Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Ndi mupete disanka menemene mu ‘muoyo wa mpindieu’

Ndi mupete disanka menemene mu ‘muoyo wa mpindieu’

Malu a mu nsombelu

Ndi mupete disanka menemene mu ‘muoyo wa mpindieu’

MALONDA KUDI TED BUCKINGHAM

Nkavua muenze bidimu bisambombo mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba ne musele kupite ngondo isambombo pakankuata disama dia tuneke mu tshimpitshimpi. Bivua mu 1950 pamvua ne bidimu 24 patupu. Ngondo tshitema ingakenza mu lupitadi yakampetesha dîba dia bungi dia kuela meji bikole bua nsombelu wanyi. Matuku atshivua alua avua ne bua kuikala bishi buanyi meme ne bua muena kuanyi Joyce, ne bua bulema bupiabupia abu?

MU 1938, tatu wanyi uvua kayi musue malu a Nzambi wakapeta mukanda wa Mbulamatadi (angl.). * Wakangata mukanda eu pamuapa bua kayumbayumba kavuaku mu malu a tshididi ne bua muvua bantu bindile mvita. Tshindi mumanye ntshia se: kakaubala to, kadi mamu uvua musue malu a Nzambi bikole wakaubala. Wakitaba mukenji uvuamu diakamue. Wakapatuka mu Ekeleziya wa Anglikane, ne nansha muvua tatu kayi musue, wakalua Ntemu wa Yehowa wa lulamatu too ne ku lufu luende mu 1990.

Mamu wakaya nanyi bua musangu wa kumpala mu bisangilu bia bena Kristo ku Nzubu wa Bukalenge mu musoko wa Epsom, ku Sud kua tshimenga tshia Londres. Tshisumbu tshia bena Kristo tshivua tshidisangishila mu nzubu kampanda uvua magazen kale, ne tuakateleja muyuki mukuata pa ditadi wa Joseph Rutherford uvua utangila mudimu wa Bantemu ba Yehowa tshikondo atshi. Muyuki au wakansankisha bikole.

Kuvua njiwu ya bungi tshikondo tshivuabu bela bombe mivule mu Londres. Nunku mu 1940 tatu wakapangadija bua tuetu kumuangala kuya muaba uvuaku ditalala mu musoko wa Maidenhead uvua kilometre 45 ne Londres. Biakatuambuluisha bualu bantu 30 bavua mu tshisumbu tshia muaba au bavua batukankamija. Fred Smith uvua dikunji dia mu nyuma ne uvua mutambule mu 1917 wakantabalela ne kundongeshaye mua kulua muambi wa lumu luimpe mupiluke. Ntshidi ne dianyisha bia bungi bua tshilejilu tshiende ne bua dingambuluisha ne dinanga.

Ndi ntuadija mudimu wa ku dîba ne ku dîba

Mu ngondo muisatu wa 1941, pamvua ne bidimu 15, ngakatambula mu musulu wa Thames dituku divuaku mashika makole. Tshikondo atshi, mukuluanyi Jim ukavua mutuadije mudimu wa kumanyisha lumu luimpe ku dîba ne ku dîba. Lelu yeye ne mukajende Madge mbasombele mu tshimenga tshia Birmingham, kunyima kua bobu bamane kuenza matuku a bungi mu mudimu wa ditangila bijengu ne distrike mu ditunga dia Grande-Bretagne. Muakunyanyi wa bakaji Robina ne bayende Frank badi pabu basadidi ba Yehowa ba lulamatu.

Mvua ngenza mudimu wa ditangila malu a mfranga mu tshiapu tshia dienza bilamba. Dimue edi mulombodi wa tshiapu atshi wakambikila mu biro biende bua kumpesha mudimu muimpe wa musumbi wa bintu bua tshiapu atshi. Kadi bu munkavua mutuadije kuela meji a kulonda tshilejilu tshia tutu, ngakabenga mudimu au ne bukalanga, meme kumumvuija tshimvua muubengele. Biakankemesha pakangelaye kalumbandi bua dijinga dianyi dia kuenza mudimu wa bena Kristo wa mushinga mukole. Nunku kunyima kua mpungilu wa distrike wa ku Northampton mu 1944, ngakalua mumanyishi wa lumu luimpe wa ku dîba ne ku dîba.

