Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Baledi, ntshinyi tshinudi nujingila bana benu mu matuku atshilualua?

Baledi, ntshinyi tshinudi nujingila bana benu mu matuku atshilualua?

Baledi, ntshinyi tshinudi nujingila bana benu mu matuku atshilualua?

‘Bansongalume ne bansongakaji kabidi batumbishe dîna dia Yehowa.’​—MUSAMBU 148:12, 13.

1. Mmalu kayi atu baledi baditatshishila bua bana babu?

 MBALEDI kayi badi kabayi baditatshisha bua tshikala bana babu mu matuku atshilualua? Kubangila anu padi muana uledibua peshi mene kumpala kua kuledibuaye, baledi badi batuadija kuditatshisha bua diakalenga diende. Neikale ne makanda a mubidi anyi? Neakole bilenga anyi? Padi muana wenda ukola, kutu malu makuabu adibu baditatshishila. Pa tshibidilu, baledi batu bajingila muanabu anu malu adi matambe buimpe.​—1 Samuele 1:11, 27, 28; Musambu 127:3-5.

2. Bua tshinyi baledi bavule lelu badi bajinga ne muoyo mujima bua bana babu kupetabu nsombelu mulenga padibu bakola?

2 Kadi lelu mbikole bua baledi kupetelabu bana anu bintu bidi bitambe buimpe. Baledi ba bungi mbapitshile mu ntatu mikole bu mudi ya mvita, ndululu ya bena tshididi, ntatu bua kupeta mfranga, mbapitshile mu ntatu mikuabu ne malu bidi bibashiye ne mputa ku muoyo. Pa tshibidilu, baledi batu bajinga ne muoyo mujima bua bana babu kabapitshidi mu malu a muomumue aa to. Mu matunga mabanji, baledi badi mua kumona bana ba balunda anyi balela babu bikale ne midimu mimpe ne nsombelu umueneka mulenga. Nunku badi badimona balombibue bua kuenza muabu muonso bua se: padi babu bana bakola bapeteku pabu nsombelu muimpe ne mushindame.​—Muambi 3:13.

Sungulayi nsombelu udi muimpe

3. Mbualu kayi budi bena Kristo basungule bua kuenza?

3 Bu mudi bena Kristo bikale bayidi ba Yezu Kristo, mbasungule bua kulambula Yehowa mioyo yabu. Mbatumikile mêyi a Yezu a se: ‘Biasua muntu kundonda, adipidie, atuale mutshi wende [wa makenga] ku dituku ku dituku, andonde.’ (Luka 9:23; 14:27) Bushuwa, nsombelu wa muena Kristo udi ulomba dilekela amue malu adi asankisha. Nansha nanku, ki nnsombelu wa bupele ne makenga to. Kadi nnsombelu muimpe udi usankisha, bualu udi ulomba bua kufila, anu muakamba Yezu ne: ‘kupa kudi kutamba kuangata kusankisha muntu.’​—Bienzedi 20:35.

4. Ntshinyi tshivua Yezu muambile bayidi bende bua kukeba?

4 Bantu ba mu matuku a Yezu bavua mu ntatu mikole menemene. Pa kumbusha dikeba mushindu wa kudia ne wa kuvuala, bavua ku bukokeshi bubi bua tshikisu bua bena Lomo ne kuvua majitu avua bitendelelu bia tshidingishilu bia mu tshikondo atshi bibambuishe. (Matayo 23:2-4) Nansha nanku, bantu ba bungi bakumvua bualu bua Yezu bakalekela abu malu ne midimu yabu mene, ne bakalua bayidi bende. (Matayo 4:18-22; 9:9; Kolosai 4:14) Bayidi abu bavuaku baditeka mu njiwu ne banyanga matuku abu atshivua alua anyi? Tangila mêyi a Yezu aa: ‘Muntu yonso wakashiya nzubu yende, anyi bana babu balume anyi bana babu bakaji, anyi tatuende, anyi baba wende, anyi bana bende, anyi madimi ende, bualu bua dîna dianyi yeye neapete masanka misangu lukama matambe a diambedi, neapiane muoyo wa tshiendelele kabidi.’ (Matayo 19:29) Yezu wakajadikila bayidi bende ne: Tatu wende wa mu diulu uvua mumanye majinga abu. Ke bualu kayi wakabambila ne: ‘Kadi diambedi kebayi bukalenge buende ne buakane buende, nunku nebanupe bintu ebi bionso.’​—Matayo 6:31-33.

