Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Ba-Menonite badi bakeba bulelela bua mu Bible

Ba-Menonite badi bakeba bulelela bua mu Bible

Ba-Menonite badi bakeba bulelela bua mu Bible

MU DINDA dia dituku dikuabu dia mu Kasuabanga 2000 mu ditunga dia Bolivie, bamue bamisionere Bantemu ba Yehowa bakatangidila pa dididishi dia nzubu wabu mukese ne kumonabu kasumbu ka bantu balume ne bakaji bikale ne mvuadilu wa bantu bapuekele bimane ku tshiibi tshia lupangu luabu, bikale mu disumpakana. Pakakangula bamisionere tshiibi, tshia kumpala tshiakamba bantu abu ntshia se: “Tudi basue kumanya bulelela bua mu Bible.” Bavua ba-Menonite. Bantu balume bavua baluate mipanu ya mampinda, ne bantu bakaji baluate bilamba bia kulamba nabi bifike ne bavua bakula munga muakulu wa bena Allemagne. Bivua bimueneka ne: bavua ne buôwa. Bavua bakenzakana bua kumona ni kuvua bantu bavua babalonde munyima. Kadi nansha pavuabu bajinga kubuela mu nzubu, umue wa ku bansonga wakamba ne: “Ndi musue kumanya bantu batu batela dîna dia Nzambi.”

Benyi abu bakatukijaku mioyo pakabapeshabu bia kutalaja nabi pa muminu mu nzubu amu. Bavua bumbukile muaba mule, mu musoko uvuabu basombele bua kudima. Kuine aku, bavua babatumina tshibejibeji tshia Tshibumba tshia Nsentedi ku poste kukavua bidimu bisambombo. Bakebeja ne: “Tudi babale ne: nekuikale mparadizu pa buloba. Mbulelela anyi?” Bantemu bakabaleja diandamuna mu Bible. (Yeshaya 11:9; Luka 23:43; 2 Petelo 3:7, 13; Buakabuluibua 21:3, 4) Tshidime umue wakambila bakuabu ne: “Nuakumona anyi? Si mbulelela. Nekuikale mparadizu pa buloba.” Bakuabu bakatungunuka bamba ne: “Ndi mmona ne: tudi bapete bulelela.”

Kadi ba-Menonite mbanganyi? Mmalu kayi atubu bitabuja? Bua kuandamuna nkonko eyi, tudi ne bua kupingana mu bidimu bia 1500.

Ba-Menonite mbanganyi?

Mu bidimu bia 1500, pakabangabu kukudimuna Bible ne kumupatula mu miakulu ivua bantu bonso bakula ku Mputu, biakenza ne: bantu badifile tshiakabidi mu dilonga dia Bible. Martin Luther ne bantu bakuabu bakabenga malongesha mavule a Ekeleziya Katolike. Kadi, ekeleziya ya bena Mishonyi itshivuabu bafuma ku dienza yakalama bilele bia bungi bivua kabiyi bia mu Bible. Tshilejilu, bavule bavua bela meji ne: bavua ne bua kutambuisha muana wa katoto yonso bua kumubueja mu ekeleziya. Kadi, bamue bantu bavua bakeba bulelela bua mu Bible bakajingulula ne: muntu udi ubuela mu tshisumbu tshia bena Kristo anu padiye wangata dipangadika dishindamene pa dimanya kumpala kua kutambuishibua. (Matayo 28:19, 20) Bambi ba lukunukunu bavua bitabe dilongesha edi bakatuadija kuenza ngendu mu bimenga ne mu misoko benda balongesha Bible ne batambuisha bantu bakole. Nunku, bavua bababikila ne: ba-Anabatiste, mbuena kuamba ne: “batambuishanganyi tshiakabidi.”

Muntu mukuabu wakaya kukeba bulelela kudi ba-Anabatiste uvua Menno Simonsz, nsaserdose muena Katolike wa mu musoko wa Witmarsum mu tshitupa tshia ku mutu kua Pays-Bas. Mu 1536 wakakosa malanda onso ne ekeleziya ne bakatuadija kumukeba bua kumukuata. Mu 1542 Mukalenge Charles V wa Ampire Munsantu wa bena Lomo wakalaya bua kupesha muntu wakuata Menno florin 100 (makuta a mu Pays-Bas). Nansha nanku, Menno wakakungija bamue ba-Anabatiste mu bisumbu. Mu matuku makese bakamubikila yeye ne bayidi bende ne: ba-Menonite.

