Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Dimukila bilele bidi kabiyi bisankisha Nzambi

Dimukila bilele bidi kabiyi bisankisha Nzambi

Dimukila bilele bidi kabiyi bisankisha Nzambi

MUSHETE wa bafue mmubulula, muteka mu lubanza pa munya mukole wa lufiondola mbua makoba mu Afrike. Padi badi mu madilu bapita mu mulongo muaba udi tshitalu baleja kanyinganyinga kabu, tatu kampanda mukulakaje udi ulua wimana. Mêsu ende muule tente ne dibungama, udi winama ku mutu kua tshitalu ubanga kuakula: “Wayi kuyi mundaye bua tshinyi? Mbua tshinyi buudi munshiye mushindu eu? Mpindieu muudi mupingane emu, neungambuluishe kabidi anyi?”

Kadi muaba mukuabu anu mu Afrike kabidi mbalelamu muana. Mbakandike bua muntu nansha umue kamonyi muana eu. Anu panyima pa matuku paluabu kupatula muana pambelu, bamukobolola bamuinyika dîna, ke bantu kushisha kumumona.

Bua bantu bakuabu pabu, kuyikila ne bafue anyi kusokoka bantu muana mutoke ntshilele tshidi tshibakemesha bikole. Kadi minga miaba idi bantu ne bikadilu bikuabu, meji adi nawu bantu bua lufu ne diledibua adi alonda ditabuja dikole didibu nadi dia ne: bafue ki mbafue menemene to, badi anuku ne muoyo ne dimanya dia malu.

Dilongesha edi ndibabuele bikole dilue kushala tshitupa tshinene tshia mu bilele biabu ne mikiya yabu bidi bimueneka mu nsombelu wabu pabuipi ne yonso. Tshilejilu, bantu ba bungi menemene badi bitabuja ne: mushindu udi muntu uledibua, wasa mubidi wa buntu bukole, ubuela mu dibaka, ulela, pashishe ufua, udi anu tshilamba tshidi tshimusabula bua kufikaye mu musoko wa bankambua udi kauyi umueneka. Batu bamba mudi mufue udi mu musoko au utungunuka ne kuenzela malu ende mu bantu ba muoyo bavuaye mushiye panu. Kabidi ne: udi mua kuledibua tshia kabidi e kutungunuka ne muoyo anu nanku.

Bua kumuambuluisha bua kupitaye bimpe mu bitupa bionso bia muoyo ebi, batu benza bilele kampanda ne mikiya kabukabu. Bilele ebi mbikolesha kudi dilongesha dia se: tshintu kampanda tshia munda muetu tshitu tshishala ne muoyo patudi tufua. Bena Kristo balelela batu bepuka bilele bionso bidi bibuelakana ne dilongesha dia nunku. Mbua tshinyi?

Bafue batu penyi?

Bible kêna udiangana mukana padiye umvuija mushindu udi bafue nansha. Yeye udi wamba anu ne: ‘Badi ne muoyo badi bamanye ne: Netufue; kadi bafue kabena bamanye bualu nansha bumue. Dinanga diabu ne lukinu luabu ne mukawu wabu biakajimina kale. Kakuena mudimu, kakuena kulongolola kua malu, kakuena lungenyi anyi meji ku Muaba wa Bafue [anyi mu lukita lujikajikabu bantu bonso] kuudi uya.’ (Muambi 9:5, 6, 10) Batendeledi balelela ba Nzambi mbamone mudi dilongesha dilelela dia mu Bible edi ne mushinga. Mbafike ku dijingulula ne: anyima udi mua kufua ne kubutudibua, ki ntshintu tshitu katshiyi tshifua nansha. Mbafike kabidi ku dimanya se: mikishi ya bafue kayituku to. (Musambu 146:4) Ku kale, Yehowa wakelela bantu bende mukenji mukole wa kuepuka kashidi kashidi mikiya ne bilele bionso bivua bibuelakane ne dilongesha dia mudi bafue bikale ne muoyo ne bafuane kuenza malu ne badi ne muoyo.​—Dutelonome 14:1; 18:9-13; Yeshaya 8:19, 20.

Bena Kristo ba mu bidimu lukama bia kumpala bavua bepuka mikiya ne bilele bionso bia kabukulu bivua bibuelakane ne malongesha a bitendelelu bia dishima. (2 Kolinto 6:15-17) Lelu’eu, Bantemu ba Yehowa nansha bikale ba dikoba kayi, ba tshisa kayi anyi ba muaba kayi, badi balekela bilele bia bankambua ne bikuabu bidi bibuelakane ne dilongesha dia dishima dia se: tshitupa kampanda tshia munda mua muntu tshidi tshishala ne muoyo padiye ufua.

