Malu a mu nsombelu

Ndi nsanka mundi muenze mudimu wa dilongesha Bible

MALONDA KUDI ANNA MATHEAKIS

Mazuwa a mâyi avua makuate kapia. Bu mazuwa aa a bule bua metre 171 wowu madine, avua adina nanyi mu mâyi ne mfua. Ngakowela ne bukole buanyi buonso nduangana ne mavuala makole bua kupanduka. Bua kubenga kudina mvua ne bua kushala muminyine bikole ku nkoleta wa dilelema nende pa mâyi uvua mukaji mukuabu muvuale. Tshivua ne tshikuabu tshia kuenza to. Ngakalomba Nzambi bukole ne dikima.

TUVUA mu 1971, ne mvua mu njila mpingana mu ditunga dia Italie, muaba muisatu wakantumabu bua kuenza mudimu wa bumisionere. Pakadina mazuwa au, ngakajimija pa kuamba bintu bionso bimvua nabi. Kadi bua bintu bia mushinga mutambe bunene bu mudi muoyo wanyi, buwetu ne bena Kristo nanyi ne diakalenga dia kusadila Yehowa, biobi tshiakabijimija to. Mudimu au ukavua mumfikishe mu kontina isatu, ne didina dia mazuwa adi divua anu lumue patupu lua ku ntatu imvua mupete.

Mvua mulela mu 1922. Dîku dietu divua disombele mu tshimenga tshia Rām Allāh, mutantshi wa kilometre mitue ku 16 ku nord kua Yelushalema. Tatu ne Mamu bavua bafumine mu tshidila tshia Kulete, kadi tatu yeye uvua mukolele mu Nazaleta. Mu dîku dietu tuvua bana ba balume babidi ne ba bakaji basatu, ne meme mvua wa mukala. Tuvua ne kanyinganyinga kakole pakafua tutu uvua mulonde wa kumpala mu Musulu wa Yadene. Kunyima kua lufu elu, Mamu wakamuangala mu Rām Allāh, tuetu kuya ku Atena (mu Grèce) dîba adi mvua ne bidimu bisatu.

Bulelela bua mu Bible budi bufika mu dîku dietu

Matuku makese patuakafika mu Grèce, tutu Nikos wakapetangana ne Balongi ba Bible (muvuabu  babikila Bantemu ba Yehowa tshikondo atshi) pavuaye ne bidimu 22. Dimanya dia mu Bible diakapetaye diakamupesha disanka divule ne lukunukunu lua kuenza mudimu wa kuyisha. Biakafikisha Tatu munda, yeye kuipata tutu Nikos kumbelu. Kadi pavua Tatu uya ku Palestine, meme, yaya ne Mamu tuvua tuya ne tutu Nikos mu bisangilu bia Bantemu ba Yehowa. Ntshidi muvuluke muvua Mamu wakula ne musangelu bua malu avuaye umvua mu bisangilu abi. Kadi kunyima kua matuku makese, wakafua kansere pavuaye ne bidimu 42. Mu tshikondo atshi tshikole, yaya Ariadne wakambula bujitu bua dîku dietu. Nansha mutshivuaye nsongakaji, uvua anu bu mamuanyi munkatshi mua bidimu bivule.

Patuvua mu Atena, Tatu uvua uya nanyi misangu yonso mu Ekeleziya wa Ortodokse, ne pakafuaye ngakatungunuka ne kuyamu, kadi ki mpa tshibidilu bu kumpala to. Bu mungakamona ne: bena mu tshitendelelu atshi kabavua ne nsombelu udi Nzambi musue, ngakakosamu makasa.

Pakafua Tatu, ngakapeta mudimu muimpe ku tshibambalu tshia mbulamatadi tshivua tshitangila malu a mpetu. Kadi tutu yeye uvua mudifile bua kuyisha bantu malu a Bukalenge bua Nzambi, e kuenzaye mudimu eu bidimu bia bungi mu Grèce. Mu 1934 wakaya mu Chypre. Tshikondo atshi kakuvua Ntemu wa Yehowa ukavua mutambule mu tshidila atshi to, ke yeye kupeta diakalenga dia kuyisha mudimu wa diyisha Bukalenge bua Nzambi muaba eu kumpala. Pashishe wakasela mukajende Galatia uvua pende wenza mudimu wa ku dîba ne ku dîba ne wakatungunuka nawu bidimu bivule. * Nikos uvua ututumina misangu mivule mikanda ne bibejibeji bia malu a mu Bible, kadi katuvua mene tubibala to. Wakasombela mu Chypre too ne ku lufu luende.

