Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Dibaka didi mua kulubuluka matuku etu aa

Dibaka didi mua kulubuluka matuku etu aa

Dibaka didi mua kulubuluka matuku etu aa

‘Nuluate dinanga, didi tshisuikidi tshia malu onso a buakane buonso.’​—KOLOSAI 3:14.

1, 2. (a) Mbualu kayi butudi tumona mu tshisumbu tshia bena Kristo budi bukankamija? (b) Ntshinyi tshidi tshileja ne: dibaka didi dilubuluka?

 PATUDI tutangila mu tshisumbu tshia bena Kristo, kabienaku bitusankisha bua kumona balume ne bakaji badi bashale ne lulamatu umue kudi mukuabu mu dibaka bidimu 10, 20, 30 anyi mene bipite pa ebi anyi? Mbalamatangane nunku nansha mu ntatu ne makenga.​—Genese 2:24.

2 Bantu ba bungi badi mua kuitaba ne: batu bapeta ntatu mu dibaka diabu. Mumanyi mukuabu wakafunda ne: “Mabaka a disanka kaatu mapange ntatu to. Kutu bikondo bimpe ne bikondo bibi . . . Kadi bua malu kampanda . . . bantu badi mu mabaka aa mbashalemu nansha mudiku yumbayumba lelu.” Balume ne bakaji badi mu mabaka adi alubuluka mbalonge mua kupita ne malu makole ne adi anyingalaja, adibu kabayi mua kuepuka ne adi mafumine ku ntatu ya mu nsombelu, nangananga bikalabu ne bana. Mbafike ku dijingulula bilondeshile malu akadibu bamone se: dinanga dilelela “kadiena difua” to.​—1 Kolinto 13:8, MMM.

3. Ntshinyi tshidi bishiferi bileja bua mabaka ne diashipa, ne ebi bidi bijula nkonko kayi?

3 Kadi mabaka a bungi mmapueke ne mâyi. Luapolo kampanda ludi luamba ne: “Tshia bibidi tshia mabaka onso adiku lelu a mu Amerike neyikale mua kufua. Ne makuabu tshia bibidi tshiawu neafue pawu munkatshi mua bidimu 7 ne ngondo 8 bia ntuadijilu bia dibaka . . . Mu bantu 75 pa lukama badi babuela mu dibaka tshiakabidi, bantu 60 pa lukama nebashipe kabidi mabaka abu.” Nansha mu matunga muvua mabaka kaayi atamba kufua, bungi bua mabaka adi afua mbuvule. Tshilejilu, mu Japon, bungi bua mabaka adi afua mbuvule pabuipi ne misangu ibidi mu bidimu bidi panshi ebi. Ngimue ya ku ntatu kayi idi mifikishe ku nsombelu eu, idi imue misangu imueneka too ne mu tshisumbu tshia bena Kristo? Ntshinyi tshidi tshikengedibua bua dibaka kulubulukadi nansha mudi Satana udienzeja bua kudinyanga?

Mateyi a kuepuka

4. Ngamue malu kayi adi mua kunyanga dibaka?

4 Dîyi dia Nzambi didi dituambuluisha bua kumanya malu adi mua kunyanga dibaka. Tshilejilu, mona mêyi a mupostolo Paulo adi atangila nsombelu uvua ne bua kuikalaku mu matuku aa a ku nshikidilu: ‘Palua matuku a ku nshikidilu, malu makole nealue. Bantu nebikale badisui, banangi ba biuma, baditumbishi, badileji, bapendi ba Nzambi, kabayi batumikila mêyi a baledi babu, kabayi ne kusakidila, kabayi ne [lulamatu], kabayi banangi ba bana babu, bashipi ba bipungidi, bena bunsonge, kabayi mua kudikanda, bena luonji, kabayi basue malu mimpe, nebikale batungidianganyi, bena lukuluku, buujibue ne diambu, banangi ba masanka, kabayi banangi ba Nzambi; nebikale ne tshimuenekelu tshia buimpe bua Nzambi, kadi bamane kudiula bukole buabu; umuke biebe kudi bantu aba kabidi.’​—2 Timote 3:1-5.