Bakantuma kumpala mu tshimenga tshia Exeter mu tshitupa tshia Devon. Tshikondo atshi bavua benda balengeja ku kakese ku kakese miaba ivua bombe minyange mu tshimenga atshi dîba dia mvita. Ngakasomba mu nzubu mukavua bampanda-njila babidi, Frank ne Ruth Middleton bakangenzela tumalu tuimpe tua bungi. Mvua ne bidimu 18 patupu ne tshivua mutambe kumanya mua kusukula bilamba ne kulamba to, kadi nsombelu wakalengela pangakamanya midimu eyi.

Mvua ngenza mudimu wa buambi pamue ne Victor Gurd, ukavua ne bidimu 50. Uvua muena Irlande ne wakatuadija mudimu eu katshia ku bidimu bia 1920. Wakandongesha mua kuakaja dîba dianyi bimpe, kunanga bikole dibala dia Bible ne kuanyisha nkudimuinu mishilangane ya Bible. Mu bidimu abi bimvua ndonga malu, mvua bushuwa ne dijinga dia tshilejilu tshia lulamatu tshia Victor.

Lutatu bua dibenga kubuela mu busalayi

Mvita ikavua pa kujika, kadi bamfumu bavua anu bakeba bansonga ba kubueja mu busalayi. Nkavua mulumbulule ku kabadi mu 1943 mu Maidenhead, meme kuleja bimpe ne: bavua ne bua kundekela bua mudimu wa busalayi bualu mvua mumanyishi wa lumu luimpe. Nansha muakabengabu kutangilula tshilumbu tshianyi bu mumvua mulombe, ngakaya ku Exeter bua kutuadija mudimu wa Nzambi. Nunku mu Exeter ke muakambikidishabu kabidi ku kabadi. Pakankosela nzuji tshibawu tshia ngondo isambombo ya mudimu mukole mu buloko, wakangambila ne: uvua unyingalala bua muvuaye kayi ne mushindu wa kunkosela tshibawu tshia matuku a bungi kupita apu. Meme mumane kuenza ngondo ayi isambombo, bakangela kabidi mu buloko bua ngondo mikuabu inayi.

Bu mumvua nkayanyi Ntemu mu buloko abu, balami bavua bambikila ne: Yehowa. Tshivua ngumvua bimpe bua kuitaba dîna adi patuvua tuitaba mpela, kadi tshivua diakalenga kundi bua kumvua babikila dîna dia Nzambi dituku dionso. Bivua bileja bena buloko bakuabu ne: mvua munkatshi muabu bualu mvua mulonde kondo kanyi ka muoyo ka Ntemu wa Yehowa. Kunyima bakela Norman Castro mu buloko bumvua abu, ne dîna kushintulukadi. Bakabanga kutubikila ne: Mose ne Alona.

Bakangumbusha ku Exeter kuntumabu ku Bristol ne ndekelu wa bionso kuyabu nanyi mu buloko bua Winchester. Nsombelu kavua muimpe misangu yonso, kadi biakangambuluisha bua kumanya mua kuelangana bilele. Meme ne Norman tuakenza Tshivulukilu pamue patuvua mu Winchester. Francis Cooke, uvua mulue kutumona mu buloko, wakatuenzela muyuki muimpe wa Tshivulukilu.

Mashintuluka kunyima kua mvita

Mu mpungilu wa ku Bristol wakenzeka mu 1946 muakapatuka mukanda wa dilonga nawu Bible wa “Que Dieu soit reconnu pour vrai!” ngakapetangana ne nsongakaji mukuabu muimpe, diende Joyce Moore, uvua wenza pende bumpanda-njila mu tshitupa tshia Devon. Bulunda buetu buakakola ne tuakaselangana bidimu binayi kunyima mu musoko wa Tiverton, mumvua musombele katshia ku 1947. Tuakabanza mu nzubu utuvua tufutshila shillings 15 (dolare 1,10) ku lumingu. Tuvua ne nsombelu wa disanka!

