Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Padi bilumbu bijuka mu dibaka

Padi bilumbu bijuka mu dibaka

Padi bilumbu bijuka mu dibaka

KAKUTU mulume anyi mukaji wa meji utu musue matandu mu dibaka to. Nansha nanku kaatu apangika to. Tshilejilu, mulume anyi mukaji udi mua kuamba bualu kampanda budi bufikisha muinende munda. Badi mua kutuadija kubandisha dîyi, tshiji tshibakuata, bilela ditandangana ne diambangana mêyi adi atapa. Pashishe badi bashala talalaa, kakuyi muntu wakuisha mukuabu. Ndekelu wa bionso, tshiji tshidi tshiteketa ne badi balombangana luse. Badi banji kupetaku ditalala bua mutantshi bule kampanda.

Matandu a mu dibaka ntshiena-bualu tshinene tshia manaya a bungi ne miyuki ya ku televizion, kadi mu nsombelu mulelela ki mbualu bua tuseku to. Bushuwa, lumue lusumuinu lua mu Bible ludi luamba ne: ‘Mêyi a tshiakulakula adi atapa bu muele wa mvita.’ (Nsumuinu 12:18) Bulelela, ngakuilu mubi udi mua kushiya mputa ku mutshima matuku a bungi kunyima kua matandu mamane kujika. Ditandangana didi nansha mene mua kufikisha ku tshikisu.​—Ekesode 21:18.

Bushuwa, bua dipanga bupuangane dietu tuetu bantu, imue misangu kakutu mushindu wa kuepuka bilumbu mu dibaka to. (Genese 3:16; 1 Kolinto 7:28) Tshidibi, katuena ne bua kumona bu kakuena bualu padi matandu makole mangatangane mu dibaka. Bamanyi ba malu a mabaka mbamone se: njiwu itu ifikisha dibaka ku difua itu ivula padiku matandu pa tshibidilu. Nunku, mbia mushinga bua wewe ne muena dibaka nebe numanye mua kujikija bilumbu bienu mu ditalala.

Dikonkonona nsombelu

Binuikala nutandangana bikole mu dibaka, tetayi mua kumanya bikala matandu enu atu atuadija mushindu umue umue. Tshilejilu, ntshinyi tshitu tshienzeka panutu kanuyi bapetangane pa bualu kampanda ne muena dibaka nebe? Muyiki wenu utu unyanguka ne nutuadija dipendangana ne dibandangana anyi? Bikalabi nanku, ntshinyi tshiudi mua kuenza?

Tshia kumpala, ela meji bimpe wewe nkayebe muutu mua kuikala ukoleshisha tshilumbu. Utu ne nsoka anyi? Utu anu kabualu kakese utuadija kutanda anyi? Muena dibaka nebe udi mua kuamba tshinyi mu muanda eu? Lukonko lua ndekelu elu ndua mushinga, bualu wewe ne muena dibaka nebe nudi mua kuikala ne mmuenenu ya malu mishilangane bua tshidi ditandangana.

Tshilejilu, muena dibaka nebe udi mua kuikala kayi utamba kuakula, kadi wewe muikale muntu utu wakula uleja meji ebe patoke ne muoyo mujima. Udi mua kuamba ne: “Pamvua nkola, bantu bonso mu dîku dietu bavua bakula mushindu eu. Ki nkutanda to!” Ee, pamuapa buebe wewe ki nkutanda to. Kadi imue misangu tshiudi umona bu ngakuilu wa dileja meji ebe onso patoke, muena dibaka nebe udi utshimona bu ngakuilu mubi ne udi ujudija matandu. Paudi umanya patupu ne: wewe ne muena dibaka nebe nudi bashilangane ku ngakuilu bidi mua kuambuluisha bua kuepuka dikokangana.

Vuluka kabidi ne: ditandangana kaditu anu diumvuija kuela mbila to. Paulo wakafundila bena Kristo ne: ‘Diyoyo ne dipendangana biumushibue kunudi.’ (Efeso 4:31) “Diyoyo” didi difila lungenyi lua dibandisha dîyi, kadi “dipendangana” didi ditangila tshidi mêyi etu umvuija. Nunku nansha tuetu tunungana, bidi mua kuikala matandu bikala mêyi etu afikishangana munda ne apepejangana.

