Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Ndi mupangadije anu bua kusadila Mufuki wanyi

Ndi mupangadije anu bua kusadila Mufuki wanyi

Malu a mu nsombelu

Ndi mupangadije anu bua kusadila Mufuki wanyi

MALONDA KUDI CONSTANCE BENANTI

Malu onso akenzeka anu bu mu mupodi wa dîsu! Mu matuku asambombo patupu, Camille muananyi wa bakaji wa ngondo 22 wakasama bikole mubidi kapia e kufuaye. Ngakapeta kanyinganyinga kakole. Ngakajinga bua kufua nansha kufua. Bua tshinyi Nzambi wakalekela bualu bua nunku buenzeka? Tshivua ne tshia kuamba to.

BALEDI banyi bavua ba mu tshimenga tshia Castellammare del Golfo, mu Sicile, mu ditunga dia Italie. Bakalua kusombela mu tshimenga tshia New York mundi muledibue mu dia 8 Tshisua-munene 1908. Mu dîku dietu tuvua tatu ne mamu ne tuetu bana muanda mukulu, ba balume batanu ne ba bakaji basatu. *

Mu 1927, tatu Santo Catanzaro wakatuadija kubuela mu bisangilu bia kasumbu ka Balongi ba Bible, muvuabu babikila Bantemu ba Yehowa tshikondo atshi. Giovanni De Cecca, muanetu mukuabu wa bena Italie uvua wenza mudimu ku tshilombuelu tshia midimu ya Bantemu ba Yehowa tshia ku Brooklyn, ku New York, (tshidibu babikila ne: Betele) uvua ulombola bisangilu pabuipi netu, mu New Jersey. Kunyima kua matuku, tatu wakatuadija kuyisha ne kubanga mudimu wa ku dîba ne ku dîba too ne ku lufu luende mu 1953.

Patshivua mamu nsongakaji, uvua usua kulua mansela, kadi baledi bende bakabenga. Kumpala, mvua ndonda tshivua mamu wenza, mbenga kulonga Bible ne tatu. Kadi katupa aka, meme kumona dishintuluka kudi tatu. Wakalua ne lutulu lua bungi ne malu malenga, ke ditalala dia bungi kubuela mu dîku dietu. Biakansankisha bikole.

Mu tshine tshikondo atshi, meme kupetangana ne Charles, nsongalume wa bukole buanyi uvua yeye muledibue ku Brooklyn. Baledi bende bavua pabu ba ku Sicile. Mutantshi eu tuetu kubangilangana ne kunyima kua difumina dia tatu ku mpungilu wa Bantemu ba Yehowa wakenzabu mu 1931 mu tshimenga tshia Columbus, mu Ohio, tuakenza dibaka. Tshidimu tshimue katshijiki, muanetu wa bakaji Camille e kuledibua. Pakafuaye ngakanyingalala bikole. Dimue dituku Charles wakangambila udila muadi ne: “Camille si uvua muanetu bonso. Katuenaku mua kutungunuka ne malu makuabu ne kukoleshangana anyi?”

Tudi tuitaba bulelela bua mu Bible

Charles wakamvuluija muvua tatu muakule bua ditekemena dia dibika dia bafue pakenzaye muyuki wa pa lufu lua Camille. Meme kumukonka ne: “Udi witaba pebe ne: bafue nebabike anyi?”

Yeye kuandamuna ne: “Eyowa, ndi ngitaba! Bua tshinyi katuenaku tukeba bua kumanya malu makuabu adi Bible wamba pa bualu ebu?”

Tshiakalala butuku abu to. Pakatshiabu mu dinda, tatu kayi muanji kuya ku mudimu, ngakaya kudiye ne meme kumuambila ne: meme ne Charles tuvua basue kulonga Bible. Wakasanka bikole ne kungelaye mu tshitupa. Mamu utshivua mulale kadi wakumvua patuvua tuyikila. Yeye kungebeja ni kuvua bualu. Meme ne: “To, kakuena bualu, tshidibi meme ne Charles tudi basue kulonga Bible.”

