Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Kudi malu adi ne bua kukusaka bua kutekemena Mparadizu anyi?

Kudi malu adi ne bua kukusaka bua kutekemena Mparadizu anyi?

Kudi malu adi ne bua kukusaka bua kutekemena Mparadizu anyi?

‘Ndi mumanye muntu mu Kristo wakabandishibua mu Mparadizu.’​—2 KOLINTO 12:2-4.

1. Mmilayi kayi ya mu Bible idi isankisha bantu ba bungi?

 MPARADIZU. Udi uvuluka muuvua mudiumvue pawakumvua musangu wa kumpala bakula bua dilaya dia Nzambi dia mparadizu pa buloba anyi? Udi mua kuvuluka dîba diuvua mulonge ne: ‘Mêsu a mufofo neatabale, matshi a badi ne mapapa neajikuke, ne misulu neyipueke mu tshipela tshia lusenga’ mu mushindu mulenga wa dikema. Anyi pawakumvua mulayi wa se: mubuabua ne muana wa mukoko ne muana mutekete ne nkashama nebisombe pamue. Kuvuaku ne disanka dia kubala muikala bantu batudi bafuishe mua kupetulula muoyo ne kutekemena bua kuikala mu Mparadizu au anyi?​—Yeshaya 11:6; 35:5, 6; Yone 5:28, 29.

2, 3. (a) Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: ditekemena dishindamene mu Bible diudi nadi ki ndipangile tshishimikidi? (b) Ntshishimikidi kayi tshikuabu tshia ditekemena tshitudi natshi?

2 Ditekemena diebe ki ndipangile tshishimikidi to. Kudi malu adi makusake bua kuitabuja milayi ya mu Bible idi yakula bua Mparadizu. Tshilejilu, udi witaba mêyi avua Yezu muambile muntu mubi uvuabu bapopele pa mutshi ne: ‘Newikale nanyi mu Mparadizu.’ (Luka 23:43) Udi witaba mulayi eu wa ne: ‘Tudi tutekemena diulu dipiadipia ne buloba bupiabupia muikala buakane.’ Udi kabidi witaba dilaya dia se: Nzambi neatukupule bisonji bionso; lufu kaluakuikalaku kabidi; tunyinganyinga, miadi ne makenga nebijike. Malu aa adi aleja ne: mparadizu wa pa buloba neikaleku tshiakabidi.​—2 Petelo 3:13; Buakabuluibua 21:4.

3 Kadi tshishimikidi tshikuabu tshia ditekemena dia Mparadizu mmuaba udi bena Kristo ba buloba bujima basanganyibua mpindieu. Mmuaba kayi au? Nzambi mmuenze mparadizu wa mu nyuma ne mubuejamu basadidi bende. Tshiambilu “mparadizu wa mu nyuma” tshidi mua kumueneka bu tshintu tshiamba mukana patupu, tshikole bua kumvua, kadi bakavua badianjile kumanyisha bualu bua mparadizu eu, ne udiku bulelela.

Tshikena-kumona tshia Mparadizu

4. Ntshikena-kumona kayi tshidibu batele mu 2 Kolinto 12:2-4, ne nnganyi uvua mua kuikala mutshipete?

4 Tangila tshivua mupostolo Paulo mufunde bua mparadizu wa mu nyuma: ‘Ndi mumanye muntu mu Kristo wakabandishibua too ne mu diulu disatu. Ndi mumanye muntu au (ni wakadi mu mubidi anyi [ni] kakadi mu mubidi, meme tshiena mumanye, kadi Nzambi ngudi mumanye) ne: Wakabandishibua mu Mparadizu, wakumvua mêyi adi bantu kabayi bamanye mua kuamba, adi mikenji ikanda muntu bua kuambaye.’ (2 Kolinto 12:2-4) Mvese eyi idi ilua diakamue kunyima kua mvese muvua Paulo ubingisha bupostolo buende. Kabidi, Bible kêna wakula bua muntu mukuabu uvua mumone bualu bua mushindu eu to, anu Paulo ke udi utulondelabu. Nunku bidi bimueneka pamu’apa ne: Paulo ke uvua mupete tshikena-kumona etshi. Pavuaye mumone tshikena-kumona etshi, ‘mmparadizu’ kayi uvuaye mubuele?​—2 Kolinto 11:5, 23-31.

