Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malongesha malelela adi asankisha Nzambi

Malongesha malelela adi asankisha Nzambi

Malongesha malelela adi asankisha Nzambi

BUA bantu kumanyabu malongesha malelela adi asankisha Nzambi, yeye ke udi ne bua kubamanyishawu. Udi kabidi ne bua kuenza bua bantu bonso bikale ne mushindu wa kuapeta. Mmushindu kayi mukuabu wikala bantu mua kumanya tshidi Nzambi wanyisha mu malu a malongesha, a ntendelelu ne a bikadilu? Nzambi mmumanyishaku malu a nunku anyi? Bikalaye muamanyishe, mmuamanyishe mushindu kayi?

Muntu wetu udi ulala anu makumi a bidimu eu udiku mua kupetangana ne bantu bonso ne kubatuangaja ne Nzambi anyi? Tòo. Kadi mukanda udi ushalaku kashidi udi mua kutuangaja Nzambi ne bantu bonso. Nunku, kabienaku bimpe bua mamanyisha a kudi Nzambi kuikalawu mu mukanda kampanda anyi? Bible mmukanda wa kale udibu bamba ne: mmufunde ne nyuma wa Nzambi. Umue wa ku bafundi ba Bible udi wamba ne: ‘Dîyi dionso dia mu Mukanda wa Nzambi didi difume munda mua Nzambi bu mupuya wende, ne didi ne mudimu muimpe wa kuyisha bantu, ne wa kubabela, ne wa kubadimuija, ne wa kubalongesha mu buakane bua Nzambi.’ (2 Timote 3:16) Tuanji kutangila Bible pabuipi bua kumona ni udi ne malongesha malelela.

Ukadi ne bidimu bungi kayi?

Munkatshi mua mikanda minene ya bitendelelu, Bible udi munkatshi mua eyi idi ne bidimu bia bungi menemene. Bakafunda bitupa biende bia kumpala kukadi bidimu bitue ku 3 500. Bakajikija kumufunda mu 98 B.B. * Nansha muvua bantu batue ku 40 bafunde Bible munkatshi mua bidimu 1 600, malu onso avuabu bafundemu adi umvuangana. Bidi nanku bualu Muena Bible n’Nzambi.

Bible ke mukanda udibu batambe kuabanya ne kukudimuna kupita mikanda yonso. Tshidimu tshionso etshi, badi babanya Bible (mijima anyi bitupa biayi) mitue ku miliyo 60. Bakadi bakudimune Bible mujima anyi bitupa biende mu miakulu mipite pa 2 300. Pa buloba bujima mu bantu 100, bantu bapite pa 90 badi mua kubala Bible mujima anyi tshitupa tshiende mu muakulu wabu. Mukanda eu mmutshimune mikalu ya matunga, ditapuluka dia makoba ne bisamba.

Mudibu bamuenze

Wewe muikale ne Bible, mubululaku bua kumona mushindu udibu bamuenze. * Anji tangila tshikebelu. Bible ya bungi itu ne tshikebelu ku ntuadijilu tshidi tshifila mêna a mikanda yonso ne dibeji diudi mua kuyipetela. Neumone ne: Bible mmuenza ne mikanda ya bungi, mukanda wonso muikale ne dîna diawu. Mukanda wa kumpala ke Genese ne wa ndekelu m’Buakabuluibua anyi Mamanyisha. Mikanda eyi mmitapulula mu bitupa bibidi. Badi babikila mikanda 39 ya kumpala ne: Mifundu ya tshiena-Ebelu bualu bakafunda ya bungi ya kudiyi mu tshiena-Ebelu. Bakafunda mikanda 27 ya ndekelu mu tshiena-Greke ne idi yenza Mifundu ya tshiena-Greke. Bamue batu babikila bitupa bibidi ebi ne: Dipungila Dikulukulu ne Dipungila Dipiadipia.

Mikanda ya mu Bible itu ne nshapita ne mvese bua kupeta mvese uudi ukeba bipepele. Padibu bafila mvese mu tshibejibeji etshi, nomba wa kumpala udi ulonda mukanda udi uleja nshapita wa mukanda au, ne udi ulonda udi uleja mvese. Tshilejilu, “2 Timote 3:16” udi uleja mukanda muibidi wa Timote, nshapita 3, mvese wa 16. Anji teta mua kupeta mvese eu mu Bible.

