Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Nnganyi wabishibua ku lufu?

Nnganyi wabishibua ku lufu?

Nnganyi wabishibua ku lufu?

‘Kanukemi bua bualu ebu; bualu bua dîba nedilue diumvua bonso badi mu nkita [“ya tshivulukidi,” NW] dîyi diende, nebajuke.’​—YONE 5:28, 29.

1. Mmêyi kayi a mushinga akumvua Mose mu tshipuka tshia kapia, ne nnganyi wakalua kuambulula mêyi au pashishe?

 BUALU kampanda bua dikema menemene buakenzeka kukadi bidimu bipite pa 3 500. Mose uvua ulama mikoko ya nkambua Yetelo. Pabuipi ne mukuna wa Holeba, muanjelu wa Yehowa wakamumuenekela mu ludimi lua kapia kavua munkatshi mua tshipuka. Muyuki udi mu Ekesode udi wamba ne: Mose “kumona tshipuka tshikuate kapia, kadi katshiyi tshipia.” (MMM) Pashishe kumvuaye dîyi dimubikila mu tshipuka atshi diamba ne: ‘Ndi bianyi Nzambi wa tatuebe, Nzambi wa Abalahama, Nzambi wa Isaka, Nzambi wa Yakoba.’ (Ekesode 3:1-6) Pashishe, mu bidimu lukama bia kumpala mu bikondo bietu ebi, mêyi aa bakaambulula kudi Yezu Muana wa Nzambi.

2, 3. (a) Nditekemena kayi didiku bua Abalahama, Isaka ne Yakoba? (b) Nnkonko kayi idi ijuka?

2 Yezu uvua mu dikokangana ne bamue Basadoke bavua kabayi bitaba dibika dia ku lufu. Yezu wakamba ne: ‘Mose menemene wakatumanyisha bua dibika dia bafue mu luseke ludi luamba bualu bua katshi, yeye udi ubikila Mukalenge ne: Nzambi wa Abalahama ne Nzambi wa Isaka ne Nzambi wa Yakoba. Yeye kêna Nzambi wa bafue, udi Nzambi wa badi ne muoyo; bualu bua bonso badi ne muoyo bua bualu buende.’ (Luka 20:27, 37, 38) Pakamba Yezu mêyi au, wakajadika ne: ku mêsu kua Nzambi bantu bakavua bafue kale bu mudi Abalahama, Isaka ne Yakoba batshivua anu ne muoyo mu tshivulukidi tshia Nzambi. Anu bu Yobo, mbindile pajika matuku abu a “mudimu” adibu balale mu lufu. (Yobo 14:14, MMV) Nebababishe mu bulongolodi bupiabupia bua Nzambi.

3 Kadi netuambe tshinyi bua miliyare ne miliyare ya bantu bakuabu bakadi bafue katshia kuonso aku? Nebabishibue pabu anyi? Bangabanga ne tuetu kupeta diandamuna dimpe dia lukonko elu, tuanji kumona mu Dîyi dia Nzambi kutu bantu baya padibu bafua.

Bafue badi penyi?

4. (a) Nkuepi kutu bantu baya padibu bafua? (b) Sheol ntshinyi?

4 Bible udi wamba ne: bafue ‘ki mbamanye bualu nansha bumue.’ Padi muntu ufua, kêna ukengeshibua mu inferno wa kapia anyi ukenga mutantshi muîpi mu muaba udi bakuabu bamba ne: ngudi bafue bavua kabayi banji kutambula to, kadi udi upingana anu ku lupuishi patupu. Ke bua tshinyi Dîyi dia Nzambi didi dipesha badi ne muoyo mubelu eu: “Malu onso audi wenza wenze ne bukole buebe buonso; bualu bua kakuena mudimu, kakuena kulongolola kua malu, kakuena lungenyi anyi meji ku Muaba wa Bafue kûdi uya.” (Muambi 9:5, 10; Genese 3:19) “Muaba wa Bafue” ndikudimuna dia muaku wa tshiena-Ebelu “Sheol” udi kauyi mutambe kumanyika kudi bantu ba bungi, ne ki mbajadike menemene kudiwu mufumine to. Bitendelelu bia bungi bitu bilongesha ne: bafue batshidi anu ne muoyo, kadi Dîyi dia Nzambi diakafundishaye ne nyuma wende didi dileja diodi ne: bantu badi mu Sheol mbafue, ki mbamanye bualu nansha bumue to. Sheol ndukita lua bukua-bantu.

5, 6. Yakoba wakaya kuepi pakafuaye, ne wakadisangishaku ne nganyi?

