Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Nkuepi kudi buloba butangile?

Nkuepi kudi buloba butangile?

Nkuepi kudi buloba butangile?

BUOBUMUE BUA BULOBA BUJIMA ntshintu tshidi tshisankisha bantu bikole. Muntu yonso mmubusue, ki mmuomu anyi? Bulelela, bantu mbakule bikole bua buobumue. Misangu ne misangu, bisangilu bia bamfumu ba pa buloba bitu bishindamene pa tshilumbu etshi. Mu Tshimungu 2000, balombodi ba bitendelelu bapite pa 1 000 bakadisangisha ku nzubu wa Bulongolodi bua Matunga Masanga mu New York mu Tshisangilu tshia Ditalala dia Buloba bujima bua Bidimu Tshinunu bipiabipia. Bakakeba mishindu ya kujikija ndululu idi pa buloba bujima. Kadi, too ne mu tshisangilu etshi muvuabu ne bua kuakula bua ditalala dia buloba bujima, ditalala kadivuamu to, bileja milandu idi itungunuka ne kuikala pankatshi pa bantu buloba bujima. Mumvuiji mukuabu wa mikenji ya ba-Mizilman wa mu Yelushalema wakabenga kuya mu tshisangilu atshi bualu muvua rabi wa bena Yuda. Bakuabu bakanyingalala bua muvuabu kabayi babikile dalaï-lama mu tshisangilu atshi matuku abidi a ntuadijilu, bualu bavua batshilongolole bavua batshina bua kalu kuluisha ditunga dia Chine.

Mu Kasuamansense 2003, matunga adi ku muelelu wa Mbuu wa Pasifike akakula bua malu adi atangila dikubibua dia buloba bujima mu tshisangilu tshia APEC (Coopération économique Asie-Pacifique) tshivua tshienzekele mu ditunga dia Thaïlande. Matunga 21 avua mu tshisangilu atshi akalaya bua kujimija tusumbu tua bena tshinyangu ne akasuika dîyi pa mishindu ivuawu ne bua kuvudija bukubi pa buloba bujima. Kadi bavule bavua mu tshisangilu atshi bakaleja kanyinganyinga kabu bua mêyi a kavula-mbedi mukuabu, akambabu ne: avua a disaka nawu bantu ku dikina bena Yuda.

Bua tshinyi kakuena buobumue?

Nansha mudibu bakula bikole bua buobumue bua buloba bujima, tudi tumona bipeta bilelela anu bikese. Bantu bavule badi badienzeja bikole ne muoyo mujima bua buobumue ebu, kadi bua tshinyi kabena bafika ku disomba mu buobumue mu bidimu ebi bia 2000?

Tshitupa tshia diandamuna tshidi tshisanganyibua mu mêyi a umue wa ku ba-tuvula-mbedi bakabuela mu tshisangilu tshia APEC atshi. Wakamba ne: “Kudi tshintu etshi tshidibu babikila ne: lutambishi lua buena-ditunga.” Bushuwa, bantu mbadine ne kasuki mu lungenyi lua buena-ditunga. Ditunga ne tshisa tshionso mbinange kuikala ne budikadidi. Bumfumu bua ditunga busangisha ne lungenyi lua ditembangana ne lukuka mbikebeshe nsombelu mukolakane. Misangu mivule, patu malu a buena-ditunga afuilakana ne a buloba bujima, malu a buena-ditunga ke atu atshimuna.

Mbiakanyine mudi mêyi a mufundi wa Misambu aa aleja buena-ditunga bu ‘tshipupu tshidi tshivuija lufu.’ (Musambu 91:3) Buena-ditunga budi anu bu tshipupu kampanda tshidi tshikuate bantu, tshifikisha ku makenga kaayi kuamba. Buena-ditunga ne dikinangana didi difuminaku mbia kale menemene. Lelu eu, buena-ditunga mbutungunuke ne kukebesha matapuluka, ne bamfumu ba tshididi ki mbafike ku dibuimanyika to.