Yeye kuandamuna ne: “Nanku tuetu bonso tulongayi Bible.” Ke tuetu bonso ne bakunyi banyi kutuadija kulonga pamue mu dîku, tuetu bonso basanga 11.

Dilonga dia Bible diakankolesha ku muoyo, ne ku kakese ku kakese dibungama ne kanyinganyinga e kushila ditekemena muaba. Tshidimu tshimue pashishe, mu 1935, meme ne Charles tuetu kutuadija kuyisha bantu malu a mu Bible. Mu ngondo muibidi mu 1937, tuetu bamane kulonda muyuki uvuabu benzele ku tshilombuelu tshia midimu yetu tshia ku Brooklyn uvua umvuija mushinga wa ditambushibua mu mâyi bua kulonda tshidi Bible wamba, bakatutambuisha mu mâyi pamue ne bana betu bakuabu mu dijiba dia mâyi divua ku nzubu wa tshilala benyi uvua pabuipi apu. Ngakitaba bua kutambula bualu mvua ne ditekemena dia kumona tshiakabidi muananyi wa bakaji ukavua mufue, ne kabidi bualu mvua ne dijinga dia kusadila Mufuki umvua mufike ku dimanya ne ku dinanga.

Tudi tutuadija mudimu wa ku dîba ne ku dîba

Kuyukila ne bakuabu malu amvua mulonge kuvua kuimpe be, nangananga bua muvua bantu ba bungi tshikondo atshi bitaba mukenji wa Bukalenge ne badifila pabu mu diumanyisha. (Matayo 9:37) Mu 1941, meme ne Charles tuakalua bampanda-njila, mudi Bantemu ba Yehowa babikila bena mudimu babu ba ku dîba ne ku dîba. Katupa kîpi pashishe, tuakasumba dikadika (caravane) ne Charles wakalekela muakunyanyi Frank tshiapu tshietu tshia mipanu. Tuakalua kusanka patuakapeta mukanda wa dituteka bampanda-njila ba pa buabu. Kumpala, tuakenzela mudimu eu mu New Jersey, ne pashishe bakatutuma mu New York.

Mu 1946, patuvua mu mpungilu ku Baltimore, mu Maryland, bakatulomba bua kubuela mu tshisangilu tshienza kudi batumibue ba pa buabu ba Bantemu ba Yehowa. Tuakapetanganamu ne Nathan Knorr ne Milton Henschel. Bakayikila netu bua mudimu wa bumisionere ne nangananga bua mudimu wa buambi mu Italie. Bakatulomba bua kuela meji bimpe ni tuvua mua kuya ku Tshilongelu tshia Bible tshia Watchtower tshia ku Gilada.

Bakatuambila ne: “Nuele meji bimpe ne nutuandamune.” Tupatuka mu biro abi, tuetu kutapangana dîsu ne Charles, tunyunguluka kakese nunku, tuetu kupingana diakamue mu biro abi. Tuetu kuamba ne: “Tuedi meji bimpe bua bualu abu. Tudi badiakaje bua kuya ku Gilada.” Matuku dikumi pashishe, tuetu kubuela mu kalasa ka muanda mutekete ka Gilada.

Ngondo yetu ya dilonga adi kayivua kupua muoyo. Tshiakatukemesha bikole tshivua lutulu ne dinanga dia balongeshi pavuabu batuambuluisha bua kutantamena ntatu ituvua mua kupeta mu mudimu eu wa buambi ku ba bende. Patuakajikija kalasa mu Kashipu 1946, bakatutuma bua matuku makese mu tshimenga tshia New York, muvua bena Italie ba bungi. Pashishe dituku wa ba dituku e kufika, mu dia 25 Kabalashipu 1947 tuakaya mu Italie, muaba uvuabu batutume bu bamisionere.