5. Ntshinyi tshidi bamue baledi bumvua bua bualu budi Yezu ujadika ne: Nzambi nealame basadidi bende?

5 Lelu malu ki mmashilangane muvuawu kale. Yehowa mmumanye majinga etu, ne aba badi bateka malu a Bukalenge muaba wa kumpala, nangananga aba badi benza mudimu wa ku dîba ne ku dîba, mbajadike bia muomumue ne: Nzambi neabalame. (Malaki 3:6, 16; 1 Petelo 5:7) Kadi bamue baledi badi belakana mu bualu ebu. Ku lumue luseke, mbasue kumona bana baya kumpala mu mudimu wa Yehowa, pamuapa bafika too ne ku dienza mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Ku lunga luseke, lelu padibu bamona mudibi bikole bua kupeta mfranga anyi mudimu, badi bamona ne: mbimpe bua bana badianjile kulonga tulasa tuimpe bua kupetabu mamanya adi akengedibua bua kuenza mudimu muimpe anyi bua kupeta tshintu kampanda tshia kudiambuluisha natshi padibi bikengedibua. Bua baledi ba mushindu eu, tulasa tuimpe mmumue ne: kutuma bana mu tulasa tubandile.

Dilongololayi bua matuku atshilualua

6. Mmu ngumvuilu kayi mutudi bangate tshibikidilu “tulasa tubandile” mu tshiena-bualu etshi?

6 Tulasa ntushilangane ku ditunga ne ditunga. Tshilejilu, mu République démocratique du Congo, mu tulasa tua mbulamatadi batu balongesha malongesha a nshindamenu bidimu 12. Pashishe, balongi badi mua kujinga bua kubuela mu iniversite anyi mu tshilongelu tshibandile bua kuenza bidimu bisatu anyi bipite apu, bidi bifikisha ku dilonga bidimu bikuabu bua kulua bu mudi munganga, nzuji, enjenyere, anu nanku. Malonga a mu iniversite a nunku ke atudi tubikila mu tshiena-bualu etshi ne: “tulasa tubandile.” Ku lukuabu luseke, kudi tulasa tua midimu ya biamu ne mikuabu ya bianza, mudibu balongesha bidimu bikese, ne ku ndekelu mulongi udi upeta mukanda wa tshijadikilu anyi mukanda wa njikijilu bua mudimu udiye mulonge.

7. Mmutoyi kayi utubu bela balongi ba mu tulasa tua bikadilu?

7 Lelu bidi bienda bimueneka ne: tulasa tua bikadilu tudi ne tshipatshila tshia kulongolola balongi badimu bua kubuela mu tulasa tubandile. Bua kukumbaja tshipatshila etshi, tulasa tua bikadilu tua bungi tudi tushindamena pa malongesha adi ambuluisha balongi bua kupeta mpuen ya bungi ku mateta adibu bela bua kubuela mu iniversite, pamutu pa kushindamena pa malongesha ikala mua kuambuluisha balongi bua kupeta mudimu. Lelu batu bela balongi ba mu tulasa tua bikadilu mutoyi wa bungi kudi balongeshi babu, bafidi ba mibelu ne balongi nabu bua tshipatshila tshiabu tshikale tshia kubuela mu iniversite mitambe buimpe, muikalabu mua kupeta mikanda ya njikijilu idi mua kubunzuluila njila wa kupeta midimu ya mafutu mimpe.

8. Mmapangadika kayi adi baledi bena Kristo batata nawu?

8 Kadi ntshinyi tshidi baledi bena Kristo ne bua kuenza? Bushuwa, mbasue bua bana babu bakuate mu kalasa ne bapete mamanya abakuatshisha mu matuku atshilualua. (Nsumuinu 22:29) Kadi badiku ne bua kulekela patupu bana babu badina mu lungenyi lua ditembangana bua kupeta bintu bia bungi ne kulua bampeta anyi? Mbipatshila bia mushindu kayi bidibu bakankamija bana bua kuikalabu nabi, ni mmu mêyi peshi mu tshilejilu tshiabu bobu bine? Bamue baledi batu bakuata mudimu mukole ne balama mfranga bua pakumbana dîba bamone mua kutuma bana babu mu iniversite anyi mu bilongelu bibandile. Bakuabu batu bitaba bua kubuela mabanza bua kukumbaja bualu ebu. Kadi mushinga wa dipangadika edi kawena mua kubadibua anu mu mfranga idibu batula to. Mmushinga kayi udi tulasa tubandile tutudisha lelu?​—Luka 14:28-33.