5 Mu Bible, badi bakula bua “Muaba wa Bafue” peshi “Sheol” bua musangu wa kumpala mu Genese 37:35. Pakamona nkambua Yakoba ne: muanende munangibue Yosefe uvua mufue, wakabenga bua kabamusambi ne kuambaye ne: ‘Nenye bianyi mu Muaba wa Lufu [Sheol], njinga muananyi.’ Bu muvuaye wela meji ne: muanende uvua mufue, Yakoba wakajinga bua kufua ne kuikala mu Muaba wa Bafue. Panyima pa matuku, bana tshitema bakavua bakulumpe ba ku bana ba Yakoba bakasua kuya mu Ejipitu ne muanende wa mukala Benyamina, bua bamone mua kupeta biakudia. Kadi Yakoba wakabenga wamba ne: ‘Muananyi kêna uya nenu; mukuluende udi mufue, ne anu yeye umuepele udi mushale; biamukuata bualu bubi mu njila unuaya, pashishe, nenuvuije nsuki yanyi mitoke tôo ne kanyinganyinga mu Muaba wa Bafue [Sheol].’ (Genese 42:36, 38) Mvese ibidi eyi idi isuikakaja lufu ne Sheol, ki nne muoyo wa mushindu kampanda wa kunyima kua lufu to.

6 Muyuki udi mu Genese udi uleja ne: Yosefe uvua mulue mutangidi wa malu a biakudia mu Ejipitu. Ke bualu kayi Yakoba wakenza luendu kuyaku bua kupetangana tshiakabidi ne Yosefe wende. Pashishe, Yakoba wakasomba mu ditunga adi too ne pakafuaye, muntu mununu wa bidimu 147. Bilondeshile dijinga diende divuaye muleje kumpala kua kufua, bana bende bakangata tshitalu tshiende, kuyabu kutshijika mu lubuebue lua Makepela mu buloba bua Kanâna. (Genese 47:28; 49:29-31; 50:12, 13) Nunku, Yakoba wakadisangisha ne tatuende Isaka ne kakuende Abalahama.

‘Bakadisangisha ne bankambua babu’

7, 8. (a) Nkuepi kuakaya Abalahama pakafuaye? Umvuija. (b) Ntshinyi tshidi tshileja ne: bakuabu bantu bakaya mu Sheol pakafuabu?

7 Kumpala, pakajadika Yehowa tshipungidi tshiende ne Abalahama ne kumulaya ne: tunkanunuina tuende tuvua ne bua kuvulangana, wakaleja tshivua ne bua kufikila Abalahama. Yehowa wakamuambila ne: ‘Kadi wewe neuye kudi bankambua bebe polaa, neujikibue muntu mununu.’ (Genese 15:15) Ke tshiakenzeka menemene. Genese 25:8 udi wamba ne: ‘Abalahama wakapuola muoyo wende, wakafua mununu, bidimu biende biakakumbana bia bungi, ne yeye wakadisangisha ne bankambua bende.’ Bantu abu bavua banganyi? Genese 11:10-26 udi utela bankambua bende ufika too ne ku Sheme muana wa Noa. Nunku pakafua Abalahama, wakadisangisha ne bobu aba bakavua mu Sheol.

8 Tshiambilu etshi “wakadisangisha ne bankambua bende” mbatshiambulule misangu ne misangu mu Mifundu ya tshiena-Ebelu. Nunku, mbikumbanyine bua kuamba ne: Yishemaele muana wa Abalahama ne Alona muanabu ne Mose, bonso bakaya mu Sheol pakafuabu, bashale bindilemu dibika dia bafue. (Genese 25:17; Nomba 20:23-29) Bia muomumue, Mose pende wakaya mu Sheol nansha muvua muntu nansha umue kayi mumanye muaba wakamujikabu. (Nomba 27:13; Dutelonome 34:5, 6) Ne Yoshua wakapingana Mose bu mulombodi wa Isalele, pamue ne bantu ba mu tshipungu tshiende atshi bonso bakaya pabu mu Sheol pakafuabu.​—Balumbuluishi 2:8-10.

9. (a) Mmunyi mudi Bible uleja ne: muaku wa tshiena-Ebelu “Sheol” ne wa tshiena-Greke “Hades” idi ileja muaba wa muomumue? (b) Ntshinyi tshidi aba badi mu Sheol anyi Hades bindile?