Ndi mbueja bulelela bua mu Bible mu mutshima wanyi

Mu 1940, George Douras Ntemu wa lukunukunu wa mu Atena ne mulunda wa Nikos wakatukumbula ne kutubikidisha mu kasumbu kakese ka dilonga dia Bible divua dienzekela mu nzubu muende. Tuakitaba. Kunyima kua matuku makese, tuakatuadija kuambila bantu bakuabu malu atuvua tulonga. Dimanya dia mu Bible dituakapeta diakatusaka meme ne yaya bua kudilambula kudi Yehowa. Yaya Ariadne wakatambula mu 1942 ne meme mu 1943.

Pakajika Mvita Mibidi ya Buloba bujima, Nikos wakatubikila ku Chypre, nunku mu 1945 tuakaya ku Nicosie. Kabavua bakandike mudimu wa diyisha mu Chypre bu muvuabu baukandike mu Grèce to. Tuvua tuyisha ku nzubu ne ku nzubu ne mu njila.

Kunyima kua bidimu bibidi, yaya Ariadne wakapingana ku Grèce. Wakapetanganaku ne Ntemu nende kampanda wakalua kumusela, ke yeye kusombela mu Atena. Kunyima kua matuku makese, bukonde buanyi eu ne yayanyi bakangambila bua kupingana ku Grèce ne kutuadija mudimu wa ku dîba ne ku dîba mu Atena, tshimenga tshikulu tshia ditunga edi. Bu mumvua kuonso aku ne dijinga dia kuikala nyisha ku dîba ne ku dîba, ngakapingana ku Atena kuvuabu dijinga ne bamanyishi.

Biibi bipiabipia bidi biunzuluka

Mu dia 1 Kasuabanga 1947, ngakatuadija kuenza bumpanda-njila, ngenza mêba 150 ku ngondo yonso mu mudimu wa buambi. Teritware wa tshisumbu tshietu uvua munene ne mvua ngenda ntanta mule ku makasa. Tshikole, mvua ne mabenesha a bungi. Bampulushi bavua misangu mivule bakuata Ntemu yonso uvuabu basangana uyisha anyi uvuabu bapeta mu bisangilu biabu. Nunku kunyima kua matuku makese bakankuata panyi.

Bakambanda ne bualu buvua tshilumbu tshinene tshikondo atshi bua se: mvua ngenzeja bantu ku bukole bua kukudimunabu ditabuja diabu. Bakankosela tshibawu tshia ngondo ibidi mu  buloko bua bantu bakaji bua Averof mu Atena. Ntemu mukuabu ukavuamu, bubidi buetu tuakadia bulunda bua katapula kateka nansha mutuvua mu lukanu. Pakajika matuku anyi a buloko, ngakatungunuka ne kuenza mudimu wa bumpanda-njila ne disanka dionso. Bavule bangakalonga nabu Bible tshikondo atshi batshidi anu Bantemu ba Yehowa ba lulamatu, ne ebi bidi bimpesha disanka divule.

Mu 1949, ngakapeta mukanda wa dimbikila nawu mu kalasa ka 16 ku Tshilongelu tshia Gilada tshia Bible mu ditunga dia États-Unis, mutubu balongesha basadidi ba ku dîba ne ku dîba bua kuluabu bamisionere. Meme ne bena dîku dianyi tuakasanka be. Ngakadilongolola bua kuya kubuela mu mpungilu wa bantu bafumine mu matunga a bungi mu tshimenga tshia New York mu muvu wa luya mu 1950 ne pashishe kubuela mu Gilada.

Pangakafika mu États-Unis, mvua ne diakalenga dia kuenza mudimu wa kukolopa ne kulongolola mu nzubu ku tshilombuelu tshia midimu ya Bantemu ba Yehowa pa buloba bujima mu New York. Uvua muaba muimpe, wa mankenda, munkatshi mua bana betu balume ne bakaji ba disanka. Ntu misangu yonso mvuluka ne disanka ngondo isambombo ingakenzaku. Pashishe ngakabuela mu Kalasa ka Gilada, muvua ngondo itanu ya dilonga malu a bungi ituakenzamu mipite lukasa anu bu mukete. Tuetu balongi tuakafika ku dijingulula mudi dimanya dia Bible dikale dilenga ne kabidi dikale ne mushinga mukole, ne abi biakavudija disanka dietu ne dijinga dietu dia kulongesha bantu bakuabu bulelela ebu budi bufila muoyo.

