Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Enza malu a mu nyuma bua upete masanka

Enza malu a mu nyuma bua upete masanka

Enza malu a mu nyuma bua upete masanka

‘Wananga biuma kêna usankishibua ku biuma; wananga bubanji kêna ukuta bubanji.’​—Muambi 5:10.

KUENZA mudimu kupitshisha kudi mua kufikisha muntu ku dibungama, ne dibungama edi didi mua kulela masama, pamu’apa kulela too ne lufu. Mu matunga a bungi, difua dia mabaka didi dipandulula mêku. Misangu mivule, ditamba kuditatshisha bua bintu bia ku mubidi ke ditu dikebesha ntatu eyi. Pamutu pa kusanka bua bintu bidiye nabi, muntu udi mudine ne kasuki mu dikeba biuma udi anu ujinga kupeta bia bungi kayi utangila tshidibi mua kumuenzela ku mubidi to. Bilondeshile mukanda kampanda, dinangila muvualavuala lubuta ke bualu budi butamba kubueja bantu ba bungi mu ditanaji mu ditunga dijima, nansha bikala muntu udi bu lubuta muikale wenza mudimu upitshisha ne muikale ne njiwu ya kupeta disama dia mioyo kumpala kua dîba.

Dijinga dia kukeba bia bungi didi mua kushala kaditshiyi dikumbana to, didi dipangisha muntu disanka dionso didiye mua kupeta mu malu makuabu. Butekete butudi nabu tuetu bantu mu muanda eu ng’ebu: batu benza nabu mudimu misangu mivule kudi bantu badi bendeshila bintu lumu bua kubisumba. Televizion ne bisanji bitu biela bantu mutoyi mukole bua kusumba pamu’apa bintu biudi kuyi nabi dijinga ne biudi mene kuyi mua kukokesha bua kubisumba to. Bionso ebi bidi mua kufika ku dikuenzela bibi menemene.

Didisankisha kakuyi didikanda didi mua kutukebela lutatu lua ku mubidi anyi kunyanga ngenyi yetu mu mushindu utudi katuyi mua kujingulula bipepele to. Tshilejilu, Mukalenge wa meji Solomo wakamba ne: ‘Mutshima mupole udi muoyo wa mubidi.’ (Nsumuinu 14:30) Kadi didifila mu mudimu dinekesha, disumpakana ne didisunsula bua kupeta bubanji bidi mua kunyanga mubidi wetu ne kutujimijila disanka. Nansha malanda etu ne bakuabu adi mua kunyanguka pawu patudi tukeba kupeta biuma ne muoyo mujima. Nunku padi nsombelu wa mu dîku unyanguka ne malanda adiye nawu ne bantu ne malu ende onso adi mene anyanguka.

Malu a mu nyuma adi ne mushinga wa bungi

Mupostolo Paulo wakafila mubelu eu kukadi bidimu nkama mivule ne: ‘Kanudifuanyikiji ku malu a mu tshikondo etshi.’ (Lomo 12:2) Bantu batu basue bantu badi balonda malu abu. (Yone 15:19) Tshipatshila tshiabu ntshia se: bintu biudi umona, biudi ulenga, biudi ulabula, biudi ununkila ne biudi umvua bikusankishe, bikufikishe ku dikala ne nsombelu wa lukuka lua biuma. Badi batamba kunemenena pa ‘lukuka lua mêsu’ bua se: wewe ne bantu bakuabu nuditue mu dikeba dia biuma.​—1 Yone 2:15-17.