Mu tshidimu tshietu tshia kumpala tshia dibaka, tuakamuangala kuya ku Sud mu musoko wa Brixham, muvua dibungu dimpe, muaba wakatetabu kukuata mishipa ne makondo manene bua musangu wa kumpala. Kadi katuyi banji kuenzamu nansha matuku a bungi, disama dia tuneke diakankuata patuvua tuya ku mpungilu wa ku Londres. Ngakafua tshipuka. Bu mundi muleje ku ntuadijilu, ngakapatuka mu lupitadi kunyima kua ngondo tshitema. Tshianza tshianyi tshia balume ne mikolo yonso ibidi kabitshivua kabidi bimpe too nansha lelu, ne mvua ngenda ne mutshi. Mukajanyi munanga uvua mulunda wanyi wa musangelu dîba dionso ne uvua unkolesha, udienzeja nangananga bua kutungunuka ne mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Kadi mpindieu tuvua mua kuenza tshinyi? Katuakanenga bua kumona ne: tshianza tshia Yehowa katshitu tshîpi nansha.

Tshidimu tshiakalonda tuakabuela mu mpuilu ku Wimbledon, mu Londres. Tshikondo atshi mvua ngenda tshiyi ne mutshi. Mu mpuilu au tuakapetangana ne Pryce Hughes, uvua utangila mudimu wetu mu Grande-Bretagne. Wakangambila ne disanka dionso ne: “Mona! Tudi basue wikale mutangidi wa tshijengu!” Mêyi au akankankamija bikole be! Mvua ne bukole bua mubidi bukumbane bua mudimu eu anyi? Meme ne Joyce tuakelakana bua bualu ebu, kadi bamane kundongesha lumingu lujima ne bua dieyemena Yehowa tshishiki, tuakapingana mu tshitupa tshia ku Sud-Ouest kua Angleterre, muaba uvuabu bantume bua kuikala mutangidi wa tshijengu. Dîba adi mvua anu ne bidimu 25, kadi ntshidi mvuluka ne dianyisha dia bungi bulenga ne lutulu lua Bantemu abu bakangambuluisha bikole.

Mu midimu yetu yonso ya Nzambi, meme ne Joyce tuakamona ne: kukumbula bisumbu kuakatusemeja pabuipi ne bana betu bena Kristo. Bu mutuvua katuyi ne mashinyi, tuvua tuenza ngendu mu kawulu anyi mu bise. Nansha muntshivua ne bua kuibidilangana ne mateketa a mubidi avua disama dianyi dinkebele, tuakapeta masanka a bungi mu mudimu wetu too ne mu 1957. Nsombelu au uvua wa disanka, kadi tshidimu atshi bualu bukuabu buvua buenze bu lutatu buakamueneka.

Mudimu wa bumisionere

Pakatubikilabu bua kuya kubuela mu kalasa ka 30 ka Gilada, tuakumvua disanka dia bungi. Bu mumvua mpita bimpe ne bubedi buanyi abu, meme ne Joyce tuakitaba ne musangelu pakatubikilabu. Bua malu atukavua badimuene, tuvua bamanye ne: Yehowa utu misangu yonso utupesha bukole patudi tukeba bua kuenza disua diende. Ngondo itanu ya dilonga malu a bungi mu Gilada, Tshilongelu tshia Bible tshia Watchtower tshivua muaba muimpe mu South Lansing, ku New York, mu États-Unis, yakapita lukasa. Balongi ba bungi bavua batangidi bena-ngendu ne bakaji babu. Pakebejabu balongi ni bamue bavua basue bua kuya ku ba bende bu bamisionere, tuakitaba petu. Tuvua ne bua kuya penyi? Mu ditunga dia Ouganda, ku Est kua Afrike.