Ba-Menonite ba lelu

Mu bungi bua matuku, bua muvuabu babakengesha, ba-Menonite binunu bakanyema kumbukabu ku Mputu wa ku ouest kuyabu mu Amerike wa kulu. Kuine aku bakapeta mpunga wa kutungunuka ne dikeba diabu dia bulelela ne dimanyisha mukenji wabu kudi bantu bakuabu. Kadi lukunukunu lukole lua bankambua babu bua dilonga dia Bible dia munanunanu ne bua diyisha dia patoke lukavua lutambe kujimina. Ba bungi bavua bitaba amue malongesha adi kaayi a mu Bible, bu mudi dia Busatu Bunsantu, dibenga kufua dia anyima wa muntu ne inferno wa kapia. (Muambi 9:5; Yehezekele 18:4; Mâko 12:29) Lelu eu, mudimu wa bamisionere ba ba-Menonite utu nangananga wa kuondapa bantu ne manga ne kubambuluisha mu ntatu ya mu nsombelu pamutu pa kuyisha evanjeliyo.

Batu bela meji ne: kudi mpindieu ba-Menonite bu 1 300 000 basombele mu matunga 65. Pabi ba-Menonite ba lelu batu badiabila bamba ne: kabena mu buobumue, amu bu muakadiabila Menno Simonsz kukadi bidimu nkama. Mu Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima, ngenyi mishilangane pa tshilumbu tshia mvita ya bena panu yakababuluja bikole. Mu Amerike wa kulu bavule bakabenga mudimu wa busalayi bua kulonda tshidi Bible wamba. Kadi mukanda mukuabu udi wamba ne: “Mu 1914 dibenga busalayi divua dimanyike bu bualu buvua ekeleziya ya ba-Menonite ilonda anu kale ku Mputu wa ku ouest.” (An Introduction to Mennonite History) Matuku etu aa, bimue bisumbu bia ba-Menonite mbianyishe ngenzelu ya buena lelu mu mushindu munene anyi mukese. Bakuabu batu bakanga bilamba biabu ne tundobu tutubu bapayika mu tulatalata anyi majita a buanda pamutu pa mbote ne batu bitaba ne: bantu balume kabena ne tshia kubeya miedi nansha.

Mu bimue bisumbu bia ba-Menonite mbadisuike bua kutapuluka ne malu a panu a lelu, batu baya kudisombela yabu miaba idi mbulamatadi ibitabila ne kayiyi ibuelakana mu malu abu. Tshilejilu mu Bolivie, ba-Menonite bu 38 000 mbasombe baditole imue miaba mu tusumbu tua bungi, kasumbu ne kasumbu kikale ne yaku mikenji ya bikadilu. Tumue tusumbu tutu tukandika mashinyi anyi ntukutuku, tuanyisha anu tubalu ne matempu makoka kudi tubalu. Tukuabu tutu tukandika bisanji bia bindidimbi ne bia mêyi ne mijiki kabidi. Tunga kabidi tutu tukandika mene kulonga muakulu wa ditunga didibu. Umue wa kudibu wakamba ne: “Bambi kabena bitaba bua tulonge tshiena-Espagne bua bikala amu batulame ku bukokeshi buabu.” Ba bungi batu badiumvua ne: badi babakengesha ne batu ne buôwa bua kuipatshibua munkatshi mua bakuabu: muanda udi bualu bubi menemene bua muntu utu kayi muanji kusomba ne bantu badi kabayi ba-Menonite.

Muvua lutete lua bulelela lukunyibue

Johann uvua Menonite ne tshidime uvua mu nsombelu utudi batele kulu eku pakapetaye tshibejibeji tshia Tshibumba tshia Nsentedi kua muena mutumba. Dîku dia Johann divua dimuangale diumbuke mu Canada diye mu Mexique ne pashishe mu Bolivie. Kadi Johann uvua ujinga misangu yonso kupeta diambuluisha mu dikeba diende dia bulelela bua mu Bible. Wakasomba tshibejibeji atshi.

Kunyima, pavuaye muye mu tshimenga bua kusumbisha bia pa madimi, Johann wakaya kudi Ntemu mukuabu uvua ufila Tshibumba tshia Nsentedi mu tshisalu. Ntemu au kumulejaye misionere uvua wakula tshiena-Allemagne, matuku makese pashishe kubangabu kutumina Johann Tshibumba tshia Nsentedi mu tshiena-Allemagne. Bavua balonga tshibejibeji tshionso ne ntema ne bavua batshipeshangana mu dîku ne dîku too ne pavuatshi tshinyanguka. Imue misangu mêku avua adisangisha ne alonga Tshibumba tshia Nsentedi too ne mundankulu, abala ne mvese ivuabu bafilemu. Johann wakalua kutuishibua ne: Bantemu ba Yehowa ke badi ne bua kuikala bantu badi benza disua dia Nzambi mu buobumue pa buloba bujima. Kumpala kua Johann kufuaye wakambila mukajende ne bana bende ne: “Nudi ne bua kubala Tshibumba tshia Nsentedi misangu yonso. Netshinuambuluishe bua kumvua Bible.”