Muaba wa kumpala ungakenzela bumisionere

Mu Tshilongelu tshia Gilada, kumpala kua kututumabu mu mudimu wa bumisionere, bakatuitabila bua kusungula ba tuetu kuenza nabu mudimu pamue. Muanetu wa bakaji wa malu malenga Ruth Hemmig (udi mpindieu mukaji wa Bosshard) ke utuvua ne bua kuya kuenza nende mudimu. Meme ne Ruth tuvua ne disanka dia bungi pakatutumabu ku Istanbul mu ditunga dia Turquie didi pa masangu a kuya mu Asia ne ku Mputu. Tuvua bamanye ne: mbulamatadi kavua muanji kuanyisha mudimu wa buambi mu ditunga adi to, tshidibi tuvua anu bashindike ne: Yehowa uvua ne bua kutuambuluisha.

Istanbul ntshimenga tshimpe tshidi ne bantu ba miaba mishilangane. Muvua bantu bapite, magazen a bungi muule ne bintu, ndambilu mimpe ya miaba kabukabu, nzubu milenga ya dilamina bintu bia kale, miaba mimpe kumona ne tshitupa tshia buloba tshidi ku muelelu wa mâyi tshitu tshikoka ntema ya bantu misangu yonso. Kadi tuakapetamu bantu ba muoyo muimpe bavua basue kumanya malu a Nzambi. Mu kasumbu kakese ka Bantemu kavuamu muvua nangananga bena ditunga dia Arménie, dia Grèce ne bena Yuda. Kadi kuvua bantu ba matunga makuabu a bungi, ne bivua bikengela kumanya imue miakulu, kumanya kabidi ne tshiena-Turquie. Tuvua ne disanka dia bungi dia kupetangana ne bantu ba matunga mashilashilangane bavua ne nyota ya bulelela. Bavule ba kudibu mbatungunuke ne kuenzela Yehowa mudimu ne lulamatu.

Diakabi, Ruth uvua ne bua kumuka mu ditunga edi bualu kakuvua kabidi mushindu wa kupetaye mukanda wa dimuanyishila bua kutungunukaye ne kusombelamu to. Mmutungunuke ne mudimu wa ku dîba ne ku dîba mu ditunga dia Suisse. Kunyima kua bidimu bionso ebi, utshitu anu unsamina muoyo bua malu ende malenga ne bua muvuaye unkolesha mu maboko.

Ndi nya mu tshitupa tshikuabu tshia buloba

Mu 1963 kabakangitabila kabidi bua kusomba mu Turquie to. Bivua bualu bukole bua kushiyangana ne bena Kristo nanyi bamvua nansha muvuabu baluangana ne ntatu ya bungi mumone batungunuka ne kuya amu kumpala mu nyuma.  Bua kunkankamija, balela banyi bakamfutshila njila bua meme kuya mu New York bua kubuela mu mpungilu uvua wenzekamu. Kabavua banji kumanyisha kumvua ne bua kuya kuenzela kabidi mudimu to.

Kunyima kua mpungilu au bakantuma mu tshimenga tshia Lima mu ditunga dia Pérou. Tuakumbuka mu New York pamue ne muanetu wa bakaji utshivua nsongakaji umvua ne bua kuenza nende mudimu pamue e kuya buludi muaba uvuabu batutume au. Ngakalonga tshiena-Espagne ne ngakasombela mu nzubu wa bamisionere uvua lua ku mutu kua biro bia Bantemu ba Yehowa. Bivua bienza disanka bua kuyisha muaba au ne kumanyangana ne bana betu bakuabu ba balume ne ba bakaji.

Ndi nya muaba mukuabu ne ndonga muakulu mupiamupia

Kunyima, balela banyi bavua bashale mu Grèce bakatuadija kusamakana ne bukulakaje buakabatshiokesha. Kabakangambila nansha musangu umue bua kulekela mudimu wa ku dîba ne ku dîba ne kubenga kuenza bu mudi bantu bonso bua kubambuluisha to. Kadi pangakela meji bimpe ne kusambila, ngakafika ku dimona ne: mbimpe meme kuenzela mudimu eu pabuipi ne bena dîku dietu. Bana betu bavua balombola mudimu bakitaba ne kuntumabu mu Italie, balela banyi bobu kumfutshilabu njila. Bushuwa, kuvua dijinga dinene dia bambi ba lumu luimpe mu Italie.

