Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu mukanda wa Dutelonome

Malu manene a mu mukanda wa Dutelonome

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa Dutelonome

TUDI mu tshidimu tshia 1473 kumpala kua bikondo bietu ebi. Bidimu 40 bikadi bimane kupita katshia Yehowa wapikula bena Isalele mu bupika mu Ejipitu. Panyima pa ditambakana mu tshipela bidimu bia bungi ebi, tshisamba tshia Isalele ki ntshianji kuikala ne buatshi buloba to. Mpindieu, badi ku mikalu ya Buloba Bulaya. Ntshinyi tshiabenzekela pikalabu ne bua kukuata buloba ebu? Ntatu kayi ikalabu ne bua kupeta ne mmunyi muapitabu nayi?

Kumpala kua bena Isalele kusabukabu Musulu wa Yadene bua kubuela mu buloba bua Kanâna, Mose udi ubalongolola bua mudimu munene udi mubindile. Mmushindu kayi? Udi wenza miyuki milondangane idi ibakankamija, ibakolesha mu maboko, eku ibabela ne ibadimuija. Udi uvuluija bena Isalele ne: Yehowa Nzambi katu witaba bua bantu bamutendelele pamue ne nzambi mikuabu, ubavuluija kabidi bua kabidikiji ngenzelu wa malu wa bisamba bidi nabu ku mutumba to. Miyuki eyi ke idi yangata muaba munene mu mukanda wa Dutelonome. Tudi dijinga ne mibelu idimu bualu tuetu petu tudi basombele mu buloba mudi kutendelela Yehowa nkayende kuikala lutatu lunene.​—Ebelu 4:12.

Pa kumbusha nshapita wa ndekelu, Mose ke uvua mufunde mukanda wa Dutelonome wonso mujima. Udi wakula bua malu avua menzeke munkatshi mua ngondo ibidi ne matuku makese. * (Dutelonome 1:3; Yoshua 4:19) Tumonayi mudi malu adimu mua kutuambuluisha bua kunanga Yehowa Nzambi ne muoyo wetu mujima ne bua kumukuatshila mudimu ne lulamatu.

‘KANUPU MUOYO MALU ANUAKATANGILA NE MÊSU ENU’

(Dutelonome 1:1–4:49)

Mu muyuki wa kumpala, Mose udi ulonda amue malu avua menzeke mu tshipela, nangananga aa ikala ne bua kuambuluisha bena Isalele padibu badilongolola bua kukuata Buloba Bulaya. Muyuki wa disungula balumbuluishi udi ne bua kuikala mubavuluije mushindu udi Yehowa ulongolola tshisamba tshiende ne dinanga. Mose udi uleja kabidi ne: luapolo lubi lua batentekedi dikumi luakapangisha bantu ba tshipungu tshivua tshidianjile bua kubuela mu buloba buvuabu babalaye. Anji elabi meji muvua mubelu uvua mu tshilejilu etshi ne bua kuikala ne bukole kudi bantu bavua bateleje Mose aba, pavuabu batangila ne abu abidi buloba bulaya abu kumpala kuabu.

Divuluka muvua Yehowa mubambuluishe bua kutshimuna baluishi babu kumpala kua kusabukabu musulu wa Yadene divua ne bua kuikala dibapeshe bukole pakavuabu badilongolola bua kukuata matunga avua dia muamua dia musulu wa Yadene. Ditunga dikavuabu pa kubuela divua diuwule patapata ne batendeledi ba mpingu. Mbikumbane menemene bua mudi Mose ubadimuija kayi wela bilela bua tshilumbu etshi tshia ditendelela dia mpingu!

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6—Bua tshinyi bena Isalele bakabutula bimue bisamba bivua ku Est kua Yadene kadi kushiya bikuabu? Yehowa wakatumina bena Isalele dîyi bua kabaluanganyi ne bana ba Esau. Bua tshinyi? Bualu bavua ndelanganyi ya muanabu ne Yakoba. Bena Isalele kabavua ne bua kuluisha bena Moaba ne bena Amona to, bualu bavua ndelanganyi ya Lota muana wa muanabu ne Abalahama. Kadi, Bakalenge bena Amole Sihona ne Oga kabavua ne malanda ne bena Isalele to, nansha buloba buvuabu basombele kabuvua buabu to. Nunku, pakabenga Sihona bua bena Isalele kupitshilabu mu buloba buende ne pakalua Oga kubaluisha, Yehowa wakambila bena Isalele bua kubutula misoko yabu; kabavua ne bua kushiya muntu nansha umue ne muoyo to.