5. Ntshinyi tshivua Paulo kayi mumone, ne ‘mparadizu’ au uvua wa mushindu kayi?

5 Mvese idi kumpala ne kunyima kua mvese eu kayena ileja ne: “diulu disatu” ntshibuashibuashi tshidi tshinyunguluke buloba nansha muaba udi mitoto bu mudi bamanyi ba malu a mabulunge bamba to. Bible utu pa tshibidilu utela nomba isatu bua kuimanyina pa bualu, kubukolesha anyi kubushindika. (Muambi 4:12; Yeshaya 6:3; Matayo 26:34, 75; Buakabuluibua 4:8) Nunku, tshivua Paulo mumone mu tshikena-kumona tshivua bualu bua butumbi. Tshivua bualu bua mu nyuma.

6. Mmianda kayi ya kale idi ituambuluisha bua kumvua tshivua Paulo mumone?

6 Milayi ya kale ya mu Bible idi itutokeshila bualu ebu. Pakapanga tshisamba tshia Nzambi tshia kale lulamatu, Nzambi wakapangadija bua kulekela bena Babulona baluishe Yuda ne Yelushalema. Bilondeshile dilondangana dia malu a mu Bible, mvita ayi yakafika too ne ku dibutula Yelushalema mu 607 kumpala kua bikondo bietu ebi. Bible uvua mulaye ne: buloba abu buvua ne bua kushala kabuyi bantu bidimu 70; pashishe Nzambi uvua ne bua kulua kulekela bena Yuda bavua banyingalale bua kupingana kuabu ne kuasulula ntendelelu mulelela. Muanda eu wakenzeka kubangila mu 537 kumpala kua bikondo bietu ebi too ne bidimu biakalonda. (Dutelonome 28:15, 62-68; 2 Bakelenge 21:10-15; 24:12-16; 25:1-4; Yelemiya 29:10-14) Kadi netuambe tshinyi bua buloba abu? Munkatshi mua bidimu 70 abi, buakalua muaba wa tshisuku, kauyi mâyi, muaba wa mibuabua. (Yelemiya 4:26; 10:22) Nansha nanku, kuvua dilaya edi: ‘Yehowa wakusamba Siona, wakusamba miaba yende yonso yakadi bikulu, wakuvuija tshipela tshiende bu budimi bua Edene ne tshipela tshiende tshia lusenga bu budimi [anyi Mparadizu] wa Yehowa.’​—Yeshaya 51:3.

7. Ntshinyi tshivua ne bua kuenzeka panyima pa bidimu 70 bia dinyanguka dia buloba?

7 Ke tshiakenzeka kunyima kua bidimu 70. Bua diambuluisha dia Nzambi, nsombelu wakashintuluka ne kulengela. Fuanyikija bualu ebu mu lungenyi luebe ne: ‘Tshipela ne buloba bume nebikale ne disanka; tshipela tshia lusenga netshisanke; netshimeneshe bintu bu mudi tshilongo tshia nsungubidi tshienza. Netshimeneshe bilongo bia bungi, netshisanke ne disanka ne misambu mene. Mulema neatupike bu ngulungu, ludimi lua kamama neluimbe misambu; bualu bua mishimi ya mâyi neyipatuke mu buloba bua patupu, misulu neyipueke mu tshipela tshia lusenga. Lusenga ludi lubalakana neluandamuke dijiba dia mâyi, ne buloba budi kabuyi ne mâyi nebuikale ne mishimi ya mâyi; mu miaba yakalala mibuabua nemuikale muaba wa masele ne malenge.’​—Yeshaya 35:1-7.

