Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Mbanganyi badi batumbisha Nzambi lelu?

Mbanganyi badi batumbisha Nzambi lelu?

Mbanganyi badi batumbisha Nzambi lelu?

Mukalenge wetu ne Nzambi wetu, udi muakane bua kuangata butumbi ne bunême ne bukole.’​—BUAKABULUIBUA 4:11.

1, 2. (a) Mbilejilu kayi bidi bileja mudi bantu bidikija bintu bifuka? (b) Ndukonko kayi ludi lujuka, ne diandamuna dialu didi tshinyi?

 DIMUE dituku mu bidimu bia 1940, enjenyere George de Mestral wa mu ditunga dia Suisse wakangata mbua wende kuyaye wenda wendakana nende. Pakapinganaye kumbelu, wakamona ku bilamba biende ne ku miosa ya mbua kulamate tueba tutu tukuata tuenze bu mpota ya mbua. Bu muvua tueba etu tumukemeshe, yeye kutukonkonona ku tshiamu tshia mikroskope, ne kukokabu ntema yende kudi tueba tukese tuenze bu ndobo tuvua tulamata ku tshintu tshionso tshivua ne tusoso. Ndekelu wa bionso, wakenza kalamba ka tshikangilu kafuanangane ne tueba etu kadibu babikila ne: Velcro, utubu bela bua kukanga nende bimue bibuta, bisabata anyi tubuta tua telefone ya ku bianza. Ki ng’anu De Mestral nkayende uvua muidikije bintu bia mu bifukibua to. Mu ditunga dia États-Unis, bana ba Wright bakenza ndeke kunyima kua bobu bamane kulonga mutu nyunyi minene ibuka. Enjenyere mukuabu wa mu ditunga dia France, Alexandre-Gustave Eiffel, wakenza antene munene anyi kalonda kadibu babikila ku dîna diende mu tshimenga tshia Paris, pa kulonda mushindu utu mifuba ya bibelu yambula bujitu bua mubidi wa muntu mujima.

2 Bilejilu ebi bidi bileja bimpe mudi bantu batamba kuenza bintu mu didikija bintu bifuka. Kadi mbiakanyine bua kuela lukonko elu: Mmisangu bungi munyi idi benji ba bintu ebi batumbisha Eu udi muenze tueba tukese, nyunyi minene, mufuba wa tshibelu tshia muntu ne bintu bikuabu bilenga bia mu bufuki bidi benji ba bintu ba bungi bidikije? Tshidi tshibungamija ntshia se: pa buloba lelu bantu kabena batamba kupesha Nzambi butumbi budiye muakanyine to.

3, 4. Muaku wa mu tshiena-Ebelu udibu bakudimune ne: “butumbi” udi ne diumvuija kayi, ne udi uleja tshinyi padibu bautela bua kuakula bua Yehowa?

3 Bamue badi mua kuebeja ne: ‘Bua tshinyi bidi ne mushinga bua kutumbisha Nzambi? Katu mudianjile kuikala ne butumbi anyi?’ Bushuwa, Yehowa ke Muntu udi mutambe kutumba mu diulu ne pa buloba, kadi abi kabiena bileja ne: udi ne butumbi ku mêsu kua bantu bonso to. Mu Bible, muaku wa mu tshiena-Ebelu udibu bakudimune ne: “butumbi” udi umvuija nangananga “bujitu.” Udi uleja tshintu tshionso tshidi tshipesha muntu bujitu anyi mushinga ku mêsu kua bakuabu. Padibu bautela bua kuakula bua Nzambi, udi uleja tshintu tshidi tshivuija Nzambi muntu mutambe bunene ku mêsu kua bantu.

4 Lelu anu bantu bakese ke batu bajingulula malu adi avuija Nzambi mutambe bunene. (Musambu 10:4; 14:1) Bushuwa, bantu badi bende lumu pa buloba, bikalabu bitabuja Nzambi, misangu ya bungi batu basaka banga bantu ku dibenga kunemeka Mufuki wa diulu ne buloba wa butumbi. Mbenze nanku mushindu kayi?