Bilondeshile mêyi atudi tufuma ku diamba aa, elaku meji bua tshiutu wenza panudi kanuyi nupetangana ne muena dibaka nebe. Utu musue kutanda anyi? Anu bu mutukadi babimone, paudi wandamuna lukonko elu mbimpe kubenga kulengulula mmuenenu wa malu wa muena dibaka nebe. Pamutu pa kulengulula tshidi muena dibaka nebe ukuleja, wamba ne: mmuena bumfika-munda, ukebe bua kudimona mudi muena dibaka nebe ukumona, ne ushintuluke padibi bikengela kushintuluka. Paulo wakafunda ne: “Muntu kakebi mua kudisankisha, kadi akebe mua kusankisha mukuabo.”​—1 Kolinto 10:24.

“Dimukayi mushindu unudi nuteleja”

Mushindu mukuabu wa kujikija matandu mmuleja mu mêyi a Yezu aa: “Dimukayi mushindu unudi nuteleja!” (Luka 8:18, MML) Bushuwa Yezu kavua wakula bua diyukidilangana mu dibaka to. Kadi dîyi edi didi ne dikuatshisha mu muanda eu. Utuku uteleja muena dibaka nebe bimpe anyi? Utu mene umuteleja anyi? Peshi utu umukosa ku mêyi, umuleja tshia kuenza kuyi muanji kuteleja bimpe bualu buine? Bible udi wamba ne: ‘Biakudimuna muntu dîyi kayi muanji kuteleja matshi diambedi, bualu ebu budi bulua bupote ne bundu kudiye.’ (Nsumuinu 18:13) Nunku panudi kanuyi ne dîyi dimue pa bualu, wewe ne muena dibaka nebe nudi ne bua kuyikila bua bualu abu ne kutelejangana bimpe.

Pamutu pa kupepeja tshidi muena dibaka nebe wamba, udienzeje bua ‘kumusamba.’ (1 Petelo 3:8) Mu tshiena-Gelika tshia ku ntuadijilu, muaku eu uvua utamba kumvuija kukenga pamue ne muntu mukuabu. Bikala muena dibaka nebe unyingalala bua bualu kampanda, unyingalale nende. Ditatshisha bua kumona malu mudiye uamona amu.

Bidi bimueneka ne: ke tshiakenza Isaka musadidi wa Nzambi. Bible udi utuambila ne: mukajende Lebeka uvua unyingalala bikole bua bualu buvua butangila muanende Yakoba. Wakambila Isaka ne: ‘Bana bakaji ba bena Hete badi batondesha muoyo wanyi; biabaka Yakoba mukaji wa bana bakaji ba bena Hete, bu bana bakaji badi mu buloba ebu, muoyo wanyi newikale ne mushinga kayi kundi?’​—Genese 27:46.

Bua kanyinganyinga, pamuapa Lebeka wakanekesha malu mu diakula. Bakatondesha muoyo wende bushuwa anyi? Uvua mua kujinga kufua bulelela bu muanende wa balume musele muana wa bakaji wa bena Hete anyi? Pamuapa kavua mua kuenza nanku to. Kadi Isaka kakapepeja meji avua nawu Lebeka ku muoyo to. Kakamona kanyinganyinga ka Lebeka kikale ka tshianana to, wakenza tshivua tshikengela kuenza. (Genese 28:1) Udi ne bua kuenza bia muomumue musangu udi ulonda wikala muena dibaka nebe unyingalala bua bualu kampanda. Pamutu pa kubupepeja, kubuangata bu bualu bukese, teleja muena dibaka nebe, nemeka lungenyi luende ne andamuna ne luse.

