Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Buimpe bua kulengeja ne bakuabu

Buimpe bua kulengeja ne bakuabu

Buimpe bua kulengeja ne bakuabu

EDWARD ukavua pabuibi ne kukula muoyo, ne Bill uvua nende lukuna. Bidimu 20 kumpala, Edward uvua muangate dipangadika dia kumbushisha Bill ku mudimu ne bualu abu buakashipa bulunda buabu. Mpindieu Edward wakakeba kulomba luse bua afue mu ditalala. Kadi Bill udi ubenga bua kumuteleja wosha ne munu muiku.

Bidimu bu 30 kunyima pakavua Bill pabuipi ne kufua, wakumvuija tshivuaye kayi mumufuidile luse. Wakamba ne: “Edward kavua mua kungenzela bualu bu abu meme mulunda wende wa pa muoyo to. Tshivua musue kulengeja nende panyima pa bidimu 20 to. . . . Pamuapa mvua muenze tshilema, kadi mvua muenze anu tshivua ku muoyo kuanyi.” *

Dipangakanangana pankatshi pa bantu kaditu difikisha pa tshibidilu ku lutatu lua nunku, kadi misangu mivule ditu dishiya bantu ne mputa ku muoyo anyi ne kanyinganyinga. Tshinkabi muntu udi ne meji bu a Edward. Padi muntu eu ujingulula muvua dipangadika diende dilele lutatu, udi mua kushala ne kondo ka muoyo kamupisha ne unyingalala bikole bua mudi bulunda buende bufue. Pabi udi umvua bimutonda bikole padiye wela meji bua mudi nyanende udiye muenzele bibi muenze bu muele bulunda buabu ku diala.

Kadi muntu udi ne meji bu a Bill udi udimona bu eu udibu benzele bibi kayi ne bualu ne udi mua kuikala ne kanyinganyinga kakole ne njiya munda. Buende yeye, mulunda wende wa kale au kavua mupange kumanya tshivuaye wenza ne uvua mumuenzele bibi ku bukole. Misangu mivule patuku tshilumbu pankatshi pa bantu babidi, yonso wa kudibu utu mutuishibue ne: ku wende muele kakuena mashi, adi anu ku wa mukuabu. Nunku balunda aba babidi ba kale badi bu belangane mvita.

Badi baluangana ne bia mvita bidi kabiyi bienza mutoyi. Tshilejilu: padi umue umona mukuabu udi utangila kua tshianana, ne badi benza bu ki mbamanyangane padibu batuilangana mu tshibungi tshia bantu. Badi batapilangana dîsu pa bule anyi batangilangana ne mêsu mabi a lukuna. Padibu batuadija kuakula, badi bambangana anu mêyi adi atapa bu tuele anyi bapendangana.

Pabi nansha mudibi bimueneka ne: kabena bumvuangana nansha kakese, badi pamuapa bela meji a muomumue mu amue malu. Badi mua kuitaba ne: badi ne malu adi mabatonde bikole ne kabidi kuabulukangana ne mulunda wa pa muoyo kudi kubungamija. Yonso wa kudibu udi pamuapa umvua bimusama ku muoyo bu mputa ukuyila, ne bonso babidi mbamanye ne: bidi bikengela kuenza bualu kampanda bua kuondapa mputa eu. Kadi nnganyi wela tshidia tshia kumpala bua kuakaja malanda adi manyanguke ne bua kulengeja? Kakuena udi musue kuela tshidia tshia kumpala to.

Kukadi bidimu binunu bibidi, bapostolo ba Yezu Kristo bavua imue misangu batandangana. (Mâko 10:35-41; Luka 9:46; 22:24) Kunyima kua bamane kukokangana dimue dituku, Yezu wakabebeja ne: ‘Panuakadi mu njila, nuakuelangana mpata ya tshinyi?’ Bundu buakabakuata, kushalabu bapuwe, nansha umue kakandamuna to. (Mâko 9:33, 34) Malongesha a Yezu akabambuluisha bua kumvuanganabu. Mibelu yende ne ya bamue ba ku bayidi bende mmitungunuke ne kuambuluisha bantu bua kujikija bilumbu ne kupingaja malunda adi mafue. Tumonayi mushindu udibi bienzeke nanku.