Mushinga wa dilonga tulasa tubandile

9. Ntshinyi tshitudi mua kuamba bua mushinga wa tulasa tubandile lelu?

9 Patudi tuela meji bua mushinga, tutu misangu mivule tutuma meji etu ku mfranga idi ituka. Mu amue matunga, mbulamatadi ke utu wambula bujitu bua tulasa tubandile ne balongi badi bakuata kabatu bafuta nansha. Kadi miaba mivule, mfranga idi tulasa tubandile tutudisha idi ya bungi ne idi anu yenda ivula bikole. Badi bamba mu tshimue tshiena-bualu tshia mu tshinga tshikandakanda ne: “Pa tshibidilu bavua bangata tulasa tubandile bu tshintu tshidi tshipetesha mpunga ya kuenza malu a bungi. Mpindieu tulasa tubandile tudi tujadika mudiku dishilangana dinene pankatshi pa bampeta ne badi kabayi ne biuma bia bungi.” (New York Times) Mu mêyi makuabu, tulasa tubandile tuimpe tudi tuenda tushala anu bua bampeta ne bantu banene, badi balongeshishamu bana babu bua balue pabu bampeta ne bantu banene panu. Tshipatshila tshia mushindu eu ke tshidi baledi bena Kristo ne bua kutekela bana babu kumpala anyi?​—Filipoi 3:7, 8; Yakobo 4:4.

10. Ndiumvuangana kayi didi pankatshi pa tulasa tubandile ne dilubuluja malu a bukua-panu ebu?

10 Nansha miaba idibu kabayi bafuta mfranga mu tulasa tubandile, kudi mua kuikala amue malu adi kaayi mimpe to. Tshilejilu, tshikandakanda tshikuabu tshidi tshiamba ne: mu dimue ditunga dia mu Asia wa pankatshi pa sud ne est, mbulamatadi mmuenze “tulasa tudi tutuma ku bukole balongi batambe buimpe kumpala.” (The Wall Street Journal) “Kumpala” kudi kumvuija kutuma balongi aba mu bilongelu bitambe buimpe bu mudi iniversite wa Oxford ne wa Cambridge mu Angleterre, mu iniversite minene miende lumu ya mu États-Unis, ne mikuabu kabidi. Bua tshinyi mbulamatadi eu udi ufila malongesha a mushindu eu adi kaayi mapepele? Luapolo kampanda ludi luamba ne: “Mbua kukolesha lupetu lua ditunga.” Balongi badi mua kuikala bushuwa kabayi bafuta mfranga to, kadi mushinga udibu bafuta ndidifila bua kulubuluja malu a bukua-panu ebu. Nansha mudi bantu pa buloba bujima batamba kukeba nsombelu wa nunku, nsombelu eu ke udi baledi bena Kristo bajingila bana babu anyi?​—Yone 15:19; 1 Yone 2:15-17.

11. Luapolo idi ileja tshinyi bua dikuatshika dia maluvu ne tshiendenda tshia masandi munkatshi mua balongi ba mu iniversite?

