Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Mulayi wa Hoshea udi utuambuluisha bua kuenda ne Nzambi

Mulayi wa Hoshea udi utuambuluisha bua kuenda ne Nzambi

Mulayi wa Hoshea udi utuambuluisha bua kuenda ne Nzambi

‘Nebalonde Yehowa.’​—HOSHEA 11:10.

1. Nnsombelu kayi wa mu tshimfuanyi udi mu mukanda wa Hoshea?

 UTU musue miyuki anyi manaya adi bantu benza malu a kukema anyi? Mukanda wa Hoshea udi ne dinaya anyi nsombelu wa mu tshimfuanyi. * Nnsombelu udi uleja malu a mu dîku dia muprofete Hoshea ne udi utangila dibaka dia mu tshimfuanyi dia Yehowa ne Isalele wa kale ku diambuluisha dia Mikenji ya Mose.

2. Mmalu kayi adi atangila Hoshea atudi bamanye?

2 Muyuki eu udi mu Hoshea nshapita wa 1. Bidi bimueneka ne: Hoshea uvua musombele mu bukalenge bua Isalele bua bisa dikumi (budibu babikila kabidi ne: Efelayima, bualu Efelayima ke tshisa tshinene). Wakenza mudimu wende mu matuku a bakalenge muanda muteke ba ndekelu ba mu Isalele ne mu a bakalenge ba mu Yuda aba: Uziya, Yotama, Ahaza, ne Hezekiya. (Hoshea 1:1) Nunku Hoshea uvua muenza mudimu bidimu bipite pa 59. Nansha mudi mukanda wa Hoshea mufunda matuku makese kunyima kua tshidimu tshia 745 K.B.B., udi utuambuluisha lelu udi bantu miliyo ne miliyo balonda tshidibu bamba mu mêyi aa: “Nebalonde Yehowa.”​—Hoshea 11:10.

Lungenyi lunene

3, 4. Amba mu tshikoso malu adi mu Hoshea nshapita wa 1 too ne 5.

3 Patudi tuela dîsu mu Hoshea nshapita wa 1 too ne 5, tudi tupeta bukole bua kuenda ne Nzambi mu dikala ne ditabuja ne dienza disua diende. Nansha muvua bena Isalele bende bundumba bua mu nyuma, Nzambi uvua mua kubafuila luse bu bobu mua kushintuluka. Ke tshivua tshileja mu malu avua Hoshea muenzele mukajende Gomê. Gomê mumane kulela muana umue, bidi bimueneka ne: wakalela bana babidi mu bundumba. Kadi Hoshea wakamupingaja kumbelu anu muvua Yehowa musue kufuila bena Isalele bavua bashintuluke ne balekele malu mabi luse.​—Hoshea 1:1–3:5.

4 Yehowa uvua ne bua kulumbuluisha bena Isalele bualu kabavua ne bulelela, luse lujalame anyi dimanya dia Nzambi. Uvua ne bua kulumbuluisha bena Isalele batendeledi ba mpingu ne bena bukalenge bua Yuda bavua bapambuke. Kadi bavua ne bua kukeba Yehowa pavuabu ‘mu makenga.’​—Hoshea 4:1–5:15.

Nsombelu wa mu tshimfuanyi udi utuadija kuenzeka

5, 6. (a) Tshiendenda tshivua tshitangalake munyi mu bukalenge bua bisa dikumi? (b) Bua tshinyi padibu badimuija Isalele wa kale badi batudimuija petu?

5 Yehowa wakambila Hoshea ne: ‘Ya, ubake mukaji wa masandi, ulele nende bana ba mu masandi; bualu bua ba mu buloba ebu badi balonda malu a masandi, bapambuke kudi Yehowa.’ (Hoshea 1:2) Mmunyi muvua tshiendenda tshitangalake mu Isalele? Tudi tubala ne: ‘Bualu bua mutshima wa masandi wakupambuisha [bena Isalele ba bukalenge bua bisa dikumi], ne bakulonda malu a masandi, batombokela Nzambi wabu. Nunku bana benu ba bakaji badi balonda malu a masandi, ne bakaji ba bana benu ba balume badi benda masandi. Bualu bua balume bine badi baya pa nkayabu ne bakaji ba masandi, badi bashipela mpingu milambu diatshimue ne bakaji ba masandi ba mu bitendelelu.’​—Hoshea 4:12-14.