Bamfumu ba bungi mbajadike ne: buena-ditunga ne budinangi ke muji wa ntatu idi pa buloba. Tshilejilu, mulombodi wa kale wa Matunga Masanga (U Thant) wakamba ne: “Ntatu mivule itudi nayi lelu mmifumine ku ngelelu mibi ya meji, anyi ntshipeta tshiayi . . . Munkatshi muayi mudi ngumvuilu mubi wa buena-ditunga wa se: ‘Nditunga dietu, nansha diodi dibinge anyi dipile.’” Nansha nanku lelu, matunga adi ne budinangi bua bungi adi adiabakena anu kudiabakena bua bumfumu buawu buine. Matunga adi amona ne: adi ne bumfumu kampanda ku mutu kua makuabu kaena asua kulekela nansha katupa kakese ka bumfumu buawu ebu to. Tshilejilu, tshikandakanda tshikuabu tshiakamba bua Nsangilu wa Matunga a ku Mputu (Union européenne) ne: “Ditembangana ne dibenga kueyemenangana ke malu adi atamba kumueneka kudi bena tshididi ba ku Mputu. Bua matunga mavule adi menze Nsangilu wa Matunga a ku Mputu, bitshidi anu bikole bua dimue dia kudiwu kuikala ne bukokeshi bunene pa makuabu ne kualombola.”​—International Herald Tribune.

Bible, Dîyi dia Nzambi udi uleja biakane tshipeta tshia bumfumu buonso bua bantu padiye wamba ne: ‘Bantu badi ne bumfumu badi bakengesha bantu nabu.’ (Muambi 8:9, MMV) Pa kukosolola buloba bujima mu matunga mashilashilangane, bisumbu bia bantu ne muntu pa nkayende mbadimuene dikumbana dia dîyi dia mu Bible edi: ‘Udi udipandulula kudi banga bantu udi ukeba anu bualu budiye musue, ne udi upatula mêyi a tshiji tshikole bua kupidia meji makane.’​—Nsumuinu 18:1.

Mufuki wetu, udi mumanye tshidi tshimpe buetu tuetu, kavua mulongolole bua bantu kudienzela yabu mbulamatadi ne kudikokesha to. Padi bantu benze yabu mbulamatadi badi balengulula tshivua Nzambi mulongolole ne muanda wa se: bintu bionso mbiende. Musambu wa 95:3-5 udi wamba ne: ‘Yehowa udi Nzambi munene, udi Mukalenge munene pa mutu pa nzambi yonso ya patupu. Mu tshianza tshiende mudi mpongo ya ndondo; miaba ya pa mutu pa mikuna idi yende kabidi. Mâyi manene ngende, bualu bua yeye wakaafuka; bianza biende biakafuka buloba buume kabidi.’ Nzambi udi Mukalenge mutambe bunene udi muakanyine ne udi bantu bonso ne bua kuangata bu mukokeshi wabu. Padi matunga atungunuka ne makokeshi awu, adi abenga disua diende.​—Musambu 2:2.

Bidi bikengela tshinyi?

Mushindu umuepele wikala bantu ne bua kusomba mu buobumue pa buloba mpa kuikala ne mbulamatadi umuepele buloba bujima udi utabalela majinga a bantu bonso. Bantu bavule badi bakonkonona bualu ebu badi bitaba ne: bidi nanku. Kadi, bantu badi bitaba bualu ebu batu misangu mivule batangila kua tshianana. Tshilejilu, bumvuiji bavule ba malu, kusangisha ne balombodi ba bitendelelu badi basaka bantu bua kutekemena buobumue bua buloba bujima kudi Matunga Masanga. Kadi malongolodi a bantu kaatu nansha kakese manji kujikija ntatu ya bantu mu buloba bujima, nansha bipatshila biawu bikale bia mushinga kayi. Mavule a kudiwu adi anu aleja ditapuluka didi pankatshi pa matunga kabukabu.

Bible udi utudimuija bua kubenga kueyemena malongolodi a bantu padiye wamba ne: “Kanueyemenyi baminyampala, anyi muana wa muntu, unudi kanuyi mua kusangana dikuatshisha kudiye.” (Musambu 146:3) Mêyi aa adi aleja ne: buobumue bua buloba bujima kabuena mua kuenzeka anyi? Tòo. Kudi mushindu mukuabu wa kubupeta.