Tshisamba tshipingaja mu buloba buatshi ne tshishintulula

8. Ntshinyi tshidi tshituleja ne: Yeshaya nshapita wa 35 udi wakula bua bantu?

8 Ndishintulukapu kayi bunene! Buloba buvua patupu bulua mparadizu! Kadi mulayi eu ne mikuabu ya kueyemena yakaleja ne: kuvua ne bua kumueneka kabidi dishintuluka mu bantu, bienze anu bu buloba buvua patupu bulua buloba buvua bumeneshe bintu bia bungi. Bua tshinyi tudi mua kuamba nanku? Bushuwa, Yeshaya uvua wakula bua ‘bantu bavua Yehowa mupikule’ bavua ne bua kupingana mu buloba buabu “bimba misambu” ne bavua ne bua kupeta “disanka ne diakalengele.” (Yeshaya 35:10) Malu aa akakumbanyina bantu, ki mbuloba buena dîna to. Yeshaya wakamanyisha muaba mukuabu kabidi bualu bua bantu bavua ne bua kupingana mu Siona ne: ‘Nebabikidibue ne: mitshi ya telebinta ya buakane, ditentula dia Yehowa. Bualu bua bu mudi buloba bumenesha lutonga luabu, Yehowa neameneshe buakane ne butumbi kumpala kua bisamba bionso bia bantu.’ Yeshaya wakamba kabidi bua tshisamba tshia Nzambi ne: ‘Yehowa neakulombole matuku onso, neakoleshe mifuba yebe. Wewe newikale bu budimi budibu bamiamina mâyi.’ (Yeshaya 58:11; 61:3, 11; Yelemiya 31:10-12) Bushuwa, nsombelu wa tshisamba tshia bena Yuda uvua ne bua kushintuluka anu muvua buloba abu ne bua kulengela.

9. ‘Mmparadizu’ kayi uvua Paulo mumone, ne ndîba kayi divua bualu ebu bukumbane?

9 Muanda eu wa kale udi utuambuluisha bua kumvua tshivua Paulo mumone mu tshikena-kumona. Bivua ne bua kutangila tshisumbu tshia bena Kristo tshiakabikilaye ne: “Budimi bua Nzambi” buvua ne bua kupatula mamuma a bungi. (1 Kolinto 3:9) Tshikena-kumona atshi tshivua ne bua kukumbana tshikondo kayi? Paulo wakabikila tshivuaye mumone ne: ‘kubuluibua kua malu,’ mumue ne: bualu kampanda buvua ne bua kukumbana matuku avua kumpala. Uvua mumanye ne: kunyima kua lufu luende butontolodi bunene buvua ne bua kujuka. (2 Kolinto 12:1; Bienzedi 20:29, 30; 2 Tesalonike 2:3, 7) Pavua batontolodi mua kutanta ne kumueneka bu babuikidije bena Kristo balelela bonso, bena Kristo kabavua mua kumueneka bu budimi bua bufuke to. Kadi tshikondo tshivua ne bua kufika tshivua ntendelelu mulelela ne bua kutumbishibua tshiakabidi. Tshisamba tshia Nzambi tshivua ne bua kupingana ku nsombelu watshi mulenga wa kumpala bua ‘bantu bakane bakenka bu dîba mu bukalenge bua Tatu wabu.’ (Matayo 13:24-30, 36-43) Bualu ebu buakenzeka bushuwa bidimu bikese kunyima kua bamane kujadika Bukalenge bua Nzambi mu diulu. Mu kupita kua bidimu, mbimueneke patoke se: tshisamba tshia Nzambi tshidi mu mparadizu wa mu nyuma uvua Paulo mumone mu tshikena-kumona.

10, 11. Nansha mutudi bapange bupuangane, bua tshinyi tudi mua kuamba ne: tudi mu mparadizu wa mu nyuma?

10 Bulelela, tudi bamanye bimpe ne: muntu yonso eu mmupange bupuangane, nunku kabiena bitukemesha padi bilumbu bijuka misangu mikuabu anu muvuabi bijuke munkatshi mua bena Kristo mu tshikondo tshia Paulo to. (1 Kolinto 1:10-13; Filipoi 4:2, 3; 2 Tesalonike 3:6-14) Kadi anji ela meji bua mparadizu wa mu nyuma utudi tusanganyibua mpindieu. Patudi tuvuluka nsombelu mubi utuvua nende kumpala, tudi tumona se: tudi bondopibue mu nyuma. Fuanyikijabi nzala ituvua nayi kumpala ne ndilu muimpe wa mu nyuma utudi nende mpindieu. Pamutu pa bantu ba Nzambi kukenguluka bu badi mu tshipela tshia mu nyuma, Nzambi mmubanyishe ne mubapeshe mabenesha mavule. (Yeshaya 35:1, 7) Pamutu pa tuetu kuikala bafofamija mêsu mu muidima wa mu buloko bua mu nyuma, tudi tumona butoke bua budikadidi ne bua mudi Nzambi mutuanyishe. Ba bungi bavua bu bampudi matshi bavua kabayi banji kumvua milayi ya mu Bible mbafike ku dijingulula tshidi Mukanda wa Nzambi wamba. (Yeshaya 35:5) Tshilejilu, Bantemu ba Yehowa miliyo ya bungi badi mu buloba bujima mbalonge mulayi wa Danyele ku mvese ku mvese. Pashishe mbakonkonone mu buondoke nshapita ne nshapita yonso wa mukanda wa Yeshaya. Biakudia ebi bilenga bia mu nyuma kabienaku bitujadikila ne: tudi mu mparadizu wa mu nyuma anyi?

