Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Bintu bidi Yehowa mufuke bidi bimutumbisha

Bintu bidi Yehowa mufuke bidi bimutumbisha

Bintu bidi Yehowa mufuke bidi bimutumbisha

YEHOWA NZAMBI mmutupite kule ne kule mu mushindu utudi katuyi mua kuela meji. Bintu bidiye mufuke pa buloba ne mu diulu bidi bimutumbisha ne bidi bitukemesha.​—Musambu 19:1-4.

Bu mudi Yehowa Mufuki ne Mukalenge wa diulu ne buloba, mbimpe kumuteleja padiye wakula. Kadi tudi mua kukema kabidi bikole bu yeye mua kuakula netu tuetu bantu ba patupu! Anji ela meji ne: udi wakula nebe, pamuapa ku butuangaji bua muanjelu. Kakuyi mpata, neuteleje. Yobo (uvua muntu muakane) uvua ne bua kuikala muteleje ne ntema yonso pavua Nzambi muakule nende kukadi bidimu bitue ku 3 500. Mmalu kayi atudi mua kulongela ku mêyi avua Nzambi muambile Yobo bua buloba ne diulu didi dimueneka?

Nnganyi wakafuka buloba ne nnganyi udi utangila mbuu?

Nzambi udi wela Yobo nkonko pa bidi bitangila buloba ne mbuu, dîyi dipatukila mu mvunde. (Yobo 38:1-11) Kakuena muntu udi mumanye kuibaka uvua musungule bunene bua buloba ne muambuluishe Nzambi bua kubufuka to. Mpindieu Nzambi udi ufuanyikija buloba ne nzubu ne ukonka Yobo ne: ‘Wakaladika dibue dia ku ditumba diabu mu muaba wadi nganyi?’ Muntu nansha umue! Banjelu bavua batangile pavua Yehowa ufuka buloba ne bakasanka bikole.

Mbuu udi anu bu muana udi Nzambi muvuadike bilamba. Mâyi a mu mbuu ‘akumuka munda mua buloba bu mudi muana umuka mu difu dia mamuende.’ Nzambi wakelela mbuu mikalu bienza anu bu ne: uvua mumukangile ne milonda ne muinjile biibi, ne mâyi atu abanda anyi apueka bualu dîba ne ngondo bitu ne bukole budi buakoka.

Mukanda kampanda udi wamba ne: “Lupepele ke lutu luenzeja mavuala a mbuu, kutuadija ku makese too ne ku manene adi abanda mulu mutantshi wa metre 30. . . . Padi lupepele lujika, mavuala adi atungunuka ne kuenda pa mâyi ne adi mua kuya mutantshi mule ne muaba uvuawu matuadijile. Adi abatama ne alabala. Ndekelu wa bionso, mavuala adi afika ku muelelu kudiwu adituta ne enza ntutu.” (The World Book Encyclopedia) Mbuu udi utumikila dîyi dia Nzambi edi: ‘Neumanye mua kufika aku, kadi kupitshi nansha; ne kunu mene nebalekeshe kudibandisha kua mavuala ebe.’

Nnganyi utu ubandisha dîba?

Mpindieu Nzambi udi webeja Yobo bua butoke ne bua malu makuabu. (Yobo 38:12-18) Kakuena muntu udi mua kuambila butuku ne munya bua kushintulukabi to. Padi dîba dibanda, didi dileja patoke benji ba malu mabi bonso, dibasaka bua kusokoma. Bantu babi badi mua kuenza malu mabi pa dîba dia ‘kajimba buenyi.’ (Yobo 24:15, 16) Kadi munya udi wipata benji ba malu mabi ba bungi.

Butoke bua mu dinda budi mu tshianza tshia Nzambi bu tshitampi tshidi tshishiya tshimfuanyi tshilenga pa buloba. Butoke bua munya budi buleja mekala a bungi, nunku buloba budi bumueneka bu buvuale bilamba bilenga. Yobo kavua ne tshivuaye muenze mu mudimu eu ne kavua muendakane muinshi mua mâyi bua kumona bubanji budimu to. Nansha lelu’eu, bakebuludi mbamanye anu malu makese pa bintu bidi mu mâyi manene.

Nnganyi udi ne tshibutshilu tshia neje ne tshia mabue a mvula?

Kakutu muntu utu muanji kushindikija butoke anyi mîdima ku nzubu wayi anyi mubuele mu tshibutshilu tshia neje ne mabue a mvula bidi Nzambi mulame bua ‘dituku dia mvita ne dia kuluishangana.’ (Yobo 38:19-23) Pavua Yehowa mulokeshile baluishi bende mabue ku Gibeona, ‘bantu bakafua ku mabue a mvula bakapita bungi bua bantu bakashipabu ku miele ya mvita kudi bena Isalele.’ (Yoshua 10:11) Udi mua kulokesha mabue a bunene budi kabuyi bumanyike bua kubutula bantu babi bikala munyima mua Gogo anyi Satana.​—Yehezekele 38:18, 22.