11 Pashishe kudi tshilumbu tshia nyunguluilu. Nzubu ya disombela ya mu iniversite ne bilongelu bibandile mmimanyike bua bilele bibi bu mudi dinua dia diamba ne dikuatshika dia maluvu, tshiendenda tshia masandi, dibila, dikengesha balongi bapiabapia ne malu makuabu mavule a muomumue. Tuakule bua dikuatshika dia maluvu. Bua dinua maluvu mapite bungi ne tshipatshila anu tshia kukuatshika, tshinga tshikandakanda tshidi tshiamba ne: “[Balongi ba mu iniversite mu États-Unis] batue ku 44 pa lukama batu banua maluvu mapite bungi musangu nansha umue panyima pa mbingu ibidi.” (New Scientist) Bualu bua muomumue mbutangalake kabidi mu bansonga ba mu Australie, mu Grande-Bretagne, mu Russie ne miaba mikuabu. Bua tshiendenda tshia masandi, lelu muyuki udi mukana mua balongi ngua “dilalaku butuku bumue patupu,” udi, bilondeshile luapolo lua tshikandakanda tshia Newsweek, “umvuija diangatangana musangu umue, didi dibangila ku dituangana mishiku too ne ku dienda masandi, pankatshi pa bantu badi bamanyangane kadi kabayi mene ne meji a kuyukidishangana panyima apu to.” Malu adibu bakonkonone adi aleja ne: balongi pankatshi pa 60 ne 80 pa lukama batu ne tshilele etshi. Mukebuludi mukuabu udi wamba ne: “Wewe muikale mulongi wetu wa bushuwa eu mu tshilongelu tshibandile, udi ne bua kuenza bualu ebu.”​—1 Kolinto 5:11; 6:9, 10.

12. Mmalu kayi adi alubakaja balongi ba mu tshilongelu tshibandile?

12 Pa kumbusha nyunguluilu mubi, kudi kabidi dilubakana didi difumina ku midimu ya mu kalasa ne mateta. Pa tshibidilu, balongi badi ne bua kulonga ne kuenza midimu ya mu kalasa bua kukuata ku mateta. Bamue badi kabidi mua kujinga bua kuenza mudimu wa mêba makese eku bikale baya mu kalasa. Bionso ebi bidi bibangata dîba dia bungi ne makanda. Kadi nekushale tshinyi bua midimu ya mu nyuma? Padi dilubakana divula, mmalu kayi alekelabu? Malu a Bukalenge neikale anu pa muaba wa kumpala anyi, peshi nebaateke ku luseke? (Matayo 6:33) Bible udi ubela bena Kristo ne: ‘Nudimuke bienu bu munudi nuenda; kanuendi bu badi kabayi ne meji, kadi nuende bu bena meji; nudisumbile tshikondo patshiditshiku tshia kuenzamu malu mimpe, bualu bua matuku adi mabi.’ (Efeso 5:15, 16) Kabienaku bibungamija mudi bamue balekele ditabuja bualu mbenze malu avua abalomba dîba ne makanda a bungi peshi bualu mbabuelakane mu tshikadilu tshidi Bible ubenga tshia mu tshilongelu mudibu anyi?

13. Nnkonko kayi idi baledi bena Kristo ne bua kuelanganapu meji?

13 Bushuwa, tshiendenda tshia masandi, bikadilu bibi ne malu adi alubakajangana kabiena anu miaba idibu basombele kudi balongi ba mu bilongelu bibandile anyi ba mu iniversite to. Kadi bansonga bavule bena panu batu bamona bionso ebi bu malu a mu malongesha abu, ne kabena bamona bubi munda muawu to. Baledi bena Kristo badiku mua kuitaba bua kuteka bana babu mu nyunguluilu wa nunku munda mua bidimu bisatu peshi bipite apu anyi? (Nsumuinu 22:3; 2 Timote 2:22) Mbimpe kuitaba njiwu eyi anu bua masanka adi bansonga aba mua kupeta anyi? Lukonko lutambe bunene ndua se: ntshinyi tshidi bansonga aba balonga mu iniversite bua malu adi ne bua kuangata muaba wa kumpala mu nsombelu wabu? * (Filipoi 1:10; 1 Tesalonike 5:21) Baledi badi ne bua kusambila ne kuelangana meji bikole bua nkonko eyi, ne bua njiwu idiku padibu batuma bana babu kule mu tshimenga tshikuabu anyi mu ditunga dikuabu bua kulonga.

Tshia kuenza ntshinyi pa kumbusha bilongelu bibandile?

14, 15. (a) Nansha koku lungenyi kayi ludi lutangalake mu bantu, mmubelu kayi wa mu Bible udi muakanyine lelu? (b) Nnkonko kayi idi bansonga mua kudiela?