Kadi pabi kudi malu adi mapite makuta ne lumu ne bubanji ku mushinga. Kukadi bidimu nkama mivule, Mukalenge Solomo uvua ne bintu bionso bivua mua kumueneka pa buloba tshikondo atshi. Wakibaka nzubu ne kuenzeja mpangu ya bilongo ne mitshi ya bimuma, uvua ne bena mudimu, bimuna, bimbi ba misambu balume ne bakaji, or ne argent bungi tshianana. Solomo wakavudija bubanji buende kupita bantu bonso bavua kumpala kuende. Uvua mubanji wa babanji. Solomo uvua ne bintu bionso bivuaye ujinga. Kadi pakatangilaye malu onso aa wakamba ne: ‘Malu onso akadi patupu bu kuipata kua lupepele.’​—Muambi 2:1-11.

Meji a pa buawu avua Yehowa mupeshe Solomo akamuambuluisha bua kujingulula ne: malu a mushinga mukole adi afuma ku dikeba malu a mu nyuma. Wakafunda ne: ‘Eu nnshikidilu wa malu onso; malu onso adi mumvuike. Utshine Nzambi, utumikile mikenji yende; ebu mbualu buonso budi muntu ne bua kuenza.’​—Muambi 12:13.

Malu atudi tupeta mu Bible adi ne mushinga wa bungi kupita wa or anyi wa argent. (Nsumuinu 16:16) Anu mutubu bapeta mabue a mushinga mukole, neupetamu malu malelela a mushinga. Neuakebe ne neumbule bua kuapeta anyi? (Nsumuinu 2:1-6) Mufuki wetu ne Mpokolo wa malu a mushinga mukole udi ukubela bua wewe kuakeba ne neakuambuluishe. Mmushindu kayi?

Yehowa udi utupesha bulelela bua mushinga mukole ku diambuluisha dia Dîyi diende, dia nyuma wende ne dia bulongolodi buende. (Musambu 1:1-3; Yeshaya 48:17, 18; Matayo 24:45-47; 1 Kolinto 2:10) Dikonkonona mabue a mushinga mukole aa didi dikupetesha mushindu wa kusungula ne meji onso nsombelu mutambe buimpe ne wa disanka. Eu ki mmuanda mukole to, bualu Yehowa Mufuki wetu mmumanye tshitudi natshi dijinga bua kuikala bushuwa ne disanka.

Bible udi ukankamija dilonda malu a mushinga mukole

Mibelu mimpe idi mu Bible idi yambuluisha ne kayena ne tshia kuyelekeja natshi. Mikenji idi itangila bikadilu bimpe idi Bible ulongesha kayena ne tshia kuyifuanyikija natshi to. Misangu yonso mibelu idimu itu anu yambuluisha. Mibelu eyi mmishale ne mushinga too ne lelu’eu. Mona bilejilu bia mibelu mimpe ya mu Bible: kuenza mudimu bikole, kuamba bulelela, kutula makuta ne meji ne kuepuka bufuba.​—Nsumuinu 6:6-8; 20:23; 31:16.

Mu diumvuangana ne bualu ebu, Yezu wakamba ne: ‘Kanubutshidi bintu bienu panshi pa buloba padi bishi ne dimoma bibibipisha, ne padi bivi babumbula nzubu, babiba. Kadi nuenu nubutshile bintu bienu mu diulu mudi kamuyi bishi ne dimoma bia kubibipisha, ne mudi kamuyi bivi ba kubumbula nzubu babiba.’​—Matayo 6:19, 20.

Mubelu eu uvuaye mufile pa dîba diawu udi wambuluisha lelu anu muvuawu muambuluishe kukadi bidimu 2 000. Pamutu pa kudina ne kasuki mu dikeba dia bubanji, tudi mua kupeta masanka mpindieu tuetu bikale ne nsombelu muimpe. Tshidi ne mushinga ndidibutshila dia biuma bia mu nyuma bidi bifikisha ku nsombelu wa disanka dilelela ne wa diakalenga. Mmunyi mutudi mua kudibutshila biuma ebi bia mu nyuma? Mmu dibala Bible ne mu ditumikila malu adiye utulongesha.