‘Kabena ne tshia kudibingisha natshi’

5. Mmunyi mudi bena meji ba bungi bafila diumvuija dikonyangale bua bintu bia kukema bia mu bufuki?

5 Bena meji ba bungi batu batamba kuamba ne: Nzambi kênaku to. Kadi ntshinyi tshidibu bumvuija bua bintu bifuka bia kukema ne bua bukua-bantu? Badi bamba ne: bintu bia kukema ebi mbidimenene anyi mbifumine ku bukole kampanda budi buenzeja malu mu mpukapuka. Tshilejilu, muena bidimenene Stephen Jay Gould wakafunda ne: “Tudi ne muoyo bualu mishipa ya mushindu mukuabu ivua ne misalala ya wayi mushindu ivua yandamuka mikolo ya bintu bidi biendakana pa buloba bume . . . Tudi mua kukeba diandamuna dikuabu ‘dipite’ edi, kadi kadienaku nansha dimue to.” Bia muomumue, Richard Leakey ne Roger Lewin bakafunda ne: “Pamu’apa bukua-bantu mbufumine ku tshilema kampanda tshinene tshivua tshienzeke mu bintu bivua ne muoyo.” Nansha bamue bena meji batu banyisha buimpe bua bintu bidiku kabatu bapingajila Nzambi butumbi to.

6. Ntshinyi tshidi tshisaka bantu ba bungi bua kubenga kupingajila Nzambi butumbi budi bumuakanyine bu Mufuki?

6 Patu bantu badi balonge bikole bamba mudi bintu bidimenene, batu bumvuija ne: anu bantu badi bimbuluntuntu ke batu babenga kuitaba dilongesha edi. Mmunyi mudi bantu ba bungi bangata muanda eu? Kukadi bidimu ndambu, mumanyi kampanda mupiluke mu malu a dilongesha dia ne: bintu bionso mbidimenene wakela bantu bavua bitaba dilongesha edi nkonko. Wakamba ne: “Ndi mumone ne: bantu ba bungi badi bitabe dilongesha dia bidimenene mbaditabe bualu mbabambile se: bantu bonso ba meji badi baditaba.” Bushuwa, padi bantu badi balonge tulasa baleja mudi Nzambi kayiku, bakuabu pabu badi babenga kupesha Nzambi butumbi budi bumuakanyine bu Mufuki.​—Nsumuinu 14:15, 18.

7. Bilondeshile Lomo 1:20, ntshinyi tshitudi tumona patoke ku diambuluisha dia bifukibua bidi bimueneka, ne mbua tshinyi?

7 Malu adi bena meji bambe bua se: bintu bionso ebi mbidimenene mbaambe bualu badi ne bijadiki anyi? Nansha kakese. Bintu bidi bitunyunguluke bidi bijadika ne: Mufuki udiku. Mupostolo Paulo wakafunda bua Nzambi ne: ‘Bua malu a [Nzambi] akadi kaayi mua kumueneka katshia buloba buafukibua, bukole buende bua tshiendelele mene ne Bunzambi buende, adi amueneka bimpe, bualu adi ajinguluka ku bintu biakafukibua; nunku kabena ne tshia kudibingisha natshi.’ (Lomo 1:20) Tudi mua kumona dikalaku dia Mufuki ku mudimu wa bianza biende. Mu mêyi aa, Paulo udi uleja ne: kubangila ku ntuadijilu wa muoyo wa bantu, bantu batu bapete mushindu wa ‘kujingulula’ bijadiki bidi bileja ne: Nzambi udiku ku diambuluisha dia bifukibua bidi bimueneka. Bijadiki ebi bidi penyi?

8. (a) Mmunyi mudi bintu bia mu diulu bijadika bukole ne meji a Nzambi? (b) Ntshinyi tshidi tshileja ne: tshibuashibuashi tshivua ne tshintu kampanda tshivua tshitshienze?