14 Lelu, lungenyi ludi lutangalake ndua se: bua bansonga kututa dikasa dimpe, bualu bumue budibu ne bua kuenza nkubuela mu iniversite. Kadi pamutu pa kulonda lungenyi elu ludi lutangalake, bena Kristo badi bateleja mubelu wa mu Bible wa se: ‘Kanudifuanyikiji ku malu a mu tshikondo etshi, kadi nuandamuke ku dikudimuna dia meji enu bu meji mapiamapia bua nuenu nujingulule mudi disua dia Nzambi didi dimpe, didi dimusankisha, ne didi diakane tshishiki.’ (Lomo 12:2) Disua dia Nzambi didi tshinyi bua bantu bende, bansonga ne bakulumpe, mu tshitupa etshi tshia ndekelu tshia matuku a nshikidilu? Paulo wakambila Timote ne: ‘Kadi wikale ne meji mapole mu malu onso, witabuje makenga, wenze mudimu wa butangadiki, ukumbaje [tshishiki] mudimu webe wa Nzambi.’ Mêyi aa adi menemene atukumbanyina tuetu bonso lelu eu.​—2 Timote 4:5.

15 Pamutu pa kudina mu lungenyi lua bunangi bua bintu lua bena panu, tuetu bonso tudi ne bua ‘kuikala ne meji mapole,’ kushala batuishile mêsu etu ku malu a mu nyuma atudi tulonda. Biwikala nsonga, udiebeje ne: ‘Ndiku ndienzeja bua “kukumbaja mudimu wanyi wa Nzambi,” bua meme kudivuija mukumbane bua kuikala muena mudimu wa Dîyi dia Nzambi anyi? Mbinganyi bindi mulongolole bua meme kuenza “tshishiki” mudimu wanyi wa Nzambi? Nkadiku muele meji bua kuenza mudimu wa ku dîba ne ku dîba anyi?’ Nkonko eyi mmikole, nangananga paudi umona bansonga bakuabu badifile mu dienza anu abu malu, ‘bakeba malu manene’ adibu bela meji ne: neabapeteshe bubanji mu matuku atshilualua. (Yelemiya 45:5) Ke bualu kayi baledi bena Kristo badi balongoluela bana babu nyunguluilu muimpe wa mu nyuma ne babalongesha malu a mu nyuma adi makane biangatshile anu ku buana buabu.​—Nsumuinu 22:6; Muambi 12:1; 2 Timote 3:14, 15.

16. Ntshinyi tshidi baledi bena Kristo mua kuenza bua kulongoluela bana babu nyunguluilu muimpe wa mu nyuma?

16 Muanabute wa ku bana ba balume basatu ba mu dimue dîku muvua mamu muikale mpanda-njila wa bidimu bia bungi udi uvuluka wamba ne: “Mamu uvua ulondesha bikole bua kumanya batuvua tusomba nabu. Katuvua tusomba ne balongi netu to, anu bena mu tshisumbu bavua ne bibidilu bimpe bia mu nyuma. Uvua kabidi ubikila pa tshibidilu bana betu bavua mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba bu mudi bamisionere, batangidi bena ngendu, bena ku Betele ne bampanda-njila ku nzubu kuetu bua tuetu kusomba nabu. Diteleja malu avuabu batulondela ne dimona disanka divuabu nadi biakatukuna dijinga dia kuenza mudimu wa ku dîba ne ku dîba munda muetu.” Ndisankapu kayi bua kumona lelu bana bonso basatu aba mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba: umue ku Betele, mukuabu ukadi mubuele mu Kalasa ka Dilongesha Mudimu ne munga muikale mpanda-njila!

17. Mmibelu kayi idi baledi mua kupesha bana padibu basungula tulasa ne mudimu wa kulonga? (Bala malu adi mu kazubu kadi mu dibeji dia 29)

