Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Ditekemena bua bantu badi mu dikenga: Mpuilu wa mu tshitudilu tshia bena tshimuangi

Ditekemena bua bantu badi mu dikenga: Mpuilu wa mu tshitudilu tshia bena tshimuangi

Ditekemena bua bantu badi mu dikenga: Mpuilu wa mu tshitudilu tshia bena tshimuangi

TSHITUDILU tshia bena tshimuangi tshia mu musoko wa Kakuma tshidi lua ku nord kua ditunga dia Kenya, pabuipi ne mikalu ya ditunga dia Soudan. Tshidi ne bantu bapite pa 86 000. Mâyi kaatu muaba au to, ne munya utupu mukole wa dikema ufika too ne ku degre 50 munda munya. Bena tshimuangi aba batu benzelangana malu a tshikisu tshikole. Bua ba bungi ba kudibu, tshitudilu etshi mmuaba wa dikenga. Kadi bakuabu bobu mbasombamu ne ditekemena.

Munkatshi mua bena tshimuangi aba mudi Bantemu ba Yehowa ba bungi badi bamanyisha lumu luimpe lua Bukalenge ne lukunukunu. Badi babuela mu tshisumbu tshikese tshia mu Lodwar tshidi mutantshi wa kilometre 120 ku sud. Tshisumbu tshikuabu tshidi mutantshi wa mêba anayi ku mashinyi.

Bu mudi bena tshimuangi aba kabayi mua kupatuka mu tshitudilu tshiabu bipepele kuya mutantshi, ba bungi kabena ne mushindu wa kubuela mu mpuilu ne mu mpungilu ya Bantemu ba Yehowa to. Ke bualu kayi bakalongolola bua kuenzela mpuilu wa pa buende wa dituku dimue mu tshitudilu atshi.

Bantu badi baya batangile ku nord

Bua kutua mpuilu au nyama ku mikolo, Bantemu 15 ba mu tshimenga tshia Eldoret (ntanta wa kilometre 480 ku sud kua muaba uvua bena tshimuangi) bakitaba bua kuenza luendu lua lutatu lukole batangile ku buloba bume bua Lodwar, bikale ne mulongi wa Bible uvua mubapeshe katuba kende ne mukendeshi. Dijinga dikole divuabu nadi divua dia kukankamija bana babu ne kubakolesha.

Bakasa luendu mu dinda kampanda dia mashika mu mikuna ya ku ouest kua Kenya. Njila wa bibungubungu uvuabu bayila uvua ubanda upitshila mu madimi ne mu mêtu kumpala kua kupueka mu munya mukole wa mu tshisuku tshia mu tshipela. Kuvua bisumbu bia mbuji ne bia tumelo bivua bidia bisonsa mu tshitupa tshia buloba buatuke etshi. Bena maloba ba miaba ayi bavua bapita bavuale mvuadilu wa kabukulu, ba bungi bambule bibonga, mata ne mikete. Kunyima kua bamane kuenza mêba 11 a luendu, Bantemu abu kufika mu Lodwar, musoko wa munya mukole ne lupuishi udi ne bantu batue ku 20 000. Bobu bamane kubakidila ne musangelu wonso kudi Bantemu bavuabu bendele buenyi, bena luendu aba bakaya kulala bua kuikishaku ndambu bua kumonabu mua kupeta bukole bua mudimu mukole uvua mubindile ku ndekelu kua lumingu.

Butshia mu dinda, benyi kuya bua kubandila imue miaba milenga ya tshitupa atshi. Muaba wa kumpala wakajingabu kumona nku dijiba dia Turkana didi dinene kupita onso a mu Kenya. Dijiba adi dinyunguluka kudi kilometre ne kilometre ya tusuku tua pale pale tua mu tshipela mmuaba udi ngandu bungi bupite bua miaba mikuabu pa buloba bujima. Mâyi a lukelekele adimu adi akuatshisha bantu bakese badi basombele ku muelelu wadi. Benyi aba bakapitshisha dilolo bimpe pakabuelabu mu Kalasa ka Mudimu wa Nzambi ne Tshisangilu tshia mudimu mu tshisumbu tshia mu Lodwar. Bena mu Lodwar badi ne Nzubu wa Bukalenge mulengele, muibaka mu 2003 mu ndongamu wa Bantemu wa luibaku bua matunga adi ne bubanji bukese.

