Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu mukanda wa Nomba

Malu manene a mu mukanda wa Nomba

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa Nomba

PANYIMA pa dipatuka dia bena Isalele mu Ejipitu, bakalua tshisamba tshilongolola. Kuvua kubashadile matuku makese bua kubuela mu Buloba Bulaya, kadi kabakabuelamu to. Bavua ne bua kutambakana munkatshi mua bidimu bitue ku makumi anayi mu ‘tshipela tshinene tshibi.’ (Dutelonome 8:15) Bua tshinyi? Mu mukanda wa mu Bible wa Nomba mudi muyuki udi utuambila tshivua tshienzeke. Mukanda eu udi utuleja mushinga wa kutumikila Yehowa Nzambi ne kunemeka baleji-mpala bende.

Mose ke wakafunda mukanda wa Nomba mu tshipela ne mu Mpata wa Moaba. Malu adibu balonde mu mukanda wa Nomba mmenzeke munkatshi mua bidimu 38 ne ngondo 9, mbuena kuamba ne: kumbukila ku 1512 kumpala kua bikondo bietu ebi too ne ku 1473 kumpala kua bikondo bietu ebi. (Nomba 1:1; Dutelonome 1:3) Dîna dia mukanda eu ndifumine ku dibadika dia bantu divua dienzeke misangu ibidi pankatshi pa bidimu 38. (Nshapita 1-4, 26) Muyuki eu mmukosolola mu bitupa bisatu. Tshitupa tshia kumpala tshidi tshiakula bua mianda ivua mienzeke ku Mukuna wa Sinai. Tshibidi tshiotshi tshidi tshileja malu avua menzeke pavua bena Isalele benda batambakana mu tshipela. Tshia ndekelu tshidi tshitangila malu avua menzeke mu Mpata wa Moaba. Paudi ubala muyuki eu, udi mua kudiela nkonko eyi: ‘Malu aa adi andongesha tshinyi? Mukanda eu udiku ne mêyi kampanda adi mua kungambuluisha lelu’eu anyi?’

KU MUKUNA WA SINAI

(Nomba 1:1–10:10)

Dibadika dia kumpala diakenzeka patshivua bena Isalele kuinshi kua Mukuna wa Sinai. Bakabala bantu balume 603 550 bavua ne bidimu 20 anyi kupita apu, pa kumusha bena Lewi. Mbimueneke patoke ne: bakenza dibadika edi bua malu a busalayi. Mu tshitudilu tshijima tshia bena Isalele, kusangisha ne bantu bakaji ne bana ne bena Lewi muvua mua kuikala bantu bungi bupite pa miliyo isatu.

Kunyima kua dibadika edi, bena Isalele badi bapeta mikenji ya mushindu wa kuenda mu bulongame, ya malu avua atangila midimu ya bena Lewi ne midimu ya ku tabernakle, kuteka babedi bavua ne masama a tshiambu kule ne bantu, ne mikenji ivua itangila diumvuilangana mukawu ne mitshipu ya banazi. Nshapita wa 7 udi wakula bua milambu ivua bakalenge ba bisa ne bua kufila bua dibanjija dia tshioshelu. Nshapita wa 9 yeye udi wakula bua tshibilu tshia Pasaka. Badi bapesha kabidi tshisumbu tshijima mêyi a mushindu wa kuasa tshitudilu ne kutshitula.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

2:1, 2—‘Mbimanyinu’ kayi bivua bena Isalele bavua babanya mu bisa bisatu bisatu ne bua kunyunguluka pavuabu batula mu tshipela? Bible kêna umvuija mushindu uvua bimanyinu abi to. Kadi kabavua babiangata bu bintu bia tshijila anyi bu bintu bia kutendelela nabi to. Bimanyinu abi bivua ne tshipatshila tshia mushinga tshia kuambuluisha muntu bua kupetaye muaba wende mu tshitudilu.

5:27—‘Dibola dia tshibelu’ tshia mukaji uvua muende masandi divua diumvuija tshinyi? Muaba eu muaku “tshibelu” udi uleja bitupa bia lulelu. ‘Dibola dia tshibelu’ didi diumvuija dinyanguka dia bitupa ebi bua mukaji kimitshi kabidi nansha.

