Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Muaku “pim” udi ujadika mudi malu a kale a mu Bible malelela

Muaku “pim” udi ujadika mudi malu a kale a mu Bible malelela

Muaku “pim” udi ujadika mudi malu a kale a mu Bible malelela

MU TSHIKONDO tshia Mukalenge Shaula, bansenda bena Peleshete ke bavua banona biamu bia kuenza nabi midimu bia bena Isalele. Bible udi wamba ne: “Bua kusakisha bikasu ne miele eyi, bavua babatuila mushinga wa [bia bisatu bibidi] bia mpalata, tshia bisatu tshimue tshia mpalata bua kusakisha nsesu yabo ne kuolola nkasu ya kumbula nayo buloba.”​—1 Samuele 13:21, MMM.

Muaku wa mu tshiena-Ebelu pim udi usanganyibua mu Bible anu musangu umue ke udibu bakudimune ne: “bia bisatu bibidi bia mpalata.” Pim uvua tshinyi? Kakuvua diandamuna dia lukonko elu too ne mu 1907 B.B. Mu tshidimu atshi bakangula bua musangu wa kumpala mu buloba kadibue ka tshipiminu ka pim mu tshimenga tshia kale tshia Gezê. Bivua bikolele bakudimunyi ba Bible ba bikondo bia kale bua kukudimuna muaku “pim.” Tshilejilu Mukanda wa Nzambi udi wandamuna 1 Samuele 13:21 ne: ‘Kadi bakadi ne makangu a kusakisha nawu nkasu ne bikasu, ne biamu bua kuboya nabi bisosa, ne bisuyi ne misonsolo.’

Bamanyi ba lelu mbamanye ne: pim uvua tshipiminu tshia bujitu bua grame 7,82 anyi bujitu butue ku bia bisatu bibidi bia nshekele, tshipiminu tshia bujitu tshia nshindamenu tshia bena Ebelu. Pim umue wa bisote bia tshiamu tshitoke ke mushinga uvua bena Peleshete batuila bena Isalele bua disakisha biamu biabu bia mudimu. Mushindu eu wa kupima bintu ne nshekele wakajimina pakapona bukalenge bua Yuda ne Yelushalema (tshimenga tshikulu tshiabu) mu 607 K.B.B. Nunku mmunyi mudi tshipiminu tshia pim tshijadika ne: malu adi mafunda mu Mifundu ya tshiena-Ebelu mmalelela?

Bamue bamanyi batu bamba ne: Mifundu ya tshiena-Ebelu, pamue ne mukanda wa kumudilu wa Samuele, mmifunda mu tshikondo tshia bena Gelika ne bena Lomo, imue misangu mene kubangila mu bidimu bia 200 anyi 100 K.B.B. Ke bua tshinyi batu bamba ne: “‘kayena yakula malu malelela nansha,’ ne idi ileja anu tualu tukese anyi kayena ileja bualu nansha bumue budi mua kuambuluisha bua kumanya Isalele udi ‘Bible wakula bualu buende’ anyi ‘Isalele wa kale,’ idi yonso ibidi mifuikakaja patupu mu mikanda ya bena Yuda ba lelu anyi ya bena Kristo.”

Kadi William G. Dever, mulongeshi mukuabu wa malu a bintu bia kale ne a bantu ku Proche-Orient udi wamba bua tshipiminu tshia pim tshidibu batele mu 1 Samuele 13:21 ne: “Katshiena mua kuikala ‘tshifuikakaja’ kudi bafundi bavuaku mu tshikondo tshia bena Gelika ne bena Lomo bidimu nkama ya bungi kunyima kua bipiminu ebi bimane kujimina ne babipue muoyo nansha. Bushuwa, katupa aka kakese ka mifundu ya mu Bible . . . kabavua ne bua kukumvua too ne ku ntuadijilu kua bidimu bia 1900 B.B., pakangulabu mu buloba bipiminu bia kumpala bilelela bivua ne muaku wa mu tshiena-Ebelu pîm mufundapu.” Mulongeshi au udi utungunuka wamba ne: “Bikala miyiki ya mu Bible ‘mmifuikakaja’ yonso mu tshikondo tshia bena Gelika ne bena Lomo, mmunyi mudi bualu ebu busanganyibua mu Bible wa tshiena-Ebelu? Bushuwa muntu mukuabu udi mua kuamba ne: muaku pîm udi ‘anu kabualu kakese.’ Mbulelela; kadi anu mutu bantu bamanye, ‘bushikuluji bua malu a kale butu butangila amu tualu tukese.’”

[Tshimfuanyi mu dibeji 29]

Tshipiminu tshia pim tshivua bu bia bisatu bibidi bia nshekele