Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Mishindu idi bantu bamona mudimu

Mishindu idi bantu bamona mudimu

Mishindu idi bantu bamona mudimu

Kuenza mudimu, kuenza mudimu! Ndisanka dia bungi menemene bua kumanya ne: tutshidi anu ne malu mimpe a kuenza.”​—Mufundi Katherine Mansfield (1888-1923).

UDIKU wangata pebe mudimu bu tshintu tshimpe anu mudi mêyi adi kulu eku aleja anyi? Mmunyi muutu wewe wangata mudimu? Utuku pamuapa umona ne: mudimu mbualu budi bunenga budi kabuyi busankisha, bua kuenza munkatshi mua lumingu ne kuimanyika ku ndekelu kualu bua kujikija lutetuku anyi? Peshi mudimu webe ukadi muenze anu bu mukukuate ku bupika?

Bantu ba bungi batu bapitshisha mêba abu mavule ku mudimu. Mudimu udi mua kutuenzeja bua kusombela muaba kampanda ne kuikala ne nsombelu wa mushindu kansanga. Kumbukila ku buntu bukole too ne ku diangata dia pansio, bantu bavule batu bamona ne: mudimu ke tshipatshila tshimuepele tshitubu batamba kuikala natshi. Bamue ba kutudi badi bapeta disanka dia bungi mu mudimu wabu. Bakuabu batu bamuenena mushinga wa mudimu ku difutu anyi ku lumu, eku banga bamona mudimu bu tshintu tshia kupitshisha natshi dîba anyi mene bu tshintu tshidi tshidia dîba.

Kudi bantu badi benza mudimu bua kupeta tshiakudia ne banga badi bangata mudimu bu tshipatshila tshiabu tshinene tshia mu nsombelu; bakuabu badi bafuila ku mudimu anyi bafua bua malu a ku mudimu. Tshilejilu, bilondeshile luapolo lua ONU lua matuku mashale aa, mudimu udi ukengeshisha ne ushipesha bantu bavule “kupita mvita anyi dinua dia maluvu dipitshisha ne dia bintu bidi bikuata.” Tshikandakanda tshikuabu tshia mu Londres tshiakamba bua muanda eu ne: “Bantu bapite pa miliyo ibidi batu bafua tshidimu tshionso etshi bua njiwu anyi masama bikebesha kudi mudimu . . . Dikala muaba udi lupuishi, bintu bia lulengu, mutoyi ne nsese mikole [didi] dikebesha disama dia kansere, dia mioyo ne dishiya bantu batekete luseke.” (The Guardian) Dienzeja bana ne bantu bakuabu midimu mikole mmishindu mikuabu ibidi mibi ya mudimu lelu eu.

Kudi kabidi tshidi mumanyi wa ngikadilu ya bantu Steven Berglas ubikila ne: “ditshioka dibi menemene.” Udi wakula bua muena mudimu wa tshisumi udi mupete muanzu mubandile ku mudimu wende anu bua kuikala ne “disumpakana, kanyinganyinga ne dibungama bia munanunanu padiye wela meji ne: mudimu mmumukuate ku bupika budiye kayi mua kupatuka, kayi mua kupeta disanka.”

Kuenza mudimu bikole nkushilangane ne kuikala mupika wa mudimu

Lelu udi bantu bavule benza mudimu mêba a bungi, bidi bia mushinga bua kumanya dishilangana didi pankatshi pa benji ba mudimu bikole ne badi mudimu mukuate ku bupika. Bantu bavule badi mudimu mukuate ku bupika batu bangata muaba wabu wa mudimu bu bukubi pa buloba ebu bua njiwu, budi kabuyi bumanye tshidi mua kufikila bantu; kadi benji ba mudimu bikole batu bamona mudimu bu tshintu tshia mushinga tshidi tshikengela kukumbaja minga misangu. Bapika ba mudimu batu balekela mudimu wangata muaba wa malu makuabu onso a mu nsombelu; kadi benji ba mudimu bikole batu bamanye dîba dia kuimanyika mudimu, dia kutuma meji ku malu makuabu ne dia kuikalapu, tshilejilu, padibu benza mufikilu wa dibaka diabu. Bapika ba mudimu batu ne disanka bua kuenza mudimu kunekesha ne batu anu ne dijinga dia kuwenza; kadi benji ba mudimu bikole bobu kabatu nanku to.

Lelu bantu kabena baleja dishilangana pankatshi pa dikala mupika wa mudimu ne dienza mudimu bikole, bavuija dienza mudimu dipitshisha bualu buimpe. Ordinatere, telefone ya ku bianza ne biamu bikuabu bidi mua kuenza bua bikale bikole bua kumanya dishilangana pankatshi pa dîba didi muntu ku mudimu ne didiye ku nzubu. Muaba kayi wonso wowu mua kulua muaba wa mudimu ne dîba kayi dionso diodi mua kulua dîba dia mudimu, bamue bantu nebadienzeje mudimu wabakebela njiwu.

Ntshinyi tshidi bamue benza bua mushindu eu mubi udi bantu bangata mudimu? Bamanyi ba malu a nsombelu ya bantu mbajingulule tshilele tshidi natshi bantu badi benza mudimu banekesha ne bantu badi ne dibungama dikole, tshia kuya ne malu a mu nyuma ku mudimu ne tshia kusambakaja malu a ntendelelu ne a ku mudimu. Tshinga tshikandakanda tshiakamba ne: “Disambakaja dia malu a mu nyuma ne mudimu ndilue muanda udi mutangalake bikole mu bantu.”​—San Francisco Examiner.

Luapolo kampanda lua matuku adi panshi aa luakamba bua Silicon Valley, muaba munene utubu benza biamu mu États-Unis ne: “Padi eku balombodi bamona bitekelu bivule bia mashinyi bia miaba ya mudimu bishale munda mutupu bua dikepela dia bena mudimu, ne mudimu mukepe mu tshiapu tshia dienza dia biamu, bikepeshishe bubanji ne bipangishe bantu bua kupeta mudimu wa kuenza, bitekelu bia mashinyi bivule mbiule miaba idibu balongela Bible ku dilolo.” Nansha biobi mua kuikala ne diumvuija kayi, bantu bavule mu buloba bujima mbamone ne: Bible udi ulengeja mushindu udibu bangata mudimu, ne abi bidi bibafikisha ku dikala ne nkatshinkatshi wa bungi mu nsombelu wabu.

Mmunyi mudi Bible mua kutuambuluisha bua kuangata mudimu bimpe? Kudiku mêyi a mu Bible adi mua kutuambuluisha bua kukolela ntatu ya ku mudimu lelu anyi? Tshiena-bualu tshidi tshilonda netshiandamune nkonko eyi.