5. Mmunyi mudi ‘mudinangi’ unyanga dibaka diende, ne mmubelu kayi udi Bible ufila pa bualu ebu?

5 Patudi tukonkonona mêyi a Paulo, tudi tumona ne: malu a bungi akatelaye adi mua kushipesha dibaka. Tshilejilu, aba badi “badinangi” mbasue anu disanka diabu bobu nkayabu ne kabena bangata bakuabu ne mushinga to. Balume anyi bakaji badi badinange anu bobu nkayabu badi badienzeja muabu muonso bua kupeta tshidibu basue. Mbena malu makole. Ngikadilu wa buena eu udi mua kubueja disanka mu dibaka anyi? Nansha kakese. Mupostolo Paulo wakapesha bena Kristo ne badi mu mabaka mubelu wa meji eu: ‘Kanuenji muanda bua ditapuluka anyi bua kuditumbisha kua patupu; kadi mu mitshima mipuekele muntu ne muntu abale mukuabu bu muntu udi umutamba yeye buimpe. Muntu ne muntu katangidi malu ende nkayawu, kadi muntu ne muntu atangile kabidi malu a bakuabu.’​—Filipoi 2:3, 4.

6. Mmunyi mudi dinanga dia makuta mua kunyanga dibaka?

6 Dinanga dia makuta didi mua kupandulula mulume ne mukaji. Paulo wakafila mubelu eu: ‘Bobu badi basue kuikala babanji badi bapona mu kutetshibua kua munda ne mu buteyi ne mu nkuka ya bungi idi mipote ne idi ibanyanga bu yoyo mene idi inyisha bantu mu dibashipesha ne mu dibutuka. Bualu bua lukuka lua biuma ludi muji wa malu mabi a mishindu yonso; bidi bantu bakuabu badikebela ne bakasesushibua mu njila wa ditabuja, bakadisunsula mubidi wonso ne tunyinganyinga tua bungi.’ (1 Timote 6:9, 10) Diakabi, malu adi Paulo muleje aa ke adi enzeka mu mabaka a bungi. Bua dikeba dia biuma, bantu ba bungi badi mu mabaka batu balengulula majinga a bakaji babu anyi a babayabu, bapanga kubakumbajila dijinga ditu nadi bantu bonso dia kudiumvua banangibue dîba dionso ne dia kuikala ne mulunda.

7. Nngikadilu kayi udi mufikishe ku dipanga lulamatu kudi mukaji anyi mulume mu amue mabaka?

7 Paulo wakamba kabidi ne: bamue mu matuku a ku nshikidilu aa bavua ne bua kuikala ‘kabayi ne [lulamatu], kabayi banangi ba bana babu, bashipi ba bipungidi.’ Mutshipu wa dibaka ndilaya didi kadiyi dia bilele didi ne bua kusuikakaja mulume ne mukaji pamue bua kashidi, kadi ki mbua kulekelanganabu to. (Malaki 2:14-16) Kadi bamue mbafike ku dinanga bantu bakuabu badi kabayi bena dibaka nabu. Mukaji mukuabu wa bidimu 30 ne pamutu uvuabu balekele kudi bayende wakumvuija ne: nansha kumpala kua yeye kuya, ukavua mulamatangane ne muibidijangane bikole ne bakaji bakuabu. Kakamona ne: uvua muangate ngikadilu uvua kayi mukumbanyine muntu udi ne mukaji to. Nsombelu eu wakatonda mukaji eu bikole, yeye kukeba kumudimuija ne mbabi yonso bua kumuleja ne: uvua wenda uditua mu ngikadilu mubi. Kadi mulume au wakapona mu masandi. Nansha muakamupeshabu mibelu milenga, wakabenga kuyiteleja. Wakapona bipepele mu buteyi.​—Nsumuinu 6:27-29.

8. Ntshinyi tshidi mua kufikisha muntu ku dienda masandi?

8 Bible udi utudimuija patoke bua masandi. Udi wamba ne: ‘Udi wenda masandi ne mukaji kêna ne lungenyi, udi wenza muanda au udi udibutula.’ (Nsumuinu 6:32) Misangu mivule, muntu katu wenda masandi diakamue to. Anu muvua Yakobo mufunde mu Bible, pa tshibidilu muntu utu wenza mpekatu bu mudi wa masandi padiye upeta lukuka ne padilu lukola. (Yakobo 1:14, 15) Muntu udi wenzela muena kuende bibi utu ulekela ku kakese ku kakese lulamatu luende kudi mukajende anyi mukaji kudi bayende uvuaye mulaye ne: neashale mumulamate too ne ku lufu. Yezu wakamba ne: ‘Nuakumvua dîyi diakambabu ne: Kuendi masandi; kadi meme ndi nnuambila ne: Muntu yonso udi utangila mukaji ne lukuka lua masandi wakumana kuenda nende masandi mu mutshima wende.’​—Matayo 5:27, 28.