Malongesha adi atutangila:

6:1-7. Banazi kabavua ne bua kunua mvinyo ne bintu bionso bivua bikuata to; bavua ne bua kudikanda ku malu kampanda. Bavua ne bua kulepesha nsuki yabu bua kuleja ne: bavua bakokela Yehowa, anu bu muvua bantu bakaji ne bua kukokela babayabu anyi batatuabu. Banazi bavua ne bua kuikala bakezuke, kabavua ne bua kulenga tshitalu, nansha tshia muntu wa mu dîku diabu. Lelu’eu basadidi ba ku dîba ne ku dîba badi ne lungenyi lua muomumue lua kudibudisha bimue bintu padibu badikanda bua kuenza amue malu bua kukokela Yehowa ne bulongolodi buende. Imue midimu idi mua kubalomba bua kuya miaba mile idi kayiyi ibapetesha mushindu wa kupingana kumbelu bua kujika muena mu dîku wabu kampanda.

8:25, 26. Bua kuenza midimu ya bena Lewi bimpe, bantu bakulakaje ni mba bidimu bungi kayi bavua ne bua kulekela midimu ivuabu benza. Kadi bavua mua kukuatshisha bena Lewi bakuabu ku budisuile. Nansha mutudi katuyi mua kulekela mudimu wa kuyisha bua bungi bua bidimu, mukenji eu udi utulongesha bualu bua mushinga mukole. Bikala muena Kristo kampanda kayi mua kukumbaja kabidi amue majitu bua bungi bua bidimu bikadiye nabi, udi mua kuenza mudimu kampanda bilondeshile makanda ende.

DITAMBAKANA MU TSHIPELA

(Nomba 10:11–21:35)

Pajuka ditutu didi pa mutu pa tabernakle, bena Isalele nebatuadije luendu luabafikisha mu tshipela tshia mu mpata wa Moaba bidimu 38 ne ngondo umue anyi ibidi panyima. Bidi mua kukuambuluisha wewe mutangile njila wabu mu karte kadi mu dibeji dia 9 dia broshire wa ‘Voyez le bon pays,’ mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

Mu tshipela tshia Palana, mu njila batangile ku Kadesha, bena Isalele badi badiabakena misangu mitue ku isatu. Didiabakena diabu dia kumpala didi dijika padi Yehowa utuma kapia bua kubutula bamue bantu. Pashishe bena Isalele badi badilakana bua munyinyi, Yehowa udi ubapesha nyunyi ya nkuadi. Midiabakenu ya Mîyama ne Alona bua Mose idi ifikisha Mîyama ku dipia nsudi ya matuku makese.

Padibu batula ku Kadesha, Mose udi utuma balume 12 bua kutentekela Buloba Bulaya. Badi bapingana kunyima kua matuku 40. Bena Isalele badi bitaba luapolo lubi lua batentekedi 10 ne badi bakeba kushipa ne mabue Mose, Alona ne batentekedi ba lulamatu: Yoshua ne Kaleba. Yehowa udi ukana bua kutumina bantu disama, kadi Mose udi ubakuila. Mpindieu Nzambi udi wamba ne: nebatambakane mu tshipela bidimu 40 too ne pikala bantu bonso bavuabu babadike ne bua kufua.

Yehowa udi ubapesha mikenji mikuabu. Kola ne bakuabu badi batombokela Mose ne Alona, kadi bantomboji aba badi babutuka ne kapia ne bakuabu buloba budi bubamina. Dituku didi dilonda tshisumbu tshijima tshidi tshijana Mose ne Alona. Bua bualu abu, bantu 14 700 badi bafua ku tshipupu tshidi Yehowa utuma. Bua Nzambi kuleja muakuidi munene udiye musungule, udi welesha ntonga ne bilongo pa dikombo dia Alona. Nunku Yehowa udi ufila kabidi mikenji mikuabu ivua itangila midimu ya bena Lewi ne bukezuke bua bantu. Dienza mudimu ne butu bua ngombe mukunze divua dileja dikezula dia bantu ku diambuluisha dia mulambu wa Yezu.​—Ebelu 9:13, 14.

Mpindieu, bena Isalele badi bapingana ku Kadesha, ke kudi Mîyama ufuila. Bantu badi kabidi bajana Mose ne Alona. Bua tshinyi? Bualu kabena ne mâyi to. Bu mudi Mose ne Alona kabayi batumbisha dîna dia Yehowa padiye upatula mâyi mu tshishima, badi bajimija diakalenga dia kubuela mu Buloba Bulaya. Bena Isalele badi bumuka ku Kadesha, pashishe Alona udi ufuila ku Mukuna wa Hô. Padi bena Isalele benda banyunguluka Edome, badi batshioka ne bakula bibi bua Nzambi ne Mose. Yehowa udi ubatumina nyoka ya lulengu bua kubanyoka. Musangu eu kabidi Mose udi ubakuila, ne Nzambi udi umuambila bua kuenza nyoka wa tshiamu tshia mitaku ne kumuteka kulu kua mutshi bua bantu bavuabu basuma batangileku bua kumvuabu bimpe. Nyoka eu udi tshimfuanyi tshia dipopela dia Yezu Kristo ku mutshi bua masanka etu a kashidi. (Yone 3:14, 15) Bena Isalele badi batshimuna bakalenge ba bena Amona: Sihona ne Oga, ne bangata maloba abu.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