6 Tshiendenda tshivua tshitangalake mu Isalele mu mubidi ne mu nyuma. Nunku Yehowa uvua ne bua ‘kukengesha’ bena Isalele. (Hoshea 1:4; 4:9) Bualu ebu budi bututangila bualu Yehowa nealumbuluishe bena tshiendenda ne badi mu ntendelelu ya dishima lelu. Kadi badi benda ne Nzambi badi benza malu bua kuikala mu ntendelelu mulelela ne mbamanye ne: ‘Kakuena muena masandi udi ne bupianyi mu bukalenge bua Nzambi.’​—Efeso 5:5; Yakobo 1:27.

7. Dibaka dia Hoshea ne Gomê divua tshimfuanyi tshia tshinyi?

7 Bidi bimueneka ne: pavua Hoshea musele Gomê, Gomê kavua muanji kumanya mulume to, ne uvua ne lulamatu too ne ‘pakamulelelaye muana wa balume.’ (Hoshea 1:3) Anu bu mudibi mu nsombelu wa mu tshimfuanyi eu, matuku makese panyima pa Yehowa mumane kupatula bena Isalele mu Ejipitu mu tshidimu tshia 1513 K.B.B., wakadia nabu tshipungidi tshienze bu diumvuangana bua kuselangana bimpe. Pakitaba bena Isalele tshipungidi etshi, bakalaya bua kulamata ‘bayabu’ Yehowa. (Yeshaya 54:5) Dibaka dia mu tshimfuanyi edi divua dileja kudi dibaka dilenga dia Hoshea ne Gomê. Kadi malu e kushintuluka bibi be!

8. Bukalenge bua Isalele bua bisa dikumi buakatuadija munyi? Udi wamba tshinyi bua ntendelelu uvuamu?

8 Gomê ‘wakimita difu kabidi, wakalela muana wa bakaji.’ Bidi bimueneka ne: muana eu ne mukuabu wakaluaye kulela bavua ba mu bundumba. (Hoshea 1:6, 8) Kadi bu mudi Gomê uleja Isalele, udi mua kudiebeja ne: ‘Mmunyi muakabanga Isalele kuenda bundumba?’ Mu tshidimu tshia 997 K.B.B., bisa dikumi biakaditapulula ne tshisa tshia Yuda ne tshia Benyamina. Bakatuadija kutendelela tuana tua ngombe mu bisa dikumi bua bantu kabayi kutendelela Yehowa ku ntempelo mu Yelushalema to. Ntendelelu wa Bala nzambi wa dishima (ne mafesto ende a bundumba) wakasa miji mu Isalele.

9. Anu bu muvuabi bileja mu Hoshea 1:6, ntshinyi tshiakenzekela Isalele?

9 Imue misangu pakalela Gomê muana muibidi wa mu bundumba, Nzambi wakambila Hoshea ne: ‘Umuidike dîna ne: Udibo-kabayi-bafuila-luse; bualu bua tshiena mfuila bena Isalele luse bua kubabuikidila mibi yabu.’ (Hoshea 1:6) Pakaya bena Ashû ne bena Isalele mu bupika mu 740 K.B.B., bivua anu bu ne: Yehowa wakabipata. Kadi Nzambi wakafuila bukalenge bua Yuda bua bisa bibidi luse ne kubupandisha; kadi kakabupandisha ne buta, muele wa nkanza, mvita, tubalu anyi bena tubalu to. (Hoshea 1:7) Butuku bumue tshianana mu tshidimu tshia 732 K.B.B., muanjelu umue wakashipa basalayi ba Ashû 185 000 bavua basue kukuata Yelushalema, tshimenga tshikulu tshia Yuda.​—2 Bakelenge 19:35.

Yehowa udi ne tshilumbu ne bena Isalele

10. Bundumba bua Gomê buvua tshimfuanyi tshia tshinyi?

10 Gomê wakalekela Hoshea e kulua ‘mukaji wa masandi,’ kuangataye mulume wa mu bundumba. Bidi bileja muvua Isalele mubange kudia tshipungidi ne matunga avua atendelela mpingu ne kuenza tshivuawu amba. Isalele wakatumbisha nzambi ya matunga au bua bubanji buende ne wakabenga kunemeka tshipungidi tshiende tshia dibaka ne Nzambi pakadituaye mu ntendelelu wa dishima. Ke bualu kayi Yehowa uvua ne bua kunyoka tshisamba tshivua tshiende bundumba mu nyuma etshi.​—Hoshea 1:2; 2:2, 12, 13.

