Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu mukanda wa kumudilu wa Kulondolola

Malu manene a mu mukanda wa kumudilu wa Kulondolola

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa kumudilu wa Kulondolola

BIDIMU bitue ku 77 bikadi bipite katshia bena Yuda bapingana mu ditunga diabu bafumina mu bupika mu Babulona. Ntempelo uvuabu bibakulule kudi Ngovena Zelubabela udi mpindieu ne bidimu 55. Bena Yuda bavua balukile nangananga bua kujululula ntendelelu mulelela mu Yelushalema. Kadi, bantu kabena ne tshisumi bua ntendelelu wa Yehowa to. Bidi bikengela kubakankamija, ne atshi ke tshidi mukanda wa mu Bible wa kumudilu wa Kulondolola wenza menemene.

Pa kumbusha milongo ya bankambua, Kulondolola wa kumudilu udi wakula bua malu avua menzeke mu bidimu 40, kubangila ku lufu lua Mukalenge Shaula too ne ku lua Mukalenge Davidi. Badi bamba ne: muakuidi Ezela ke uvua mufunde mukanda eu mu tshidimu tshia 460 kumpala kua bikondo bietu ebi (K.B.B.). Kulondolola wa kumudilu udi ne dikuatshisha kutudi bualu udi umvuija muvuabu batendelela mu ntempelo ne udi umvuija dilondangana dia bankambua ba Masiya. Bu mudi mukanda eu muikale tshitupa tshia Dîyi dia Nzambi didiye mufundishe ne diambuluisha dia nyuma wende, mukenji udimu udi ukolesha ditabuja dietu ne ulengeja ngumvuilu wetu wa Bible.​—Ebelu 4:12.

MUKANDA MUIMPE WA MÊNA

(1 Kulondolola 1:1–9:44)

Mêna a bungi a bankambua adi Ezela musangishe adi ne mushinga bua malu matue ku asatu: bua kujadika ne: anu bantu bavuabu banyishile ke bavua benza mudimu wa buakuidi, bua kuambuluisha bua kumanya bumpianyi bua tshisa ne tshisa, ne bua kulama mêna a bankambua bavua bafikisha too ne kudi Masiya. Dilondangana dia bankambua edi didi dileja ntuadijilu wa bena Yuda too ne ku muntu wa kumpala wakafukabu. Kubangila ku Adama ne ku Noa tudi ne bipungu dikumi bia bantu, ne bipungu bikuabu dikumi bidi bitufikisha ku Abalahama. Kunyima kua ditela dia bana ba balume ba Yishemaele, bana ba balume ba Ketula, mukaji mukuabu wakalua Abalahama kusela, ne bana ba balume ba Esau, Bible udi ushindamena pa ndelanganyi ya bana 12 ba Isalele.​—1 Kulondolola 2:1.

Mbatele mêna a bungi a ndelanganyi ya Yuda bualu adi aleja mulongo wa bumfumu wa mukalenge Davidi. Kudi bipungu 14 kumbukila ku Abalahama too ne ku Davidi ne bikuabu bipungu 14 too ne ku diya dia bena Isalele mu bupika mu Babulona. (1 Kulondolola 1:27, 34; 2:1-15; 3:1-17; Matayo 1:17) Nunku Ezela udi utela mêna a ndelanganyi ya bisa bia ku est kua Yadene, baalonda kudi mêna a bana balume ba Lewi. (1 Kulondolola 5:1-24; 6:1) Panyima Ezela udi wakula mu tshikoso bua bimue bia ku bisa bikuabu bia ku ouest kua Musulu wa Yadene ne bua ndelanganyi ya Benyamina mu bule ne mu butshiama. (1 Kulondolola 8:1) Mbatelamu kabidi mêna a bantu ba kumpala bakasa mu Yelushalema panyima pa dipatuka mu bupika mu Babulona.​—1 Kulondolola 9:1-16.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

1:18—Nganyi uvua tatuende wa Shela, n’Kenana anyi Âpakashada (Afashala)? (Luka 3:35, 36) Âpakashada anyi Afashala ke uvua tatuende wa Shela. (Genese 10:24; 11:12) Dîna “Kenana” didi mu Luka 3:36 didi mua kuikala pamuapa dikonyangaja dia muaku “Kasada.” Bikala bualu ebu bulelela, bavua pamuapa bafunde ku ntuadijilu ne: “muana wa Âpakashada muena Kasada.” Anyi bidi mua kuikala ne: dîna dia Kenana ne dia Âpakashada nga muntu umue. Tumanye ne: miaku eyi “muana wa Kenana” kayena mu imue mifundu mitentula ku bianza nansha.​—Luka 3:36.