8 Mitoto ya mu diulu idi itupesha tshijadiki tshia se: Nzambi udiku. Musambu 19:1 udi wamba ne: “Diulu didi diamba butumbi bua Nzambi.” “Diulu,” mbuena kuamba ne: dîba, ngondo ne mitoto bidi bijadika bukole ne meji a Nzambi. Bungi kabuyi kubala bua mitoto budi butukemesha. Bintu ebi bionso bia mu diulu bidi bienda mu tshibuashibuashi bilondeshile mikenji mijalame idi ilombola bifukibua, kadi kabiena bienda nunku patupu to. * (Yeshaya 40:26) Mbiakanyine bua kuamba ne: bulongame ebu mbulue mu mpukapuka anyi? Bushuwa, bena meji ba bungi batu bamba ne: tshibuashibuashi tshivua tshituadije mu tshimpitshimpi. Mulongeshi mukuabu wakumvuija tshidibi biumvuija padi muntu witaba bualu ebu pakafundaye ne: “Bualu bua tshibuashibuashi tshidiku katshia kuonso aku badi batamba kubuitaba kudi bantu badi babenga ne: Nzambi kênaku ne badi bamba mudibu kabayi bamanye bikalaye udiku anyi kayiku. Bia muomumue, kuamba ne: tshibuashibuashi tshidi tshikale ne ntuadijilu kudi kulomba ne: kuikale tshidi tshienzeje bua tshituadije nanku; bualu nnganyi udi mua kuela meji ne: bintu ebi bikale bituadije kakuyi tshidi tshienzeje bua bituadije?”

9. Mmunyi mudi meji a Yehowa amuenekela mu bukua nyama?

9 Nansha pa buloba tudi tumonapu kabidi bijadiki bidi bileja ne: Nzambi udiku. Mufundi wa Misambu wakamba ne: ‘Yehowa, mona mudi bungi bua mishindu ya midimu yebe! Wewe wakenza buonso buayi ne lungenyi luebe; buloba budi buule tente ne bintu biwakufuka.’ (Musambu 104:24) ‘Bintu biakafuka’ Yehowa, kusangisha ne bukua nyama, bidi bileja meji ende. Anu mutudi bamone ku ntuadijilu, bintu bia muoyo mbienjibue bimpe menemene, misangu ya bungi bisaka bena meji bua kubidikija. Tuangatayi bilejilu bikuabu bikese. Bakebuludi badi balonga nsengu ya ngulungu ne tshipatshila tshia kuenza bifulu bikole bia kudikuba nabi ku njiwu; badi benda bakonkonona mishindu ya bîshi bidi bu njiji bidi ne lumvu lutue bua kumona mua kulengeja biamu bidi biambuluisha bantu badi ne lutatu lua kumvua bua kumvuabu; ne badi bakonkonona masala a tshipungulu bua kumona mua kulengeja ndeke idi kayiyi ne mutoyi mukole. Nansha bantu mua kuidikija bintu bia mu bufuki mushindu kayi, kabena mua kuenza bintu bia muomumue to. Mukanda kampanda udi wamba ne: “Bintu bia muoyo mbienze bintu bionso bitudi basue kuenza, kabiyi biangata kasolonyi, kabiyi binyanga buloba ne bidipu, peshi kabiyi biditeka mu njiwu bua matuku atshilualua.” (Biomimicry​—Innovation Inspired by Nature) Mmeji kayipu’s!

10. Bua tshinyi kabiena bia meji bua kubenga kuitaba ne: Mufuki Munene udiku? Fila tshilejilu.

10 Paudi utangila mu diulu anyi ubandila bifukibua bidi pa buloba apa, bijadiki bidi bileja ne: Mufuki udiku bidi bimueneka patoke. (Yelemiya 10:12) Nunku tudi ne bua kuitaba ne muoyo mujima mêyi a bifukibua bia mu diulu biakamba ne: ‘Wewe, Mukalenge wetu ne Nzambi wetu, udi muakane bua kuangata butumbi ne bunême ne bukole; bualu bua wewe wakafuka bintu bionso, ne bualu bua disua diebe biakadiku, ne biakafukibua.’ (Buakabuluibua 4:11) Kadi, nansha mudi bena meji mua kukatshila bua bintu bidibu bamona ne abu abidi, ba bungi batu babenga bua kumona ne “mesu a mu mitshima” yabu bijadiki bidi bileja ne: Mufuki udiku. (Bienzedi 1:18) Tudi mua kufuanyikija muanda eu mushindu eu: kuanyisha bulenga bua bifukibua ne mushindu udibi bienza kadi kubenga kuitaba ne: Mubienji Munene udiku nkupanga kua meji anu bu kuanyisha tshimfuanyi tshimpe tshizola kadi kubenga kuitaba ne: muntu uvua mutshizole muaba uvua mutupu udiku. Kabiena bikemesha bua mudi bantu badi babenga kuitabuja Nzambi bikale ‘kabayi ne tshia kudibingisha natshi’ to.