Malu a mu nyuma adi afila masanka

Tuetu batumikile malu a mu nyuma bimpe menemene, adi atupetesha masanka mu mutshima, ku mubidi ne mu nyuma. Anu mutu tshibubungibingi tshia ozone ludi mulu lutukuba ku nsese ya dîba idi mibi, mêyi mimpe a mu Bible adi atangila bikadilu bilenga adi atukuba ku njiwu idi lukuka lua biuma mua kutukebela. Paulo, mupostolo muena Kristo wakafunda ne: ‘Kadi bobu badi basue kuikala babanji badi bapona mu kutetshibua kua munda ne mu buteyi ne mu nkuka ya bungi idi mipote ne idi ibanyanga, bu yoyi mene idi inyisha bantu mu dibashipesha ne mu dibutuka. Bualu bua lukuka lua biuma ludi muji wa malu mabi a mishindu yonso; bidi bantu bakuabu badikebela ne bakasesuishibua mu njila wa ditabuja, bakadisunsula mubidi wonso ne tunyinganyinga tua bungi.’​—1 Timote 6:9, 10.

Dinanga dia biuma ditu dilobesha bantu bua kukebabu bubanji bua bungi, mianzu ne bumfumu. Misangu ya bungi batu bashima ne bakonyangaja malu bua kumona mua kupeta bintu ebi. Lukuka lua biuma lutu luiba dîba ne makanda a mubidi ne lungenyi lua muntu. Ludi mene mua kupangisha muntu tulu tuimpe butuku. (Muambi 5:12) Bushuwa, dikeba dia bubanji bua bungi ditu dipangisha bantu mua kudiunda mu nyuma. Yezu Kristo, muntu mutambe bunene wa katshia ne katshia, wakaleja patoke njila udi mutambe buimpe mushindu’eu: ‘Badi bapele mu mitshima yabu badi ne disanka.’ (Matayo 5:3) Uvua mumanye ne: biuma bia mu nyuma bidi bipetesha masanka a kashidi ne bidi ne mushinga wa bungi kupita biuma bia ku mubidi bia tshitupa tshîpi.​—Luka 12:13-31.

Dikeba malu a mu nyuma didi menemene ne dikuatshisha anyi?

Greg udi wamba ne: “Baledi banyi bavua badienzeja muabu muonso bua kundeja ne: malu a mu nyuma kaena ne dikuatshisha to. Kadi, ndi mupete ditalala dia mu mutshima divule mu dilonda malu a mu nyuma bualu tshiena ne kanyinganyinga kadi kafumina ku didisunsula bua bubanji to.”

Malu a mu nyuma adi alengeja malanda mu bantu. Balunda balelela badi bakutantshila bua tshiudi, kadi ki mbua biudi nabi to. Bible udi wamba ne: “Udi wenda ne bena meji udi ulua muena meji.” (Nsumuinu 13:20) Kabidi, nsombelu muimpe wa dîku ng’udi mushindamene pa meji ne dinanga, kadi ki mpa biuma to.​—Efeso 5:22–6:4.

Katuena tuledibua bamanye malu adi ne mushinga to. Tudi ne bua kualongela kudi bantu netu peshi mu Dîyi dia Nzambi. Ke bualu kayi dilonga malu a mu Bible didi mua kushintulula bikole mushindu utudi tuangata biuma. Don, uvua muena mudimu ku banke kale udi wamba ne: “Bakangambuluisha bua kukonkonona malu amvua ngangata ne mushinga, ne ngakalonga mua kusanka ne bintu bindi nabi dijinga menemene.”

Keba biuma bia mu nyuma bidi bishala kashidi

Malu a mu nyuma adi apetesha masanka a kashidi, kadi ki ndidisankisha dia tshitupa tshîpi to. Paulo wakafunda ne: ‘Bintu [bia ku mubidi] bidi bimueneka ku mêsu bidi bia tshitupa tshîpi, kadi bintu [bia mu nyuma] bidi kabiyi bimueneka ku mêsu bidi bia tshiendelele.’ (2 Kolinto 4:18) Mbulelela bua se: biuma bidi mua kutupetesha mushindu wa kukumbaja majinga a tshitupa tshîpi, kadi lukuka lua biuma kaluakupetesha muntu disanka dia kashidi to. Malu a mu nyuma adi a tshiendelele.​—Nsumuinu 11:4; 1 Kolinto 6:9, 10.