Dienzeje bua kulengeja ne mukuebe

“Tshiena musue kuelangana nende dîyi to. Tshiena musue tumonangana nende kashidi kanyi.” Biwikala muambe mêyi a mushindu eu bua muntu kampanda, bidi bikengela ne: ulengeje nsombelu webe bu mudi mvese idi ilonda eyi ileja.

Yezu wakalongesha ne: ‘Pautshidi ufila kupa kuebe ku tshishipelu ne biwavuluka ne: muanetu udi nanyi bualu, ushiye kupa kuebe kumpala kua tshishipelu, uye biebe, ulengeje nende.’ (Matayo 5:23, 24) Wakamba kabidi ne: ‘Biakuenzela muanenu bibi, uye biebe, umuleje bubi buende, wewe ne yeye nkayenu.’ (Matayo 18:15) Biwikala munyingalaje muntu anyi muntu mukuabu mukunyingalaje, mêyi a Yezu adi aleja ne: bidi bikengela kuyikila lukasa ne muntu au bua bualu abu. Udi ne tshia kuenza nunku “ne muoyo wa lutulu.” (Galatia 6:1, MMM) Tshipatshila tshia muyiki au ki ntshia kudibingisha bua bikale anu bakuangata wewe bimpe anyi tshia kuenzeja mukuabu bua akulombe luse to, kadi ntshia kukeba ditalala. Mibelu eyi ya mu Bible itu bushuwa yambuluisha bua kujikija bilumbu anyi?

Ernest utu mfumu wa mudimu mu biro kampanda binene. * Munkatshi mua bidimu bia bungi, mudimu wende utu umulomba bua kujikija malu adi akengela kuikala ne mbabi ne bantu ba mishindu yonso ne kulama malanda mimpe munkatshi mua bena mudimu. Mmumone mudibi bipepele bua matandu kujukawu pankatshi pa bantu. Udi wamba ne: “Ndi mupete bilumbu ne bantu imue misangu. Kadi patu tshilumbu tshijuka, ntu nyukila ne muntu au pa tshilumbu atshi. Ntu nya kudiye buludiludi. Ntu nyikila nende ne tshipatshila tshia kulengeja. Tshitu mpanga kujikija bilumbu pandi ngenza nunku to.”

Alicia udi ne balunda bavua ne bibidilu bishilangane, ne udi wamba ne: “Imue misangu ntu ngamba bualu kampanda, ne kunyima mmona ne: ndi mua kuikala munyingalaje muntu kansanga. Ntu nya kumulomba luse. Ntu mua kulombangana luse ne muntu misangu mipite indi ne bua kululomba bualu nansha bikala muntu au kayi munyingalale, ntu ngumvua bimpe bualu ndi mulombe luse. Dîba adi ntu mmanya ne: kakuena bualu to.”

Muudi mua kutshimuna bipumbishi

Kadi kudi bipumbishi bitu misangu mivule bipangisha bantu bua kulengeja padiku bilumbu. Ukadiku muambe ne: “Bua tshinyi ndi ne bua kuikala wa kumpala bua kulengeja? Yeye se ki uvua mukebe bualu ebu.” Peshi ukadi muye kudi muntu kampanda bua kujikija tshilumbu kadi yeye kukuandamuna ne: “Tshiena ne tshingayikila nebe to,” ki mmuomu? Bamue bantu batu bandamuna nanku bua mputa udi mushale ku muoyo kuabu. Nsumuinu 18:19 udi wamba ne: ‘Kulengeja ne muanabu wakenzelabu bibi kudi kupita kunyenga kua musoko wa ngumbu bukole; matandu adi bu biamu bidibu bakanga nabi bibi bia mbalasa mukole.’ Mbimpe kumanyaku tshidi mukuabu mua kuikala mumvue. Yeye mua kubenga kuyikila nebe, pitshisha matuku makese, pashishe utete tshiakabidi. Dîba adi “musoko wa ngumbu” udi mua kuikala munzuluke ne ‘biamu bidibu bakanga nabi bibi’ badi mua kuikala babiumbushe ku tshiibi tshidi tshifikisha ku diumvuangana.