“Balombodi bafofo” badi bapambula bantu bavule

11, 12. Dilongesha dia tshimana-kufunda ndishindamene pa difuikakaja malu kayi, ne ntshinyi tshidi tshileja ne: dilongesha edi kadiena ditumbisha Nzambi?

11 Bena bitendelelu ba bungi batu bitaba ne muoyo mujima ne: ntendelelu wabu utu utumbisha Nzambi. (Lomo 10:2, 3) Kadi, bitendelelu mu kabujima bidi bienza tshitupa tshikuabu tshia bukua-bantu tshidi tshipangishe bantu miliyo mivule bua kutumbisha Nzambi. Mmushindu kayi nanku? Tumonayi mishindu ibidi eyi.

12 Tshia kumpala, bitendelelu bidi binyanga butumbi bua Nzambi ne malongesha a dishima. Angata tshilejilu tshia dilongesha dia tshimana-kufunda. Dilongesha edi ndishindamene pa difuikakaja malu dia se: bu mudi Nzambi ne bukole bua kumanya malu enzeka mu matuku atshilualua, udi ne bua kudianjila kumanya tshipeta tshia bualu buonso. Dilongesha edi didi dileja ne: Nzambi mmudianjile kufundila muntu yonso malu adi ne bua kumufikila, nansha mimpe nansha mabi. Bilondeshile dilongesha edi, Nzambi ke udibu badiula bua makenga ne ntatu yonso idi mu bantu lelu. Dilongesha edi kadiena ditumbisha Nzambi nansha kakese padidi dimuela tshilumbu pambidi tshidi tshikumbanyine kuela Muluishi wende munene Satana udi Bible ubikila ne: “mukokeshi wa buloba”!​—Yone 14:30; 1 Yone 5:19.

13. Bua tshinyi kabiena bia meji bua kuamba ne: Nzambi kêna mua kukanda bukole buende budiye udianjila kumanya nabu malu atshilualua? Fila tshilejilu.

13 Tshimana-kufunda ndilongesha didi kadiyi dia mu Bible ne didi dishiminyina Nzambi malu. Didi dibuejakaja tshidiye mua kuenza ne tshidiye wenza menemene. Bible udi uleja patoke ne: Nzambi udi mua kudianjila kumanya malu. (Yeshaya 46:9, 10) Kadi kabiena bimpe bua kuela meji ne: kêna mua kukanda bukole buende bua kumanya malu atshilualua anyi ne: yeye ke udi wenzeja bualu buonso budi buenzeka. Tshilejilu: Fuanyikijabi ne: udi muntu wa bukole bua bungi. Abi bidiku mua kukusaka bua kubanga kuambula tshintu tshionso tshia bujitu tshiudi umona anyi? Kabiena nanku to, si mmuomu? Bia muomumue, kuikala ne bukole bua kumanya malu a matuku atshilualua kakuena kusaka Nzambi bua kudianjila kumanya ne kudianjila kufunda bualu ne bualu buonso to. Udi usunguluja malu adiye musue kudianjila kumanya. * Bushuwa, malongesha a dishima, kusangisha ne dia tshimana–kufunda, kaena atumbisha Nzambi to.