Bible udi ubenga lukuka lua biuma ludi lutangalake mu tshikondo tshietu etshi. Udi utulongesha mushindu utudi mua kukanda lukuka mu dikala ne dîsu dimpe, kutamba kuakula bua bintu bidi ne mushinga wa bungi, mbuena kuamba ne: biuma bia mu nyuma. (Filipoi 1:10) Udi uleja tshidi lukuka menemene, mbuena kuamba se: ludi mumue ne diditendelela. Tuetu batumikile bitudi tulonga mu Dîyi dia Nzambi, netupete disanka dia bungi. Meji etu neatusake bua kupeshangana bintu pamutu pa kupeta bintu. Ndikankamijapu kayi bua kupingaja malu a mu nyuma pa muaba wa bisankasanka bia patupu!

Mbulelela bua se: biuma bidi mua kukuba muntu mu imue nsombelu. (Muambi 7:12) Kadi Bible udi wambilamu ne: “Biuma bidi mua kukujimina, bualu bidi biasa masala, bu mudi nyunyu wa mukanku ubuka mulu, uya.” (Nsumuinu 23:5, MMM) Bantu batu bajimije bintu bia bungi bu mudi makanda a mubidi, mêku abu ne mene kuondo ka muoyo kimpe, anu bua kupeta biuma bivule, bionso ebi bibatuadila ntatu mibi. Ku lukuabu luseke, kunanga malu a mu nyuma kudi kukumbaja majinga etu a mushinga mukole bu mudi: dijinga dia kunanga, dia kuikala ne tshipatshila mu nsombelu ne dia kutendelela Yehowa Nzambi wa dinanga. Malu a mu nyuma adi kabidi atuleja njila wa muoyo wa tshiendelele pa buloba bukudimuna mparadizu, bualu budi Nzambi mulame bua kutuenzela.

Mu katupa kîpi emu, dijinga dia bantu dia kuikala ne bubanji nedikumbane dionso mu bulongolodi bupiabupia bua Nzambi. (Musambu 145:16) Mu tshikondo atshi buloba bujima nebuikale “bûle tente ne kumanya kua Yehowa.” (Yeshaya 11:9) Malu a mu nyuma neavulangane. Lukuka lua biuma ne bipeta bialu bibi nebijimine tshiendelele. (2 Petelo 3:13) Pashishe, malu adi enza bua nsombelu ikale wa nsongo bu mudi: makanda a mubidi mapuangane, mudimu muimpe, bintu bimpe bia kujikija nabi lutetuku, malanda mashême mu dîku, ne bulunda bua kashidi ne Nzambi, nebituadile bantu disanka dilelela ne dia kashidi.

[Kazubu/​Tshimfuanyi mu dibeji 6]

Tula makuta ebe ne meji!

Manya majinga ebe bimpe. Yezu wakatulongesha bua kusambila ne: ‘Utupe biakudia bitudi nabi bualu ku dituku ku dituku. (Luka 11:3, Muanda Mulenga Lelu [MML]) Kulekedi majinga ebe a lelu bu bintu biudi amu ne tshia kuikala nabi makelela to. Vuluka ne: kuena ne muoyo bua bintu biudi nabi to.​—Luka 12:16-21.

Longolola bimpe makuta audi upeta ne audi utula. Kudifidi mu disumba bintu biuvua kuyi mulongolole. Bible udi wamba ne: ‘Meji adi muena mutshima wa mudimu upangadija adi amuvudijila lupetu luvule, kadi muntu yonso udi ne lukuluku neapete anu bupele.’ (Nsumuinu 21:5) Yezu wakabela bantu bavua bamuteleja bua kuenza makumi kumpala kua kuditua mu dienza bualu budi bulomba mfranga.​—Luka 14:28-30.