4:15-20, 23, 24—Mukenji udi ukandika didisongela bimfuanyi udi umvuija ne: kuenza bimfuanyi bua kulengeja muaba kampanda nkubi anyi? Too. Mukenji eu uvua utangila dienza bimfuanyi bua kubitendelela, mbuena kuamba ne: kubenga ‘kubitendelela, [kubenga] kubikuatshila mudimu.’ Bible kêna ukandika kuenza bimfuanyi kampanda anyi kuzola bintu bua kulengeja nabi muaba to.​—1 Bakelenge 7:18, 25.

Malongesha adi atutangila:

1:2, 19. Bena Isalele bakatambakana mu tshipela bidimu bitue ku 38, nansha muvua luendu lua kumbukila ‘ku Holeba [tshitupa tshionso tshivua tshinyunguluke Mukuna wa Sinai kuvuabu bapeshile bena Isalele Mêyi Dikumi] mu njila wa ku mukuna wa Seî too ne ku Kadeshe-bânea lua matuku dikumi ne dimue.’ Adi divua difutu dibi divuabu bapete bua ditomboka divuabu batombokele Yehowa Nzambi!​—Nomba 14:26-34.

1:16, 17. Mushindu utu Yehowa ulumbuluisha ki mmushintuluke nansha lelu’eu. Aba badi ne bujitu bua kukosa bilumbu mu tshisumbu kabena ne bua kulekela kansungasunga anyi ditshina dia bantu dinyanga mushindu udibu ne bua kulumbuluisha bilumbu nansha.

4:9. Bua bena Isalele kutshimunabu, kabavua ne bua ‘kupua muoyo malu akatangilabu ne mêsu abu’ to. Bu mudi buloba bupiabupia busemena pabuipi, tudi ne bua kulonga Dîyi dia Yehowa ne tshisumi bua dituambuluishe tuteke petu lungenyi luetu ku malu malenga adiye wenza.

NANGA YEHOWA NE TUMIKILA MIKENJI YENDE

(Dutelonome 5:1–26:19)

Mu muyuki muibidi, Mose udi uvuluija bena Isalele muvua Nzambi mubapeshe Mikenji ku Mukuna wa Sinai ne udi wambulula Mêyi Dikumi au. Udi utela bisamba muanda-mutekete bidibu ne bua kubutula butubutu. Udi uvuluija bena Isalele dilongesha dinene didibu balonge mu tshipela: ‘Muntu kêna wikala ne muoyo bualu bua [biakudia] nkayabi, kadi utu wikala ne muoyo bualu bua mêyi onso adi apatuka mukana mua Yehowa.’ Mu nsombelu wabu mupiamupia eu, bena Isalele badi ne bua ‘kutumikila mikenji yonso.’​—Dutelonome 8:3; 11:8.

Pavua bena Isalele ne bua kubuela mu Buloba Bulaya, bavua ne bua kuikala dijinga ne mikenji idi itangila ntendelelu, mushindu wa dilumbuluisha bilumbu, malu a mbulamatadi, mvita ne malu onso adi atangila nsombelu wa dituku dionso ne wa muntu pa nkayende. Mose udi ubambuluila mikenji eyi ne kabidi ubaleja patoke mushinga wa kunanga Yehowa ne kutumikila mikenji yende.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

8:3, 4—Mmu mushindu kayi muvua bilamba bia bena Isalele kabiyi bisunsuke ne makasa abu kaayi muule mutantshi onso uvuabu mu ditambakana mu tshipela? Etshi tshivua tshishima tshia Nzambi anu muvuabi kabidi bua mana avuaye ubapesha pa tshibidilu. Bena Isalele bavua bavuala bilamba ne bisabata bimuebimue ne bivuabu nabi kumpala kua kutuadijabu kutambakana mu tshipela kabayi babishintulula; bavua pamu’apa babishilangana pavua bana bakola ne bakulumpe bafua. Bu muvua dibadika dia bena Isalele divua dienzeke kumpala ne dikuabu dia ku ndekelu kua luendu luabu mu tshipela dileje muvua bungi bua bena Isalele kabuyi bubande to, nanku bungi bua bilamba ne bisabata bivuabu nabi kumpala buvua ne bua kukumbana.​—Nomba 2:32; 26:51.