Mpuilu wa pa buende wa dituku dimue

Dia lumingu ke dituku divua mpuilu wa pa buende wa dituku dimue ne bua kuenzeka. Bavua banyishile bana betu ba mu tshisumbu tshia mu Lodwar ne benyi aba bua kubuela mu tshitudilu mu dinda pa dîba dia 8. Nunku bavua basue kutuadija mpuilu anu pa dinda. Bakalonda njila wa bibenda uvua upitshila mu mpata muatuke mutangile ku mikalu ya Soudan. Njila eu uvua upitshila munkatshi mua mikuna mitumbuke. Njila au uvua uya too ne mu musoko wa Kakuma. Mvula uvua uloka, ne njila wa butshiafu uvua uya mu tshitudilu uvua bitupa bikuabu muule tente ne mâyi. Nzubu ya bungi ivua ya madioto a buloba ne misaka ya malata anyi ntenta. Bisumbu bia bantu bafumine mu Éthiopie, mu Somalie, mu Soudan ne ba miaba mikuabu mbasombele aba pa wabu muaba aba pa wabu. Bena tshimuangi aba bakela bana betu benyi abu muoyo wa musangelu wa bungi.

Bakenzela mpuilu mu nzubu wa tshilongelu kampanda. Bimfuanyi bivua ku bimanu bivua bileja malu makuate buôwa a nsombelu wa bena tshimuangi, kadi bantu bavua mu nzubu au dituku adi bavua bamueneka bikale ne ditekemena. Bakenza miyuki yonso mu Anglais ne mu Swahili. Bamue bangamba-malu bavua bashikuluje miakulu ibidi eyi bimpe bavua benza miyuki yabu badikudimuina bobu nkayabu. Muanetu mukuabu muena tshimuangi wa mu Soudan wakenza muyuki wa ntuadijilu wa se: “Tukonkononayi mutshima wetu wa mu tshimfuanyi.” Miyuki mikuabu bakayenza kudi bakulu benyi.

Muanda utu wa pa buawu mu mpuilu yonso mbatismo. Ku ndekelu kua muyuki wa batismo, bantu bonso bakashala batangile pakimana Gilbert kulu, muntu umuepele uvua ne bua kutambula. Gilbert uvua munyeme ne tatuende mu ditunga diabu dîba divua bisa bishipanganamu mu 1994. Kumpala, bavua bamanye ne: bavua mua kunyemena mu Burundi bua kudipandisha, kadi kuluabu kujingulula ne: batshivua anu kabidi mu njiwu. Gilbert kunyemena mu Zaïre, pashishe mu Tanzanie, misangu mikuabu wenda usokomena mu mêtu, ndekelu wa bionso kufikaye mu Kenya. Binsonji biakatengebela bantu ba bungi mu mêsu pakamujingila ngamba-malu difika dilenga bu muanetu mu tshisumbu. Bu muvuaye muimane kumpala kua tshisumbu tshikese tshia bantu 95 bavua mu mpuilu eu, Gilbert wakandamuna nkonko ibidi yakamuela ngamba-malu ne dishindika ne dîyi diumvuike bimpe ne: “Ndiyo!,” mmumue ne: “Eyowa!” mu Swahili. Yeye ne bana betu bakuabu bavua bumbule tshina ne bianza ne balongamu ntenta uvuaye kumpala ubuikila pa kazubu kende ka mu tshitudilu. Bua kuleja muvuaye ne dijinga dikole dia kutambula, mu dinda adi wakuuja tshina atshi ne mâyi avuaye ututa yeye nkayende ne mbeketshi!

Bumue bua ku malu manene a mu tshitupa tshia mpuilu tshia mu mapingaja buvua dilonda dia malu mamona mu nsombelu wa pa buende wa Bantemu bena tshimuangi. Muanetu mukuabu wakumvuija muakabangaye kuyikila ne muntu kampanda uvua muikishile muinshi mua mutshi.

“Ngambila tung, kusomba dîba dionso muinshi mua mutshi nkuimpe anyi?”

Muntu au kuandamuna ne: “Eyowa.” Pashishe kuambaye ne: “Kadi kakutu kuimpe butuku to.”

Muanetu eu kumubadilaye Mika 4:3, 4 ne: ‘Nebashikame, muntu ne muntu, muinshi mua muonji wende wa tumuma tua mvinyo ne muinshi mua mutshi wende wa mfigi; kakuena muntu wabakuatshisha buowa.’ Kumumvuijaye ne: “Udi mumvue, mu bulongolodi bupiabupia bua Nzambi, kusombela kua muinshi mua mutshi nekuikale kuimpe dîba dionso.” Muntu au kuangataye mukanda wa dilonga nawu Bible.