Bantu ba bungi ki mbamanye ne: Nzambi ukadi mumane kuenza mbulamatadi udi mua kusangisha bantu bonso mu buobumue. Bible udi utuambila bua Yehowa Nzambi ne: ‘Ngakujadika Mukalenge wanyi pa mutu pa Siona, mukuna wanyi wa tshijila. Undombe, nenkupe bantu ba bisamba bia bende bu bupianyi buebe, ne ba kumfudilu kua buloba bu bantu bebe.’ (Musambu 2:6, 8) Tangila ne: mvese eu udi wakula bua Yehowa Nzambi bu udi ‘mujadike mukalenge wende’ udiye ubikila mu mvese wa 7 ne: “muana wanyi.” Yeye eu m’Muana wa Nzambi wa mu nyuma udi ku mutu kua bakuabu bonso, Yezu Kristo, udiye mupeshe bukokeshi pa bisamba bionso.

Muenzeka buobumue bua buloba bujima

Bantu bavule kabena bitaba bukokeshi ebu bua mu diulu budi Nzambi muenze to. Matunga adi atungunuka ne kulamata bikole ku bukenji bua kuikala ne bumfumu, budiwu ela meji ne: adi ne bua kuikala nabu. Kadi, Nzambi kakulekela badi babenga kuanyisha bumfumu buende butambe bunene ne mbulamatadi udiye mujadike to. Bua bantu badi babenga kuitaba mbulamatadi eu, Musambu 2:9 udi wamba ne: “Wewe [Muana, Yezu Kristo] neubatshibule ne dikombo dia tshiamu; neubasunsulule bu mudibo basunsula luesu lua mufumbi wa ngesu.” Nansha matunga majingulule anyi kaayi majingulule bualu ebu, adi enda mpindieu matangile ku diluangana mvita ne Nzambi. Mukanda wa ndekelu wa mu Bible udi wakula bua disangisha dia ‘bakalenge ba pa buloba buonso’ pamue ‘ku mvita ya dituku dinene dia Nzambi wa Bukole Buonso.’ (Buakabuluibua 16:14) Matunga ne mishindu yawu ya ditapululangana nebibutudibue. Bualu ebu nebuambuluishe bua mbulamatadi wa Nzambi kukumbaja mudimu wende kakuyi tshipumbishi to.

Bu mudi Yehowa Nzambi muikale Mukalenge wa diulu ne buloba, neenze mudimu ne bukole mu mushindu udi uleja meji ku diambuluisha dia Muanende bua kushintulula malu adi akengela kushintulula bua buloba bujima kuikalabu mu buobumue. Mbulamatadi wa Nzambi neafile buobumue bulelela ne neapeshe banangi bonso ba buakane masanka. Bua tshinyi kubenga kudilamina minite mikese bua wewe kubala Musambu wa 72 mu Bible webe? Mu Musambu eu mudi diumvuija dia tshiprofete dia tshikala bukokeshi bua Muana wa Nzambi ne bua kuenzela bantu. Bantu nebasombe mu buobumue bulelela pa buloba bujima, ne ntatu yabu yonso (tshinyangu, tshikisu, bupele ne bikuabu) neyijimine.

Mu buloba ebu budi butapuluke, bantu ba bungi badi bela meji ne: ditekemena dia mushindu eu ki ndilelela to. Kadi kuela meji nunku nkuenza tshilema. Malu atu Nzambi ulaya kaatu manji kupanga kukumbana, ne kaakupanga mene kukumbana to. (Yeshaya 55:10, 11) Udi musue kumona dishintuluka dia malu edi anyi? Udi mua kudimona. Bushuwa, kudi bantu bakadi bamane kudilongolola bua tshikondo atshi. Badi bafumina mu matunga onso, kadi kabena baluangana to, mbasombe mpindieu mu buobumue, bakokela bumfumu butambe bunene bua Nzambi. (Yeshaya 2:2-4) Mbanganyi abu? Batu bamanyike ku dîna dia Bantemu ba Yehowa. Badi bakubikila miaba itubu badisangishila. Bua tshinyi kubenga kuya miaba eyi? Pamuapa, neusombe bimpe ne bantu badi mua kukuambuluisha bua kukokela bumfumu butambe bunene bua Nzambi ne neusombe mu buobumue buikala kabuyi ndekelu.

[Bimfuanyi mu dibeji 7]

Bantu ba mu matunga onso badi benda badilongolola bua kusomba mu buobumue pa buloba bujima

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 4]

Saeed Khan/​AFP/​Getty Images

[Mêyi a dianyisha bua bimfuanyi mu dibeji 5]

Mukaji udila: Igor Dutina/​AFP/​Getty Images; batontolodi: Said Khatib/​AFP/​Getty Images; mashinyi a mvita: Joseph Barrak/​AFP/​Getty Images