Kuteleja ne kusunguluja malu kudi ne mushinga

Lusumuinu lua mu Bible ludi luamba ne: “Lungenyi luimpe lua muntu [anyi busunguluji] ludi lukanda tshiji.” (Nsumuinu 19:11) Padi luya lumana kubanda, mbipepele bua wewe kuandamuna muena dibaka nebe dîyi nansha diodi dibi, kuyi udikanda to. Kadi pa tshibidilu, ngenzelu eu utu anu ukolesha matandu. Nunku paudi uteleja muena dibaka nebe, udisuike bua kumvua, ki nganu mêyi patupu, kadi keba kabidi bua kumanya tshidi mêyi ende aleja pa mushindu udiye udiumvua. Busunguluji bua nunku nebukuambuluishe bua kubenga kuimanyina pa mushindu udi nsombelu au ukusuya, kadi kukeba tshidi tshilele bualu.

Tshilejilu, fuanyikija ne: mukajebe udi wamba ne: “Katutu tusombaku pamuee!” Mbitekete bua wewe kufika munda ne kuleja malu adi ajadika ne: kabiena nanku to. Udi mua kuandamuna ne: “Se tuvua basombe nebe dituku dijima ngondo mushale!” Kadi wewe muteleje ne ntema, udi mua kumona se: mukajebe kêna menemene ukulomba bua usombe nende mêba a bungi to. Kadi udi mua kuikala ukulomba ne: umupolesheku muoyo wa munda, usua kukuambila ne: udi umona wewe mumulengulule ne kuyi mumunange.

Fuanyikija ne: udi mukaji, ne bayebe udi wamba mudibi bimutonde bua tshintu tshiudi ufuma ku disumba. Udi ukuebeja ne: “Mmunyi muudi mutule mfranga bungi nunku?” Muoyo udi mua kukusaka bua kudibingisha wamba malu adi atangila lupetu lua dîku anyi ufuanyikija biudi musumbe ne bidiye yeye musumbe. Kadi busunguluji nebukuambuluishe bua kumona se: bayebe kêna wakula bua ditulakaja dia mfranga to. Udi mua kuikala mumvue bibi bualu kuvua mumuebeje tshivua meji ende kumpala kua kusumba tshintu atshi tshia mfranga ya bungi to.

Bushuwa mulume yonso ne mukajende badi mua kuikala ne wabu mushindu udibu bapangadija bungi bua dîba dia kusomba pamue ne bua bintu bidibu mua kumvuangana bua kusumba. Dilongesha didi muaba eu ndia se: padiku matandu, busunguluji nebutekeshe tshiji tshiebe ne nebukuambuluishe bua kujingulula bualu bulelela budiku. Pamutu pa kuandamuna kuyi udikanda, londa mubelu wa Yakobo (umue wa ku bafundi ba Bible) wa ‘kumvua lubilu, kutukija kuyi wanji kuakula, kuyi ukuata tshiji lubilu.’​—Yakobo 1:19.

Paudi wakula, umanye ne: mushindu uudi wakula ne muena dibaka nebe udi ne mushinga. Bible udi wamba ne: ‘Ndimi ya bena meji idi isangaja bantu.’ (Nsumuinu 12:18) Patu dikokangana dijuka pankatshi pebe ne muena dibaka nebe, mêyi ebe atu atapa anyi ondapa? Atu alua mabue a tshilenduishi anyi atu alongolola njila wa diumvuangana? Anu mutukadi babimone, tshiji anyi ngandamuinu udi kayi wa didikanda utu ujula amu matandu.​—Nsumuinu 29:22.

Padi dipangilangana ku mêyi dikudimuka dilua ditandangana ne tshiji, udikoleshe bua kulamata wewe anu ku bualu budi panshi. Wakule bua bualu budi bukebeshe matandu kadi nki mbua muena dibaka nebe to. Uditatshishe bua bualu budi bukengela kuenza pamutu pa kuditatshisha bua kumanya udi mubinge. Udimuke bua mêyi ebe kaasonsodi matandu. Bible udi wamba ne: ‘Dîyi dikole didi disonsola tshiji.’ (Nsumuinu 15:1) Eyowa, tshiudi wamba ne mushindu uudi utshiamba tshidi mua kushintulula malu, kuenza bua nuenu kueleshangana anyi kubenga kueleshangana diboko ne muena dibaka nebe.