2:15—Davidi uvua muana wa muanda mutekete wa Yishai anyi? Tòo. Yishai uvua ne bana ba balume muanda mukulu, ne Davidi ke uvua wa mukala. (1 Samuele 16:10, 11; 17:12) Bidi bimueneka ne: umue wa ku bana ba Yishai wakafua kayi mulele to. Bu muvua muana au kayi ne bua kuikala ne mushinga mu mikanda ya mêna a ndelanganyi, Ezela wakabenga kufunda dîna diende.

3:17—Bua tshinyi Luka 3:27 udi ubikila Shalatiele muana wa Yekoniya ne: muana wa Neli? Yekoniya uvua tatuende wa Shalatiele. Kadi bidi bimueneka ne: Neli wakaselesha muanende wa bakaji kudi Shalatiele. Luka wakakula bua muku wa Neli bu muanende anu bu muakakulaye bua Yosefe, umubikila ne: muana wa Heli, tatuende wa Mariya.​—Luka 3:23.

3:17-19—Zelubabela, Pedaya ne Shalatiele bavua ne malanda kayi? Zelubabela uvua muana wa Pedaya, muanabu ne Shalatiele. Bushuwa, imue misangu Bible utu ubikila Zelubabela ne: muana wa Shalatiele. (Matayo 1:12; Luka 3:27) Bivua mua kuikala nanku bualu Pedaya wakafua ne Shalatiele wakakolesha Zelubabela. Anyi pamuapa bu muvua Shalatiele mufue kayi mulele, Pedaya wakapiana mukajende ne kulelabu muanabu wa kumpala: Zelubabela.​—Dutelonome 25:5-10.

5:1, 2—Kupeta buanabute kuvua ne diumvuija kayi kudi Yosefe? Kuvua kumvuija ne: Yosefe wakapeta bitupa bibidi bia bumpianyi. (Dutelonome 21:17) Nunku wakalua tatuende wa bisa bibidi: tshia Efelayima ne tshia Manashe. Yonso wa ku bana bakuabu ba Isalele wakalela anu tshisamba tshimue.

Malongesha adi atutangila:

1:1–9:44. Dilondangana dia bantu balelela didi dijadika ne: ntendelelu mulelela mujima mmushindamene pa malu malelela, kadi ki mpa mianu to.

4:9, 10. Yehowa wakandamuna disambila dia muoyo mujima dia Yabesa divuaye ulomba bua Yehowa adiundishe mu ditalala mikalu ya buloba buende bua basombamu kudi bantu bavule bavua batshina Nzambi. Tuetu petu tudi ne bua kusambila ne muoyo mujima bua kuenzeke divulangana dia batendeledi ba Nzambi patudi tuenza mudimu wa kuvuija bantu bayidi ne lukunukunu.

5:10, 18-22. Mu matuku a Mukalenge Shaula, bisa bia ku est kua Yadene biakatshimuna bena Hageli nansha muvuabu bapite bisa ebi ku bungi misangu mipite pa 2. Bivua nanku bualu bantu ba bukitu ba mu bisa ebi bakeyemena Yehowa ne bakamulomba diambuluisha. Tuikale beyemene Yehowa ne muoyo mujima patudi tutungunuka ne kuluangana mvita yetu ya mu nyuma ne baluishi ba bukole bua bungi.​—Efeso 6:10-17.

