu muakane udi udia, udi ujikija nzala yende, kadi difu dia muntu mubi didi diumvua nzala.’ (Nsumuinu 13:25) Yehowa mmumanye tshidi tshimpe buetu tuetu mu nsombelu yonso: mu dîku, mu malanda etu ne bakuabu, mu mudimu wetu wa buambi anyi padibu batunyoka. Patudi tutumikila mibelu idi mu Dîyi diende bimpe, netupete anu kupeta nsombelu udi mutambe buimpe.

[Mêyi adi kuinshi]

[Tshimfuanyi mu dibeji 28]

Padibu bajana muntu mudimuke kakuyi bualu, udi ukuata ludimi luende

[Tshimfuanyi mu dibeji 29]

Mumanyishi wa Bukalenge wa lulamatu udi wenza malu mimpe a bungi

[Tshimfuanyi mu dibeji 30]

Nansha mudi dielangana kalumbandi dikankamija bantu, tudi ne bua kuitaba mibelu ne disanka

[Tshimfuanyi mu dibeji 31]

Muledi udi munange muanende kêna ulengulula bilema biende to