Mushindu utuakabanga mudimu wetu wa bumisionere

Tuakasabuka mbuu ne mazuwa a mâyi avua mambuluishe kumpala mu mvita. Kunyima kua matuku 14, tuakafika ku tshitudilu tshia mazuwa tshia Gênes mu Italie. Tshimenga etshi tshitshivua ne bimanyinu bia Mvita Mibidi ya Buloba bujima, ivua ifuma ku dijika kukavua anu bidimu bibidi. Tshilejilu, bombe ivua mitayishe mmuenu ya madidishi a nzubu ya ku tshitudilu tshia kawulu. Tuetu kuangata kawulu ka tshiambula ku Gênes bua kuya ku Milan, muaba uvua biro bia filiale ne nzubu wa bamisionere.

Nsombelu uvua mukole panyima pa mvita mu Italie. Bavua benda basulula ditunga, kadi bupele buvua miaba yonso. Katupa aka meme kupia disama dikole. Bilondeshile munganga kampanda, mutshima wanyi uvua usama bikole, ne kuelaye meji ne: bivua bimpe bua meme kupingana mu États-Unis. Kadi munganga eu uvua mutupakane! Bualu bidimu 58 ntshidi anu mu mudimu wanyi mu Italie.

Tuetu bamane kuenza bidimu bikese patupu muaba uvuabu batutume, bakunyi banyi bavua ku États-Unis bakakeba bua kututumina vuatire. Kadi Charles wakabenga, ne ngakanyisha bikole dipangadika diende edi. Bualu bilondeshile bituvua bamanye dîba adi, Ntemu nansha umue mu Italie kavua ne vuatire to. Ke Charles kumonaye se: bivua bimpe tuetu kushala mu nsombelu wa diatshimue ne uvua nende bena Kristo netu bakuabu. Tuakashala nanku too ne mu 1961 patuakasumba vuatire mukese.

Nzubu wetu wa Bukalenge wa kumpala ku Milan uvua mu tshisasa tshia muinshi, ne panshi kapayi pela sima. Kakuvua tshiowedi tshia mâyi, nansha milonda mine ya mâyi, kadi nzubu eu uvua umata bikole pavua mvula iloka. Katuvuamu anu nkayetu to, nkose ivua itua eku itua kuaka! Dîba dia bisangilu tuvua tutemesha miendu ibidi. Kadi nansha muvuaku ntatu yonso eyi, kumona bantu ba muoyo muimpe balua mu bisangilu ne batuadija pabu kuyisha kuvua kutukolesha ku muoyo bikole.

Malu mamona mu mudimu wa bumisionere

Umue musangu tuetu kushila mulume mukuabu kakanda ka Ditalala: Didi mua kunenga anyi? (Angl.) Patukavua tupatuka, mukajende Santina wakafika muambule bitunga bivua ne bintu bia kudia. Uvua ne ka tshiji, wamba muvuaye ne bana ba bakaji muanda mukulu ba kutabalela ne muvuaye kayi ne dîba dia kujimija. Munga musangu pangakalua kutangila Santina, uvua uluka mupila ne bayende kavuapu to. Yeye kungambila ne: “Tshiena ne dîba to. Tshitu mene nansha mumanye kubala to.”

Meme kusambila Yehowa munda munda ne pashishe meme kulomba mukaji eu ni mvua mua kumufuta bua kulukilaye bayanyi mupila. Mbingu ibidi pashishe, meme kupeta mupila au, ne tuetu kutuadija kulonga Bible pa tshibidilu ne Santina ku diambuluisha dia mukanda wa “Bulelela nebunupikule.” (Angl.) Santina wakalonga mua kubala, ne nansha muvua bayende kayi musue, wakatungunuka kufika too ne ku ditambula. Bana bende ba bakaji batanu bakalua pabu Bantemu, ne Santina wakambuluisha kabidi bantu bakuabu ba bungi bua kuitababu bulelela bua mu Bible.