9:26, 27. Bena Lewi bavua balama ku biibi bavua benza mudimu wa mushinga wa bungi. Bavua babapeshe nsapi ya ku tshibuelelu tshia miaba minsantu ya mu ntempelo. Bakaleja muvuabu ba kueyemena pavuabu bunzulula biibi dituku dionso. Tuetu petu mbatupeshe mudimu wa kuya kudi bantu ba mu tshitupa tshietu ne bua kubambuluisha bua kulua kutendelela Yehowa. Katuenaku ne bua kudileja bantu ba kueyemena anu bu muvua bena Lewi bavua balama ku biibi anyi?

DAVIDI UDI UKOKESHA

(1 Kulondolola 10:1–29:30)

Badi batuadija kulonda muyuki wa Mukalenge Shaula ne bana bende ba balume basatu badi bafua ku mvita ivuabu baluangana ne bena Peleshete pa mukuna wa Gileboa. Badi bateka Davidi muana wa Yishai mukalenge ku mutu kua tshisa tshia Yuda. Bantu ba mu bisa bionso badi balua ku Hebelone ne bamuvuija mukalenge ku mutu kua Isalele mujima. (1 Kulondolola 11:1-3) Kunyima kua matuku makese, udi ukuata Yelushalema. Pashishe, bena Isalele badi balua ne mushete wa tshipungidi ku Yelushalema benda ‘bela mbila ne tshiona tshikole tshia nshiba ne mpungi, bimba nzenze ne bisanji ne dîyi dikole.’​—1 Kulondolola 15:28.

Davidi udi uleja dijinga dia kuibakila Nzambi mulelela nzubu. Yehowa udi ulamina Solomo mudimu au, kadi udi udia tshipungidi tshia Bukalenge ne Davidi. Padi Davidi utungunuka ne kuluangana ne baluishi ba Isalele, Yehowa udi umuambuluisha bua kutshimuna misangu ne misangu. Padiye ubala bungi bua bantu Yehowa kayi mumuanyishile, bantu 70 000 badi bafua. Kunyima kua Davidi mumane kumvua muanjelo umuambila bua kuibakila Yehowa tshioshelu, udi usumba muaba kudi Ônana muena Yebuse. Davidi udi utuadija ‘kusangisha bintu bia bungi’ bua kuibakila Yehowa nzubu ‘muakane wa butumbi’ muaba au. (1 Kulondolola 22:5) Davidi udi ulongolola midimu ya bena Lewi idibu bumvuije bimpe menemene mu mukanda eu kupita mu mikanda mikuabu ya mu Bible. Mukalenge ne bantu badi bafila bintu bivule bia kalolo bua ntempelo. Kunyima kua bidimu 40 bia bukokeshi buende, Davidi udi ufua muikale ‘muntu mununu bikole, muikale ne bubanji ne butumbi; Solomo muanende [udi ubanga] kukokesha mu muaba wende.’​—1 Kulondolola 29:28.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

11:11—Bua tshinyi bungi bua bavuabu bashipe budi bua bantu 300 pamutu pa 800 bilondeshile muyuki wa muomumue udi mu 2 Samuele 23:8? Ku mutu kua bantu basatu ba Davidi ba bukitu buvule kuvua Yashobeama anyi Yoshebashebeta. Bakuabu bantu babidi ba bukole bavua Eleazâ ne Shama. (2 Samuele 23:8-11) Tshidi bungi ebu bushilangene mu miyuki ibidi eyi tshidi mua kuikala se: idi yakula bua malu mashilangane menza kudi muntu umue.

11:20, 21—Abishai uvua ne muanzu kayi kumpala kua bena bukitu basatu ba Davidi? Abishai kavua umue wa ku bena bukitu buvule basatu bavua basadila Davidi to. Kadi anu mudi 2 Samuele 23:18, 19 uleja, uvua ku mutu kua bena mvita 30 ne uvua musunguluke bikole munkatshi mua bonso bakuabu. Lumu lua Abishai luvua luluishangana ne lua bantu basatu abu ba bukole bualu wakenza muanda wa bukole mufuanangane ne uvua Yashobeama muenze.