11 Ela kabidi meji mudi bantu ba mishindu yonso badi basue bulelela bashintulule ngikadilu yabu padibu baditatshisha bua kumvua ne kutumikila Dîyi dia Nzambi. Bulelela, mbadienzeje bua kulekela bibidilu bu bia nyama bivuabu nabi kumpala. Pamuapa udi pebe mua kuikala muluangane ne bibidilu ebi ne mupatule bipeta bimpe, ne ke mudi bana benu ba balume ne ba bakaji mua kuikala benze kabidi. (Kolosai 3:8-14) Nunku, bu muudi udisangisha mu tshisumbu kampanda tshia Bantemu ba Yehowa, udi pamue ne bantu badi balue bena ditalala ne bena malu malenga. Bulelela, ki mbanji kuikala bapuangane to, kadi kabena mua kubafuanyikija ne nyama ya ntambue ya tshikisu anyi ne nyama ya luonji to. (Yeshaya 35:9) Nsombelu eu wa ditalala wa mu nyuma udi munkatshi mua bana betu udi uleja tshinyi? Kabiyi mpata, tudi mu nsombelu wa mu nyuma udi mukumbanyine bua tuetu kubikila ne: mparadizu wa mu nyuma. Mparadizu wetu wa mu nyuma udi mundidimbi wa mparadizu wa pa buloba utuikala ne bua kusombela bituashala ne lulamatu kudi Nzambi.

12, 13. Ntshinyi tshitudi ne bua kuenza bua kushala mu mparadizu wetu wa mu nyuma?

12 Kadi kudi bualu kampanda butudi katuyi ne bua kulengulula to. Nzambi wakambila bena Isalele ne: ‘Nutumikile mikenji yonso ingakunuambila lelu, bua nuenu nuikale ne bukole, ne bua nuenu nubuelamu, ne bua nuenu nupiane buloba.’ (Dutelonome 11:8) Mu Lewitiki 20:22, 24, badi bamba kabidi bua buloba ebu ne: ‘Nuenu nutumikile mêyi anyi ne mikenji yanyi, nubienze; buloba bundi munupe bua kushikamamu kabunuluki. Kadi meme ngakanuambila ne: Nenupiane buloba buabu, nennupabu, buloba budi buule tente ne mabele ne buitshi.’ Eyowa, bua kupiana Buloba Bulaya bivua bikengela kudia malanda mimpe ne Yehowa Nzambi. Nzambi wakanyishila bena Babulona bua kutshimuna bena Isalele ne kubumbusha mu buloba buabu bualu kabavua bamutumikile to.

13 Kudi malu a bungi a mu mparadizu wetu wa mu nyuma adi mua kutusankisha. Malu adi matunyunguluke adi mimpe kumona, atukija mioyo. Tudi mu ditalala ne bena Kristo bakuabu badi baditatshishe bua kulekela ngikadilu bu ya nyama. Badi badienzeja bua kuikala bena bulenga ne bua kuambuluishangana. Kadi, bua kushala mu mparadizu wetu wa mu nyuma kabiena bikengela anu kuikala mu malanda mimpe ne bana betu aba patupu to. Bidi bikengela kabidi kuikala mu malanda mimpe ne Yehowa ne kuenza disua diende. (Mika 6:8) Tuvua babuele mu mparadizu wa mu nyuma eu ku budisuile, kadi tudi mua kupambuka anyi kuipatshibua tuetu katuyi tudienzeja bua kulama malanda etu ne Nzambi.