Musangu eu kabidi mvua ne bua kulonga muakulu mupiamupia: tshiena-Italie. Bakantuma kumpala mu tshimenga tshia Foggia. Kunyima, bakalua kunshintulula, kuntumabu mu tshimenga tshia Naples, muvuabu dijinga ne bayishi ba bungi. Bakampesha tshipapu tshia Posilipo, tshimue tshia ku bitupa bilenga bia mu Naples. Tshivua tshipapu tshinene ne muvua anu mumanyishi wa Bukalenge umuepele. Mudimu eu uvua unsankisha bikole, ne Yehowa wakangambuluisha bua kutuadija kulonga Bible ne bantu ba bungi. Ndekelu wa bionso, bakenza tshisumbu tshinene tshia bena Kristo muaba au.

Ku bantu ba kumpala bangakalonga nabu Bible kuvua mamu mukuabu ne bana bende ba bakaji banayi. Mamu eu ne bana bende ba bakaji babidi batshidi anu Bantemu ba Yehowa too ne lelu. Ngakalonga kabidi Bible ne muntu mulume mukuabu ne mukajende bavua ne muana mukese wa bakaji. Buonso buabu bakalua Bantemu ba Yehowa. Mpindieu muanabu au mbamusele kudi Ntemu wa Yehowa wa lulamatu, ne badi batungunuka ne kuenzela Nzambi mudimu ne tshisumi. Pamvua ndonga Bible ne dîku dikuabu divua ne bana ba bungi, ngakakema pangakamona mudi Dîyi dia Nzambi dikale ne bukole bua bungi. Patuakabala mvese ya bungi ivua ileja ne: Nzambi katu musue bua bamutendelele ne mpingu, mamu wa dîku adi kakindila nansha bua tujikije dilonga. Wakumbusha mpingu yonso ivua mu nzubu muende.

Njiwu mu mâyi manene

Pamvua ntua mu Grèce ntua mu Italie, ngendu eyi mvua nyenza ku mazuwa a mâyi. Ngendu eyi ivua mimpe menemene. Kadi mu muvu wa luya wa mu 1971, ngakenza luendu lubi. Mvua mu mazuwa avuabu babikila ne: Heleanna, mpingana ku Italie. Patshiatshia pa mu dia matuku 28 ngondo wa muanda mukulu, kapia kakakutuka mu tshikuku tshia mu mazuwa au ne kutampakanaku. Buôwa buakakuata bonso bavua mu mazuwa. Bantu bakaji kutuadija kuteketangana, bana kuasa miadi ne bantu balume kudiabila, bela mbila bafuna. Bantu bakanyemena ku tu-matu tua kupandishangana natu tuvua eku ne eku kua mazuwa. Kadi nkoleta ya dilelema nayi pa mâyi kayivua ya bungi to, ne biamu bia dipuekesha nabi tu-matu atu pa mâyi kabiakenda bimpe. Meme tshivua ne nkoleta au to, kadi kapia paku kavua anu kenda kalunduka, nunku bua kubenga kufua bivua bikengela kudiela mu mâyi.

 Pangakadiela mu mâyi, ngakamona diakamue muntu mukaji mukuabu uvuala nkoleta muikale pabuipi nanyi. Bu muvuabi bimueneka ne: kavua mumanye kuowela, ngakamukuata ku diboko ne kumukokela kule ne mazuwa avua enda adina au. Mâyi akatuadija kututa mavuala, ne diluangana dimvua nduangana bua kushala mulelema diakantshiokesha bikole. Nkavua lufu apa muoyo apa, kadi ngakatungunuka ne kulomba Yehowa bua ampeshe dikima, biobi e kumpesha bukole. Ngakavuluka muvua mupostolo Paulo mudine mu mâyi ne mazuwa.​—Bienzedi, nshapita wa 27.