9. Mmubelu kayi muimpe udi mu Nsumuinu 5:18-20?

9 Ke bualu kayi, tshikadilu tshimpe ne tshia lulamatu ngetshi tshidibu balombe bua kuikala natshi mu Nsumuinu ne: ‘Mushimi webe wa mâyi uvudijibue disanka; usanke bua mukaji uwakabaka mu bunsongalume buebe. Yeye udi bu ntole mukaji udi muena dinanga, udi bu dishina dia ngulungu didi dilengele ku mêsu! Mabele ende akusankishe misangu yonso; wikale mukuatshike ne dinanga diende matuku onso. Bua munyi, wewe muananyi, muudi ne bua kukuatshika ne dinanga dia mukaji wa bende, ne bua kuela tshitupa mu tshiadi tshia muena tshiendenda?’​—Nsumuinu 5:18-20.

Kubuedi mu dibaka lukasa lukasa

10. Bua tshinyi mbimpe kuanji kukeba bua kumanya muntu uwaselangana nende?

10 Bilumbu bidi mua kujuka mu dibaka padi bantu baselangana lukasa lukasa. Badi mua kuikala batshidi bana ne kabayi bamonemone malu. Anyi kabena pamuapa banji kukeba bua kumanyangana bimpe, tshilejilu bu mudi: malu atubu basue ne atubu kabayi basue, bipatshila biabu ne mêku adibu bafumine. Mbimpe kuikala ne lutulu, kukeba bua kumanya uwaselangana nende bimpe. Vuluka Yakoba, muana wa Isaka. Uvua ne bua kuenzela eu uvua ne bua kulua tatuende muenu mudimu munkatshi mua bidimu muanda mutekete bua kushishaye kusela Lakela. Wakenza nanku bualu uvua ne dinanga dilelela, kavua mulonde anu buimpe bua mpala to.​—Genese 29:20-30.

11. (a) Ntshinyi tshidi dibaka disangisha pamue? (b) Bua tshinyi ngakuilu muimpe udi ne mushinga mu dibaka?

11 Dibaka kadiena anu dinangangana dia ku mubidi dia mulume ne mukaji to. Dibaka ndidisangisha pamue dia bantu babidi badi bafumine mu mêku mashilangane ne ba ngikadilu mishilangane ne badi badiumvua mushindu mushilangane anyi balonge tulasa tushilangane. Minga misangu didi mua kusangisha pamue nshidimukilu ibidi anyi mene miakulu ibidi. Nansha biobi kabiyi nanku, dibaka didi disangisha pamue bantu badi ne mmuenenu mishilangane pa malu a mishindu yonso. Mu dibaka kamutu mupanga kuikala mmuenenu ibidi ya malu to. Bantu babidi aba badi mua kuikala dîba dionso badiwulangana anyi badiabakena padibu baleja mmuenenu yabu ya malu, peshi badi mua kuikala bakankamijangana ne bakoleshangana ne disanka. Bushuwa, tudi mua kutapa utudi nende mu dibaka ku muoyo ku mêyi etu anyi kumusanguluja. Ngakuilu mubi udi mua kukeba lutatu lukole mu dibaka.​—Nsumuinu 12:18; 15:1, 2; 16:24; 21:9; 31:26.

12, 13. Mmuenenu kayi wa malu mushindu udiwu bua dibaka udi ukengela kuikala nende?

12 Ke bua tshinyi bidi bikengela kuanji kumanya bimpe menemene muntu uwaselangana nende. Muanetu mukuabu wa bakaji ukadi mulale panu wakamba ne: “Paudi umona muntu uudi musue kuselangana nende, ela meji pamuapa bua malu manene dikumi audi musue bua yeye kukumbaja. Yeye mukumbaje anu muanda mutekete patupu, diebeja ne: ‘Ndi mua kulengulula asatu adi mashale aa anyi? Nengikaleku mua kubenga kutangila malu adiye kayi mukumbaje aa dituku dionso anyi?’ Wewe muelakane, imana ne ela meji tshiakabidi.” Bushuwa, tudi ne bua kumona malu mudiwu. Biwikala musue kubuela mu dibaka, ikala mumanye ne: kuakupeta muntu mupuangane wa kuselangana nende to. Nansha wewe muine kuakuikala muntu mupuangane kudi unudi baselangane nende to!​—Luka 6:41.