Ntshinyi tshidi mua kutulombola tuetu bena Kristo bua kuangata dipangadika dia kulonda tshilele kampanda anyi kubenga kutshilonda? Tudi ne bua kuela meji bimpe bua kumona ni tshidi ne kaba kaditshi tshibuelakene ne dilongesha kampanda didi dibengangana ne Bible, bu mudi dilongesha dia ne: mikishi ya bafue idi ne bukole pa nsombelu ya badi bashale ne muoyo. Kabidi, tudi ne bua kutangila bikala didibueja dietu mu bilele ebi anyi mikiya ayi difuane kulenduisha bakuabu badi bamanye malu atu Bantemu ba Yehowa bitaba ne balongesha. Tushale balame malu aa mu lungenyi bua tukonkonone muanda eu mu bitupa bibidi: tshia diledibua ne tshia lufu.

Diledibua ne dikobolola bana bua kubinyika mêna

Bilele bia bungi bitu mu bantu bia padibu balela muana bitu bikumbane. Kadi miaba idibu bamona diledibua bu diumbuka ku bajangi anyi mu musoko wa bakishi bua kubuela mu wa ba muoyo, bena Kristo balelela badi ne bua kuikala ne budimu. Tshilejilu, miaba mikuabu ya mu Afrike batu balama muana mutoke mu nzubu kabayi bamuinyika dîna too ne padi matuku bungi kampanda apita. Nansha mudi bungi bua matuku adibu bapitshisha au bushilangane ku musoko ne musoko, ku ndekelu kuawu batu bakobolola muana bua kumuinyika dîna, bashisha kumupatula pambelu bamuleja kudi balunda ne balela. Dîba adi ke didibu bamanyisha dîna dia muana patoke kudi badi muaba au.

Bua kumvuija tshidi tshilele etshi, mukanda mukuabu udi wamba ne: “Mu matuku muanda mutekete a kumbukila didibu balela muana, badi bamuangata bu muntu mulue kuenda ‘buengi’ utshidi udialula bua kumbuka mu ditunga dia bakishi kadi kubuela mu dia ba panu. . . . Dîba adi mbalamine muana anu mu nzubu, kabayi bitaba bua bantu ba kua tshianana kumumonabu to.”​—Ghana​—Understanding the People and Their Culture.

Bua tshinyi badi bindila matuku kumpala kua kukobololabu muana bua kumuinyika dîna? Mukanda mukuabu udi uleja ne: “Kumpala kua dituku dia muanda mukulu, kabena bangata muana au bu ukadi muntu to. Badi bamuangata bu utshidi ne kaba ka muntu wa ku bajangi kudiye mufumine.” Mukanda eu udi wamba kabidi ne: “Bu mudibi bu ne: dîna ke didi dishintulula muana dimuvuija muntu, padi baledi batshina ne: muanabu udi mua kulua kufua, batu pa tshibidilu baladikija bualu bua kumuinyika dîna too ne padibu bapeta dishindika dia ne: neashale ne muoyo. . . . Ke bualu kayi mikiya ya dimumbusha nayi kuvuaye bua kuvua kumufikisha panu, idibu babikila kabidi bu ya dimupatula nayi ku bantu, batu misangu mikuabu bayimona bu idi ne dikuatshisha ditambe bunene kudi muana ne baledi bende. Dijikija dia mikiya eyi ke didi dibueja muana mu mulongo wa bantu ba panu.”​—Ghana in Retrospect.

Mukulumpe wa mu tshiota tshia ba mu dîku edi ke utu pa tshibidilu ulombola malu aa onso a dikobolola muana bua kumuinyika dîna. Malu atu enzeka dîba adi mmashilangane bilondeshile miaba ne miaba, kadi munkatshi muawu mutu nangananga dielela dia bakishi maluvu, nsanzu ya diela bankambua tuasakidila bua mudi muana mufike bimpe panu, ne mikiya mikuabu.

Dîba didi tshilumbu tshikola mpadibu bamanyisha dîna dia muana. Nansha mudi bujitu bua kuinyika muana dîna buikale bua baledi, misangu mivule balela bakuabu batu ne dîyi dinene pa dîna dia kusunguila muana. Mêna makuabu adi mua kuikala ne diumvuija bu mudi dia “mufue mualuke,” “Mamu mmualukile tshiakabidi,” anyi “Tatu mmualukile kabidi.” Mêna makuabu pawu atu ne diumvuija difila bua kutekesha bankambua bua kabangatshi muana udibu balele bua kupingana nende ku bajangi anyi ku musoko wa bafue.

