Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu mukanda wa kumudilu wa Samuele

Malu manene a mu mukanda wa kumudilu wa Samuele

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa kumudilu wa Samuele

TUDI mu tshidimu tshia 1117 K.B.B. Bidimu bitue ku nkama isatu bikadi bipite katshia Yoshua wajikija kunyenga Buloba Bulaya. Bakulu ba mu Isalele badi balua kudi muprofete wa Yehowa bua kumulomba bualu bua pa buabu. Muprofete udi usambila bua bualu ebu, ne Yehowa udi ubakumbajila dilomba diabu. Muanda eu ke udi uleja ndekelu wa tshikondo tshia Balumbuluishi ne ntuadijilu wa tshikondo tshia bakalenge. Mukanda wa kumudilu wa Samuele udi mu Bible udi utulondela mianda milenga idi mienzeke mu tshikondo etshi tshia mushinga tshiakashintuluka malu a tshisamba tshia Isalele.

Mbafunde mukanda wa Samuele wa kumudilu kudi Samuele, Natana ne Gada, ne udi wakula bua malu adi menzeke mu bidimu 102, kubangila mu 1180 too ne mu 1078 K.B.B. (1 Kulondolola 29:29) Mmuyuki wa balombodi banayi ba Isalele. Babidi mbalumbuluishi, bakuabu babidi mbakalenge; babidi badi batumikila Yehowa, babidi bakuabu aba kabena bamutumikila to. Tudi tusangana bakulamu kabidi bua bakaji babidi ba tshilejilu tshimpe ne bua muluanganyi wa mvita wa dikima kadi muena muoyo muimpe. Bilejilu ebi bidi bitulongesha malu a mushinga mukole a ngikadilu ne bienzedi bia kuidikija ne bia kuepuka. Malu adi mu Samuele wa kumudilu adi mua kuikala ne bukole pa ngenyi ne bienzedi bietu.​—Ebelu 4:12.

SAMUELE UDI UPINGANA ELI BU MULUMBULUISHI

(1 Samuele 1:1–7:17)

Tudi mu tshikondo tshia Tshibilu tshia Disangisha, ne Hana, udi musombele mu Lama, udi ne disanka dipite bungi. * Yehowa mmuandamune masambila ende, ne mmulele muana wa balume. Hana udi ukumbaja mutshipu wende mu dilua kufila muanende eu Samuele bua kuenzaye mudimu ku ‘nzubu wa Yehowa.’ Muana eu udi ubanga ‘kukuatshila Yehowa mudimu ku mêsu kua Eli muakuidi.’ (1 Samuele 1:24; 2:11) Patshidi Samuele tshitende, Yehowa udi uyukila nende, umumanyisha dipangadika didiye muangatshile ba mu nzubu mua Eli. Padi Samuele ukola, bantu bonso ba mu Isalele badi bafika ku dimuangata bu muprofete wa Yehowa.

Kunyima kua matuku, bena Peleshete badi balua kuluisha Isalele. Badi banyenga Mushete wa tshipungidi ne bashipa bana ba balume babidi ba Eli. Padiye anu umvua lumu elu, mukulakaje Eli udi ufua, mumane ‘kulumbuluisha bena Isalele bidimu makumi anayi.’ (1 Samuele 4:18) Diangata Mushete wa tshipungidi didi dikebela bena Peleshete makenga a katshia, ke bualu kayi badi baupingajila bena Isalele. Mpindieu Samuele udi ulumbuluisha bena Isalele, ne ditalala didiku mu ditunga.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

2:10—Bua tshinyi Hana wakasambila bua Yehowa ‘apeshe mukalenge wende bukole’ pavuaku kakuyi mukalenge mu Isalele? Bakavua bamanyishe mu Mikenji ya Mose ne: bena Isalele bavua ne bua kuikala ne muntu ku mutu kuabu bu mukalenge. (Dutelonome 17:14-18) Pakavuaye upunga ne lufu, Yakoba wakamba ne: ‘Dikombo dia bukalenge kadiena diumuka kudi Yuda.’ (Genese 49:10) Kabidi, Yehowa wakamba bua Sala nkambua wa bena Isalele ne: ‘Bakalenge ba bantu nebalopoke munda muende.’ (Genese 17:16) Nunku Hana uvua usambila bua mukalenge utshivua ulua.

3:3—Samuele uvua mulale tshia bushuwa mu Mutambe Bunsantu anyi? Tòo, kavua mulalamu to. Samuele uvua muena Lewi wa mu dîku dia bena Kohata bavua kabayi bakuidi. (1 Kulondolola 6:33-38) Nanku kabavua bamuanyishile bua ‘kubuela bua kutangila bintu bia tshijila’ nansha. (Nomba 4:17-20) Muaba umuepele uvua Samuele ubuela uvua lubanza lua ntenta wa kusambakena. Au ke muaba uvuaye ne bua kuikala mulale. Bidi bimueneka ne: Eli pende uvua mulale muaba kampanda mu lubanza alu. Mêyi a se: “kuakadi mushete wa Nzambi” adi bushuwa akula bua muaba kampanda mu ntenta wa kusambakena.