17 Pa kumbusha dilongoluela bana babu nyunguluilu muimpe wa mu nyuma, baledi badi kabidi ne bua kupesha bana babu mibelu mimpe kumpala kua dîba menemene, bua malu adibu mua kulonga mu kalasa ne midimu idibu basue kulonga. Nsongalume mukuabu, udi mpindieu wenza mudimu ku Betele, udi wamba ne: “Tatu ne mamu bavua benze bumpanda-njila kumpala ne kunyima kua kuselanganabu ne bakenza muabu muonso bua kusambulujila dîku dietu dijima lungenyi lua bumpanda-njila. Misangu yonso ituvua tusungula malu a kulonga mu kalasa peshi tuangata mapangadika avua mua kulenga matuku etu atshivua alua, bavua misangu yonso batukankamija bua kusungula malu avua mua kutupetesha mushindu muimpe wa kupeta mudimu wa mêba makese bua kumona mua kuenza bumpanda-njila.” Pamutu pa kusungula bua kulonda tulasa tudi tutangija ku iniversite, baledi ne bana badi ne bua kuela meji bua kusungula malongesha adi akuatshisha bua kuenza mudimu wa Nzambi. *

18. Mpunga kayi ya kupeta mudimu idi bansonga mua kuelela meji?

18 Malu adibu bakonkonone adi aleja ne: mu matunga a bungi badi batamba kukeba bantu badi mua kuenza mudimu wa bianza ne minga midimu ya tshianana, kadi ki mbantu badi bajikije mu iniversite nansha. Tshikandakanda tshikuabu tshidi tshiamba ne: “Bena mudimu 70 pa lukama mu bidimu bidi bilua kabakuikala dijinga ne mukanda wa njikijilu wa bidimu binayi bia mu tshilongelu tshibandile, kadi nebikale dijinga ne mukanda wa njikijilu wa bidimu bibidi anyi serfitika kampanda wa mudimu wa bianza.” (USA Today) Bilongelu bivule bia nunku bidi bilongesha malu mu bidimu bikese patupu mu midimu ya biro, dilongolola dia mashinyi, dia ordinatere, diela milonda ya mâyi, dikosa ne dilengeja nsuki ne midimu mikuabu ya bianza. Midimu eyi idiku ne mushinga anyi? Menemene! Pamuapa kayena isankisha mudi bamue mua kuela meji, kadi idi ipetesha lupetu ne budikadidi bidibu nabi dijinga kudi aba badi ne mudimu wabu munene muikale wa kusadila Yehowa.​—2 Tesalonike 3:8.

19. Nnjila kayi wa bushuwa menemene udi ufikisha ku nsombelu wa disanka?

19 Bible udi wamba ne: ‘Bansongalume ne bansongakaji kabidi, batumbishe dîna dia Yehowa, bualu bua dîna diende nkayadi didi ditumbishibua; butumbi buende budi pa mutu pa buloba ne diulu.’ (Musambu 148:12, 13) Patudi tufuanyikija mianzu ne mafutu bidi bantu bapeta panu ne mudimu wa ku dîba ne ku dîba utudi tuenzela Yehowa, mudimu eu utudi tuenzela Yehowa ke njila wa bushuwa menemene udi ufikisha ku nsombelu wa disanka. Kupu bualu ebu muoyo budi Bible ujadika ne: ‘Disankisha didi difuma kudi Yehowa didi divuija bubanji, ne kêna utenteka kanyinganyinga pa mutu padi.’​—Nsumuinu 10:22.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 13 Bua kupeta miyuki ya aba bakangata ndongeshilu wa mu nyuma ne mushinga kupita malonga a mu iniversite, bala Tshibumba tshia Nsentedi, 1 Tshimungu 1982, dibeji 3-6; 1 Tshimungu 1979, dibeji 5-10, (Mfual.); Réveillez-vous! 22 Kabitende 1978, dibeji 15; ne 22 Luabanya 1980, dibeji 3-6, bionso ebi mu Mfualansa.

^ tshik. 17 Bala Réveillez-vous! wa dia 8 Kasuamansense 1998, “La recherche de la sécurité” dibeji 4-6, ne wa dia 8 Lumungulu 1989, “Quelle carrière choisir?” dibeji 12-14.

Udi mua kumvuija anyi?

• Ntshinyi tshidi bena Kristo beyemene bua kuikala bimpe matuku atshilualua?

• Ntatu kayi idi baledi bena Kristo bapeta bua bidi bitangila matuku atshilualua a bana babu?

• Ntshinyi tshitudi ne bua kuelela meji patudi tukonkonona buimpe ne bubi bua kulonga tulasa tubandile?

• Mmunyi mudi baledi mua kuambuluisha bana babu bua kubuela mu mudimu wa Yehowa?