Keba bua kujikija bilumbu pamutu pa kukeba bua kubinga

Patudi tukeba mua kujikija ditandangana, tshipatshila ki ntshia kubinga to. Mmunyi muudi mua kujikija tshilumbu? Mushindu muimpe mutambe ngua kukeba mibelu ya mu Bible ne kuyitumikila, ne ke tshidi nangananga balume ne bua kutuadija kuenza. Pamutu pa kuamba lukasa lukasa ngenyi iwudi nayi ne kuimanyina anu pa tshiudi wewe muambe pa bualu budiku, bua tshinyi kubenga kubumona mudi Yehowa ubumona? Umulombe ne ukebe ditalala dia Nzambi dialama mutshima webe ne lungenyi luebe. (Efeso 6:18; Filipoi 4:6, 7) Enza muebe muonso bua kukeba malu adi kaayi akusankisha anu wewe, kadi adi asankisha kabidi ne muena kuebe.​—Filipoi 2:4.

Misangu mivule tshitu tshinyanga nsombelu nkulekela kua meji mabi a munda ne ngenyi idi kayiyi mikanda bimpe iludika bienzedi bietu ne ngelelu wetu wa meji. Ku luseke lukuabu, tuetu bikale badiakaje bua mibelu ya mu Dîyi dia Nzambi itushintulule, netufike ku ditalala ne ku diumvuangana, ne netupete dibenesha dia Yehowa. (2 Kolinto 13:11) Ke bua tshinyi lekelayi ‘meji a mu diulu’ anulombole, lejayi ngikadilu ya Nzambi ne kebayi bua kupeta masanka bu bantu ‘badi benzeja ditalala.’​—Yakobo 3:17, 18.

Kabiyi mpata, bantu bonso badi ne bua kulonga mua kujikija matandu mu ditalala, nansha biobi bikengela kulekela malu adi atusankisha. (1 Kolinto 6:7) Tutumikile mubelu wa Paulo wa kumusha ‘lukuna, tshiji, lukinu, bipendu, mêyi a bundu mukana muetu ne kuvula muntu mukulukulu ne bienzedi biende, kuluata muntu mupiamupia.’​—Kolosai 3:8-10.

Imue misangu neupatule mêyi ikala mua kukunyingalaja kunyima. (Yakobo 3:8) Padibi bienzeka nanku, ulombe muena dibaka nebe luse. Tungunuka ne kudikolesha. Ndekelu wa bionso wewe ne muena dibaka nebe nenumone pamuapa dishintuluka dinene mu mushindu unudi nujikija matandu.

[Kazubu/​Tshimfuanyi mu dibeji 22]

Bidia bisatu bia kuela bua kujikija matandu

• Teleja muena dibaka nebe.​—Nsumuinu 10:19

• Nemeka tshidiye wamba.​—Filipoi 2:4

• Andamuna ne dinanga.​—1 Kolinto 13:4-7

[Kazubu/​Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Tshiudi mua kuenza mpindieu

Ela muena dibaka nebe nkonko idi kuinshi eyi, ne teleja mandamuna kuyi umukosa ku dîyi. Pashishe yeye pende udi mua kuenza bia muomumue.

• Ntu musue kutanda anyi?

• Ntu nteleja pautu wakula anyi ntu ngandamuna lukasa lukasa tshiyi ngindila bua ujikije kuakula?

• Mêyi anyi atu umvuika a tshiji peshi a muntu udi wakula kayi wela meji?

• Ntshinyi tshitudi bonso babidi mua kuenza bua kuakaja mushindu ututu tuyikila, nangananga patudi katuyi bapetangane ku dîyi pa bualu kampanda?

[Tshimfuanyi mu dibeji 21]

Utu uteleja anyi?

[Tshimfuanyi mu dibeji 22]

“Ndi mmumone ne: udi mundengulule, kuena munnange to”

[Tshimfuanyi mu dibeji 22]

“Katutu tusombaku pamuee!”

[Tshimfuanyi mu dibeji 22]

“Se tuvua basombe nebe dituku dijima ngondo mushale!”