Kuenaku umona ne: mushindu mulenga wa kumanya Bible nkumubala pa tshibidilu anyi? Bamue mbamone ne: mbimpe kutuadija ne kubala Mifundu ya tshiena-Greke idi ibangisha ne mukanda wa Matayo. Wewe ubala nshapita isatu too ne ku itanu ku dituku, udi mua kubala Bible mujima mu tshidimu tshimue. Kadi mmunyi muudi mua kushindika ne: biudi ubala mu Bible mbifundisha menemene ku nyuma wa Nzambi?

Mbimpe kuitaba Bible anyi?

Mukanda mufundisha ku nyuma wa Nzambi kawenaku ne bua kuikala ne mibelu idi kayiyi ishintuluka anyi? Bible udi uleja dimanya dia malu didi diumvuangana ne bantu ba bikondo bionso, ne mêyi adimu adi ambuluisha bantu lelu anu muvuawu mambuluishe bantu pavuabu baafunde. Tudi mua kumona tshilejilu mu muyuki muende lumu wa Yezu Kristo, Muntu wakatuadija Buena-Kristo. Udi mu Matayo nshapita 5 too ne ku wa 7. Muyuki eu, utubu babikila ne: Muyuki wa pa Mukuna, udi wakula bua bintu bia bungi bu mudi: mushindu wa kupeta disanka, wa kujikija bilumbu, wa kusambila ne wa kumona bintu bia ku mubidi. Bible udi utuambila mu muyuki eu ne mu bitupa biende bikuabu tshia kuenza ne tshia kubenga kuenza bua kusankisha Nzambi ne kulengeja nsombelu wetu.

Bualu bukuabu buudi mua kuitabila Bible budi ne: padiye wakula bua malu a siyanse, mukanda wa kale eu udi wamba malu malelela. Tshilejilu, tshikondo tshivua bantu ba bungi bela meji ne: buloba buvua bulandakane, Bible yeye wakakula bua ‘tshijengu tshia buloba [anyi dibulunge dia buloba].’ * (Yeshaya 40:22, NW) Bidimu bipite pa 3 000 kabidi kumpala kua muena siyanse Mukalenge Isaac Newton kumvuijaye ne: mabulunge mmalembelele mu tshibuashibuashi, Bible ukavua muleje ne: ‘Buloba ki mbukudika ku tshintu’ to. (Yobo 26:7) Tangila kabidi mushindu mulenga uvuabu bumvuije mutu mâyi a pa buloba anyunguluka kukadi bidimu bitue ku 3 000 ne: ‘Misulu yonso idi ibuela mu mâyi manene, kadi mâyi manene kaena uula tente; mu miaba yonso idi misulu ipueka, idi ipinganamu kabidi.’ (Muambi 1:7) Bushuwa, Mufuki wa diulu ne buloba ke udi kabidi mufundishe Bible.

Bujalame bua malu a kale adi Bible ulonda budi buleja ne: mmukanda mufundisha ne nyuma wa Nzambi. Malu adibu bafunde mu Bible ki mmianu ya tshianana to. Mmashindamene pa matuku masunguluke, ku bantu kampanda ne ku miaba kansanga. Tshilejilu, Luka 3:1 udi wakula bua ‘tshidimu tshia dikumi ne itanu tshia bumfumu bua Tibelio Kaisa, pakadi Ponto Pilato ngovena wa Yudaya, ne pakadi Helode mulopo wa Galela.’

Nansha muvua bafundi ba kale batamba kufunda anu malu malenga a bamfumu babu ne muvuabu batshimuna bisamba bikuabu, bafundi ba Bible bobu bavua bamba malu anu muvuawu, kabayi basokoka bilema biabu to. Tshilejilu, Mukalenge Davidi wa mu Isalele wakatonda ne: ‘Ngakenza bubi mu bualu ebu bungakenza; ngakenza bualu bupote.’ Mêyi aa mmafunda patoke mu Bible. (2 Samuele 24:10) Mose, mufundi mukuabu wa Bible wakaleja muvuaye kayi mueyemene Nzambi mulelela musangu kampanda.​—Nomba 20:12.