14. Ntshinyi tshikala mua kutuambuluisha bua kushala mu mparadizu wa mu nyuma?

14 Bualu bua mushinga buikala mua kutuambuluisha mbua kutungunuka ne kukoleshibua kudi Dîyi dia Nzambi. Tangila ngakuilu wa mu tshimfuanyi udi mu Musambu wa 1:1-3: ‘Disanka didi kudi muntu udi kayi ulonda lungenyi lua bantu babi. Kadi disanka diende didi mu mikenji ya Yehowa, ne mu mikenji yende mmudiye welangana meji munya ne butuku. Yeye udi bu mutshi wakukunabu ku kala kua misulu ya mâyi, udi ukuama mamuma au mu tshidimu tshiawu; dibeji diawu kadiena difubidila. Malu onso adiye wenza adi atuta diakalengele.’ Mikanda ya malu a mu Bible ya kudi kasumbu ka mupika wa lulamatu ne wa budimu idi kabidi ifila biakudia bia mu nyuma mu mparadizu eu wa nyuma.​—Matayo 24:45-47, NW.

Lengeja mmuenenu webe wa Mparadizu

15. Bua tshinyi Mose kakalombola bena Isalele too ne mu Buloba Bulaya, kadi ntshinyi tshiakamonaye?

15 Tangila kadiosha kakuabu ka Mparadizu. Kunyima kua bena Isalele bamane kutambakana mu tshipela bidimu 40, Mose wakabalombola too ne mu mpata wa Moaba, ku Est kua musulu wa Yadene. Bua tshilema kampanda tshivua Mose muenze, Yehowa wakamba ne: Mose kavua ne bua kulombola Isalele bua kusabuka dishiya dia Yadene to. (Nomba 20:7-12; 27:12, 13) Mose wakasengelela Nzambi ne: ‘Witabuje bua meme nsabuke, ntangile buloba buimpe budi dishiya dia Yadene.’ Nansha muvua Mose kayi ne bua kubuelamu, pakabandaye ku Mukuna wa Pisega e kumona bitupa kabukabu bia buloba abu, bulelela wakabumona ne: buvua “buloba buimpe.” Udi wela meji ne: buloba abu buvua mushindu kayi?​—Dutelonome 3:25-27.

16, 17. (a) Mmushindu kayi udi Buloba Bulaya bua kale bushilangane ne buloba budiku lelu muaba uvuabu au? (b) Bua tshinyi tudi mua kuitaba ne: Buloba Bulaya bua kale buvua bu mparadizu?

16 Wewe muashile mmuenenu webe pa tshidi tshitupa tshinene tshia buloba abu tshilue matuku adi panshi aa, udi mua kubufuanyikija bu buloba buume bua lusenga ne bipela bia mabue ne munya mukole. Kadi, kudi malu adi aleja ne: tshitupa etshi tshivua mushindu mukuabu mu bikondo bia kale. Mu tshikandakanda kampanda, Walter Lowdermilk (mumanyi wa malu a mâyi ne buloba) wakumvuija ne: buloba bua tshitupa atshi “mbunyanga munkatshi mua bidimu bia bungi.” (Scientific American) Mumanyi wa malu a madimi eu wakafunda ne: “‘Tshipela’ tshivua tshipingane muaba uvua buloba bulenga kumpala au tshivua tshikebesha kudi bantu, katshivua tshia ku tshifukilu to.” Bulelela, makebulula ende mmaleje ne: “Buloba ebu buvua mpata muimpe mufuane mparadizu.” Mbimueneke bimpe ne: tshinyangu tshia bantu ntshinyange buloba buvua kumpala “mpata mufuane mparadizu.” *

17 Paudi wela meji a malu audi ubala mu Bible, udi mua kumona mudibi bia meji bua kuamba ne: Buloba Bulaya buvua anu bu mparadizu menemene. Vuluka tshivua Yehowa mushindikile tshisamba tshiende ku butuangaji bua Mose: ‘Buloba bunuyaya kupiana mbuloba bua mikuna ne bibanda, buloba ebu budi bumina mâyi a mvula ya mu diulu, buloba budi Yehowa Nzambi wenu ulama.’​—Dutelonome 11:8-12.

18. Mmunyi muvua Yeshaya 35:2 mupeshe bena Isalele bavua mu bupika lungenyi lua mushindu uvua Buloba Bulaya ne bua kulua?