14. Mmushindu kayi udi bitendelelu binene binyange lumu lua Nzambi?

14 Mushindu muibidi udi bitendelelu binene binyanga lumu lua Nzambi nku ngikadilu wa benamu. Bena Kristo badi ne bua kulonda malongesha a Yezu. Munkatshi muawu mudi bualu buvua Yezu mulongeshe bayidi bende bua ‘kunangangana’ ne bua kubenga ‘kuikala ba pa buloba.’ (Yone 15:12; 17:14-16) Netuambe tshinyi bua balombodi ba bitendelelu bia Bukua-buena-Kristo? Mbalonde malongesha aa menemene anyi?

15. (a) Mmalu kayi adi balombodi ba bitendelelu benze mu mvita ya matunga? (b) Ngikadilu wa balombodi ba bitendelelu mmufikishe bantu miliyo mivule ku tshinyi?

15 Tangila malu adi balombodi ba bitendelelu benze mu mvita. Mbatue mvita ya bungi ya matunga nyama ku mikolo ne bayanyishe ne baluangane mene ya bungi ya kudiyi. Mbabeneshe bisumbu bia masalayi ne babingishe dishipangana. Ebi bidi bitusaka bua kuela lukonko elu: ‘Balombodi ba bitendelelu abi kabatuku banji kuela meji ne: bakuabu balombodi ba bitendelelu badi babenesha pabu bia mvita muomumue ku luseke lua badibu baluisha abu anyi?’ (Bala kazubu ka “Nzambi udi ku luseke lua nganyi?”) Balombodi ba bitendelelu kabena batumbisha Nzambi padibu bamba mudiye ubakuatshia mu mvita idibu bela mashi a bantu panshi; ne kabena bamutumbisha kabidi padibu bamba mudi mikenji ya mu Bible kayitshiyi kabidi ne mushinga ne banyisha tshiendenda tshia masandi tshia mushindu kayi wonso. Bulelela, badi batuvuluija balombodi ba bitendelelu bavua Yezu mubikile ne: “Benji ba malu mabi” ne “balombodi bafofo”! (Matayo 7:15-23; 15:14) Ngikadilu wa balombodi ba bitendelelu mmukepeshishe dinanga didi bantu miliyo mivule banange Nzambi.​—Matayo 24:12.

Mbanganyi badi batumbisha Nzambi bulelela?

16. Bua kuandamuna lukonko lua kumanya badi bushuwa batumbisha Nzambi, bua tshinyi tudi ne bua kunyemena mu Bible?

16 Pikala bantu badi bende lumu ne ba bukole mu tshibungi tshiabu kabayi bafike ku ditumbisha Nzambi, mbanganyi badi bamutumbisha bushuwa? Bua kuandamuna lukonko elu, tudi ne bua kunyemena mu Bible. Tuamba eku tuela eku, Nzambi udi ne bukenji bua kuleja mushindu udi bantu ne bua kumutumbisha, ne mmuele mikenji mu Bible Dîyi diende. (Yeshaya 42:8) Tumonayi mishindu isatu ya kutumbisha Nzambi; wonso wa kudiyi udi wandamuna lukonko lua se: mbanganyi badi bushuwa batumbisha Nzambi lelu’eu?

17. Mmunyi muvua Yehowa nkayende muleje ne: kutumbisha dîna diende ntshitupa tshinene menemene tshia disua diende, ne mbanganyi lelu badi batumbisha dîna dia Nzambi pa buloba bujima?

17 Wa kumpala, tudi mua kutumbisha Nzambi pa kusamuna dîna diende. Bualu buvua Yehowa muambile Yezu budi buleja ne: ditumbisha dia dîna dia Nzambi ntshitupa tshinene menemene tshia disua dia Nzambi. Matuku makese kumpala kua Yezu kufuaye, wakasambila ne: “Tatu, utumbishe dina diebe.” Pashishe dîyi diakandamuna ne: ‘Ngakaditumbisha, nenditumbishe kabidi.’ (Yone 12:28) Kabiyi mpata, Yehowa ke uvua wakula au. Diandamuna diende didi dileja patoke ne: ditumbisha dia dîna diende didi ne mushinga ku mêsu kuende. Nunku mbanganyi lelu badi batumbisha Yehowa mu dimanyisha dîna diende ne mu diditumbisha pa buloba bujima? Bantemu ba Yehowa mbadi bamutumbisha, ne badi benza nunku mu matunga 235!​—Musambu 86:11, 12.