12:1—Bua tshinyi Mîyama ne Alona bakajana Mose? Bidi bimueneka ne: bakenza nanku bualu Mîyama uvua musue kupeta bukokeshi bua bungi. Pamu’apa dîba divua Sipola mukaji wa Mose mulue kumupeta mu tshipela, Mîyama uvua mua kuikala mumvue bibi wela meji ne: bantu kabavua mua kumuangata kabidi bu mukaji mulombodi mu tshitudilu to.​—Ekesode 18:1-5.

12:9-11—Bua tshinyi nsudi ivua mikuate anu Mîyama? Bidi bimueneka ne: yeye ke uvua mujule bijanu abi ne muitabujije Alona bua kutuaye ku tshiende. Alona wakaleja lungenyi luimpe pa kutonda bubi buende.

21:14, 15—Mmukanda kayi uvuabu bakuile apa? Bible utu wakula bua mikanda ya bungi ivua bafundi ba Bible bangatshile amue malu. (Yoshua 10:12, 13; 1 Bakelenge 11:41; 14:19, 29) ‘Mukanda wa Mvita ya Yehowa’ uvua umue wa ku mikanda eyi. Uvua wakula bua mvita ya bantu ba Yehowa.

Malongesha adi atutangila:

11:27-29. Mose mmushiye tshilejilu tshimpe tshitambe bua tshitudi mua kuenza padi bakuabu bapeta majitu mu mudimu wa Yehowa. Mose kakakeba butumbi buende ne lubabu luonso to, kadi wakasanka pakabanga Eladada ne Medada kuenza malu bu baprofete.

12:2, 9, 10; 16:1-3, 12-14, 31-35, 41, 46-50. Yehowa Nzambi mmusue bua batendeledi bende banemeke bantu badiye upesha bukokeshi.

14:24. Tshintu tshinene tshidi mua kutuambuluisha bua kukandamena lungenyi lua pa buloba lua kuenza malu mabi nkuikala ne “mutshima mukuabo” anyi lungenyi lukuabu. Lungenyi elu ludi ne bua kuikala lushilangane ne lua ba pa buloba.

15:37-41. Malenda avua ku nkanzu ya bena Isalele avua ne tshipatshila tshia kubavuluija ne: bavua tshisamba tshitapuluke bua kutendelela Nzambi ne bua kutumikila mikenji yende. Nunku tudi petu ne bua kuikala ne nsombelu udi umvuangana ne mêyi a Nzambi ne kuditapulula ne bena mu buloba ebu, ki mmuomu anyi?

MU MPATA WA MOABA

(Nomba 22:1–36:13)

Padi bena Isalele batula mu tshipela tshia mpata wa Moaba, bena Moaba badi bafua ne buôwa bua bualu buabu. Nunku Balaka Mukalenge wa Moaba udi ufuta Belâma bua kuya kuela bena Isalele mulawu. Kadi Yehowa udi wenzeja Belâma bua kubabenesha. Pashishe badi batuma bantu bakaji bena Moaba ne bena Midiyana bua kufikisha balume bena Isalele ku dienda masandi ne ku ditendelela mpingu. Bua bualu ebu, Yehowa udi ubutula benji ba bubi 24 000. Ndekelu wa bionso tshipupu etshi tshidi tshijika padi Pinehasa uleja ne: katu witaba bua muntu kutembangana ne Yehowa to.