9 Bidimu nkama pashishe, Davidi wakalua mukalenge wa bisa 12 bia Isalele. Pakafuaye, ‘wakalala tulu ne bankambua bende.’ (1 Bakelenge 2:10) Uvua pende mu Sheol anyi? Mu dituku dia Pentekoste wa 33 B.B., mupostolo Petelo wakakula bua lufu lua Davidi ne kutelaye mêyi adi mu Musambu 16:10 a ne: “Wewe kuena ushiya muoyo wanyi mu Muaba wa Bafue [Sheol].” Petelo mumane kuamba mutshivua Davidi mu lukita, wakalamika Yezu mêyi au ne kulejaye ne: Davidi ‘wakadianjila kutangila bualu ebu diambedi, wakamba bua dibika dia Kristo ku lufu ne: Kabakamushiya mu Muaba wa Bafue [Hades], mubidi wende kawakabola. Yezu eu, Nzambi wakamubisha ku lufu, buonso buetu tudi bamanyi ba bualu ebu.’ (Bienzedi 2:29-32) Muaba eu Petelo wakenza mudimu ne muaku wa tshiena-Greke “Hades” udi muakanangane ne muaku wa tshiena-Ebelu “Sheol.” Nunku, aba badi mu Hades badi muomumue ne aba badibu bamba ne: badi mu Sheol. Mbalale, bindile dibika ku lufu.

Kudi bantu badi kabayi bakane mu Sheol anyi?

10, 11. Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: bamue bantu badi kabayi bakane badi baya mu Sheol anyi Hades padibu bafua?

10 Kunyima kua Mose mumane kupatula tshisamba tshia Isalele mu Ejipitu, buntomboji buakajuka mu tshipela. Mose wakambila bantu bua kumbukabu kudi Kola, Datana ne Abilama bavua bajudije buntomboji ebu. Bavua ne bua kufua lufu lua tshikoso. Mose wakumvuija ne: ‘Biafua balume aba bu mudi bantu bonso bafua, anyi biabakuata bualu bu mudibu bukuata bantu bonso, nunku Yehowa kêna muntume. Kadi bikala Yehowa wenza bualu bupiabupia, ne buloba bubulula mukana muabu bubamina ne bantu bonso badibu nabu, ne bobu baya ku Muaba wa Bafue [Sheol] patshidibu ne muoyo, nunku nenumanye ne: bantu aba bakalengulula Yehowa.’ (Nomba 16:29, 30) Nanku nansha muvua buloba bubululuke ne bumine bamue anyi muvua kapia kuoshe bakuabu bu mudi Kola ne bena Lewi 250 bavua batue ku tshiende, bantomboji bonso aba bakaya mu Sheol, anyi Hades.​—Nomba 26:10.

11 Shimei, eu wakela Mukalenge Davidi mulau, wakapeta dinyoka kudi Solomo wakapingana Davidi mu bukalenge. Davidi uvua muambile Solomo ne: ‘Kumubadi bu muntu udi kayi ne bualu, bualu bua wewe udi muena lungenyi; neumanye bualu buudi nabu bua kumuenzela: wewe neutume mutu wende udi ne nsuki mitoke tôo mu Muaba wa Bafue [Sheol] ne mashi.’ Solomo wakakumbaja bualu ebu ku tshianza tshia Benaya. (1 Bakelenge 2:8, 9, 44-46) Muntu mukuabu uvua Benaya mushipe uvua Yoaba, eu uvua mfumu wa tshiluilu tshia Isalele kumpala. Nsuki yende mitoke tô ‘kayakabuela mu Muaba wa Bafue ne ditalala’ to. (1 Bakelenge 2:5, 6, 28-34) Bilejilu bibidi ebi bidi bijadika ne: mêyi a mu musambu wa Davidi aa mmalelela: ‘Budi bantu babi nabu mbua kualukila mu Muaba wa Bafue; bonso mene ba mu bisamba bia bantu badi bapua Nzambi muoyo nebenze nunku.’​—Musambu 9:17.

12. Ahitofele uvua nganyi ne wakaya kuepi pakafuaye?

12 Ahitofele uvua mufidi wa mibelu wa Davidi. Bavua bangata mibelu yende ne mushinga anu bu ivua ifumina kudi Yehowa nkayende. (2 Samuele 16:23) Bia dibungama, musadidi eu wa kueyemena wakatungila Davidi tshitungu e kulamataye Abashaloma muana wa Davidi pakatombokaye. Bidi bimueneka ne: Davidi uvua mutume lungenyi ku tshitungu etshi pakafundaye ne: ‘Ki mmuena lukuna udi umpenda, ngakadi kumanya mua kuitabuja muanda au; ki mmuntu udi unkina udi udibandisha ne diambu kumpala kuanyi, kadi ngakadi kumanya mua kusokoma bua tshikadi ku mêsu kuende.’ Davidi wakatungunuka wamba ne: ‘Dibutuka dikuluke pambidi pabu, bapueke biabu ne muoyo too ne ku Muaba wa Bafue [Sheol], bualu bua malu mabi adi mu nzubu yabu ne munkatshi muabu.’ (Musambu 55:12-15) Pakafua Ahitofele ne balunda bende, bakaya mu Sheol.