18. Mmunyi mutudi mua kumanya aba badi batendelela Nzambi mu “bulelela,” ne ntshisumbu kayi tshidi tshilongesha bulelela bua mu Bible kukadi mpindieu bidimu bipite pa lukama?

18 Muibidi, tudi mua kutumbisha Nzambi pa kulongesha bulelela bua malu ende. Yezu wakamba ne: batendeledi balelela bavua ne bua ‘kutendelela [Nzambi] mu bulelela.’ (Yone 4:24) Mmunyi mutudi mua kumanya badi batendelela Nzambi mu “bulelela”? Badi ne bua kulekela malongesha adi kaayi a mu Bible ne adi anyanga lumu lua Nzambi ne akonyangaja tshidi disua diende. Kadi badi ne bua kulongesha malu malelela adi mu Dîyi dia Nzambi, bu mudi malu adi alonda aa: Yehowa udi Nzambi Mutambe Bunene, ne anu yeye nkayende ke udi muakanyine butumbi ebu. (Musambu 83:18); Yezu m’Muana wa Nzambi ne Mukalenge udiye muteke bua kulombola Bukalenge buende (1 Kolinto 15:27, 28); Bukalenge bua Nzambi nebutumbishe dîna dia Yehowa ne nebukumbaje disua diende bua buloba ne bantu badipu (Matayo 6:9, 10); badi ne bua kumanyisha lumu luimpe lua Bukalenge ebu pa buloba bujima. (Matayo 24:14) Anu tshisumbu tshimuepele ke tshidi tshikale tshilongesha malu malelela a mushinga mukole aa ne lulamatu luonso kukadi mpindieu bidimu bipite pa lukama: tshisumbu tshia Bantemu ba Yehowa!

19, 20. (a) Bua tshinyi ngikadilu muimpe wa muena Kristo udi mua kutumbisha Nzambi? (b) Nnkonko kayi idi mua kuambuluisha bua kumanya bantu badi batumbisha Nzambi lelu bua dikala ne bikadilu bilenga?

19 Muisatu, tudi mua kutumbisha Nzambi pa kutumikila mikenji yende. Mupostolo Petelo wakafunda ne: ‘Nuikale ne bienzedi bienu bimpe munkatshi mua bisamba bia bende, bualu bua, mu mianda idibu banusonguela nuenu bu benji ba malu mabi, bobu batumbishe Nzambi mu dituku dialuaye, bua midimu yenu mimpe idibu bamona.’ (1 Petelo 2:12) Ngikadilu wa muena Kristo udi uleja ditabuja diende. Padi bantu bamona diumvuangana edi, mmumue ne: padibu bamona ne: ngikadilu muimpe wa muena Kristo udi ufumina ku ditabuja diende, badi batumbisha Nzambi.

20 Mbanganyi badi batumbisha Nzambi lelu ku ngikadilu muimpe? Ntshitendelelu kayi tshidi mbulamatadi ya bungi mianyishe bua muditshi tshia bena ditalala, bena muabu batumikidi ba mikenji badi balambula bitadi? (Lomo 13:1, 3, 6, 7) Mbantu kayi badi bamanyike mu buloba bujima bua buobumue buabu ne bena kuitabuja nabu, buobumue budi kabuyi butangila dishilangana dia makoba, dia matunga ne dia bisamba? (Musambu 133:1; Bienzedi 10:34, 35) Ntshisumbu kayi tshidi tshimanyike buloba bujima bua mudimu wa dilongesha Bible udi usaka bantu bua kutumikila mikenji ya mbulamatadi, mêyi a mushinga a mu dîku ne mikenji ya mu Bible idi ilomba bua kuikala ne bikadilu bilenga? Kudi anu tshisumbu tshimuepele tshidi ne bantu badi ne bikadilu bimpe mu malu aa ne mu makuabu bimuenekela patoke: tshia Bantemu ba Yehowa!

Udi utumbisha Nzambi anyi?