14:21—Bua tshinyi bena Isalele bavua mua kupesha anyi kupanyisha muenyi nyama kayi mukosa muminu, uvuabu bobu kabayi ne bua kudia? Mu Bible, muaku “muenyi” udi mua kuleja muntu uvua kayi muena Isalele, kadi uvua muitabe ntendelelu wabu anyi muntu uvua musombele mu ditunga patupu, utumikila mikenji minene ya ditunga, kadi kayi mulue mutendeledi wa Yehowa to. Benyi bavua kabayi batendelela Yehowa kabavua batumikila mikenji ya Mose ne bavua mua kuenza mudimu ne nyama midifuile mu mishindu mishilashilangane. Bakanyishila bena Isalele bua kuikalabu babapesha anyi babapanyisha nyama ya nunku eyi. Kadi benyi bavua batendelela Yehowa bavua ne bua kutumikila Mikenji ya Mose. Anu mudibi bileja mu Lewitiki 17:10, benyi ba nunku kabavua ne bua kudia mashi a nyama to.

24:6 (MMV)​—Bua tshinyi kuangata ‘dibue didi muntu upela nadi biakudia anyi mpelu wa dibue adi’ bu tshieya kuvua anu bu kuangata ‘muoyo’ wa muntu bu tshieya? Dibue dia kupela nadi ne mpelu wadi bivua bileja ‘muoyo’ wa muntu anyi mushindu uvua umuambuluisha bua kupetaye biakudia. Kunyenga tshimue tshia ku bintu ebi kuvua mua kupangisha dîku dijima biakudia.

25:9—Kusulula tshisabata ne kutuila mata kuisu kua muntu uvua ubenga kupiana mukaji wa muanabu kuvua kumvuija tshinyi? Bilondeshile ‘tshilele tshivua mu Isalele mu tshikondo tshia kumpala tshia kupikula kua bintu, muntu uvua umusha tshisabata tshiende, utshipesha mukuende.’ (Luta 4:7) Disulula tshisabata tshia muntu uvua ubenga kupiana mukaji wa muanabu divua dijadika ne: muntu eu uvua mubenge mudimu ne bukenji buvuaye nabu bua kulelela muanabu ukavua mufue muana uvua mua kupiana bintu biende. Bualu ebu buvua bualu bua bundu. (Dutelonome 25:10) Dimutuila mata kuisu divua dileja dimufuisha bundu.​—Nomba 12:14.

Malongesha adi atutangila:

6:6-9. Anu bu muvuabu batumine bena Isalele dîyi bua kumanya mikenji, tuetu petu tudi ne bua kumanya mikenji ya Nzambi, kuyivuluka misangu yonso ne kuyilongesha bana betu balela. Tudi ne bua ‘kuyisuika bu tshimanyinu ku tshianza tshietu’ bua bienzedi bietu (bileja mu tshimfuanyi kudi bianza bietu) bijadika menemene ne: tudi tutumikila Yehowa. Mikenji eyi idi ne bua kuikala kabidi ‘pankatshi pa makiki’ bua bantu bonso bamone ditumikila dietu.

6:16. Katutetshi Yehowa musangu nansha umue bu muvua bena Isalele bavua kabayi ne ditabuja bamutete ku Masa, pakatuadijabu kunungana bua mâyi avua mapangike.​—Ekesode 17:1-7.

8:11-18. Lukuka lua bintu ludi mua kutufikisha ku dipua Yehowa muoyo.

9:4-6. Katuikadi tudiamba mutudi tuetu bine bantu bakane to.

13:6. Katulekedi muntu nansha umue utusesuisha ku ntendelelu wa Yehowa.

14:1. Kuditapa nsalu kakuena kuleja kanemu bua mubidi wa muntu to; kudi mua kuikala kumvuangana ne malu a bitendelelu bia dishima, ne tudi ne bua kuepuka muanda eu. (1 Bakelenge 18:25-28) Dileja kanyinganyinga ka nunku bua mufue ki ndimpe to, bualu tuetu tudi batekemena dibishibua dia bantu ku lufu.

20:5-7; 24:5. Tudi ne bua kuditatshisha bua bantu badi ne nsombelu ya pa buayi, nansha padi mudimu utudi mua kuikala tuenza muikale wa mushinga mukole.

22:23-27. Muntu mukaji udibu bakuata ku bukole udi ne bua kuela mbila, bualu ke tshiende tshia kudisungila natshi.