Mu ngondo wa Luabanya 1951, bakatutuma ne bamisionere bakuabu babidi (Ruth Cannon * ne Loyce Callahan, wakaluabu kusela kudi Bill Wengert) mu tshimenga tshia Brescia, muvua kamuyi Ntemu nansha umue tshikondo atshi. Tuakapeta nzubu muikale ne bionso bidi bikengela, kadi kunyima kua ngondo ibidi patupu, muena nzubu au wakatupesha dituku dimuepele bua kupatuka mu nzubu au. Bu muvuaku kakuyi Bantemu bakuabu mu tshitupa atshi, tuakaya ku nzubu wa tshilala benyi kutuakenza ngondo bu ibidi mijima.

Bietu biadidia bivua amu kafe, imue midioko, fromaje ne bimuma bituvua tudia dinda, midi ne dilolo. Tuvua anu ne disanka nansha muvuaku tumalu tua mukodi etu. Ndekelu, tuetu kupeta nzubu mukuabu mukese, ne bantu 35 bakabuela mu Tshivulukilu tshia lufu lua Kristo mu 1952, mu nzubu mukese uvua Nzubu wetu wa Bukalenge tshikondo atshi.

Ntatu ya mu mudimu

Mu tshikondo atshi, bamfumu ba bena Katolike batshivua ne bukokeshi bua bungi kudi bantu. Tshilejilu, patuvua tuyisha mu Brescia, bansaserdose bavua batuma bamue bana bua kutuasa mabue. Kadi pakapita matuku, tuakabanga kulonga Bible ne bantu 16, ne kunyima kua matuku makese bakalua pabu Bantemu. Munkatshi muabu muvua nganyi? Umue wa ku bana bavua batuasa mabue abu! Lelu’eu udi mukulu mu tshimue tshia ku bisumbu bia ku Brescia. Patuakumbuka ku Brescia mu 1955, kuvua bamanyishi ba Bukalenge 40 bavua benza mudimu wa buambi.

Pashishe, tuakenza bidimu bisatu mu tshimenga tshia Livourne, muvua Bantemu ba bungi bikale anu bantu bakaji. Ebi bivua biumvuija ne: tuetu bayaya tuvua ne bua kuenza midimu ya tshisumbu itubu bapesha pa tshibidilu bana betu ba balume. Tuakaya pashishe ku Gênes, kutuvua batuadijile bidimu 11 kumpala. Bua musangu eu, kukavua tshisumbu. Nzubu wa Bukalenge uvua mu tshisasa tshia kulu mu nzubu munene mutuvua bapete wetu nzubu wa difutshila.

Tutshifikilaku mu Gênes, meme kutuadija kulonga ne nsongakaji mukuabu uvua bayende muikale munayi wa bokse kale ne uvua ne nzubu wende wa manaya a bokse. Nsongakaji eu wakalubuluka mu nyuma ne katupa aka yeye kulua Ntemu. Kadi bayende kavua musue to ne wakamuluisha nunku munkatshi mua matuku mavule, too ne pakatuadijaye kufila mukajende muaba wa bisangilu. Pamutu pa kubuela munda mua nzubu, uvua utelejila pambelu. Matuku a bungi tuetu bamane kumbuka ku Gênes, tuakumvua ne: uvua mushale kulomba bua bikale bamulongesha Bible. Ndekelu wakatambula ne kuluaye mutangidi muena Kristo wa malu malenga. Wakashala ne lulamatu too ne ku lufu luende.

Ngakalonga kabidi Bible ne mukaji mukuabu uvua mubangila wa mpulushi kampanda. Ku ntuadijilu, mulume eu uvua usankidila bulelela, kadi kunyima kua dibaka diabu, yeye kushintuluka. Bua buluishi buende mukaji wakanji kulekela kulonga Bible. Pakabangululaye kulonga, bayende wakamukanyina wamba ne: diatusanganaye tulonga, uvua ne bua kutuasa tshingoma bubidi buetu. Kadi wakalua kutambula, kuluaye Ntemu. Mulume eu kakatuasa to. Kadi bidimu bia bungi pashishe, pamvua mu mpuilu kampanda utuakenzela ku Gênes, muntu mukuabu wakaluila lua panyima panyi, kumbuikila bianza ku mêsu ungebeja ni mvua mua kumumanya. Binsonji biakampueka pangakamona bayende wa mukaji au. Tuetu bamane kuelangana mu tshitupa, wakangambila ne: uvua ufuma ku ditambula anu dine dituku adi bua kuleja didilambula diende kudi Yehowa!