11. Pakalekela Yehowa Isalele ne Yuda baya mu bupika, ntshinyi tshiakafikila tshipungidi tshia Mikenji?

11 Ntshibawu kayi tshiakapeta Isalele bua dilekela Bayende? Nzambi ‘wakamulombola mu tshipela’ tshia Babulona, bukalenge buvua butshimune bena Ashû; bena Isalele bakayamu ku bupika mu 740 K.B.B. (Hoshea 2:14) Pakalekela Yehowa babutula bukalenge bua bisa 10, kakashipa tshipungidi tshiende tshia kale ne bisa 12 to. Pakalekela Nzambi babutula Yelushalema ne baya ne bena Yuda mu bupika kudi bena Babulona mu tshidimu tshia 607 K.B.B., kakashipa tshipungidi tshia Mikenji ya Mose tshivuaye mudie ne bisa 12 bua kubuela natshi mu dibaka dia mu tshimfuanyi. Dibaka edi diakafua anu pakashipabu Yezu kudi bamfumu ba bena Yuda mu tshidimu tshia 33 bikondo bietu ebi.​—Kolosai 2:14.

Yehowa udi udimuija bena Isalele

12, 13. Hoshea 2:6-8 udi wamba tshinyi? Mvese eu wakakumbanyina Isalele munyi?

12 Nzambi wakambila Isalele bua ‘kumusha malu ende a masandi,’ kadi yeye uvua musue kulonda anu bavua bamunange. (Hoshea 2:2, 5) Yehowa wakamba ne: ‘Nunku nenjike njila wende ne lupangu lua mêba, nengase lumbu lua kumukanda bua yeye kamonyi njila yende. Yeye nealonde bamunangi, kadi kêna ubapeta; yeye neabakebe, kadi kêna ubamona. Pashishe, neambe ne: Nempingane kudi bayanyi wa kumpala, bualu bua tshikadilu tshingakadi natshi diambedi tshiakapita tshindi natshi mpindieu buimpe. Yeye kakamanya ne: mmeme mene ngakamupa mamvua, mvinyo mipiamipia ne manyi; ngakamukumbajila argent ne or biakukuatshilabu nabi Bâla mudimu.’​—Hoshea 2:6-8.

13 Nansha muvua Isalele mukebe bua “bamunangi” bende bamuambuluishe, nansha umue kakamuambuluisha. Uvua munyunguluke ne lupangu luvua muntu kayi mua kubuela bua kabapetshi diambuluisha to. Bena Ashû bakajingila tshimenga tshia Samalea bidimu bisatu ne bakatshikuata mu tshidimu tshia 740 K.B.B.; bukalenge ebu buakajimina kashidi. Anu bantu bakese bavua baya mu bupika ke bakamona muvua malu enda bimpe pavua bankambua babu batendelela Yehowa. Bavua mua kulekela kutendelela Bâla ne kukeba bua kudia tshipungidi tshikuabu ne Yehowa.

Tupinganyinayi pa nsombelu wa mu tshimfuanyi

14. Hoshea wakapingaja Gomê bua tshinyi?

14 Miaku idi ilonda eyi idi ituambuluisha bua kumvua bimpe diumvuangana didi pankatshi pa nsombelu wa Hoshea ne malanda a Yehowa ne bena Isalele: ‘Yehowa wakangambila ne: Ya kabidi, nanga mukaji udi munangibue kudi mulunda wende ne udi muena masandi.’ (Hoshea 3:1) Hoshea wakatumikila Nzambi, kumbusha Gomê kudi muntu uvuaye nende au. Pashishe Hoshea wakalua kuambila Gomê ne dîsu dikole ne: ‘Buudi nabu mbua kushala muena kuanyi matuku a bungi; kulondi malu a masandi, kuikadi mukaji wa muntu mukuabu.’ (Hoshea 3:2, 3) Gomê wakitaba bua kushala mukajende kabidi. Mmunyi mudibi biumvuangana ne muvua Nzambi muenzele bena Isalele ne bena Yuda?