Bu muvua mudimu wa Bantemu ba Yehowa mukandika mu Ouganda tshikondo atshi, bakambela bua kusomba mu ditunga ne kuenza mudimu wa bianza. Kunyima kua luendu lule mu kawulu ne mazuwa a mâyi, tuakafika mu tshimenga tshia Kampala, mu Ouganda. Bena mudimu wa ditangila badi babuela ne badi bapatuka mu ditunga kabakasanka pakatumonabu ne bakatuitabila bua kusomba mu ditunga anu ngondo mikese. Pashishe bakatuambila bua kumbuka mu ditunga. Tuakalonda mêyi mafume ku biro bidi bilombola midimu ya Bantemu buloba bujima, tuetu kuya mu Rhodésie du Nord (lelu Zambie). Kuine aku tuakumvua disanka dia bungi patuakapetangana ne banayi ba ku batuvua nabu mu kalasa ka Gilada: Frank Lewis ne Carrie Lewis, Hayes Hoskins ne Harriet Hoskins. Kunyima kua matuku makese, bakatutuma ku Rhodésie du Sud (lelu Zimbabwe).

Tuakaya ne kawulu ne kumona mu lupita bua musangu wa kumpala bibila bilengele bia Victoria kumpala kua kufika mu tshimenga tshia Bulawayo. Tuakasomba matuku ne bena mu dîku dia McLuckie, bamue ba ku Bantemu ba kumpala ba mu tshimenga etshi. Tuvua ne diakalenga dia kubamanya bimpe bidimu 16 biakalonda.

Tudi tulonda dishintuluka dia nsombelu

Kunyima kua mbingu ibidi ya dindongesha bua kumanya mudi mudimu wenzeka mu Afrike, bakanteka mutangidi wa distrike. Kuenza mudimu wa buambi mu bisuku bia mu Afrike kuvua kulomba diambula mâyi, biakudia, bulalu, bilamba, tshiamu tshia kuleja natshi filme ne motere wa nzembu, tshipapu tshinene tshia dilejila bimfuanyi ne bintu bikuabu bivua bikengedibua. Bionso ebi tuvua tubiela mu kaminyo kakole kavua mua kuenda mu njila mibi.

Mvua ngenza mudimu ne batangidi ba bijengu bena mu Afrike eku Joyce ne disanka dionso wambuluisha bakaji babu ne bana babu bavuabu balua nabu. Dienda mu mpata ya mu Afrike didi mua kutshiokesha, nangananga padiku munya mukole, kadi matuku makese ngakamona ne: bua luya, butekete buanyi kabuvua butamba kuntatshisha to, ne mvua ne dianyisha.

Bantu ba bungi bavua bapele. Bavule bavua badine mu malu a kabukulu, mu bitabataba ne mu disela dia bakaji ba bungi; kadi bavua banemeka Bible bikole. Imue miaba, bavua benzela bisangilu bia tshisumbu muinshi mua mutshi munene wa ditalaji, ne pavua butuku buila bavua batemesha miendu ya mafuta mikudika ku mitshi. Tuvua misangu yonso tukema patuvua tulongela Dîyi dia Nzambi pambelu, kuulu kuikale mitoto idi munkatshi mua bintu bilengele bidiye mufuke.

Dileja filme ya Société Watch Tower mu maloba a mbulamatadi a mu Afrike divua bualu bukuabu buvua kabuyi kupua muoyo. Tshisumbu tshia bena Kristo tshivua mua kuikala ne Bantemu 30, kadi pamvua ndeja filme eyi tuvua misangu mivule bamanye ne: bantu 1 000 anyi kupita apu bavua mua kulua!

Miaba idi luya lua bungi ne mvula, muntu udi misangu mikuabu mua kusama, kadi mbia mushinga bua kulama mmuenenu muimpe wa malu dîba dionso. Meme ne Joyce tuakamanya mua kupita ne nsombelu au bimpe. Mvua nsama malaria minga misangu ne amibe ivua itatshisha Joyce.