7:7-9, 17—Bua tshinyi Samuele wakafila mulambu wa kuosha mu Misepa ne kuasaye tshioshelu mu Lama, pabi bavua ne bua kuikala bafila pa tshibidilu milambu anu muaba uvua Yehowa musungule? (Dutelonome 12:4-7, 13, 14; Yoshua 22:19) Kunyima kua diumusha Mushete wa tshijila mu ntenta wa kusambakena ku Shilo, kakuvua tshimanyinu tshivua tshileja ne: Yehowa uvua kabidi muaba au to. Nunku bu muvuaye muleji-mpala wa Nzambi, Samuele wakafila mulambu wa kuosha ku Misepa ne wakasa kabidi tshioshelu mu Lama. Bidi bimueneka ne: Yehowa uvua muanyishe malu aa.

Malongesha buetu tuetu:

1:11, 12, 21-23; 2:19. Didifila mu masambila dia Hana, budipuekeshi buende, dianyisha diende bua bulenga bua Yehowa ne dinanga diende dia bumamu kadiyi ndekelu bidi tshilejilu bua bakaji bonso badi batshina Nzambi.

1:8. Elekana mmushiye bushuwa tshilejilu tshimpe tshia dikolesha bakuabu ne mêyi. (Yobo 16:5) Tshia kumpala wakela Hana uvua mubungame lukonko luvua kaluyi lua kumupisha nalu ne: “Mutshima webe udi unyingalala bua tshinyi?” Ebi biakamukankamija bua kumvuija tshivua tshimutonde. Pashishe Elekana wakamujadikila muvuaye mumunange, umuambila ne: ‘Meme tshiena mupite bana ba balume dikumi kuudi anyi?’

2:26; 3:5-8, 15, 19. Patudi tukumbaja mudimu udi Nzambi mutupeshe ne mitalu, mu dienza bua malu a mu nyuma atudi tulonga atuambuluishe, ne mu dikala ne bukalanga ne kanemu, tudi tulua “ne diakalengele” kumpala kua Nzambi ne kua bantu.

4:3, 4, 10. Nansha tshintu tshia tshijila bu mudi mushete wa tshipungidi katshivua mua kuikala bu buanga bua kudikuba nabu to. Tudi ne bua ‘kudilama kudi mpingu.’​—1 Yone 5:21.

BUKOKESHI BUA MUKALENGE WA KUMPALA WA ISALELE BUAKALUBULUKA ANYI BUAKAPANGA KULUBULUKA?

(1 Samuele 8:1–15:35)

Samuele mmushale mulamate Yehowa matuku ende onso a muoyo, kadi bana bende kabena benda mu njila wa Nzambi nansha. Padi bakulu ba mu Isalele balomba bua babatekele muntu ikale mukalenge wabu, Yehowa udi ubitabila. Samuele udi utumikila mêyi a Yehowa ne udi wela Shaula manyi, nsonga mulenga mpala wa mu tshisamba tshia Benyamina, bua ikale mukalenge. Shaula udi ukolesha bumfumu buende bu mukalenge padiye utshimuna bena Amona.

Muena dikima Yonatana, muana wa Shaula, udi utshimuna tshisumbu tshia masalayi a bena Peleshete. Bena Peleshete badi balua bua kuluisha bena Isalele ne tshiluilu tshinenanenayi. Shaula udi wamba kufua ne buôwa ne udi udifidila nkayende mulambu wa kuosha pa kapia. Muena dikima Yonatana udi wangata anu mumuambuidi wa bia mvita ne ubunda tshisumbu tshikuabu tshia basalayi bena Peleshete. Kadi mutshipu udi Shaula wenza mu tshiputuku udi wenza bua ne: kabatshimunyi menemene baluishi babu. Shaula udi uditua mu ‘diluangana mvita’ ne bena lukuna bende bonso. (1 Samuele 14:47) Kadi yeye mumane kutshimuna bena Amaleka, udi upidia kutumikila Yehowa padiye ulama ne muoyo bintu ‘bijidila’ bua kubibutula. (Lewitiki 27:28, 29) Ke bualu kayi Yehowa udi ubenga Shaula bu mukalenge.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

9:9—Mêyi a se: “udibo babikila muprofete katataka, diambedimbedi bakadi bamubikila mumonyi wa malu” adi umvuija tshinyi? Mêyi aa adi mua kuikala aleja ne: pavua baprofete balue kuenda lumu bikole mu matuku a Samuele ne mu tshikondo tshia bakalenge mu Isalele, muaku “muprofete” wakapingana pa muaba wa muaku “mumonyi.” Badi bangata Samuele bu wa kumpala mu mulongo wa baprofete.​—Bienzedi 3:24.