Bamue bena dîku dia Johann bakatuadija kuambila bena mutumba nabu malu avuabu balonga mu Bible. Bavua bamba ne: “Buloba kabuakubutudibua to. Kadi Nzambi neabuenze mparadizu. Ne Nzambi kêna ukengesha bantu mu inferno to.” Matuku makese bambi ba ekeleziya bakumvua manunganyi bua mayuki au, ne bakafunyina bena dîku dia Johann bua kubipata bu bobu kabayi balekele kuyisha. Kunyima, pavuabu bayikila mu dîku bua muvua bakulu ba ba-Menonite babatatshisha, nsonga mukuabu wakamba tshivua ku muoyo kuende. Wakamba ne: “Tshiena mumanye bua tshinyi tudi tudiabila bua bakulu ba ekeleziya wetu. Buonso buetu tudi bamanye tshitendelelu tshilelela, ne katuena benze bualu nansha bumue bua bualu buatshi to.” Mêyi aa akalenga mutshima wa tatuende wa nsongalume au. Mutantshi mukese, bantu dikumi ba mu dîku adi bakasa luendu lua mu musokoko bua kuya kukeba Bantemu ba Yehowa, kufikabu ku nzubu wa bamisionere bu mutudi balonde ku ntuadijilu eku.

Dituku diakalonda, bamisionere bakaya kukumbula balunda babu bapiabapia muaba uvuabu. Mashinyi a bamisionere avua anu nkayawu mu njila. Bavua benda bapita bitekete bitekete matempu makoka kudi tubalu, batangilangana ne bena muaba au bavua bakemangana. Mutantshi mukese eu, bakasomba ku mesa ne ba-Menonite dikumi bavua baleja mpala ya mêku abidi.

Dituku adi, biakangata mêba anayi bua kulonga nshapita 1 wa mukanda wa Dimanya didi difikisha ku muoyo wa kashidi. * Bua tshikoso tshionso, babidime abu bavua bakebe mvese mikuabu ya mu Bible ne bavua bajinga kumanya ni bavua bayumvua bimpe. Kunyima kua lukonko luonso kuvua kuanji kupita minite mikese pavua babidime aba bayikila mu muakulu mukuabu wa bena Allemagne bua kumvuanganabu kumpala kua umue wa kudibu kuandamuna mu dîna diabu bonso mu tshiena-Espagne. Dituku adi divua dituku dia pa buadi, kadi lutatu luvua lubindile. Bakavua pa kutetshibua amu bu muakatetshibua Menno Simonsz pakatuadijaye kukeba bulelela bua mu Bible kukadi bidimu bu 500.

Badi batetshibua bua bulelela

Matuku makese kunyima, bakulu ba ekeleziya bakalua mu dîku dia Johann bafunyina bavua bayikila ne Bantemu ne: “Tuvua bumvue ne: Bantemu ba Yehowa bavua balue kunutangila. Nudi ne bua kubakandika bua kabapinganyi to, ne filayi mikanda yabu bua tuyoshe tshianana tudi tunuipata.” Divua diteta dinene kudibu bualu bavua balonge Bible ne Bantemu anu musangu umue.

Tatu wa dîku umue wakandamuna ne: “Katuena mua kuenza tshinudi nuamba atshi to. Bantu abu bavua balue kutulongesha Bible.” Ntshinyi tshiakenza bakulu? Bakabipata bualu bavua balonga Bible! Bushuwa tshivua muanda uvua uleja muoyo mubi menemene. Ditempu dia tshiapu tshia fromaje tshia mu kamusoko aku diakapita ku nzubu umue nanshadi kuambula mabele, kupangishabi bena dîku edi mushindu wabu umuepele uvuabu bapetela dikuta. Bakumbusha tatu wa dîku dikuabu ku mudimu. Bakabengela munga bua kusumbaye bintu mu magazen a bena mu kamusoko aku, ne bakipata muanende wa bakaji wa mvula dikumi mu kalasa. Bena mutumba bakanyungulula nzubu umue bua kunyenga mukaji wa nsonga mukuabu, bamba ne: mukaji kêna mua kusomba ne mulume muipata to. Nansha muvua bionso ebi bibenzekele, bena mu mêku bavua balonga Bible abu kabakalekela kukeba bulelela to.