21. Bua tshinyi tudi ne bua kudiebeja bituikala tutumbisha Yehowa muntu ne muntu?

21 Yonso wa kutudi udi ne bua kudiebeja ne: ‘Ndiku ntumbisha Yehowa anyi?’ Bilondeshile Musambu 148, bifukibua bia bungi bidi bitumbisha Nzambi. Banjelu, bintu bia mu diulu, buloba ne nyama, bionso ebi bidi bitumbisha Yehowa. (Mvese 1-10) Mbia dibungama bua kumona ne: bantu ba bungi lelu kabena bamutumbisha to! Paudi ne nsombelu udi utumbisha Nzambi, udi mu diumvuangana ne bifukibua bikuabu bidi bitumbisha Yehowa. (Mvese 11-13) Kakuena nsombelu mukuabu mutambe eu ku buimpe nansha.

22. Paudi utumbisha Yehowa, mmu malu kayi mudi Nzambi ukubenesha, ne ndipangadika kayi diudi ne bua kuangata?

22 Paudi utumbisha Yehowa, udi ukubenesha mu malu a bungi. Bu muudi witabuja mulambu wa Kristo, udi udia malanda mimpe a ditalala ne Nzambi, Tatuebe wa mu diulu. (Lomo 5:10) Paudi ukeba malu a kutumbishila Nzambi, udi upeta meji mimpe, ulua muena dianyisha dia bungi. (Yelemiya 31:12) Nunku, udi mukumbane bua kuambuluisha bakuabu bua bikale ne nsombelu wa ditalala ne wa disanka dia bungi, ne bualu ebu budi bukupetesha pebe disanka dia bungi. (Bienzedi 20:35) Ikala munkatshi mua aba badi bangate dipangadika ne muoyo mujima dia kutumbisha Nzambi mpindieu ne tshiendelele!

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 8 Bua kumanya malu a bungi a mushindu udi bia mu diulu bileja meji ne bukole bua Nzambi, bala nshapita 5 ne wa 17 ya mukanda wa Semena pabuipi ne Yehowa, mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

^ tshik. 13 Bala mukanda wa Étude perspicace des Écritures, tshitupa 2, dibeji dia 641-642, mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

Udi muvuluke anyi?

• Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: bena meji mu tshibungi tshiabu ki mbambuluishe bantu bua kutumbisha Nzambi?

• Mmu mishindu kayi mudi bitendelelu binene bipangishe bantu bua kutumbisha Nzambi?

• Mmu mishindu kayi mutudi mua kutumbisha Nzambi?

• Bua tshinyi udi ne bua kudikonka biwikala utumbisha Yehowa pa nkayebe?

[Nkonko ya dilonga]

[Kazubu mu dibeji 12]

“Nzambi udi ku luseke lua nganyi?”

Muntu mulume kampanda uvua muluangane mu tshiluilu tshia ndeke ya mvita mu Allemagne mu Mvita Mibidi ya Buloba bujima ne wakalua pashishe Ntemu wa Yehowa udi wamba ne:

“Tshivua tshintatshishe mu bidimu bia mvita abi . . . tshivua dimona balombodi ba bitendelelu kabukabu ba bena Katolike, bena Mishonyi, ba Ekeleziya wa bepiskopo ne bakuabu babenesha ndeke ya mvita ne bisumbu biabu bia basalayi kumpala kua kuyabu kuela bombe yabu ivua ibutulangana ayi. Mvua ndiebeja misangu ya bungi ne: ‘Nzambi udi ku luseke lua nganyi?’

“Basalayi ba bena Allemagne bavua bavuala mukaba muikale ne tshikanu tshifunda pamutu ne: Gott mit uns (Nzambi udi netu). Kadi mvua ndiebeja ne: ‘Bua tshinyi Nzambi kavua mua kuikala ne basalayi bakuabu ba dia muamua bavuabu baluangana nabu mvita bavua mu tshitendelelu tshimue nabu ne bavua basambila anu Nzambi umue au?’”

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Bantemu ba Yehowa badi bushuwa batumbisha Nzambi pa buloba bujima