12:8—Mmu mushindu kayi muvua mpala ya bena mvita ba bena Gada mikale bu “mpala ya nyama ya ntambue”? Bena bukitu aba bavua ku luseke lua Davidi mu tshipela. Nsuki yabu ivua milepe bikole. Bu muvuabu ne nsuki ya bungi mile menemene, biakabapesha tshimuenekelu tshia bu tshia ntambue.

13:5—“Kasulu kakese ka ku luseke lua Ejipitu” ntshinyi? Bamue bavua bele meji ne: dîna edi ndia diboko dia Musulu wa Nile. Kadi bantu ba bungi batu bamona ne: dîna edi ndia “kasulu ka Ejipitu [ka mu tshibanda],” mmumue ne: lupongo lule ludi luenza mukalu wa pankatshi pa ku sud ne ku ouest kua Buloba Bulaya.​—Nomba 34:2, 5; Genese 15:18.

16:30—‘Dizakala’ bua Yehowa didi diumvuija tshinyi? Mbakule bua ‘dizakala’ mu mvese eu mu tshimfuanyi bua kuleja ditshina dia Yehowa ne dimunemeka bikole.

16:1, 37-40; 21:29, 30; 22:19—Mbualu kayi buvuabu balongolole mu ntendelelu buakashala mu Isalele katshia pavuabu balue ne Mushete wa tshipungidi mu Yelushalema too ne pakibakabu ntempelo? Pakalua Davidi ne Mushete wa tshipungidi mu Yelushalema ne kuubuejaye mu ntenta uvuaye muenze, Mushete ukavua muenze bidimu bia bungi kauyi mu ntenta to. Pakaluabu nawu ku Yelushalema, wakashala mu ntenta au. Ntenta uvua mu Gibeona muvua Muakuidi Munene Sadoka ne bana babu bafila milambu ivuabu baleje mu Mikenji ya Mose. Bualu ebu buvuabu balongolole buakatungunuka too ne pakajikijabu kuibaka ntempelo mu Yelushalema. Pakajika ntempelo, bakumbusha ntenta mu Gibeona kuyabu nende mu Yelushalema, ne kutekabu Mushete wa tshipungidi mu Muaba Mutambe Bunsantu wa mu ntempelo.​—1 Bakelenge 8:4, 6.

Malongesha adi atutangila:

13:11. Pamutu pa tuetu kufikila Yehowa munda ne kumudiula padi bualu butuvua tusua kuenza bupangila, tudi ne bua kukonkonona nsombelu ne kukeba bua kumanya tshidi tshibupangishishe. Bidi bimueneka ne: ke tshiakenza Davidi. Wakapeta dilongesha mu tshilema tshivuaye muenze ne panyima wakalua ne Mushete wa tshipungidi mu Yelushalema mu mushindu uvua muakanyine. *

14:10, 13-16; 22:17-19. Tudi ne bua kusemena kudi Yehowa misangu yonso mu disambila ne kumulomba lungenyi kumpala kua tuetu kuenza bualu kayi buonso budi mua kulenga nsombelu wetu wa mu nyuma.

16:23-29. Tudi ne bua kuteka ntendelelu wa Yehowa pa muaba wa kumpala mu nsombelu wetu.

18:3. Yehowa udi Mukumbaji wa malaya ende. Ku butuangaji bua Davidi, wakakumbaja dilaya diende dia kupesha kankanunuina ka Abalahama buloba buonso bua Kanâna, buvua bumbukile ‘ku musulu wa mu Ejipitu too ne ku musulu munene wa Pelata.’​—Genese 15:18; 1 Kulondolola 13:5.

21:13-15. Yehowa wakambila muanjelu wende bua kuimanyika tshipupu atshi bualu Udi umvua bibi padi bantu bende bakenga. Bushuwa, ‘luse luende ludi lunene.’ *

22:5, 9; 29:3-5, 14-16. Nansha muvuabu kabayi bapeshe Davidi mudimu wa kuibaka ntempelo, wakaleja mutshima wa kalolo. Bua tshinyi? Bualu uvua mumanye ne: bionso bivuaye mupete uvua mubipete bua buimpe bua Yehowa. Meji a muomumue a dianyisha adi ne bua kutusaka bua kuikala ne mutshima wa kalolo.