Bamisionere bakatungunuka ne kuya ku mashinyi abu bua kulonga nabu Bible ku lumingu luonso. Bushuwa, dilonga adi divua dikankamija mêku au! Bamue bena mu mêku au bavua benza ngendu mêba abidi pa kabalu ne mu ditempu bua kulua mu dilonga adi. Biakajula tshintekenteke pakambilabu misionere umue bua kusambilaye bua musangu wa kumpala. Mu bisumbu abi bia ba-Menonite kabavua basambila ne dîyi dikole nansha, nunku kabavua banji kumvua katshia muntu ubasambidila to. Bantu abu bavua ne binsonji mu mêsu. Ne udiku mua kuela meji muvua mioyo yabu kulu kulu pakalua bamisionere ne tshisanji tshia kasete anyi? Bavua bakandike mu tshisumbu atshi bua kumvua mijiki. Misambu ya Bukalenge milenga mimana kukuata yakabasankisha bikole, nunku bakapangadija bua kuikalabu bimba misambu ya Bukalenge kunyima kua dilonga dionso! Nansha nanku, kutshivua anu lukonko elu: Mmunyi muadiambuluishabu mu nsombelu wabu eu mupiamupia?

Badi bapeta bantu badi babanange

Bu muvuabu bababenge kudi bantu bonso ba mu kamusoko aku, bena mu mêku au bakatuadija kudienzela yabu fromaje. Bamisionere bakabambuluisha bua kupetabu basumbi. Ntemu wa kale wa ku Amerike wa kulu uvua mukolele mu tshisumbu tshikuabu tshia ba-Menonite tshia mu Amerike wa kuinshi wakumvua bakula bua lutatu lua mêku au. Uvua ne dijinga dia pa buadi dia kubambuluisha. Mu lumingu lumue, wakaya ne ndeke mu Bolivie bua kubatangila. Wakabakankamija bikole mu nyuma ne kubambuluishaye bua kusumbabu kambela bua kumonabu mua kuikala baya mu bisangilu ku Nzubu wa Bukalenge ne kabidi bambula bia pa madimi abu baya nabi mu tshisalu.

Muena mu dîku umue udi uvuluka ne: “Bivua lutatu pakatuipatabu mu tshisumbu tshia ba-Meno. Tuvua tuenza luendu batangile ku Nzubu wa Bukalenge bikale ne mpala ya dibungama, kadi tuvua tupingana ne disanka.” Bushuwa, Bantemu ba muaba au kabakabalekela mu lutatu alu, kadi bakabambuluisha. Bamue bakalonga tshiena-Allemagne, ne Bantemu bakese bavua bakula tshiena-Allemagne bakalua mu Bolivie bumbukila ku Mputu bua kufila dikuatshisha dia kulombola bisangilu bia bena Kristo mu muakulu au. Matuku makese, bantu 14 ba munkatshi mua ba-Menonite bakatuadija kuyisha bakuabu lumu luimpe lua Bukalenge.

Mu dia 12 Kasuamansense 2001, tshidimu tshijima katshiyi tshianji kukumbana katshia ku dikumbula dia ku nzubu wa bamisionere, bantu 11 ba ku ba-Anabatiste abu ba kale bakatambula tshiakabidi, musangu eu bu tshimanyinu tshia didilambula diabu kudi Yehowa. Kubangila apu, bakuabu mbatambule kabidi. Umue wa kudibu wakamba pashishe ne: “Katshia tualonga bulelela bua mu Bible, tudi tudiumvua bu bapika badibu bapeshe budikadidi.” Mukuabu wakamba ne: “Ba-Menonite bavule batu badiabakena ne: dinanga kaditu munkatshi muabu to. Kadi Bantemu ba Yehowa batu batabalelangana. Ndi ndiumvua bimpe munkatshi muabu.” Biwikala ukeba kumvua bulelela bua mu Bible bimpe, udi pebe mua kupeta ntatu. Kadi biwakeba diambuluisha dia Yehowa ne kuleja ditabuja ne muoyo mukole bu muakenza mêku au, neuye pebe kumpala ne neupete disanka.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 17 Mupatula kudi Bantemu ba Yehowa

[Tshimfuanyi mu dibeji 25]

Badi basanka bua mudibu bapete mikanda ya malu a Bible mu tshiena-Allemagne

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Nansha muvua mijiki mikandika kuonso eku, mpindieu badi bimba musangu wonso udibu bajikija kulonga Bible