18 Bua mushindu uvua Buloba Bulaya bulenga ne bukuama bintu bimpe, kutela miaba kampanda ya muomu patupu kuvua kuvuluija bantu nsombelu bu wa mu mparadizu. Ke tshidi tshimueneka mu mulayi udi mu Yeshaya nshapita wa 35 uvua mukumbane musangu wa kumpala dîba divua bena Isalele bapatuke mu Babulona. Yeshaya wakamanyisha ne: ‘[Tshipela] netshimeneshe bilongo bia bungi, netshisanke ne disanka ne misambu mene. Nebatshipeshe butumbi bua Lebanona, bulengele bua Kâmele ne Shalona; nebatangile butumbi bua Yehowa ne bulengele bua Nzambi wetu.’ (Yeshaya 35:2) Ditela miaba bu Lebanona, Kâmele ne Shalona divua ne bua kuikala divuluije bena Isalele muaba mulengele ne wa disanka.

19, 20. (a) Umvuija muvua buloba bua Shalona wa kale. (b) Ngumue mushindu kayi utudi mua kukolesha ditekemena dietu dia Mparadizu?

19 Angata tshilejilu tshia Shalona, mpata uvua kumpenga kua mbuu pankatshi pa mikuna ya Samalea ne Mbuu Munene, anyi Mbuu wa Mediterane. (Tangila tshimfuanyi mu dibeji dia 10) Mpata au uvua mumanyike bua bulengele buende ne bua bufuke buende. Bu muvuaye upeta mâyi a bungi, uvua muimpe bua kudishilamu bimuna, kadi uvua ne mêtu a mitshi mifuanangane ne ya nsanga luseke lua ku Nord. (1 Kulondolola 27:29; Musambu wa Solomo 2:1; Yeshaya 65:10) Nunku Yeshaya 35:2 uvua umanyisha dilengejibua kampanda, ne buloba buvua ne bua kukuama bimpe bulua anu bu mparadizu. Mulayi au uvua wakula kabidi bua mparadizu mulenga wa mu nyuma, mu diumvuangana ne tshivua Paulo mumone mu tshikena-kumona. Ndekelu wa bionso, mulayi eu ne mikuabu kabidi idi ikolesha ditekemena dietu dia se: bantu nebikale mu mparadizu pa buloba.

20 Bu mutudi basombe mu mparadizu wetu wa mu nyuma, tudi mua kukolesha dianyisha dietu bua mparadizu eu ne ditekemena dietu dia se: buloba nebulue Mparadizu kabidi. Mmushindu kayi utuenza nanku? Patudi tukolesha ngumvuilu wetu wa malu atudi tubala mu Bible. Mumvuija ne milayi ya mu Bible itu itamba kuakula bua miaba misunguluke. Udi musue kumanya bimpe miaba ivuayi ne mushindu uvuayi ipetangana ne bitupa bikuabu bia maloba? Mu tshiena bualu tshidi tshilonda netumone muudi mua kuenza nanku bua disanka diebe.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 16 Denis Baly udi wamba mu mukanda mukuabu ne: “Mitshi idi mu buloba abu mmishintuluke bikole katshia anu ku bikondo bivuabu bafunda Bible.” Bua tshinyi? “Bantu bavua dijinga ne mitshi bua kupeta bia kutemesha nabi mudilu ne bia kuibaka nabi, nunku . . . bakatuadija kupula mitshi ne kushiya buloba butupu kakuyi tshivua mua kubulama ku munya ne mvula ne bintu bikuabu to. Diupula dia mitshi edi . . . ke diakenzeja bikole ne: buloba bunyanguke kakese kakese.”​—The Geography of the Bible.

Udi muvuluke anyi?

• ‘Mmparadizu’ kayi uvua mupostolo Paulo mumone mu tshikena-kumona?

• Mmunyi muakakumbana mulayi udi mu Yeshaya nshapita wa 35 musangu wa kumpala, ne mmunyi mudiwu upetangana ne tshivua Paulo mumone mu tshikena-kumona?

• Mmunyi mutudi mua kukolesha dianyisha dietu bua mparadizu wa mu nyuma ne ditekemena dietu bua mparadizu wa pa buloba?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Mpata wa Shalona, muaba uvua ne bufuke mu Buloba Bulaya

[Mêyi a dianyisha]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Tshimfuanyi mu dibeji 12]

Mose wakamona ne: buloba abu buvua “buloba buimpe”