Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Tshilejilu tshia baledi banyi tshiakankolesha

Tshilejilu tshia baledi banyi tshiakankolesha

Malu a mu nsombelu

Tshilejilu tshia baledi banyi tshiakankolesha

MALONDA KUDI JANEZ REKELJ

Tuvua mu tshidimu tshia 1958. Meme ne mukajanyi Stanka tuvua ku Mikuna ya Karawanken ku mikalu ya Yougoslavie ne Autriche, tukeba kunyemena mu Autriche. Disambuka mikalu edi divua ne njiwu, bualu basalayi bavua balama ku mikalu ya Yougoslavie bavua bapangadike bua kubengela muntu kayi yonso bua kuyisambuka. Patuvua tuenda tuya, tuakafika kumpenga kua lupongo luondoke bikole menemene. Meme ne Stanka katuvuaku banji kumona luseke elu lua ditunga dia Autriche luvua ne mikuna eyi nansha. Tuakaya batangile ku est too ne patuakafika pa matelu a bipokopoko mu mabue ne nsoka. Bu mutuvua bakuate ntenta utuvua bambule, tuakapueka matelu a mukuna au katuyi bamanye tshivua mua kutuenzekela.

NGANJI kunulondela mpindieu mutuakafika mu nsombelu eu ne mushindu uvua tshilejilu tshia lulamatu tshia baledi banyi tshinsake bua kushala mulamate Yehowa mu bikondo bia ntatu.

Ndi mukolele mu Slovénie, udi muikale lelu ditunga dikese didi munkatshi mua matunga a ku Mputu. Didi mu Mikuna ya ku Mputu, ku nord kuikale Autriche, ku ouest kuikale Italie, ku sud kuikale Croatie ne ku est kuikale Hongrie. Kadi pakaledibua baledi banyi Franc ne Rozalija Rekelj, Slovénie uvua mu Ampire wa Autriche ne Hongrie. Ku ndekelu kua Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima, Slovénie wakalua mu mbulamatadi mupiamupia uvuabu babikila ne: Bukalenge bua bena Serbie, bena Croatie ne bena Slovénie. Mu 1929 bakashintulula dîna dia ditunga, kuluadi Yougoslavie, mmumue ne: “Slavie wa ku Sud.” Ndi muledibue mu dia 8 Tshiongo tshidimu tshine atshi, kumpenga kua musoko wa Podhom, pabuipi ne Dijiba dilenga dia mâyi dia Bled.

Mamu uvua muena Katolike wa dilambu. Tatuende muakunyi mukuabu uvua nsaserdose, ne batatuende mukaji basatu bavua bamansere. Uvua ne dijinga dikole dia kupeta wende Bible, dia kumubala ne kumumvua. Kadi Tatu yeye kavua wangata bitendelelu ne mushinga to. Malu avua bitendelelu bienze mu Mvita Minene ya mu 1914-1918 avua amunyingalaja bikole.

Ndi ndonga bulelela

Matuku makese kunyima kua mvita, muana wa tatuende mukuabu wa mamu, Janez Brajec ne mukajende Ančka bakalua Balongi ba Bible, muvuabu babikila Bantemu ba Yehowa tshikondo atshi. Musangu au bavua basombele mu Autriche. Kubangila bu mu 1936, Ančka uvua ulua kutangila Mamu misangu ya bungi. Wakapesha Mamu Bible wakatuadijaye kubala ne lukasa, pamue ne bibejibeji bia Tshibumba tshia Nsentedi ne mikanda mikuabu ya kulonga nayi Bible ya mu muakulu wa mu Slovénie. Bu mukavua Hitler mukuate Autriche mu 1938, ndekelu wa bionso Janez ne Ančka bakapingana mu Slovénie. Ndi mvuluka ne: bavua bantu balonge mukanda bavua bamanye mua kujingulula malu, banange Yehowa ne muoyo mujima. Misangu mivule bavua bayikila malu a bulelela bua mu Bible ne Mamu, ke tshiakamusaka bua kulambulaye Yehowa muoyo wende. Wakatambula mu 1938.