Dibadika bantu musangu muibidi didi dileja ne: muntu mulume nansha umue ku aba bavuabu babadike musangu wa kumpala kêna kabidi ne muoyo to, pa kumusha Yoshua ne Kaleba. Badi basungula Yoshua bua kupingana Mose. Bena Isalele badi bapeta mêyi adi abaleja mushindu wa kufila milambu mishilashilangane ne mushindu wa kuenza mitshipu. Bena Isalele badi kabidi badisombuela kudi bena Midiyana. Bena mu tshisa tshia Lubena, tshia Gada ne tshia bibidi tshia Manashe badi basombela ku esete kua musulu wa Yadene. Badi baleja bena Isalele mua kusabuka Yadene ne kukuata buloba bulaya. Badi bafila mikalu ya buloba. Badi ne bua kuabanya bumpianyi pa kuela nshobo. Badi bapesha bena Lewi misoko 48, ne 6 ya kudiyi mmisoko ya kunyemena.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

22:20-22—Bua tshinyi tshiji tshia Yehowa tshiakatemena Belâma? Yehowa uvua muambile muprofete Belâma ne: kavua ne bua kuela bena Isalele mulawu to. (Nomba 22:12) Kadi muprofete eu wakaya ne bantu ba Balaka ne lungenyi lua kutshipa bena Isalele. Belâma uvua musue kusankisha Mukalenge wa bena Moaba ne kupeta difutu. (2 Petelo 2:15, 16; Yuda 11) Nansha muvua Belâma muenzejibue bua kubenesha bena Isalele pamutu pa kubela mulawu, wakakeba bua mukalenge amuanyishe pakafilaye lungenyi lua kuenza mudimu ne bantu bakaji batendeledi ba Bâla bua kufikisha bena Isalele ku dienda masandi. (Nomba 31:15, 16) Nunku, tshiji tshia Nzambi tshiakatemena Belâma bualu muprofete eu uvua ne lukuka lubi.

30:6-8—Mulume muena Kristo udi mua kushipa mitshipu ya mukajende anyi? Pa bidi bitangila mitshipu, mpindieu Yehowa udi utangila mutendeledi ne mutendeledi wende yonso. Tshilejilu, didilambula kudi Yehowa ndiditshipa dia muntu nkayende. (Galatia 6:5) Mulume kêna ne bukokeshi bua kushipa mushipu wa nunku to. Kadi mukaji udi ne bua kuepuka kuenza mutshipu udi ubengangana ne Dîyi dia Nzambi anyi ne majitu adiye nawu kumpala kua bayende.

Malongesha adi atutangila:

25:11. Bushuwa, Pinehasa mmutushile tshilejilu tshimpe tshitambe tshia lukunukunu mu ntendelelu wa Yehowa! Dijinga dia kulama tshisumbu tshikezuke kadienaku mua kutusaka bua kuambila bakulu bena Kristo tshilumbu tshionso tshitudi bamanye tshia mpekatu munene anyi?

35:9-29. Bualu bua se: muntu uvua ushipa muntu ku mpukapuka uvua ne bua kuya mu musoko wa kunyemena ne kusombamu tshikondo kampanda budi butulongesha ne: muoyo udi wa tshijila ne tudi kabidi ne bua kuunemeka.

35:33. Buloba bunyanga kudi mashi a muntu udi kayi ne bualu budi mua kulengejibua anu kudi mashi a badi baela panshi. Nunku, mbikumbanyine menemene bua mushindu wikala Yehowa mua kubutula bantu babi kumpala kua buloba kuluabu mparadizu.​—Nsumuinu 2:21, 22; Danyele 2:44.

Dîyi dia Nzambi didi ne bukole

Tudi ne bua kunemeka Yehowa ne bonso badiye mupeshe majitu munkatshi mua tshisumbu tshiende. Mukanda wa Nomba udi utokesha bimpe bulelela ebu. Edi ndilongesha dia mushinga bua kulama ditalala ne buobumue mu tshisumbu lelu’eu.

Malu adi malonda mu Nomba adi aleja mudibi bipepele bua bantu badi balengulula malu a mu nyuma kuenza malu mabi, bu mudi bijanu, dienda masandi ne ditendelela mpingu. Bimue bilejilu ne malongesha bia mu mukanda eu bidi mua kutuambuluisha mu bitupa bia mu Tshisangilu tshia Mudimu bidi bitangila majinga a mu tshisumbu, mu bisumbu bia Bantemu ba Yehowa. Bulelela, ‘dîyi dia Nzambi didi ne muoyo ne bukole’ mu nsombelu wetu.​—Ebelu 4:12.

[Tshimfuanyi mu mabeji 24, 25]

Yehowa uvua uleja dîba divua bena Isalele ne bua kuasa tshitudilu ne dîba divuabu mua kutshitula ku diambuluisha dia divuba dia mu tshishima divua pa mutu pa tabernakle

[Bimfuanyi mu dibeji 26]

Yehowa ke utudi ne bua kutumikila. Mmusue bua tunemeke baleji-mpala bende