Bulelela, kakuena bubi nansha bumue padi bantu basanka bua diledibua dia muana. Muena Kristo udi mua kuinyika muanende dîna dia muntu kampanda anyi kumupesha dîna didi dileja nsombelu uvua mumueneke pa diledibua diende; kabidi kusungula kua dîba dia kupesha muana dîna ndipangadika dia muntu nkayende. Kadi, bena Kristo badi basue kusankisha Nzambi mbimpe bikale ne budimu bua kuepuka bilele anyi mikiya idi ifila lungenyi lua se: badi bitaba pabu lungenyi lua mudi muana udibu balele mulue kuenda “buengi” bua ufumina ku musoko wa bakishi wa bankambua bua kubuela mu wa badi ne muoyo.

Kabidi, bu mudi bantu ba bungi bamona dikobolola dia bana bua kubinyika mêna bu mukiya wa mushinga mukole bua kumona mua kumbusha muntu ku bajangi kumufikisha ku ba muoyo, bena Kristo badi ne bua kumanya mua kunemeka kondo ka muoyo ka bakuabu ne kumona lungenyi ludibu bafila kudi badi kabayi bena Kristo. Tshilejilu, mmeji kayi adi bamue mua kuela bikala dîku dia bena Kristo disokoke bantu muana mutoke bua kabamumonyi too ne padibu balua kumukobolola bua kumuinyika dîna? Mmeji kayi adi bantu mua kupeta pikala bena Kristo mua kupa muana mêna adi abengangana ne tshidibu badiamba ne: mbalongeshi ba bulelela bua mu Bible?

Ke bualu kayi, padi bena Kristo bangata dipangadika dia mua kuinyika muana dîna ne dîba dia kumuinyikadi, badi badienzeja bua ‘kuenza malu onso bua kutumbisha Nzambi’ bua kabalu balenduishi ba bakuabu. (1 Kolinto 10:31-33) Kabena ‘bavuija mukenji wa Nzambi bu wa patupu bua kulonda bilele’ bidi bantu bapatule bua kunemekela bafue nansha. Pamutu pa nanku, badi bobu bapa Yehowa Nzambi udi ne muoyo butumbi ne buneme.​—Mâko 7:9, 13.

Diumuka ku bafue bua kulua ku ba muoyo

Anu mudi ba bungi bangata diledibua ke mudibu bangata kabidi lufu bu tshilamba tshidi muntu mufue usabukila bua kubuela mu musoko udi kauyi umueneka wa ku bajangi. Bantu ba bungi badi bela meji ne: bobu kabayi bateke madilu padi muntu ufua ne bakumbaje mikiya mikuabu ya lufuila, tshiji tshidi tshikuata mikishi ya bankambua idi ne bukole bua kupesha badi ne muoyo dinyoka anyi difutu. Lungenyi elu ludi ne bukole bua bungi pa mushindu udi bantu benza malu dîba dia madilu.

Madilu adibu bateka bua kutukija nawu mufue atu misangu mivule ne malu a mushindu: patshidi tshitalu panshi badi bashobola miadi mikole ya tunyinganyinga ya bela ne mbila, kadi panyima pa dijika mufue batuadija difesto dia basanka batshionkomoka. Pa tshibidilu malu atu mu madilu aa nga kudia, kunua kukuatshika, kuja maja a mijiki ya dîyi dikole. Bantu batu bangata madilu a mushindu eu ne mushinga mupite, nansha mêku adi ne bupele bupite bukole atu anu aditatshisha bua kubumbakaja ndambu wa dikuta wa kuenza nende tshitubu babikila bu “njiikilu mukumbane wa mufue” nansha mudibi mua kubueja dîku edi mu dikenga ne mu mabanza.

Bantemu ba Yehowa bakadi baleje bilele bia madilu bidi kabiyi biumvuangana ne Bible munkatshi mua bidimu bia bungi. * Mu bilele ebi mudi ntshisha ya balame tshitalu, dielela bakishi maluvu, diyikila ne mufue ne dimusanzuluila, mafesto a divuluka dia madilu a bakadi bafue, ne bilele bikuabu bidi bimanyine pa dilongesha dia se: padi muntu ufua kudi tshitupa tshiende kampanda tshidi tshishala ne muoyo. Bilele bia nunku bidi kabiyi bileja Nzambi kanemu mbintu ‘bibipe’ bia ‘lubombo lua patupu’ lua mu ‘bilele bia bantu,’ ki ndua mu Dîyi dia Nzambi dia bulelela nansha.​—Yeshaya 52:11; Kolosai 2:8.