Bible udi kabidi ne tshikuabu tshijadiki tshia mudibu bamufunde ne nyuma wa Nzambi. Tshijadiki atshi ke dikumbana dia milayi yende ivua mifunda kale. Imue ya ku milayi eyi idi itangila Yezu Kristo. Tshilejilu, bidimu 700 kumpala kua diledibua dia Yezu, Mifundu ya tshiena-Ebelu ikavua mileje ne bujalame buonso ne: Muntu uvuabu balaye eu uvua ne bua kuledibua ‘mu Beteleheme wa mu Yudaya.’​—Matayo 2:1-6; Mika 5:2.

Tangila tshilejilu tshikuabu. Bible udi wamba mu 2 Timote 3:1-5 ne: ‘Palua matuku a ku nshikidilu, malu makole nealue. Bantu nebikale badisui, banangi ba biuma, baditumbishi, badileji, bapendi ba Nzambi, kabayi batumikila mêyi a baledi babu, kabayi ne kusakidila, kabayi ne tshijila, kabayi banangi ba bana babu, bashipi ba bipungidi, bena bunsonge, kabayi mua kudikanda, bena luonji, kabayi basue malu mimpe, nebikale batungidianganyi, bena lukuluku, buujibue ne diambu, banangi ba masanka, kabayi banangi ba Nzambi; nebikale ne tshimuenekelu tshia buimpe bua Nzambi, kadi bamane kudiula bukole buabu.’ Malu aa kaenaku aleja mudi bantu ba bungi bikale lelu anyi? Bakafunda mêyi aa mu tshidimu tshia 65 B.B., kukadi bidimu bipite pa 1 900!

Ntshinyi tshidi Bible utulongesha?

Paudi wenda ubala Bible, neumone se: mudi meji mabandile bikole. Udi wandamuna nkonko bu mudi eyi: Nzambi nnganyi? Diabolo utuku bushuwa anyi? Yezu Kristo nnganyi? Bua tshinyi makenga adiku? Ntshinyi tshitu tshitufikila patudi tufua? Mandamuna audi mua kumvua kudi bakuabu mmashilangane anu bu mudi malongesha ne bilele bia bantu badi bandamuna abu bishilangane. Kadi Bible udi uleja bulelela pa malu onso aa ne pa makuabu kabidi. Mu tshilumbu tshia bikadilu ne mu mushindu wa kuangata bantu bakuabu ne bamfumu, mibelu idi mu Bible ke idi mitambe yonso. *

Bible udi wamba tshinyi bua malu adi Nzambi mulongolole bua buloba ne bua bantu? Udi ulaya ne: ‘Tshitupa tshipi katshiyi tshianji kulepa, muntu mubi kêna wikalaku kabidi. Kadi badi ne mitshima mipuekele nebapiane buloba, mioyo yabu neyisanke mu ditalala dikumbane.’ (Musambu 37:10, 11) ‘Nzambi muine neikale ne bantu. Yeye neakupule tshinsonji tshionso ku mêsu kuabu; ne lufu kaluena luikalaku kabidi; madilu kaena ikalaku kabidi, nansha muadi, nansha kanyinganyinga kabidi; malu a kumudilu akumuka.’ (Buakabuluibua 21:3, 4) ‘Bantu bakane nebapiane buloba, nebashikamemu tshiendelele.’​—Musambu 37:29.

Bible udi wamba kabidi ne: mvita, dishipangana, tshikisu ne malu mabi nebijimine mu katupa kîpi emu. Masama, bukulakaje ne lufu kabiakuikalaku kabidi. Bantu nebasombe mu mparadizu pa buloba. Bushuwa, edi nditekemena dilenga be! Mmunyipu mudi malu onso aa aleja kabidi mudi Nzambi munange bantu!

Newenze tshinyi?