Mbanganyi badi mu Ngena?

13. Bua tshinyi badi babikila Yudasa bu “muana wa dibutuka”?

13 Fuanyikija nsombelu wa Davidi ne bualu buakafikila Yezu, Davidi Munene. Yudasa Isakaliote, umue wa ku bapostolo 12 ba Kristo, wakalua mutungidianganyi anu bu Ahitofele. Kadi tshitungu tshia Yudasa tshivua muanda mubi menemene kupita bualu buakenza Ahitofele, bualu wakatungila Muana umuepele mulela wa Nzambi. Mu disambila diakenza Muana wa Nzambi ku ndekelu kua mudimu wende wa pa buloba, wakamba nunku bua bayidi bende: ‘Pangakadi nabu, ngakabalama mu dîna diebe diwakumpa; ne ngakabalama, ne kakuakadi umue wakujimina anu muana wa dibutuka, bua kushikija dîyi diakadi difunda mu Mukanda wa Nzambi.’ (Yone 17:12) Pavua Yezu mutele Yudasa umuamba muvuaye “muana wa dibutuka,” wakaleja ne: pakafua Yudasa eu, kakuvua ditekemena dia kumumona kabidi ne muoyo nansha. Nzambi kakashala mumuvuluke to. Kakaya mu Sheol to, kadi mmu Ngena. Ngena ntshinyi?

14. Ngena udi uleja tshinyi?

14 Yezu wakapisha bamfumu ba bitendelelu ba mu tshikondo tshiende bualu bavua bavuija muyidi wabu yonso “muana wa mu Ngena.” (Matayo 23:15) Mu tshikondo atshi, bantu bavua bamanye bimpe tshibanda tshia Hinoma, muaba wa butshiafu uvuabu bimansha bitalu bia benji ba malu mabi bavuabu bashipa ne bavuabu bamona kabayi bakanyine kubajika. Kumpala, Yezu yeye mene ukavua muakule bua Ngena mu Muyuki wende wa pa Mukuna. (Matayo 5:29, 30) Ngumvuilu wa mu tshimfuanyi wa muaku eu uvua mutoke bua bateleji ba Yezu. Ngena uvua uleja dibutuka butubutu kakuyi ditekemena dia dibishibua. Pa kumbusha Yudasa Isakaliote wa mu tshikondo tshia Yezu, kudiku bakuabu bavua bafue baye mu Ngena pamutu pa kuya mu Sheol peshi Hades anyi?

15, 16. Mbanganyi bakaya mu Ngena pakafuabu, ne bua tshinyi bakayamu?

15 Bantu babidi ba kumpala, Adama ne Eva bavua bafukibue bapuangane. Bakenza mpekatu ku bukole. Bavua ne bua kusungula muoyo wa kashidi anyi lufu. Bakabenga kutumikila Nzambi, bobu kulamata ku luseke lua Satana. Pakafuabu, kabavua ne ditekemena dia kupetela disanka ku mulambu wa Kristo udi upikula bantu to. Kadi bakaya mu Ngena.

16 Kayine muana wa kumpala wa Adama wakashipa muanabu Abele ne kutuadija anu apu, kushalaye uwayawaya. Mupostolo Yone wakamba bua Kayine ne: “wakadi wa mubi.” (1 Yone 3:12) Mbiakanyine bua kuamba ne: anu bu baledi bende, yeye pende wakaya mu Ngena pakafuaye. (Matayo 23:33, 35) Kadi mbishilangane menemene ne muntu muakane Abele. Paulo wakumvuija ne: ‘Bua ditabuja Abele wakafila kudi Nzambi mulambu mupite wa Kayine buimpe, bua bualu buawu yeye wakadi ne bualu buende buambibua ne: Yeye wakadi muakane, Nzambi wamba bua kupa kuende, ne bua bualu buaku yeye mufue utshidi wakula.’ (Ebelu 11:4) Bulelela, Abele udi mpindieu mu Sheol muindile dibishibua.

Dibika ku lufu “dia kumudilu” ne edi “didi ditamba buimpe”

17. (a) Mu ‘tshikondo tshia ku nshikidilu’ etshi mbanganyi badi baya mu Sheol? (b) Nditekemena kayi didiku bua aba badi mu Sheol ne aba badi mu Ngena?