Pashishe bakatutuma ku biro bietu mu tshimenga tshia Salisbury (lelu Harare), muaba utuvua ne diakalenga dia kuenza mudimu pamue ne basadidi bakuabu ba Yehowa ba lulamatu bu mudi Lester Davey, George Bradley ne Ruby Bradley. Mbulamatadi wakanteka mufundishi wa mabaka, nunku meme kupeta mushindu wa kulombola bibilu bia mabaka bia bana betu bena mu Afrike ne kukolesha mabaka a bena Kristo mu bisumbu. Bidimu bikese kunyima bakampesha mudimu mukuabu wa pa buawu. Mvua ne bua kukumbula bisumbu bionso bia mu ditunga adi bia miakulu ivua kayiyi ya mu Afrike. Mu bidimu bipite pa dikumi, meme ne Joyce tuakapeta disanka dia kumanya bana betu mu mudimu wetu wa dienza ngendu, ne dilubuluka diabu dia mu nyuma diakatusankisha. Tshikondo atshi tuakakumbula kabidi bana betu ba mu ditunga dia Botswana ne dia Mozambique.

Tudi tuya muaba mukuabu kabidi

Kunyima kua bidimu bivule bituakenza ne disanka mu tshitupa tshia Afrike wa kuinshi, mu 1975 bakatutuma mu ditunga dia Sierra Leone, mu Afrike wa ku Ouest. Musangu kauyi muanji kulepa, tuakasombela ku Betele bua kuenza mudimu wetu mupiamupia ne disanka, kadi bivua bua tshitupa tshîpi. Ngakatuadija kusama ne kuteketa bua malaria makole amvua nawu ne pashishe ngakaya kudiondapisha ku Londres, bobu kumbela kuine aku bua tshipinganyi kabidi mu Afrike to. Biakatubungamija, kadi dîku dia Betele dia ku Londres diakatuakidila ne musangelu. Bana betu bavule bena mu Afrike badi mu bisumbu bia bungi bia mu Londres bakatufikisha ku didiumvua ne: tudi muaba utukavua bibidilangane nawu. Pangakapeta makanda a mubidi, tuakibidilangana ne nsombelu mukuabu mupiamupia, kumpeshabu mudimu wa kutangila Tshibambalu tshia Disumba dia bintu. Bua didiunda dionso dituvua badimuenene bidimu biakalonda, tudi bamone ne: eu uvua mudimu wa disanka.

Ku ntuadijilu kua bidimu bia 1990, Joyce wanyi wakatuadija kusama disama dia mijilu ya mu buongo ne wakafua mu 1994. Uvua mukaji wa dinanga ne lulamatu, uvua misangu yonso musue kuibidila ne nsombelu mipiamipia ituvua tupetangana nayi. Bua meme kukolesha muoyo bua lufu elu, ndi mumone se: mbia mushinga bua meme kulama mmuenenu muimpe wa malu a mu nyuma ne kushala ne ditekemena bua matuku atshidi alua. Kusambila Yehowa bua angambuluishe ngikale ne ndongamu muimpe wa mudimu wende ne mu ntendelelu wende kudi kabidi kungambuluisha bua kuikala ne malu a bungi a kuenza mu lungenyi.​—Nsumuinu 3:5, 6.

Dienza mudimu ku Betele ndiakalenga ne didi nsombelu mulenga. Kudi bansonga ba bungi batudi tuenza nabu mudimu pamue ne malu a bungi adi atusankisha. Dimue dia ku mabenesha mbungi bua benyi batudi tuakidila munemu mu Londres. Imue misangu ntu mmonangana ne balunda ba pa muoyo ba ku miaba ingakenzela mudimu mu Afrike, ne ntu mvuluka malu a bungi a disanka. Bionso ebi bidi bingambuluisha bua kutungunuka ne kuikala ne disanka menemene mu ‘muoyo wa mpindieu’ ne kutekemena ne dishindika dionso muoyo ‘ukadi pa kulua.’​—1 Timote 4:8.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 5 Mupatula kudi Bantemu ba Yehowa mu 1928, kadi kabatu baupatula kabidi to.

[Tshimfuanyi mu dibeji 25]

Meme ne Mamu mu 1946

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Meme ne Joyce dituku dia dibaka dietu mu 1950

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Mu mpungilu ku Bristol mu 1953

[Bimfuanyi mu dibeji 27]

Dikumbula kasumbu ka kule (kuulu) ne tshisumbu (ku dia bakaji) mu Rhodésie du Sud, lelu Zimbabwe