Disakangana bua kulonda bakuabu

Kuepela bilele bia kabukulu mbualu butu butamba kukolela bakuabu, nangananga mu matunga atubu bangata dinemekela dia bafue ne mushinga mupitshidile. Bu mutu Bantemu ba Yehowa babenga kulonda bilele bia mushindu eu, bakuabu batu babamona bantu babi, babangata bu baluishi ba bantu ne bapetudi ba bafue. Patubu bamba bamue bena Kristo malu ne babasaka bua kulonda muyaya bantu nabu, batu babanga kutshina bua kushilangana ne bakuabu, pabu ne dimanya dijalame dia bulelela bua mu Bible. (1 Petelo 3:14) Bakuabu mbafike ku diela ne meji ne: bilele ebi ke nsombelu mujima wa tshiena kuetu, katuena ne mushindu wa kubiepuka bionso nkong nansha. Bakuabu pabu bamona ne: kubenga kulonda bilele biabu kudi mua kufikisha bena kuabu ku diluisha tshisamba tshia Nzambi.

Bulelela, katuena basue kunyingalaja bakuabu patupu nansha. Kadi Bible udi utudimuija ne: patudi tulamata ku bulelela ne muoyo mujima, bena panu badi kule ne Nzambi badi batukina. (Yone 15:18, 19; 2 Timote 3:12; 1 Yone 5:19) Tudi badisuile bua kulamata ku bulelela mushindu eu, bamanye ne: tudi ne bua kushilangana ne bantu badi mu mîdima ya mu nyuma. (Malaki 3:18; Galatia 6:12) Anu muvua Yezu mukandamene Satana uvua umuteya bua kuenza bualu buvua bunyingalaja Nzambi ke mutudi petu tukandamena badi batusaka bua kuenza malu adi kaayi asankisha Nzambi. (Matayo 4:3-7) Pamutu pa kuzakala bua ditshina dia bantu, bena Kristo balelela badi bajinga tshia kumpala bua kusankisha Yehowa Nzambi ne kumupa kanemu ka mudiye Nzambi wa bulelela. Badi benza nanku kabayi bashipa mikenji ya mu Bible ya ntendelelu mukezuke nansha padi bakuabu babasaka bua kuyishipa.​—Nsumuinu 29:25; Bienzedi 5:29.

Tunemeke Yehowa mu mushindu wetu wa kuangata bafue

Mbikumbanyine bua kumvua kanyinganyinga kakole ne dibungama padi muntu utuvua banange ufua. (Yone 11:33, 35) Kuvuluka muntu utuvua banange ne kumujika ne lumu mmushindu muimpe ne muakanyine wa kuleja mutuvua bamunange. Nunku Bantemu ba Yehowa bobu batu bakenga ne dibungama dikole dîba dia lufu kadi kabayi badibueja mu bilele bionso bia kabukulu bidi binyingalaja Nzambi nansha. Abu ki mbualu bupepele bua bantu bavua bakolele miaba itubu ne buôwa bukole bua bafue nansha. Bidi mua kutukolela bua kulama nkatshinkatshi patukadi ne kanyinganyinga kakole bua lufu lua muntu utuvua banangangane nende bikole. Nansha nanku, bua bena Kristo ba lulamatu bobu, Yehowa “Nzambi wa busambi buonso” udi ubakolesha, kabidi bena kuitabuja nabu badi babakuatshisha ne dinanga. (2 Kolinto 1:3, 4) Ditabuja diabu dikole dia se: bafue badi Nzambi muvuluke mu meji ende nebapetulule kabidi muoyo didi dibaleja bualu ne bualu budi ne bua kubasaka bua kuepuka bilele bionso nkong bia madilu bidi bibengangana ne buena Kristo ne ditekemena dia dibika dia bafue.

Katuenaku ne disanka bua mudi Yehowa mutubikile ‘mutupatule mu mîdima bua kutubueja mu munya wende wa dikema’ anyi? (1 Petelo 2:9) Patudi ne disanka bua diledibua anyi ne dibungama bua lufu, tulekele dijinga dietu dikole dia kuenza tshidi tshiakane ne dinanga dikole ditudi nadi kudi Yehowa Nzambi bitusake misangu yonso bua ‘kuenda bu bana ba munya.’ Nunku katulekedi, katulekedi bilele bidi bibengangana ne buena Kristo bidi binyingalaja Nzambi bitunyanga mu nyuma nansha.​—Efeso 5:8.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 23 Anyisha ubale broshire wa Spiritu ya bafue​—Idi mua kukuambuluisha anyi kukuenzela bibi? Idiku menemene anyi? ne wa Ukadi mu njila wa muoyo wa tshiendelele anyi? mipatula kudi Bantemu ba Yehowa.