Muanetu mukuabu wa bakaji uvua muye pende ku Kakuma au uvua ufumina matuku mashale au ku difuisha ba mu dîku diabu menemene basatu. Wakamba bua bana betu bavua mu tshitudilu etshi ne: “Eu mmuaba wa ntatu ya bungi; kadi bobu mbalame anu ditabuja diabu dikole. Mbasombele muaba udi kauyi wenza disanka, kadi benzela Yehowa mudimu ne disanka. Badi mu ditalala ne Nzambi. Mbankankamije bua kushala ne ditalala ne kuenzela Yehowa mudimu. Tshiena ne bualu bua kudiabakena to!”

Mutantshi eu mpuilu wa dituku dimue e kufika ku ndekelu. Mu muyuki wa ndekelu, ngamba-malu wakaleja ne: bantu ba mu matunga muanda mukulu bavua mu mpuilu eu. Umue wa ku Bantemu bena tshimuangi wakaleja ne: mpuilu eu uvua tshijadiki tshia buobumue ne dinanga bidi munkatshi mua Bantemu ba Yehowa mu panuapa padi bantu babuluke. Buabu buwetu bua bena Kristo buobu mbulelela.​—Yone 13:35.

[Kazubu/​Tshimfuanyi mu dibeji 25]

BANA BAJIMINE BA MU SOUDAN

Katshia anu ku ntuadijilu kua mvita ya bena ditunga dia Soudan mu 1983, bantu miliyo itanu mijima mbanyeme ku mabu. Munkatshi muabu muvua bana batue ku 26 000 bavua bashiyangane ne mêku abu. Ba bungi ba munkatshi muabu bakanyemena mu bitudilu bia bena tshimuangi bia mu Éthiopie muakashalabu bidimu bitue ku bisatu. Bu muvuabu benzejibue bua kumuangala kabidi, bakenda tshidimu tshijima lua makasa, kupitshilabu kabidi mu Soudan batangile ku nord kua Kenya, bakisa tshizubu kudi basalayi, bivi, masama ne nyama ya luonji. Anu tshia bibidi tshia bana aba ke tshiakapanduka mu ngendu eyi ya ntatu mikole, ne ndekelu wa bionso kuluabu tshitupa tshinene tshia bantu badi mu tshitudilu tshia Kakuma. Bisumbu bia bambuluishanganyi biakababikila ne: bana bajimine ba mu Soudan.

Tshitudilu tshia bena tshimuangi tshia mu Kakuma tshidi mpindieu muaba udibu basombele kudi bena tshimuangi ba mu matunga mashilangane: ba mu Soudan, mu Somalie, mu Éthiopie ne mu matunga makuabu kabidi. Padi muena tshimuangi ufika mu tshitudilu, badi bamupesha bintu kampanda bia mushinga bia kuenza nabi kazubu ne ntenta wa kujika pa mutu. Misangu ibidi ku ngondo batu bapesha muena tshimuangi yonso kilo 6 ya bukula, kilo umue wa nkunda, ne ndambu wa mafuta ne luepu. Bena tshimuangi ba bungi batu basumbisha bimue bia ku bintu bidibu babapesha bua kumona mua kusumba binga bintu.

Bamue ba ku bana bajimine aba bakadi bapetangane ne mêku abu anyi baye kusombela mu matunga makuabu. Kadi bilondeshile Tshibambalu tshia malu a Dituma bena Tshimuangi mu matunga makuabu, bana “binunu bivule mbashale mu tshitudilu tshia bena tshimuangi tshia mu Kakuma tshidi tshiuule ne mpuishi ne njiji, mudibu ne bua kuluangana bua kupeta tshiakudia ne bua kulonga kalasa.”

[Mêyi a dianyisha]

Courtesy Refugees International

[Karte mu dibeji 23]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

KENYA

Tshitudilu tshia Kakuma

Dijiba dia Turkana

Lodwar

Eldoret

Nairobi

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Nsombelu mmukole mu tshitudilu etshi

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Mâyi nga lukengelu mu tshitudilu tshia Kakuma

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Bantemu ba mu Kenya mu luendu lua lutatu lukole baya ku nord bua kukankamija bana babu

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Misionere ukudimuna muyuki muenza kudi mpanda-njila wa pa buende wa mu Lodwar

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Tshina tshia mâyi bua batismo

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 23]

Diabanya dia mâyi ne tshitudilu tshia bena tshimuangi mu Kakuma: Courtesy Refugees International