[Nkonko ya dilonga]

[Kazubu mu dibeji 29]

Tulasa tubandile tudi ne mushinga kayi?

Bantu bavule badi badifundisha mu iniversite batu batekemene bua kupeta mukanda wa njikijilu wabunzuluila njila wa kuenza midimu mishindame ya mafutu mimpe. Kadi luapolo mienza kudi mbulamatadi idi ileja ne: anu muntu umue pa banayi ba ku badi baya mu tshilongelu tshibandile ke udi upeta mukanda wa njikijilu mu bidimu bisambombo, mmumue ne: bantu bakese ke badi bakuata. Nansha bua bakese abu, mukanda wa njikijilu au udiku ubapetesha diakamue mudimu muimpe anyi? Tangila tshidi malu adibu bakebulule ne balonge matuku aa aleja.

“Kuya mu [iniversite] wa Harvard anyi wa Duke kakuena kupetesha diakamue mudimu mulenga ne difutu dibandile to. . . . Kompanyi ki mmimanye malu a bungi bua bansonga badi bakeba midimu to. Mukanda wa njikijilu (wa mu iniversite minene miende lumu) udi mua kukemesha bantu. Kadi kunyima, tshidi muntu mua kuenza anyi kayi mua kuenza ke tshidi ne mushinga ku mêsu kua mfumu wa mudimu.”​—Newsweek, 1 Kasuabanga 1999.

“Nansha mudi midimu ya lelu mua kulomba mamanya mabandile kupita kale . . . , mamanya adi akengedibua bua midimu eyi mmamanya a mu tulasa tua bikadilu bu mudi makumi, dibala ne difunda bia mu tshidimu tshinayi . . . , kadi ki mmamanya a mu tshilongelu tshibandile nansha. . . . Balongi ki mbalombibue bua kuya mu tshilongelu tshibandile bua kupetabu mudimu muimpe, kadi badi ne bua kushikuluja malu adibu balonga mu tulasa tua bikadilu.”​—American Educator, Printemps 2004.

“Bilongelu bibandile bivule kabiena bienda pamue ne nsombelu mulelela udiku lelu bua kulongesha balongi bua kuluabu benji ba mudimu padibu bajikija tulasa tubandile. Bilongelu bia midimu ya bianza . . . bidi bienda biula ne bantu. Didifundishamu dia balongi ndibande ne bia pa lukama 48 kubangila mu 1996 too ne mu 2000. . . . Pinapu, mikanda ya njikijilu ayi ya mu bilongelu bibandile bidi bitudisha mfranga ne bidimu bia bungi mmilue kujimija mushinga wayi bikole.”​—Time, 24 Tshiongo 2005.

“Malu avuabu batshinke mu Tshibambalu tshia Midimu tshia mu États-Unis bua tshidimu tshijima tshia 2005 adi aleja muanda udi ukuatshisha buôwa ne: pabuipi ne tshia bisatu tshimue tshia bantu bonso badi bajikije mu bilongelu bibandile bia bidimu binayi kabakupeta mudimu udi ukumbanangana ne mikanda yabu ya njikijilu to.”​—The Futurist, Kashipu/​Tshimungu 2000.

Padibu bamona bionso ebi, balongeshi ba bungi menemene badi belakana bikole bua mushinga wa tulasa tubandile lelu. Luapolo lukuabu ludi luamba ne: “Tudi tulongesha bantu bua bipatshila bidi kabiyi bikumbane to.” (Futurist) Kadi tangila tshidi Bible wamba bua Nzambi: ‘Meme ndi Yehowa Nzambi webe, udi ukuyisha bua wewe wikale ne diakalengele, udi ukulombola mu njila uudi ne bualu bua kuendelamu. Aka! Bu wewe mumvue mikenji yanyi, ditalala diebe diakadi kuikala bu musulu, ne buakane buebe buakadi kuikala bu mavuala a mâyi manene!’​—Yeshaya 48:17, 18.

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Bakalekela malu abu ne kulondabu Yezu

[Tshimfuanyi mu dibeji 31]

Baledi bena Kristo badi balongoluela bana babu nyunguluilu muimpe wa mu nyuma bituadijile anu ku buana