Tshikuabu tshipumbishi tshidi tshipangisha bua kukeba ditalala tshidi tshitangila mushinga udi muntu udiangata nawu. Bua bamue bantu, kulomba luse anyi mene kuela muntu udiye mulamine munda dîyi nkudipepeja. Kuditatshisha bua mushinga uudi udiangata nawu nkuimpe, kadi kubenga kulengeja ne bakuabu kudiku kuukolesha anyi kuukepesha? Kuditatshisha bua mushinga utudi tudiangata nawu kakuena mua kuikala lutambishi anyi?

Yakobo (umue wa ku bafundi ba Bible) udi uleja ne: lungenyi lua matandu ne lutambishi bidi bu bana ba muntu. Panyima pa yeye mumane kuleja ‘mvita’ ne ‘difuilakana’ bivua munkatshi mua bamue bena Kristo, udi utungunuka wamba ne: ‘Nzambi udi upidia badi badisue, kadi udi upa badi badipuekesha ngasa.’ (Yakobo 4:1-3, 6) Mmunyi mudi didisua anyi lutambishi lupangisha muntu bua kukeba ditalala?

Lutambishi ludi ludinga bantu, lubasaka ku diela meji ne: mbapite bakuabu. Bena lutambishi batu bela meji ne: badi ne bukokeshi bua kuangata muntu nabu ne: mmuimpe anyi mmubi. Mmu mushindu kayi? Padiku dipangakanangana, badi bangata udibu kabayi bumvuangana nende bu muntu mujimine, udi kayi mua kushintuluka to. Lutambishi lutu lusaka bamue bantu bua kumona badibu belangane nabu bu se: ki mbakanyine kubatangila bu bantu ne ki mbakumbanyine kubalomba luse ne muoyo umue. Ke bualu kayi bantu bena lutambishi batu misangu mivule balekela bilumbu bitungunuka pamutu pa kubijikija mu mushindu muimpe.

Misangu mivule lutambishi lutu lujika njila udi ufikisha ku ditalala bu mudi mabue mela mu njila amujika. Nunku biwikala umona utua nkanana bua kulengeja ne muntu kampanda, tshidi mua kuikala tshikuenza atshi ndutambishi. Mmunyi muudi mua kulutshimuna? Mpa kudima budipuekeshi.

Enze malu adi abengangana ne a lutambishi

Bible udi wanyisha budipuekeshi bikole. Udi wamba ne: ‘Difutu dia kudipuekesha ne dia ditshina dietu dia Yehowa didi bubanji, butumbi ne muoyo.’ (Nsumuinu 22:4) Mu Musambu wa 138:6, tudi tubala bua mudi Yehowa umona bena budipuekeshi ne bena lutambishi ne: ‘Yehowa udi mubandishibue mulu, kadi udi umona bantu bapuekele; udi mumanye badi ne dipetu [anyi lutambishi] patshidibu kule.’

Bantu ba bungi batu bangata budipuekeshi bu dipuekeshibua milongo. Bidi bimueneka ne: bamfumu ba pa buloba batu ne meji aa. Nansha mudi bantu bonso ba mu matunga bikale ku bukokeshi buabu, bamfumu ba tshididi kabatu ne dikima dia kuitaba bilema biabu ne budipuekeshi to. Patu mfumu kampanda wamba ne: “Ndi mutupakane,” batu babiamba ne ku tudiomba ne mu bikandakanda. Matuku adi panshi aa, pavua munene wa mbulamatadi ukadi mulekele mudimu mulombe luse bua tshilema tshiende mu tshipupu tshivua tshishipeshe bantu, bakafunda mêyi ende mu bikandakanda.