Mabue a mvula a bunene bua mayi a nzolo akashipa bantu 25 ne kutapa bakuabu 200 mu Henan wa pankatshi (mu Chine) mu ngondo wa muanda mutekete mu 2002. Benvenuto Cellini, musongi wa bintu muena Italie wakafunda bua mvula wa mabue kampanda mu 1545 ne: “Tuvua mutantshi wa dituku dimue ne tshimenga tshia Lyons . . . pakatuadija makubakuba kutayika mu diulu ne mutoyi mukole. . . . Panyima pa makubakuba, diulu diakenza mutoyi mukole wenza ne buôwa, meme kuela meji ne: nshikidilu ukavua mulue; nunku mvula mukole wa mabue kutuadija kuloka kakuyi kamata ka mâyi nansha kamue, meme kuanji kuimanyika kabalu kanyi. . . . Mabue akalua bunene bua madima. . . . Tshipepele tshikole kuenza bua tshitupa tshîpi, pashishe kulekelatshi . . . Tuakalejangana muvua makoba mafionoke ne mubidi muwulakane; kadi patuakasemena kumpala kakese tuakamona mushindu uvua bintu binyanguke kupita mutuvua bakenge, ne kakuvua mushindu wa kubiumvuija to. Mitshi yonso ivua mitshibuke ne kayitshivua ne mabeji to; nyama ivua pambelu ivua mifue; balami ba bimuna ba bungi bavua bafue pabu; tuakamona mabue a mvula manene a bungi avua muntu kayi mua kuakuata ne bianza bibidi to.”​—Autobiography (Book II, 50), Harvard Classics, Volime 31, dibeji 352-353.

Ntshinyi tshienzeka pikala Yehowa mua kunzulula tshibutshilu tshiende tshia neje ne mabue a mvula bua kuluisha bena lukuna bende? Kabakushala ne muoyo to.

Mvula, lumuma, mabungi ne mabue a mashika mmidimu ya nganyi?

Pashishe Yehowa udi webeja Yobo bua mvula, lumuma, mabungi ne mabue a mashika. (Yobo 38:24-30) Yehowa ke Muenji munene wa mvula ne udi ulokesha mvula nansha ‘mu tshipela mudi kamuyi muntu.’ Kakuena muntu pa buloba udi muenze mvula ne mabue a mashika ne mabungi to.

Tshikandakanda tshikuabu tshidi tshiamba ne: “Tshintu tshidi tshikemesha ne tshienza bua [mabue a mashika] ikale a pa buawu ntshia se: mâyi adi avula padiwu akuatakana . . . Tshitatutatu tshia mabue a mashika tshitu tshienzeka ne tshilelema pamutu pa majiba mu hiver tshitu tshiambuluisha bua mitshi ne nyama ya mu mâyi (bu mudi mishipa) bishale ne muoyo muinshi mua mâyi. Bu . . . mâyi wowu akepela ne alua bujitu padiwu akuatakana, mabue a mashika avua ne bua kuikala ne bujitu kupita mâyi ne avua mua kupueka muinshi. Mabue a mashika avua ne bua kuenzeka pa mutu pa mâyi too ne pavua dijiba dionso dikuatakana, dilua dibue. . . . Mu bitupa bia buloba mudi mashika makole menemene, misulu, majiba ne mâyi manene bivua ne bua kuikala anu dibue.”​—Nature Bulletin.

Tudi ne bua kuikala ne dianyisha dia bungi bua mudi misulu kayiyi ikolakana padiyi ikuatakana! Tudi kabidi ne dianyisha bua mushindu udi midimu ya Yehowa bu mudi mvula ne lumuma bikolesha mitshi ne bisonsa.

Nnganyi uvua muele mikenji ya mu diulu?

Mpindieu Nzambi udi webeja Yobo bua diulu. (Yobo 38:31-33) Batu batamba kubikila mitoto ya Tshidimina-Nzaji ne: Pléiades; ntshisumbu tshia mitoto minene muanda mutekete ne mitoto mikuabu mikese idi mutantshi wa lubilu ludi bukenke buenza mu bidimu 380 kumbukila ku dîba. Muntu kêna ‘mua kusuika nkanu ya ku mitoto ya Tshidimina-Nzaji’ bua kuyisangisha kaba kamue to. Kakuena muntu udi mua ‘kusulula mukaba wa ku mitoto ya nyama ne mbua ne muntu,’ idi yenza tshisumbu tshia mitoto tshidibu babikila ne: Orion. Nansha mutudi katuyi bamanye mudibu babikila mitoto ya mu Mazalota ne ya Ash, muntu kêna mua kuyilombola to. Bantu kabena mua kushintulula ‘mikenji idi Nzambi welela bintu bia mu diulu,’ idi ilombola diulu ne buloba to.