Mamu wakajudija dikokangana mu musoko au pakalekelaye kuenza malu avua Bible ubenga bu mudi disekelela Nowele; pakalekelaye kudia sosise mienza ne mashi; ne nangananga pakoshaye bimfuanyi bionso bituvua nabi. Buluishi buakabangisha ne lukasa. Batatuende mukaji ba Mamu, bamansere abu, bakamufundila mukanda, bakeba kumutuisha bua apingane kudi Mariya mamuende wa Yezu ne mu ekeleziya Katolike. Kadi pakabafundila Mamu ubalomba mandamuna a nkonko misunguluke ya mu Bible, kakapeta diandamuna nansha dimue. Tatuende wa Mamu wakamukandika pende bualu ebu ne muoyo umue. Kaku eu kavua muntu mubi to, kadi bavua bamuela mutoyi wa bungi kudi balela betu ne bena mu musoko. Ke bualu kayi wakapanda mikanda ya Mamu ya kulonga nayi Bible misangu ya bungi, kadi kakalenga Bible wende musangu nansha umue to. Wakatua ne binu panshi usengelela Mamu bua apingane mu ekeleziya. Wakafika too ne ku difuna bua kumutua kele. Kadi tatu wakambila kaku patoke ne: kavua mua kulekela bualu bua nanku buenzeka nansha.

Tatu wakatungunuka ne kukuata ku tshia Mamu uleja muvuaye ne bukenji bua kubala Bible ne kusungula mayisha avuaye musue. Tatu wakatambula pende mu 1946. Pangakamona mushindu uvua Yehowa mukoleshe mamu bua kushala mulamate bulelela ne dikima nansha muvuabu bamuluisha ne muvua Yehowa mumubeneshe bua ditabuja diende, biakansaka bua kukolesha malanda anyi ne Nzambi. Tshibidilu tshivua natshi Mamu tshia kumbadila Bible ne mikanda ya dimulonga nayi ne dîyi dikole tshiakangambuluisha kabidi bikole.

Mamu uvua uyikila kabidi bikole ne muakunyende wa bakaji Marija Repe, ne ndekelu wa bionso meme ne Mamu muakunyi Marija eu tuakatambula dituku dimue munkatshi mua ngondo wa Kashipu 1942. Muanetu mukuabu uvua mulue bua kuenza muyuki muipi, dîba adi ke dituakatambula mu nzubu muetu mu dilongo dinene dia mâyi dienza ne mutshi.

Midimu ya ku bukole mu Mvita Mibidi ya Buloba bujima

Mu 1942, munkatshi mua Mvita Mibidi ya Buloba bujima, ditunga dia Allemagne ne dia Italie akakuata dia Slovénie ne owu kudiabanyanganawu ne Hongrie. Baledi banyi bakabenga bua kubuela mu bulongolodi bua bena Nazi bua Volksbund. Ngakabenga bua kuamba “Heil Hitler” mu kalasa. Bidi bimueneka ne: mulongeshi wetu wakamanyisha bamfumu bualu ebu.

Bakatuela mu mazuwa akaya matangile ku nzubu wa mfumu pabuipi ne musoko wa Hüttenbach, mu Bavière, muvua tshitudilu tshivuabu benzejangana midimu mikole. Tatu wakenza bua ngikale ngenza mudimu ne muenji wa mampa wa mu musoko au ne bua ngikale musombele kuende. Mu tshikondo etshi, ngakalonga mua kuenza mampa, ne mudimu eu wakalua kungambuluisha bikole. Kunyima kua matuku, bakatuma bena mu dîku dietu bonso bakuabu (ne Mamu muakunyi Marija ne dîku diende) mu tshitudilu tshia mu Gunzenhausen.

Pakajika mvita, mvua ne bua kupetangana ne bantu tshisumbu bua tuetu kuya nabu muaba uvua baledi banyi. Bualu bumvua tshiyi nansha muelele meji, Tatu wakalua dilolo dia kutshiabu dituku dimvua ne bua kumbuka. Tshiena mumanye tshivua mua kuikala tshimfikile bu meme muye ne bantu abu, bualu kabavua bantu ba kueyemena nansha. Ngakamona kabidi muvua Yehowa mundame bimpe mu dinkuba ne mu dindongesha ku diambuluisha dia baledi banyi. Meme ne Tatu tuakenda matuku asatu bua kufika muaba uvua dîku dietu. Mu Kabalashipu 1945 tuetu bonso tukavua bapingane kumbelu.