17 Bantu ba bungi badi babala malu aa nebadiebeje tshikala mua kufikila aba badi bafua mu ‘tshikondo tshia ku nshikidilu’ etshi. (Danyele 8:19) Buakabuluibua nshapita 6 udi wakula bua dinyema lubilu dia bena tubalu banayi mu tshikondo etshi. Badi babikila wa ndekelu wa ku bena tubalu aba ne: Ndufu, ne Hades udi mu nyima muende. Nunku, bavule badi bafua tshikondo katshiyi tshianji kukumbana bashipa kudi bena tubalu badi badianjile aba badi baya mu Hades, ne bashala bindilemu dibishibua mu bulongolodi bupiabupia bua Nzambi. (Buakabuluibua 6:8) Mpindieu, nditekemena kayi didiku bua aba badi mu Sheol (Hades) ne bua badi mu Ngena? Bua kuamba bimpe, badi mu Sheol nebabishibue, kadi badi mu Ngena mbabutula kashidi, kabakuikalaku kabidi to.

18. Nditekemena kayi didi “dibika dia ku lufu dia kumudilu” difila?

18 Mupostolo Yone wakafunda ne: ‘Udi ne luseke luende mu dibika dia ku lufu dia kumudilu udi ne disanka ne udi wa tshijila; lufu luibidi kaluena ne bukokeshi ku mutu kuabu; kadi nebikale bakuidi ba Nzambi ne ba Kristo, ne nebakokeshe nende bidimu tshinunu.’ Bantu bakokesha pamue ne Kristo badi bapeta “dibika dia ku lufu dia kumudilu,” kadi nditekemena kayi didiku bua bantu bakuabu bonso?​—Buakabuluibua 20:6.

19. Mmunyi mudi “dibisha dia ku lufu didi ditamba buimpe” diambuluisha bamue?

19 Kubangila ku matuku a Eliya ne Elisha basadidi ba Nzambi, bantu bakapeta tshiakabidi muoyo pakababishabu ku lufu mu tshishima. Paulo wakalonda ne: ‘Bakaji bakangata bafue babu ku dibisha dia ku lufu; bakuabu bakashipibua ne mikumu, kabayi bitabuja lupandu; bua bamanye mua kuangata dibisha dia ku lufu didi ditamba buimpe.’ Bushuwa, bena lulamatu aba ba muoyo-mutoke bavua batekemene dibishibua divua kadiyi dibapetesha bidimu bikuabu bibala ku minu bua kulua kufua kabidi pashishe, kadi ditekemena dia kuikala anu kabidi ne muoyo wa kashidi! Adi nedikale bushuwa “dibisha dia ku lufu didi ditamba buimpe.”​—Ebelu 11:35.

20. Ntshinyi tshituakonkonona mu tshiena-bualu tshidi tshilua?

20 Tuetu bafue bikale ne lulamatu, padi Yehowa kayi muanji kubutula malu a panu aa, tudi ne ditekemena dijalame dia “dibisha dia ku lufu didi ditamba buimpe,” ditamba buimpe mu ngumvuilu wa se: nditekemena dia kuikala ne muoyo wa tshiendelele. Yezu wakalaya ne: ‘Kanukemi bua bualu ebu; bualu bua dîba nedilue diumvua bonso badi mu nkita [“ya tshivulukidi,” NW] dîyi diende, nebajuke; bakenzenza bimpe nebajuke mu dibika dia muoyo, bakenzenza bibi nebajuke mu dibika dia dipila.’ (Yone 5:28, 29) Tshiena-bualu tshietu tshidi tshilonda netshiumvuije kabidi tshipatshila tshia dibishibua. Netshileje mushindu udi ditekemena dia dibishibua dia bantu ku lufu ditupesha bukole bua kushala ne lulamatu ne dituambuluisha bua kuikala ne lungenyi lua didifila.

Udi muvuluke anyi?

• Bua tshinyi badi babikila Yehowa ne: Nzambi “wa badi ne muoyo”?

• Badi mu Sheol badi munyi?

• Nditekemena kayi didiku bua bafue badi mu Ngena?

• Mmunyi muikala bamue mua kupetela masanka ku “dibisha dia ku lufu didi ditamba buimpe”?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 15]

Anu bu Abalahama, bantu badi baya mu Sheol nebabishibue

[Tshimfuanyi mu dibeji 16]

Bua tshinyi Adama, Eva, Kayine ne Yudasa Isakaliote bakaya mu Ngena?