13 Mu dibaka, bitu bikengela kuitaba imue ntatu. Paulo wakaleja bualu ebu pakambaye ne: ‘Tshiena musue nuenu nuikale ne ntatu. Muntu udi mujike udi uditatshisha bua bintu bia Mukalenge, bu mudiye mumanye mua kusankisha Mukalenge; kadi muntu udi ne mukaji udi uditatshisha bua bintu bia pa buloba bu mudiye mumanye mua kusankisha mukaji wende, ne yeye udi mutapulula mu nseke ibidi. Nunku mukaji udi kayi ne mulume ne mukaji utshidi kamama badi baditatshisha bua bintu bia Mukalenge, bua bobu bikale ba tshijila mu mubidi ne mu nyuma kabidi; kadi mukaji udi ne mulume udi uditatshisha bua bintu bia pa buloba, bu mudiye mumanye mua kusankisha mulume wende.’​—1 Kolinto 7:32-34.

Tshidi tshipangisha amue mabaka bua kulubuluka

14, 15. Ntshinyi tshidi mua kutekesha dibaka?

14 Matuku adi panshi aa, mukaji mukuabu wakumvua kanyinganyinga kakole pavua bayende mushipe dibaka kunyima kua bidimu 12 bivuabu benze nende, muye kubanjija mukaji mukuabu. Wakamonaku bimue bimanyinu kumpala kua dibaka diabu kufua anyi? Udi umvuija ne: “Kuakalua tshikondo tshivuaye katshiyi usambila kabidi to. Uvua udingidila ku tumalu tua mafi bua kushala mu bisangilu bia bena Kristo ne bua kubenga kuenza mudimu wa buambi. Uvua wamba muvuaye ne bia bungi bia kuenza anyi muvuaye mupungile bikole kayi ne dîba dia kusomba nanyi. Kavua ungakuisha. Kavua kabidi uyukila nanyi malu a mu nyuma to. Bivua bibungamija bua muvuaye mushintuluke. Kavua kabidi mulume wakansela au to.”

15 Bakuabu badi batela bimanyinu bia muomumue, ne dilengulula dia didilongela dia Bible, disambila ne dibuela dia mu bisangilu bia bena Kristo. Bidi biumvuija ne: bantu ba bungi badi balekela badibu baselangana nabu batu balekela malanda abu ne Yehowa anyanguka. Nunku, lumonu luabu lua malu a mu nyuma lutu lubuitshidila. Yehowa katu kabidi Nzambi wa muoyo ku mêsu kuabu to. Buloba bupiabupia bua buakane budibu balaye kabutu kabidi bualu bulelela kudibu to. Mu amue mabaka, dikepela dia dinanga dia malu a mu nyuma edi diakenzeka mene kumpala kua eu udi ulamuka kudi udibu baselangana nende kulamataye muntu mukuabu.​—Ebelu 10:38, 39; 11:6; 2 Petelo 3:13, 14.

16. Ntshinyi tshitu tshikolesha dibaka?

16 Kadi, mulume mukuabu ne mukajende batu ne disanka dia bungi badi bamba ne: dibaka diabu ndilubuluke bualu mbalamate bikole ku malu a mu nyuma. Batu basambila pamue ne balonga pamue. Mulume udi wamba ne: “Tutu tubala Bible pamue, tuya mu buambi pamue ne tutu banange kuenza malu pamue.” Dilongesha nditoke: Dikala mu malanda mimpe ne Yehowa nediambuluishe bikole bua kukolesha dibaka.

Ikalayi numona malu mudiwu ne nuyukila

17. (a) Mmalu kayi abidi adi mua kulubuluja dibaka? (b) Mmunyi mudi Paulo umvuija dinanga dia bena Kristo?

17 Kudi bintu bikuabu bibidi bidi biambuluisha bua dibaka kulubulukadi: dinanga dia bena Kristo ne diyukidilangana. Padi bantu babidi banangangane, badi balengulula bilema biabu. Bantu badi mua kuselangana bikale ne ditekemena dia malu adi kaayi mua kuenzeka, pamuapa diashila pa bivuabu babale mu mikanda ya mananga anyi bamone mu filme. Kadi kunyima, badi batuilangana ne malu mushindu udiwu. Dîba adi, tulema tukese tudi mua kulua bilumbu binene. Biobi bienzeke nanku, bena Kristo badi ne bua kuleja mamuma a nyuma muimpe bu mudi dinanga. (Galatia 5:22, 23) Bushuwa, dinanga didi ne bukole bua bungi, ki ndinanga dia ku mubidi to, dinanga dia bena Kristo. Paulo wakumvuija mudi dinanga dia bena Kristo edi ne: Didi “ne lutulu; dinanga didi dienzela bakuabo bimpe; . . . kadiena dikeba diakalenga diadio, kadiena difika munda, kadiena divuluka bubi, . . . didi dilekelangana bionso, ditaba bionso, ditekemena bionso, diumvua bionso ne lutulu.” (1 Kolinto 13:4-7, MMM) Bushuwa, dinanga dilelela ndimanye ne: muntu yonso udi ne butekete. Kadiena dijinga ne: bantu bikale bapuangane to.​—Nsumuinu 10:12.