Bible ntshintu tshilenga tshidi Mufuki wetu mutupeshe. Ntshinyi tshiudi mua kuenza ne mukanda eu? Muntu kampanda uvua mukolele mu tshitendelelu tshia bena Hindu uvua wela meji ne: bua mamanyisha a kudi Nzambi kuambuluishawu bantu bonso, adi ne bua kuikala mafunda ku ntuadijilu kua mianda ya bantu. Pakamanyaye ne: bimue bitupa bia mu Bible mbia kale menemene kupita mikanda ya kale ya bena Hindu (Veda), wakangata dipangadika dia kubala Bible ne kulonga malu adimu. * Mu États-Unis, mulongeshi mukuabu wa mu iniversite wakalua pende kumona mushinga wa kubala mukanda udibu babanye bikole eu, kumpala kua kufilaye lungenyi luende pa mukanda eu.

Kubala Bible ne kutumikila malu adiye ulongesha nekukupeteshe masanka a bungi. Bible udi wamba ne: ‘Disanka didi kudi muntu udi ne disanka diende mu mikenji ya Yehowa, ne mu mikenji yende mudiye welangana meji munya ne butuku. Yeye udi bu mutshi wakukunabu kukala kua misulu ya mâyi, udi ukuama mamuma awu mu tshidimu tshiawu; dibeji diawu kadiena difubidila. Malu onso adiye wenza adi atuta diakalengele.’ * (Musambu 1:1-3) Kubala Bible ne kuelangana meji pa malu adiye wamba nekukupeteshe masanka bualu neukumbaje majinga ebe a mu nyuma. (Matayo 5:3) Bible neakuleje mushindu wa kuikala ne nsombelu mulenga ne wa kupita bimpe ne ntatu. Eyowa, “kulonda [kua mikenji idi mu Bible] nkupeta diakalenga.” (Musambu 19:11, MMV) Kueyemena malu adi Nzambi mulaye nekukupeteshe masanka mpindieu ne ditekemena dilenga bua matuku atshilualua.

Bible udi utubela ne: ‘Bu bana balela katataka, nujinge mabele a meji adi kaayi ne kudinga.’ (1 Petelo 2:2) Muana utu ushala ne muoyo bualu badi bamupesha biakudia ne utu udila bua bamukumbajile dijinga adi. Bia muomumue, bua tuetu petu kupeta muoyo tudi ne bua kupeta dimanya dia Nzambi. Nunku, ‘ujinge’ bikole Dîyi diende. Bible mmukanda udi ne malongesha malelela a kudi Nzambi. Udifundile tshipatshila tshia kulonga Bible pa tshibidilu. Bantemu ba Yehowa ba muaba uudi nebikale ne disanka dia kukuambuluisha bua kulonga. Tudi tukulomba ne disanka dionso bua ubakebe. Anyi udi mua kufundila bafundi ba tshibejibeji etshi.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 5 B.B. udi umvuija “bikondo bietu ebi.” K.B.B. udi umvuija “kumpala kua bikondo bietu ebi.”

^ tshik. 8 Bantemu ba Yehowa nebikale ne disanka dia kukupesha Bible biwikala kuyi nende.

^ tshik. 13 Muaku wa ku ntuadijilu udibu bakudimune ne: ‘tshijengu’ mu Yeshaya 40:22 udi kabidi mua kumvuija ‘dibulunge.’ Bible mikuabu idi yakula bua “dibulunge dia buloba” (Douay Version) ne “buloba buvungamane.”​—Moffatt.

^ tshik. 19 Malu aa adi mu mukanda wa Dimanya didi difikisha ku muoyo wa kashidi, mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

^ tshik. 23 Batu bamba ne: misambu ya kale menemene ya mu Veda ivua mienza kukadi bidimu bitue ku 3 000 ne bavua bayimanyishangana anu mukana. Saratkumar udi wamba mu mukanda wende ne: “Bakalua kufunda Veda anu mu bidimu bia 1300 B.B.”​—A History of India.

^ tshik. 24 Yehowa ke dîna dia Nzambi wa mu Bible. Udi mua kudipeta mu Bible ya bungi mu Musambu wa 83:18.

[Tshimfuanyi mu dibeji 7]

‘Ujinge’ bikole Dîyi dia Nzambi. Ikala ne tshibidilu tshia kulonga Bible

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 5]

NASA photo