14:24-32, 44, 45—Nzambi wakabenga Yonatana bualu wakadia buitshi ne kushipaye mutshipu wa Shaula anyi? Bualu ebu kabuena bumueneka buenzeje bua Nzambi abenge Yonatana to. Tshia kumpala, Yonatana kavua mumanye bualu bua mutshipu wa tatuende eu to. Kabidi, mutshipu eu uvuaye muenze bua lukunukunu lua dishima anyi bua mushindu mubi uvuaye wangata bukokeshi buende, wakakebela bantu ntatu. Mmunyi muvua Nzambi mua kuanyisha mutshipu wa nunku? Nansha muvua Yonatana mudilongolole bua kuitaba manyoka bua dishipa mutshipu au, bakakuba muoyo wende.

15:6—Bua tshinyi Shaula wakenzela bena Kena malu mimpe a pa buawu? Bena Kena bavua bana ba tatuende muenu wa Mose. Bavua bambuluishe bena Isalele pakumbukabu ku Mukuna wa Sinai. (Nomba 10:29-32) Mu buloba bua Kanâna, bena Kena bakasomba kabidi ne bena Yuda tshikondo kampanda. (Balumbuluishi 1:16) Nansha muakaluabu kusomba pashishe munkatshi mua bena Amaleka ne bantu bakuabu bashilangane, bena Kena bakashala bumvuangana bimpe ne bena Isalele. Nunku malu aa mimpe ke avua makande Shaula bua kushipa bena Kena.

Malongesha buetu tuetu:

9:21; 10:22, 27. Budipuekeshi ne budipope bivua nabi Shaula pakaluaye mukalenge ke biakamukanda bua kuenza malu mu tshiputuku pavua “bantu bakuabo balembakane” babenge kumuitaba bu mukalenge. Ngikadilu wa mushindu eu udi bushuwa wepula muntu ku dienza malu kaayi mutu!

12:20, 21. Katuena ne bua kulekela “bintu bia tshianana” bu mudi dieyemena bantu anyi tshiluilu tshia masalayi a ditunga peshi ditendelela dia mpingu bitumbusha mu njila wa dienzela Yehowa mudimu.

12:24. Tshiatuambuluisha bua kutungunuka ne kutshina Yehowa ne kumuenzela mudimu ne mutshima wetu wonso ‘ndielangana meji a malu manene adiye muenzele’ bantu bende mu bikondo bia kale ne bia lelu.

13:10-14; 15:22-25, 30. Udimukile didibandisha, nansha diodi dimuenekela mu bienzedi bia bupidia anyi mu ngikadilu wa lutambishi.​—Nsumuinu 11:2.

BADI BASUNGULA NSONGA MULAMI WA MIKOKO BUA IKALE MUKALENGE

(1 Samuele 16:1–31:13)

Samuele udi wela Davidi wa mu tshisamba tshia Yuda manyi bua kuluaye mukalenge. Matuku makese kunyima, Davidi udi ushipa Goleyata muena Peleshete mule wa kafiondo ne dibue dimuepele diela ne mukaba wa dikupa nawu mabue. Davidi ne Yonatana badi badia bulunda bua katapula kateka. Shaula udi uteka Davidi ku mutu kua bena mvita bende. Bua bungi bua misangu idi Davidi mutshimune mvita, bakaji ba mu Isalele badi bimba ne: ‘Shaula wakashipa binunu bia bantu, Davidi wakashipa binunu makumi bia bantu.’ (1 Samuele 18:7) Bua mukawu mukole uvuaye nawu, Shaula udi ukeba kushipa Davidi. Kunyima kua dikeba bua kumushipa misangu isatu, Davidi udi unyema ne ushala mulalakanyi.

Mu bidimu bidiye unyemakana ebi, misangu ibidi mijima Davidi udi ubenga kushipa Shaula. Udi kabidi upetangana ne Abigayila mukaji mulenga ne umusela panyima pa matuku. Padi bena Peleshete balua bua kuluisha bena Isalele, Shaula udi webeja Yehowa. Kadi Yehowa ukadi mumubenge. Samuele mmumane kufua. Bua dishikila, Shaula udi uya kubukisha lubuku ne badi bamuambila ne: nebamushipe mu mvita eyi idiye uluangana ne bena Peleshete. Mu mvita ayi, Shaula udi utapika mputa bibi menemene, ne badi bashipa bana bende. Muyuki udi ujika ne lufu lua Shaula bu muntu udi mupange kulubuluka. Davidi utshidi anu musokome.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

16:14—Nyuma mubi kayi uvua mutatshishe Shaula? Nyuma mubi uvua mupangishe Shaula ditalala dia mu mutshima uvua meji mabi a mu mutshima wende, lungenyi luvua lumusaka bua kuenza malu mabi. Pakumbusha Yehowa nyuma muimpe wende, Shaula katshivua kabidi mu bukubi bua nyuma eu ne nyuma mubi wende yeye wakamukokesha. Bu muvua Nzambi mulekele nyuma au upingana pa muaba wa nyuma muimpe wende, badi bamba bua nyuma mubi eu bu “nyuma mubi mufume kudi Yehowa.”