15, 16. (a) Ndîba kayi divua Nzambi mua kufuila tshisamba tshivuaye munyoke luse? (b) Mmunyi muakakumbana Hoshea 2:18?

15 Nansha muvua bena Isalele ne bena Yuda bapika mu Babulona, Nzambi wakatuma baprofete bua ‘kuambila mutshima wabu’ malu. Kadi bua Nzambi kubafuila luse, bavua ne bua kunyingalala bua mibi yabu ne kupingana kudi bayabu anu bu muvua Gomê mupingane kudi Hoshea. Apu Yehowa uvua mua kupatula tshisamba etshi mu ‘tshipela’ tshia Babulona ne kutshipingaja mu Yuda ne mu Yelushalema. (Hoshea 2:14, 15) Wakakumbaja dîyi diende mu tshidimu tshia 537 K.B.B.

16 Nzambi wakakumbaja kabidi dîyi diende edi: ‘Mu dituku adi kabidi nembapungile tshipungidi ne nyama ya mu mpata, nyunyi ya mulu ne bintu bidi bidikoka panshi; nentshibule buta ne muele wa mvita ne bielelu bia mvita, nembiumushe mu buloba, nembaladike panshi kabayi ne ntatu.’ (Hoshea 2:18) Bena Yuda bavua bashale bakapingana kuabu bakasomba talalaa, kabayi batshina nyama. Dîyi edi diakakumbana kabidi mu tshidimu tshia 1919 pakapatuka bashadile bena Isalele wa mu nyuma mu “Babulona munene” anyi bukua bitendelelu bionso bia dishima. Mbasombe polaa mu mparadizu wa mu nyuma ne bena diabu bapeta muoyo wa tshiendelele pa buloba. Bantu badimu kabena benza malu bu nyama to.​—Buakabuluibua 14:8; Yeshaya 11:6-9; Galatia 6:16.

Tuangate malongesha ne mushinga

17-19. (a) Nngikadilu kayi ya Nzambi itudi ne bua kuidikija? (b) Luse ne diumvuilangana dia Yehowa bidi mua kutusaka bua kuenza tshinyi?

17 Nzambi udi ufuilangana luse ne umvuilangana, ke mutudi petu ne bua kuikala. Ke tshidi nshapita ya mbangilu ya mu Hoshea ilongesha. (Hoshea 1:6, 7; 2:23) Padi Nzambi ujinga kufuila bena Isalele badi bashintuluka luse bidi biumvuangana ne tshidi lusumuinu elu luamba: ‘Udi usokoka matomboka ende kêna wikala ne diakalengele, kadi udi uatonda, ualekela, neafuidibue luse.’ (Nsumuinu 28:13) Mêyi a mufundi wa Misambu aa adi kabidi akolesha bantu babi badi bashintuluke mu maboko: ‘Milambu idi Nzambi mua kuitabuja idi mutshima wa majiya. Wewe Nzambi, kuena upetula mutshima wa majiya ne udi unyingalala bua bubi buawu.’​—Musambu 51:17.

18 Mulayi wa Hoshea udi uleja mudi Nzambi utudi tutendelela ufuilangana luse ne umvuilangana. Nansha mudi bamue bapambuka, badi mua kulua kunyingalala kulekela mibi yabu ne kushintuluka. Bobu bashintuluke, Yehowa udi ubakidila. Wakafuila bena Isalele (bavuaye mubuele nabu mu dibaka dia mu tshimfuanyi) bavua bashintuluke luse. Nansha muvuabu batombokele Yehowa ne ‘batatshisha wa Tshijila wa bena Isalele, yeye uvua muule tente ne luse ne uvua uvuluka ne: Badi anu ba pa buloba.’ (Musambu 78:38-41) Luse lua nunku ludi ne bua kutusaka bua kuenda ne Yehowa Nzambi udi umvuilangana.

19 Nansha muvua malu bu mudi dishipangana, buivi ne bundumba bintampakane mu Isalele, Yehowa ‘wakambila mutshima wabu’ malu. (Hoshea 2:14; 4:2) Patudi tuvuluka mudi Yehowa ne luse ne umvuilangana, mitshima yetu idi isanka ne tumulamata bikole. Nunku tudiebeje ne: ‘Mmunyi mundi mua kuidikija luse ne diumvuilangana dia Yehowa mu nsombelu wanyi ne bakuabu? Muena Kristo nanyi yeye mundombe luse bua bubi budiye mungenzele, nemmufuile luse bu mutu Nzambi wenza anyi?’​—Musambu 86:5.