Kunyima kua mvita, bena Kominisme balombola kudi Mfumu Josip Broz Tito bakangata bukalenge mu Yougoslavie. Ke bualu kayi nsombelu wa Bantemu ba Yehowa wakashala wa ntatu mikole.

Mu 1948 muanetu mukuabu wakafuma mu Autriche ne tuetu kumubikila bua kudia biakudia kuetu. Muaba wonso uvuaye uya, bampulushi bavua bamulondakaja ne bakakuata bana betu bavuaye wenda umona. Bakakuata Tatu pende bualu uvua mumuakidile kumbelu ne bualu uvua mubenge kumufunda kudi bampulushi, ke Tatu kuenza bidimu bibidi mu buloko bua bualu ebu. Etshi tshivua tshikondo tshia lutatu lukole be bua Mamu ki ng’anu bualu Tatu kavuaku, kadi bualu uvua kabidi mumanye ne: mu matuku makese meme ne muakunyanyi wa balume tuvua ne bua kupeta diteta divua ditangila dibenga kubuelakana mu malu a panu.

Tshibawu tshia buloko mu Macédoine

Mu Kasuabanga 1949, bakambikila bua kuenza busalayi. Ngakaya kudileja bua kumvuija ne: kondo kanyi ka muoyo kakavua kanganyishila bua kuenza busalayi nansha. Bamfumu kabakanteleja to, bakangela mu mazuwa ne bantu bakuabu bavuabu bangate ku busalayi, tuetu kuya batangile mu Macédoine, ku luseke lukuabu lua ku butshika bua Yougoslavie.

Ngakashala bidimu bisatu tshiyi mpetangana ne bena mu dîku dietu, ne bana betu bena Kristo, meme kushala tshiyi ne mukanda anyi Bible muine. Lutatu luvua lukole menemene. Dielangana meji bua Yehowa ne bua tshilejilu tshimpe tshia Muanende Yezu Kristo diakankuatshisha bikole. Tshilejilu tshia baledi banyi tshiakankolesha kabidi. Disambila misangu yonso bua kupeta bukole diakangambuluisha bua kubenga kujimija ditekemena.

Ndekelu wa bionso, bakantuma mu buloko bua mu Idrizovo, pabuipi ne Skopje. Mu buloko emu bavua benzeja bena buloko midimu kabukabu. Ku ntuadijilu, ngakenza mudimu wa disukula nzubu ne binga bintu ne wa diabanya mikanda mu biro. Nansha muvuabu bankengesha misangu mivule kudi muena buloko mukuabu uvua kumpala mpulushi wa mu musokoko, mvua mpetangana bimpe ne bantu bonso: basalayi balami ba buloko, bena buloko, nansha mutangidi muine wa tshiapu tshia buloko abu.

Ngakumvua pashishe ne: bavua dijinga ne muenji wa mampa ku mfulu wa buloko. Matuku makese kunyima, mutangidi wa tshiapu atshi wakalua bua kubikila mêna a bavuapu. Wakalua wenda ulonda mulongo ne kuimanaye kumpala kuanyi, ungebeja ne: “Utu mumanye kuenza mampa anyi?” Meme kumuambila ne: “Eyowa, shefu.” Yeye kungambila ne: “Malaba mu dinda ulue kudileja ku mfulu wa mampa.” Muena buloko uvua munkengeshe au uvua upitshila ku mfulu misangu mivule, kadi kavua ne tshia kuenza to. Ngakenzaku mudimu kubangila mu ngondo wa Luishi too ne mu Kashipu mu 1950.

Pashishe bakantuma ku nzubu ya basalayi ivuabu babikila ne: Volkoderi, ku sud kua Macédoine, pabuipi ne Dijiba dia mâyi dia Prespa. Mu tshimenga tshia Otešovo tshivua pabuipi apu ke mumvua mpetela mushindu wa kufundila bena mu dîku dietu mikanda. Mvua munkatshi mua bena buloko bavuabu bangate bua kuenza njila, kadi misangu ya bungi mvua ngenza mudimu ku mfulu wa mampa, ke tshivua tshimpepejile malu. Bakandekela mu Kasuabanga mu 1952.