17:55—Bilondeshile 1 Samuele 16:17-23, bua tshinyi Shaula wakakonka ne: Davidi mmuana wa nganyi? Lukonko lua Shaula kaluvua anu bua kumanya dîna dia tatuende wa Davidi to. Bidi bimueneka ne: uvua musue kumanya ne: mmuntu wa mushindu kayi uvua mulele muana wa balume uvua ufuma ku dienza bualu bua dikema bua kushipa Goleyata.

Malongesha buetu tuetu:

16:6, 7. Pamutu pa kutukemeshabu kudi tshimuenekelu patupu tshia bantu bakuabu anyi kubatua mushinga ne lukasa, tudi ne bua kukeba bua kubamona anu mudi Yehowa ubamona.

17:47-50. Tudi mua kutua nkanana ne dikima dionso padibu batuluisha anyi batukengesha kudi baluishi badi bu Goleyata bualu ‘mvita idi mu bianza bia Yehowa.’

18:1, 3; 20:41, 42. Tudi mua kupeta balunda balelela munkatshi mua bantu badi banange Yehowa.

21:12, 13. Yehowa mmusue bua tukuate mudimu ne bieledi bietu bia meji ne mamanya etu bua kutantamena ntatu ya mu nsombelu. Mmutupeshe Dîyi diende dienzeja ku nyuma, didi ditupesha budimu, dimanya ne bukole bua kupangadija malu makane. (Nsumuinu 1:4) Badi batuambuluisha kabidi kudi bena Kristo badibu bateke bakulu.

24:6; 26:11. Ntshilejilu kayi bulengapu tshidi Davidi ufila tshia mushindu muimpe wa kunemeka muela manyi wa Yehowa!

25:23-33. Lungenyi luimpe lua Abigayila ludi lutupesha tshilejilu tshia kulonda.

28:8-19. Bu mudi nyuma mibi mikale ne tshipatshila tshia kupambuisha bantu anyi kubenzela bibi, itu mua kushima mudiyi muntu kampanda ukadi mufue. Tudi ne bua kudilama ku mishindu yonso ya malu a nyuma mibi.​—Dutelonome 18:10-12.

30:23, 24. Dipangadika edi, dishindamene pa Nomba 31:27, didi dileja ne: Yehowa udi wangata ne mushinga aba badi benza mudimu wa dikuatshisha bakuabu mu tshisumbu. Nunku nansha tuetu tuenza mudimu kayi, ‘tuwenze ne mutshima wetu [wonso] bu badi benzela Mukalenge [Yehowa]; ki mbu badi benzela bantu’ to.​—Kolosai 3:23.

Ntshinyi tshidi ‘tshipita milambu ya kuosha’?

Mbulelela kayi bua mushinga budibu baleje kudi malu akenzekela Eli, Samuele, Shaula ne Davidi? Ng’ebu: ‘Kutumikila kudi kupita milambu ya kuosha ne kumvua kudi kupita manyi a bimpanga bulengele. Kutomboka kudi bualu bubi bu butempi bua mbuku ne tshitshiu tshidi bu kutendelela kua mpingu ne manga a patupu.’​—1 Samuele 15:22, 23.

Ndiakalengapu kayi ditudi nadi dia kuenza mudimu wa kumanyisha Bukalenge ne kuvuija bantu bayidi pa buloba bujima! Patudi tulambula Yehowa ‘mishiku yetu bu milambu ya ngombe,’ tudi ne bua kudienzeja bua kutumikila mibelu idiye utupeshila mu Dîyi diende difunda ne kudi tshitupa tshia bulongolodi buende tshidi pa buloba.​—Hoshea 14:2; Ebelu 13:15.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 3 Bua kumanya miaba mishilangane idibu batele mu mukanda wa kumudilu wa Samuele, tangila dibeji 18-19 mu broshire wa ‘Voyez le bon pays’, mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Mukalenge wa kumpala wa Isalele uvua muena budipuekeshi ne budipope wakashintuluka e kulua mukokeshi wa lutambishi ne mudibandishi

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Ntshinyi tshitudi ne bua kuikala bajadike padibu batuluisha kudi baluishi badi bu Goleyata?