“NUDISUNGUILE MUOYO”

(Dutelonome 27:1–34:12)

Mu muyuki muisatu, Mose udi wamba ne: pasabuka bena Isalele musulu wa Yadene, badi ne bua kufunda Mikenji pa mabue manene ne kubala mêyi a mulawu bua badi babenga kutumikila, ne mêyi a kubenesha bua bantu badi batumikila mikenji. Muyuki muinayi udi utuadija ne diambulula tshipungidi pankatshi pa Yehowa ne bena Isalele. Mose udi kabidi ubela bena Isalele bua dibenga kutumikila diabu ne ubakankamija bua ‘kudisunguila muoyo.’​—Dutelonome 30:19.

Pa kumbusha miyuki inayi idi Mose wenza, udi kabidi wakula bua dishintuluka dia muntu uvua ne bua kulombola bena Isalele, ubalongesha musambu mulenga udi utumbisha Yehowa ne ubadimuija bua milawu idi mua kubakuata bua dipanga lulamatu. Mumane kujingila bisa bia bena Isalele malu malenga, udi ufua ne bidimu 120 ne badi bamujika. Madilu ende adi alala matuku 30, angata pabuipi ne tshia bibidi tshimue tshia matuku a malu adi mukanda wa Dutelonome wakuila.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

32:13, 14—Bu muvuabu bakandike bena Isalele bua kudia mafuta onso a nyama, didia diabu dia “dianyi dia mikoko” divua diumvuija tshinyi? Muaba eu, badi bakula bua mafuta anyi dianyi mu ngakuilu wa mu tshimfuanyi ne didi dileja nyama mitambe buimpe ya mu tshisumbu. Ngakuilu wa mu tshimfuanyi eu mmuleja mu mushindu udi mvese umue umue eu (bilondeshile Traduction du monde nouveau) wakula bua ‘dianyi dia tuonyi tua bukula’ ne ‘mashi a tumuma tua mvinyo.’

33:1-29—Bua tshinyi Mose kakatela mu mushindu musunguluke Simeona mu mabenesha avuaye mubeneshe bena Isalele? Bualu Simeona ne Lewi bavua ne ‘lukinu luvua kaluyi ne luse’ ne tshiji tshiabu ‘tshiakatamba bukole.’ (Genese 34:13-31; 49:5-7) Kabavua ne bumpianyi bua muomumue ne bisamba bikuabu to. Lewi wakapeta misoko 48, ne buloba bua Simeona buvua munkatshi mua bua Yuda. (Yoshua 19:9; 21:41, 42) Ke bualu kayi Mose kavua mubeneshe Simeona mu mushindu musunguluke to. Kadi, dibenesha dia Simeona divua munda mua mabenesha avua Mose mubeneshe bena Isalele bonso.

Malongesha adi atutangila:

31:12. Bana badi ne bua kusomba pamue ne bakulumpe mu bisangilu bia tshisumbu ne badi ne bua kuditatshisha bua kuteleja ne kulonga.

32:4. Midimu yonso ya Yehowa mmiakane bualu idi ileja ngikadilu yende ya buakane, meji, dinanga ne bukole mu mushindu mupuangane.

Mukanda wa mushinga mukole buetu tuetu

Mukanda wa Dutelonome udi uleja Yehowa bu “Yehowa umue.” (Dutelonome 6:4) Mmukanda udi wakula bua tshisamba tshivua mu malanda a pa buawu ne Nzambi. Mukanda eu udi kabidi utubela bua tshilumbu tshia ditendelela mpingu ne uleja patoke mudibi bikengela kutendelela anu Yehowa nkayende.

Kakuyi mpata, mukanda wa Dutelonome udi ne mushinga wa bungi buetu tuetu! Nansha mudibi kabitshiyi bikengela kutumikila Mikenji ya Mose, tudi mua kulongamu malu a bungi ikala mua kutuambuluisha bua ‘kunanga Yehowa Nzambi wetu, ne mutshima wetu wonso, ne muoyo wetu wonso ne bukole buetu buonso.’​—Dutelonome 6:5.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 3 Yoshua anyi Muakuidi Munene Eleazâ ke uvua mua kuikala mufunde nshapita wa ndekelu udi wakula bua lufu lua Mose.

[Karte mu dibeji 24]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

SEÎ

Kadeshe-bânea

Mukuna wa Sinai (Holeba)

Mbuu Mukunze

[Mêyi a dianyisha]

Katentula bilondeshile tuarte tudi ku bukenji bua Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Miyuki ya Mose ke idi yangata tshitupa tshinene tshia mukanda wa Dutelonome

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Ndilongesha kayi ditudi mua kupeta pavua Yehowa ufila mana?

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Kukuata dibue dia kupela nadi biakudia anyi mpelu wadi bu tshieya kuvua anu bu kukuata ‘muoyo’ wa muntu