Budipuekeshi nkuikala mudipuekeshi anyi kudiangata ne mushinga mupuekele. Mbubengangane ne lutambishi anyi didisua. Nunku kuikala ne budipuekeshi kudi kuleja mudi muntu udiangata, ki mmudi bantu bakuabu bamuangata to. Kuitaba bilema bietu ne budipuekeshi buonso ne kulomba luse ne muoyo mujima kakuena kupepeja muntu; kadi kudi kubandisha mushinga wende. Bible udi wamba ne: ‘Mutshima wa kudisua udi uya kumpala kua dibutuka; kudipuekesha kudi kuya kumpala kua butumbi.’​—Nsumuinu 18:12.

Bua bena tshididi batu kabayi balomba luse bua bilema biabu, mulongeshi mukuabu wakamba ne: “Bia dibungama, bidi bimueneka se: bena tshididi batu bela meji ne: kuitaba tshilema mushindu eu mbutebelele. Mbikole bua bantu batebelele ne badi kabayi ne didieyemena kuamba ne: ‘Mfuila luse.’ Bantu bimpe ne bena dikima ke batu kabayi bamona ne: badi badipepeja padibu bamba ne: ‘Mvua muenze tshilema.’” Bidi bia muomumue nansha bua bantu badi kabayi bakokeshi ba tshididi. Biwadienzeja bua kupingaja budipuekeshi pa muaba wa lutambishi, nebikale bipepele bua kulengeja paudi mutande ne muntu. Tangila muvua dîku dikuabu dimone muvua bualu ebu bulelela.

Dipanga kumvuangana diakajula lukuna pankatshi pa Julie ne William, muanabu wa balume. William kufikila Julie ne bayende Joseph munda bikole ne kubajilaye. Wakapingaja ne bintu bionso bivua Julie ne Joseph bamupeshe munkatshi mua bidimu bia bungi. Pakapita ngondo, lukuna luakapingana pa muaba wa diumvuangana dikole divua kumpala pankatshi pa William ne Julie.

Kadi Joseph wakapangadija bua kutumikila Matayo 5:23, 24. Wakasemena kudi bukonde buende ne lungenyi lua bupole ne kumufundilaye mikanda umulomba luse bua muvuaye mumunyingalaje. Joseph wakakankamija mukajende bua kufuilaye muanabu luse. Kunyima, William wakamona ne: Julie ne Joseph bavua basue ne muoyo mujima bua kulengeja nende, tshiji tshiende tshiakatuya. William ne mukajende kutuilanganabu ne Julie ne Joseph; kufuilanganabu bonso luse, kuelanganabu mu tshitupa ne kudiabu bulunda tshiakabidi.

Biwikala ujinga ne muoyo umue bua kujikija tshilumbu tshidi pankatshi pebe ne muntu kampanda, tumikila malongesha a mu Bible ne lutulu luonso ne dienzeje bua kulengeja ne muntu au. Yehowa neakuambuluishe. Tshivua Nzambi muambile bena Isalele ba kale netshikale tshilelela kuudi: ‘Aka! Bu wewe mumvue mikenji yanyi, ditalala diebe diakadi kuikala bu musulu.’​—Yeshaya 48:18.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 3 Mêyi mangata mu mukanda wa The Murrow Boys​—Pioneers on the Front Lines of Broadcast Journalism, mufunda kudi Stanley Cloud ne Lynne Olson.

^ tshik. 12 Tudi bashintulule amue mêna.

[Bimfuanyi mu dibeji 7]

Dilombangana luse ditu misangu ya bungi diakajilula nsombelu, ulua wa ditalala