24:7-18. Ndongoluelu uvua Davidi muenze wa ditapulula milongo 24 ya bakuidi wakatungunuka too ne pavua muanjelu wa Yehowa mumuenekele Zakâya tatuende wa Yone Mubatiji, ne kumumanyishaye diledibua dia Yone. Bu muvua Zakâya muikale ‘wa mu mulongo wa Abiya,’ uvua dîba adi wenza mudimu ku ntempelo mu mpungi wende. (Luka 1:5, 8, 9) Ntendelelu mulelela udi ne bantu balelela, kadi ki mbantu ba mu mianu to. Tudi tupeta masanka patudi tuenza mudimu mu diumvuangana ne “mupika wa lulamatu ne wa budimu” mu ntendelelu wa Yehowa mulongolola bimpe lelu.​—Matayo 24:45, NW.

Sadila Yehowa “ne mutshima mutoke”

Mukanda wa kumudilu wa Kulondolola kawena anu ne miyuki ya dilondangana dia ndelanganyi. Udi kabidi ulonda muvua Davidi mulue ne mushete wa tshipungidi ku Yelushalema, muvuaye mutshimune mvita ya bungi, muvuaye mulongolole luibaku lua ntempelo, ne muvuaye mujadike milongo ya midimu ya bakuidi bena Lewi. Bionso bidi Ezela mulonde mu mukanda wa kumudilu wa Kulondolola bivua ne bua kuikala biambuluishe bena Isalele bikole, bibasake bua kuvudija lukunukunu luabu bua ntendelelu wa Yehowa ku ntempelo.

Bulelela, Davidi mmutushile tshilejilu tshimpe muvuaye muteke anu ntendelelu wa Yehowa pa muaba wa kumpala! Davidi kakakeba bua kuenza midimu ya pa buayi, kadi wakakeba bua kuenza disua dia Nzambi. Badi batukankamija bua kutumikila mubelu wende wa kusadila Yehowa “ne mutshima mutoke ne dikokela kudiye.”​—1 Kulondolola 28:9.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 1 Bua kupeta malongesha makuabu a mushindu uvua Davidi mukebe bua kuambula Mushete wa tshipungidi bua kulua nawu ku Yelushalema, bala Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 15 Lumungulu 2005, dibeji 16-19.

^ tshik. 5 Bua kupeta malongesha makuabu a muyuki wa dîba divua Davidi mubale bantu kayi ne dianyisha, bala Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 15 Lumungulu 2005, dibeji 16-19.

[Tablo/​Bimfuanyi mu mabeji 8-11]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

Bipungu bia kubangila ku Adama too ne ku Noa (bidimu 1 056)

4026 K.B.B. Adama

Bidimu 130 ⇩

Sheta

105 ⇩

Enosha

90 ⇩

Kenana

70 ⇩

Mahalelela

65 ⇩

Yalede

162 ⇩

Hanoka

65 ⇩

Metushela

187 ⇩

Lemeke

182 ⇩

2970 K.B.B. NOA udi uledibua

Bipungu bia kubangila ku Noa too neku Abalahama (bidimu 952)

2970 K.B.B. Noa

Bidimu 502 ⇩

Shema

100 ⇩

MVULA WA KABUTU 2370 K.B.B.

Âpakashada

35 ⇩

Shela

30 ⇩

Ebê

34 ⇩

Pelege

30 ⇩

Leu

32 ⇩

Seluga

30 ⇩

Nahô

29 ⇩

Tela

130 ⇩

2018 K.B.B. ABALAHAMA udi uledibua

Ku Abalahama too ne ku Davidi bipungu 14 (bidimu 911)

Abalahama 2018 K.B.B.

Bidimu 100

Isaka

60 ⇩

Yakoba

b.88 ⇩

Yuda

Pelese

Heselona

Lama

Aminadaba

Nashona

Salamona

Boaza

Obeda

Yishai

1107 K.B.B. DAVIDI udi uledibua