20. Fila tshilejilu tshidi tshitusaka bua kuindila malu adi Nzambi mutulaye.

20 Nzambi udi utupesha ditekemena dilelela. Tshilejilu, wakalaya ne: ‘Nemmupe tshibanda tshia Akola bu tshibuelelu tshia ditekemena.’ (Hoshea 2:15) Tshisumbu tshia kale tshivua tshienza bu mukaji wa Yehowa tshiakapingana muaba uvuatshi, muaba uvua “tshibanda tshia Akola.” Dikumbana dia bualu ebu mu tshidimu tshia 537 K.B.B. didi dituambuluisha bua kuindila malu mimpe adi Yehowa mutulaye ne muoyo umue.

21. Dimanya didi ne muaba kayi mu dienda ne Nzambi?

21 Bua tuetu kutungunuka ne kuenda ne Nzambi, tudi ne bua kutungunuka ne kulonga bua kumanya Nzambi ne kutumikila dimanya edi. Dimanya dia malu a Nzambi kadivua mu Isalele to. (Hoshea 4:1, 6) Kadi bamue bavua banange malu a Nzambi bikole ne bavua baatumikila, ke kupetabu masanka a bungi. Munkatshi muabu muvua Hoshea ne bantu 7 000 bakabenga kutuila nzambi Bâla binu mu matuku a Eliya. (1 Bakelenge 19:18; Lomo 11:1-4) Tuetu tusanka bua malu adi Nzambi utulongesha, netutungunuke ne kuenda nende.​—Musambu 119:66; Yeshaya 30:20, 21.

22. Mmunyi mutudi ne bua kuangata butontolodi?

22 Yehowa udi ulomba bantu badi balombola basadidi bende bua balekele butontolodi. Kadi Hoshea 5:1 udi wamba ne: ‘Umvuayi dîyi edi, nuenu bakuidi! Nungumvuile, nuenu bena Isalele! Telejayi matshi enu, nuenu ba mu nzubu wa mukalenge! Bualu bua tshilumbu tshidi tshinukuata mene; bualu bua nuakulua buteyi ku Misepa, ne bukuondo buvungulule pa mukuna wa Tabô.’ Balombodi batontolodi bavua bu buteyi ne bukondo kudi bena Isalele bualu bavua babasaka bua kutendelela mpingu. Imue misangu, Mukuna wa Tabô ne muaba uvuabu babikila ne: Misepa ivua miaba minene ya ntendelelu wa dishima.

23. Mmalu kayi audi mupete mu dilonga dia Hoshea nshapita wa 1 too ne ku 5?

23 Tudi bamone mu Hoshea mudi Yehowa muikale Nzambi udi ufuilangana luse, upeshangana ditekemena ne usankisha bantu badi batumikila mikenji yende ne babenga butontolodi. Tukebayi Yehowa ne tuditatshishayi bua kumusankisha anu bu bena Isalele bakashintuluka. (Hoshea 5:15) Tuetu tuenza nunku, netupete bipeta bimpe ne disanka ne ditalala bia dikema bidi nabi bonso badi benda ne Nzambi ne lulamatu luonso.​—Musambu 100:2; Filipoi 4:6, 7.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 1 Mu Galatia 4:21-26 mudi nsombelu wa mu tshimfuanyi. Bua nsombelu eu, bala mukanda wa Étude perspicace des Écritures, volime 2, dibeji dia 677-678, mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

Udi mua kuandamuna munyi?

• Dibaka dia Hoshea ne Gomê didi dileja tshinyi?

• Bua tshinyi Yehowa uvua musue kunyoka bena Isalele?

• Ndilongesha kayi didi dikutue ku muoyo mu Hoshea nshapita wa 1 too ne ku 5?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 18]

Udi mumanye tshidi mukaji wa Hoshea uleja anyi?

[Tshimfuanyi mu dibeji 19]

Bena Ashû bakakuata bena Samalea mu 740 kumpala kua bikondo bietu ebi

[Tshimfuanyi mu dibeji 20]

Badi bapingana kuabu ne disanka