Mu tshikondo tshimvua tshiyi mu Podhom atshi bakavua benzamu tshisumbu. Kumpala tshisumbu atshi tshivua tshidisangishila mu nzubu mukese wa tshilala benyi mu tshimenga tshia Spodnje Gorje. Pashishe, Tatu wakalongolola muaba mu nzubu muetu bua tshisumbu kuikalatshi tshienzelamu bisangilu. Mvua ne disanka dia kupetangana nabu pangakafuma mu Macédoine. Ngakapetangana kabidi ne Stanka, unkavua mumanye kumpala kua meme kubuela mu buloko. Tuakaselangana nende mu dia 24 Tshisanga mu 1954. Kadi dikisha dianyi divua anu dia tshitupa tshîpi.

Mu buloko mu Maribor

Bakambikila kabidi mu Kabitende 1954 bua kuenza busalayi. Musangu eu bakamfundila buloko bua bidimu bisatu ne tshitupa mu Maribor, ku mukalu wa ku est kua Slovénie. Diakamue ngakasumba ndambu wa mabeji ne mitshi ya mukanda. Ngakatuadija kufunda bualu buonso bumvua mvuluka: mvese, mêyi a mu Tshibumba tshia Nsentedi ne ngenyi ya mu mikanda mikuabu ya bena Kristo. Mvua mbala malu amvua mfunda au ne nsakidila makuabu mu mukanda eu pamvua ngavuluka. Ndekelu wa bionso, mukanda eu wakuula, ne abi biakampesha mushindu wa kushala mutuishile mêsu ku bulelela ne wa kushala mukole mu nyuma. Disambila ne dielangana meji biakampesha kabidi bukole bua mu nyuma, biakangambuluisha bua kuikala ne dikima dia bungi mu dimanyisha bakuabu bulelela.

Mu tshikondo atshi, bavua banganyishile bua kupeta mukanda umue ku ngondo ne dikumbula dimue dia minite 15 ku ngondo. Stanka uvua wenza luendu butuku bujima ku kawulu bua afike pa dinda bua kummona, ne pashishe uvua upingana dituku dimue dimue adi. Dilua kummona nunku diakankolesha bikole. Pashishe ngakenza mayele bua kupeta Bible. Meme ne Stanka tuakasomba batangilangane ku mesa ne musalayi uvuabu bateke bua kututangila. Pavua musalayi au mutangile kua tshianana, ngakela mukanda mu tshibuta tshia Stanka, mmuambila bua antuadile Bible mu tshibuta tshiende musangu uvua ulonda.

Stanka ne baledi banyi bakela meji ne: bualu ebu buvua bua njiwu ya bungi, ke bobu kutulakaja tshitupa tshia Mifundu ya tshiena-Gelika ya bena Kristo ne bobu kuela mabeji munda mua imue milungu ya mampa. Mushindu eu ke ungakapeta Bible umvua nkeba. Mushindu wa muomumue eu ke ungakapeta kabidi nimero ya Tshibumba tshia Nsentedi, mitentula ku tshianza kudi Stanka. Mvua nditentuilabi diakamue ku tshianyi tshianza ne mpanda bivuaye muntuadile bua muntu yonso uvua usangana biena-bualu abi kamanyi muaba umvua mubipetele.

Bu mumvua mutungunuke anu ne kuyisha, bena buloko bakuabu bavua bamba ne: mvua ne bua kupeta bilumbu. Umue musangu, tuvua munkatshi mua diyikila bimpe malu a mu Bible ne muena buloko mukuabu. Tuakumvua bela nsapi mu tshikuvu ne musalayi kubuelaye. Meme kuela meji diakamue ne: uvua mua kungela mu buloko bua nkayanyi. Kadi musalayi eu kavua ne meji au to. Uvua mumvue malu atuvua tuakula ne yeye kujinga bua kuelamu pende dîyi. Bu muvua mandamuna a nkonko yende mamusankishe, wakakanga tshiibi tshia buloko ne yeye kutushiya.

Mu ngondo wa ndekelu wa tshibawu tshianyi tshia buloko, munene uvuabu bateke bua kulongeshilula bena buloko wakangela kalumbandi bua mumvua mulamate bulelela. Ngakela meji ne: edi divua difutu dilenga dia mushindu umvua ndienzeja bua kumanyisha dîna dia Yehowa. Mu Lumungulu 1958, bakampatula kabidi mu buloko.