Ngakaluangana ne mavuala a mâyi munkatshi mua mêba anayi, mushale mukuate anu mukuetu au, ngowela pamvua ne bukole ne nsengelela Yehowa bua angambuluishe. Mu katupa aka, meme kumona buatu bukese busemena pabuipi. Bakatusabula, kadi mukuetu au ukavua mumane kufua. Patuakafika mu tshimenga tshia Bari, mu Italie, bakaya nanyi mu lupitadi ne kungondapabu. Ngakenzamu matuku makese, ne Bantemu ba bungi bakalua kuntangilamu, kumpeshabu bionso bimvua nabi dijinga. Dinanga dia buena-Kristo diakandejabu diakakemesha bantu batuvua nabu muaba umue mu lupitadi. *

Pangakumvua bimpe menemene, bakantuma ku Lomo. Bakandomba bua kuenzela mudimu wa diyisha muaba udi bangenda basumbishila bintu munkatshi mua tshimenga etshi, meme kuwenza ne dikuatshisha dia Yehowa bidimu bitanu. Ngakenza mudimu eu mu Italie bidimu 20, meme kufika ku dinanga benamu bikole.

Ndi mpingana muaba ungakatuadijila

Kunyima kua matuku, yaya Ariadne ne bayende kabatshivua ne mubidi muimpe to. Ngakamona ne: bu meme musombele pabuipi nabu, mvuaku mua kubambuluisha pabu bua bionso bivuabu bangenzele. Biakansama ku muoyo bikole bua kumbuka mu Italie. Kadi bana betu bavua balombola mudimu bakanganyishila bua kumbuka, ne kubangila mu muvu wa luya wa mu 1985, ntu ngenza bumpanda-njila mu Atena, mungakatuadijila mudimu wanyi wa ku dîba ne ku dîba mu 1947.

Ngakayisha mu teritware wa tshisumbu tshietu ne kulomba bana betu ba ku biro bietu ni mvuaku kabidi mua kuyisha mu tshitupa tshia bangenda-mushinga munkatshi mua tshimenga. Ngakenza mudimu eu bidimu bisatu pamue ne mukuetu mukuabu uvua pende mpanda-njila. Tuakapeta mushindu wa kuyisha kuyishilamu bantu batutu katuyi tutamba kusangana ku mabu.

Kadi padi matuku enda apita, dijinga dianyi dia kukuatshila Nzambi mudimu dîba dionso didi anu dienda dikola nansha mudi makanda anyi a mubidi enda akepela. Lelu bukonde buanyi au ukadi mufue. Yaya Ariadne uvua bu mamuanyi mundedi katshiena kabidi umona to. Buanyi meme, anyi makanda a mubidi avua mimpe mu bidimu bionso bimvua ngenza mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Kadi matuku mashale aa, ngakakuluka ku tshibandilu, meme kutshibuka diboko dia balume. Pashishe ngakadishinda ne kutshibuka tshimonu. Bobu kumpanda ne meme kushala mu bulalu matuku a bungi. Mpindieu tshiena kabidi mua kuenda mudilekelele to. Ntu ngendela ku mutshi. Bua meme kupatuka bitu bikengela anu muntu ungendesha. Kadi ntu ngenza muanyi muonso, mutekemene se: nengumvue bimpe. Mudimu undi panyi muenze wa dilongesha bantu Bible nansha mukese mmutungunuke ne kunsankisha bikole.

Pandi mvuluka bidimu bia disanka bindi muenze mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba, mutshima wanyi udi uwula tente ne dianyisha kudi Yehowa utu ulombola bantu bende bimpe dîba dionso ne ubakuatshisha. Ke tshitu kabidi tshitupa tshia bulongolodi buende tshidi pa buloba tshienza. Ebi biakampesha mushindu wa kumukuatshila mudimu muanyi muonso mu matuku anyi onso a muoyo. Dijinga didi mu mutshima wanyi ndia ne: Yehowa ankoleshe bua ntungunuke ne mudimu wende. Ndi ne disanka bua tshianyi tshikese tshindi mmuenze mu mudimu wa dilongesha bantu Bible pa buloba bujima udiye ulombola.​—Malaki 3:10.

[Mêyi adi kuinshi]

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Meme ne yaya Ariadne ne bayende Michalis, pamvua ne bua kuya ku Gilada

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Pavuabu batutume meme ne Ruth Hemmig ku Istanbul, mu Turquie

[Tshimfuanyi mu dibeji 11]

Meme mu Italie, ntuadijilu wa bidimu bia 1970

[Tshimfuanyi mu dibeji 12]

Meme ne yaya Ariadne lelu