18. Mmunyi mudi diyukidilangana mua kukolesha dibaka?

18 Diyukidilangana ditu kabidi ne mushinga. Nansha bantu baselangane kukadi bidimu bungi munyi, badi ne bua kuyukidishangana ne kutelejangana bimpe. Mulume mukuabu udi wamba ne: “Tutu tuambilangana onso adi munda muetu, kadi mu bulunda.” Bua dibidilangana, mulume anyi mukaji udi umanya mua kuteleja ki nganu tshidi mukajende anyi bayende wamba kadi ne tshidiye kayi muambe kabidi. Mu ngakuilu mukuabu, padi mulume ne mukaji benza bidimu bia bungi mu dibaka ne disanka batu bamanya mua kujingulula ngenyi idi mukuabu kayi uleja anyi malu adi mu mutshima wende. Bamue bakaji batu bamba ne: babayabu kabatu babateleja bimpe to. Bamue balume batu pabu badiabakena ne: bakaji babu batu bamueneka basue kuyukila dîba didi kadiyi dikumbanyine. Bua kuyukila bidi bikengela kuditeka pa muaba wa mukuabu ne kumvuilangana. Diyukidilangana dimpe didi diambuluisha mulume ne mukaji.​—Yakobo 1:19.

19. (a) Bua tshinyi bidi mua kuikala bikole bua kulombangana luse? (b) Ntshinyi tshiatusaka bua kulomba luse?

19 Diyukidilangana ditu minga misangu diumvuija dilombangana luse. Kabitu misangu yonso bipepele to. Bitu bilomba muntu budipuekeshi bua kuitabaye bilema biende. Ditaba bilema didi bushuwa mua kukolesha dibaka. Dilomba luse ne muoyo mujima didi mua kuakaja nsombelu uvua mua kukebesha matandu panyima ne didi mua kufikisha ku difuilangana luse dilelela ne dijikija dia tshilumbu. Paulo wakamba ne: ‘Nulejangane lutulu, nulekelelangane mibi yenu, bikala muntu ne mukuabu tshilumbu; bu muakanubuikidila Mukalenge mibi yenu; nuenu nuenze muomumue kabidi. Pa mutu pa malu aa onso nuluate dinanga, didi tshisuikidi tshia malu onso ne buakane buonso.’​—Kolosai 3:13, 14.

20. Mmunyi mudi muena Kristo ne bua kuenzela muena kuende malu pa nkayabu ne pa bantu?

20 Dikuatshishangana ntshintu tshikuabu tshia mushinga mu dibaka. Mulume ne mukaji bena Kristo badi ne bua kueyemenangana. Yonso wa kudibu kêna ne bua kutekesha mukuabu anyi kukepeshisha mushinga udiye udiangata nawu mu mishindu mikuabu to. Tudi ne bua kuikala tuela bakaji betu anyi babayetu kalumbandi; katuena ne bua kuikala tubadiwula to. (Nsumuinu 31:28b) Katuena ne bua kubapuekesha milongo pa kumuela bilele bibi anyi bia busenji nansha. (Kolosai 4:6) Dikuatshishangana edi didi dikola padi mulume ne mukaji balejangana dinanga diabu pa tshibidilu. Umue udi mua kukuata mukuabu ku tshianza anyi kumuambila mêyi adi asankisha aa: “Ntshidi anu mukunange. Ndi ne disanka bua muudi muena kuanyi.” Aa ngamue a ku malu adi mua kulengeja dibaka ne kudiambuluisha bua kulubuluka matuku etu aa. Kudi makuabu kabidi, ne tshiena-bualu tshidi tshilonda netshifile mibelu mikuabu pa bidi bitangila mushindu wa kulubuluja dibaka. *

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 20 Bua kumanya malu a bungi, bala mukanda wa Nsapi wa disanka mu dîku, mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

Udi mua kumvuija anyi?

• Mbimue bintu kayi bidi mua kunyanga dibaka?

• Bua tshinyi ki mbimpe kubuela mu dibaka lukasa lukasa?

• Mmunyi mudi dinanga dia malu a mu nyuma anyi dibenga kuananga mua kulengeja anyi kunyanga dibaka?

• Mbintu kayi bidi biambuluisha bua kushindamija dibaka?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 12]

Dibaka kadiena anu dinangangana dia ku mubidi to

[Bimfuanyi mu dibeji 14]

Malanda makole ne Yehowa adi ambuluisha mulume ne mukaji bua kulubuluja dibaka diabu