Nzambi wakela mikenji idi ilombola mitoto, idi ishintulula mivu, dibanda ne dipueka dia mâyi, kapepa ne muoyo pa buloba ebu. Angata tshilejilu tshia dîba. Mukanda mukuabu udi wamba bua dîba ne: “Nsese ya dîba idi ifila luya ne butoke pa buloba, yambuluisha mitshi bua ikole, ibukisha mâyi a mu mbuu ne misulu, yambuluisha bua kupeta mpepele ne yenza malu makuabu adi enza ne: muoyo wikale pa buloba.” (The Encyclopedia Americana [1996]) Mukanda eu udi wamba kabidi ne: “Bua kumvua bimpe bukole budi mu nsese ya dîba, muntu udi ne bua kuela anu meji ne: bukole budi mu mpepele ne mu misulu ne budi mu bintu bu mudi nkunyi, makala ne kasolonyi mbukole budi bufumina ku dîba budi buloba budi mutantshi wa kilometre miliyo 150 kule ne dîba bulama.”

Nnganyi wakela meji munda mua mavuba?

Yehowa udi wambila Yobo bua kutangila mavuba. (Yobo 38:34-38) Bantu kabena mua kutumina divuba nansha dimue dîyi bua kumueneka ne kumatshisha mâyi adimu. Kadi dinyunguluka dia mâyi didi Mufuki muenze didi ne mushinga wa bungi bua bantu.

Dinyunguluka dia mâyi ntshinyi? Mukanda kampanda udi wamba ne: “Dinyunguluka dia mâyi didi dienzeka mu bitupa binayi: dilama, dibuka, dimata ne dipueka. Mâyi atu alamibua mu buloba; mu mbuu, mu majiba ne mu misulu; ne mu bitupa bidi ne mabue a mashika a bungi. Adi abuka muulu, akuatakana enza mavuba, aloka kabidi pa buloba (bu mvula anyi neje) ne ndekelu wa bionso apueka mu misulu anyi abuka kabidi mu lupepele. Pa kuamba mâyi onso a pa buloba akadi manyunguluke nunku misangu ne misangu.”​—Microsoft Encarta Reference Library 2005.

Mavuba a mvula adi anu bu nyingu ya mâyi ya mu diulu. Padi Yehowa uyikudimuna, idi mua kupongolola mvula mukumbane bua kubolesha buloba ne kubukuatakaja. Nzambi udi mua kulokesha mvula anyi kubenga kumulokesha.​—Yakobo 5:17, 18.

Misangu ya bungi mvula utu uloka ne mipenya, kadi muntu kêna mua kuyipatula bua kukumbaja majinga ende to. Mbafuanyikije mipenya bu idi yambila Nzambi ne: ‘Ke tuetu aba.’ Mukanda kampanda udi wamba ne: “Mipenya itu ishintulula kapepa bikole. Padi mupenya wela mu lupepele, udi upatula luya lukole ludi lusangisha azote ne oxygène bua kuenza nitrate ne bintu bikuabu. Bintu ebi bidi bimata pa buloba dîba ditu mvula uloka. Ke mudi kapepe katungunuka ne kuambuluisha buloba bua kupeta bidishi bidi mitshi ne midioko bikengela.” (Compton’s Encyclopedia) Bantu ki mbanji kujingulula malu onso a mipenya to, kadi Nzambi mmuamanye bimpe.

Bintu bidi Nzambi mufuke bidi bimutumbisha

Bulelela, bintu bidi Nzambi mufuke bidi bimutumbisha. (Buakabuluibua 4:11) Malu avua Yehowa muambile Yobo bua buloba ne bintu bia mu diulu avua mua kuikala mamukemeshe bikole be!

Katuena bakonkonone malu onso avuabu bebeje Yobo ne bamuleje to. Tshidibi, nansha makese atudi bamone aa adi atusaka bua kuamba ne: “Mona, Nzambi udi munene, ne katuena bamumanye nansha.”​—Yobo 36:26.

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 14]

Kapesa ka neje: snowcrystals.net

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 15]

Pleiades: NASA, ESA ne AURA/​Caltech; mishipa: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./​William W. Hartley