Ndi nyemena mu Autriche, pashishe mu Australie

Mamu wakafua mu Tshimungu 1958 kunyima kua disama dia matuku a bungi. Pashishe mu Kabitende 1958, bakambikila bua musangu muisatu bua kuenza busalayi. Dilolo adi meme ne Stanka tuakangata dipangadika dinene dia kunyema diakatufikisha too ne ku disambuka mikalu ya ditunga mundi muleje ku ntuadijilu. Katuyi bambile muntu nansha umue, tuakela bintu mu bibuta bibidi bia panyima ne ntenta ne tuetu kupatukila pa dididishi, batangile ku mikalu ya Autriche ivua ku ouest kua Mukuna wa Stol. Bivua bimueneka ne: Yehowa uvua mutuenzele njila wa kupandukila bu muvuaye mumone ne: tuvua dijinga ne ndambu wa dikisha.

Bamfumu ba mu Autriche bakatutuma mu tshitudilu tshia bena tshimuangi pabuipi ne Salzbourg. Mu ngondo isambombo ituakenzamu, tuvua anu ne Bantemu ba mu tshimenga etshi, katuvua tuenza mêba a bungi mu tshitudilu to. Bantu bakuabu mu tshitudilu atshi bavua bakema mutuvua bapete balunda ne lukasa. Tshikondo atshi ke tshituakabuela mu mpuilu wetu wa kumpala. Musangu au ke uvua kabidi wa kumpala utuakayisha ne budikadidi buonso ku nzubu ne ku nzubu. Bivua bikole menemene bua tuetu kushiyangana ne balunda aba ba pa muoyo pakalua dîba dia tuetu kumbuka.

Bamfumu ba mu Autriche bakatupesha diakalenga dia kumuangela mu Australie. Katuvuaku bele meji ne: tuvua mua kuya mutantshi mule nunku to. Tuakaya ne kawulu too ne ku Gênes, mu ditunga dia Italie, ne pashishe tuetu kubuela mu mazuwa a mâyi batangile mu Australie. Ndekelu wa bionso tuakasombela mu tshimenga tshia Wollongong, mu Nouvelle-Galles du Sud. Muaba eu ke wakaledibua muanetu wa balume Philip, mu dia 30 Luabanya mu 1965.

Disombela mu Australie nditupeteshe mishindu mivule ya kuyisha, ne mushindu wa kuyisha bantu bakuabu bavua bumbukile mu bitupa bia ditunga divuabu babikila kumpala ne: Yougoslavie. Tudi tuela Yehowa tuasakidila bua mabenesha ende ne bua mutudi tumuenzela mudimu mu buobumue mu dîku. Bualu bua disanka, Philip ne mukajende Susie badi benza mudimu ku biro bia Bantemu ba Yehowa bia mu Australie, ne bavua mene bapete mushindu wa kuenza bidimu bibidi ku biro bia Bantemu bia mu Slovénie.

Nansha mutudi ne ntatu bua bukulakaje ne tusamasama, meme ne mukajanyi tudi tutungunuka ne kuenzela Yehowa mudimu ne disanka. Ndi ne dianyisha dia bungi bua tshilejilu tshilenga tshia baledi banyi! Tshilejilu tshiabu etshi tshidi tshitungunuka ne kunkolesha, tshingambuluisha bua kuenza tshiakamba mupostolo Paulo ne: “Nusanke mu ditekemena dienu; nuikale ne ditantamana mu makenga; nunanukile mu kutendelela.”​—Lomo 12:12.

[Tshimfuanyi mu mabeji 16, 17]

Baledi banyi ku ndekelu kua bidimu bia 1920

[Tshimfuanyi mu dibeji 17]

Mamu, ku dia balume, ne Ančka uvua mumulongeshe bulelela

[Tshimfuanyi mu dibeji 18]

Meme ne mukajanyi Stanka matuku makese kunyima kua dibaka dietu

[Tshimfuanyi mu dibeji 19]

Tshisumbu tshivua tshidisangishila mu nzubu muetu mu 1955

[Tshimfuanyi mu dibeji 20]

Meme ne mukajanyi ne muananyi Philip ne mukajende Susie