Epuka diangata mabanza adi kaayi ne bualu buawu. Kuoku mushindu, lama makuta bua kusumba bintu pamutu pa kuangata bintu mabanza. Lusumuinu lua mu Bible ludi luamba bua bualu ebu ne: ‘Musombi wa bintu udi mupika wa mumusombeshi.’ (Nsumuinu 22:7) Wewe muikale ne didikanda ne utula mfranga bilondeshile dimona diebe, udi mene mua kufika ku disumba bintu binene.

Kuikadi unyangakaja bintu to. Lama bimpe bintu biudi nabi bua bishale matuku a bungi, wewe wenza nunku, udi ukepesha dinyangakaja bintu. Yezu wakaleja mushindu muimpe wa kulama bintu mu tshilejilu tshia bivuaye muenze nabi mudimu.​—Yone 6:10-13.

Teka malu a mushinga pa muaba wa kumpala. Muena meji ‘neadisumbile tshikondo’ tshia kuenza malu adi ne mushinga wa bungi.​—Efeso 5:15, 16.

[Kazubu/​Tshimfuanyi mu dibeji 7]

Kudi mushindu mulenga wa dilonga malu kupita didimuenenawu

Malu madimuenena, mimpe ne mabi, adi mua kutupesha malongesha a mushinga. Kadi bidiku bilelela bua se: malu madimuenena atu alongesha bimpe menemene anyi? Tòo, kudi mpokolo muimpe mutambe wa mibelu idi mua kutulombola. Mufundi wa Misambu wakamuleja pakambaye mu disambila ne: ‘Dîyi diebe didi muinda ku makasa anyi ne munya muteme mu njila wanyi.’​—Musambu 119:105.

Bua tshinyi dimanyina malu mu malongesha a Nzambi ndimpe kupita dialongela mu malu madimuenena? Bualu dilongela mu malu madimuenena bu mudi dipima ngenyi bua kumona idi mimpe didi mua kunyangisha bintu bia bungi ne kutatshisha bikole. Kabidi kadiena ne dikuatshisha to. Nzambi wakambila bena Isalele ba kale ne: ‘Aka! Bu wewe mumvue mikenji yanyi, ditalala diebe diakadi kuikala bu musulu, ne buakane buebe buakadi kuikala bu mavuala a mâyi manene!’​—Yeshaya 48:18.

Bualu bumue budi buenza se: Dîyi dia Nzambi dikale mpokolo mutambe buimpe wa malongesha budi se: mudi miyuki ya kale menemene ne milelela ya malu adi mafikile bantu. Pamu’apa udi umona ne: dimanyina malu kakuyi lutatu mu bipeta bimpe ne bibi bia bakuabu ndimpe bua wewe kuepuka dienza bilema bia buena biabu. (1 Kolinto 10:6-11) Tshidi ne mushinga wa bungi ntshia se: mu Bible, Nzambi udi utupesha mikenji mimpe be ne mêyi adi atulombola a kueyemena adi kayi ne tshia kuelekeja natshi. ‘Mikenji ya Yehowa idi miakane. Tshimanyishilu tshia Yehowa tshidi mua kueyemenyibua, tshidi tshivuija muntu udi mudibakane muena meji.’ (Musambu 19:7) Bulelela, dimanyina malu ku meji a Mufuki wetu wa dinanga mmushindu mutambe buimpe wa kulonga malu.

[Bimfuanyi mu dibeji 4]

Bantu mbasue bua wikale ne lukuka lua biuma bu buobu

[Tshimfuanyi mu dibeji 5]

Malu adi mu Bible adi ne mushinga mupite wa or ne wa argent