Kubangila mu 1964 too ne mu 1972, mvua ne disanka dia kufila Charles pavuaye ukumbula bisumbu bua kukolesha ditabuja dia bana betu. Tuakenza mudimu bu mu tshitupa tshionso tshia ku Nord tshia Italie: mu Piémont, mu Lombardie ne mu Ligurie. Pashishe tuetu kupingana mu mudimu wa bumpanda-njila pabuipi ne tshimenga tshia Florence ne panyima mu tshia Vercelli. Mu 1977, kuvua anu tshisumbu tshimuepele mu Vercelli, kadi patuakumbukamu mu 1999, mukavua bisumbu bisatu. Ngakakumbaja bidimu 91 tshidimu atshi, ne bakatuambila bua kuya kusombela mu nzubu wa bamisionere ku Rome, nzubu mukese mulengele muaba utu kauyi mitoyi ya bungi.

Bualu bukuabu budi bumbungamije

Mu Luabanya 2002, Charles uvua misangu yonso muikale anu ne makanda a mubidi tumatuma, wakasama disama dia tshimpitshimpi. Disama edi e kulua kukola too ne pakafuaye mu dia 11 Lumungulu 2002. Munkatshi mua bidimu 71, tuvua tudila pamue mu bikondo bia makenga ne tusanka pamue patuvua tupeta mabenesha. Lufu luende ndumbungamije bikole.

Ntu anu mmona Charles mu lungenyi, muvuale kostime wende ne tshifulu ku mutu. Ntu ndifuanyikijila mimuemue yende, anyi nsua kumvua mushindu uvuaye useka. Bua diambuluisha dia Yehowa ne dinanga dia bana betu ba bungi, ke pandi mukumbane bua kutantamena ntatu mu tshine tshikondo etshi tshia dibungama. Ndi muindile ne muoyo kulukulu dîba dituikala mua kumonangana tshiakabidi ne Charles.

Ndi ntungunuka ne mudimu wanyi

Kusadila Mufuki wanyi ke bualu butambe buimpe mu nsombelu wanyi. Mu kupita kua bidimu, ‘ndi mutete mulabule mumvue ne: Yehowa udi muakane.’ (Musambu 34:8) Ndi mumone dinanga ne dintabalela diende. Nansha mumvua mufuishe muananyi mutekete, Yehowa mmumpeshe bana ba bungi ba mu nyuma, ba balume ne ba bakaji, badi mu ditunga dijima dia Italie, badi basankisha mutshima wanyi ne wende kabidi.

Kuambila bantu malu adi atangila Mufuki wanyi ke tshintu mutambe kunanga kuenza misangu yonso. Ke bua tshinyi ndi ntungunuka ne kuyisha ne kulombola malonga a Bible. Imue misangu ntu nyingalala mundi tshiyi nkumbana kuenza bipitshidile bua makanda anyi a mubidi makese. Kadi ndi mmona se: Yehowa mmumanye mikalu yanyi, mmunnange ne udi wanyisha bindi nkumbana bua kuenza. (Mâko 12:42) Ndi ndienzeja bua kulonda dîba dionso mêyi a Musambu 146:2 aa: ‘Nentumbishe Yehowa pantshidi ne muoyo; nengimbile Nzambi wanyi misambu ya kumutumbisha nayi pantshidiku.’ *

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 5 Bakapatula muyuki wa muanetu Angelo Catanzaro mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 15 Kashipu 1975, dibeji 429-431 mu Mfualansa.

^ tshik. 28 Bua malu a mu nsombelu wende, bala Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 1 Tshisua-munene 1971, dibeji dia 724-726 mu Mfualansa.

^ tshik. 41 Muanetu wa bakaji Benanti wakafua mu dia 16 Kashipu 2005 patshivuabu balongolola tshiena-bualu etshi. Wakafua ne bidimu 96.

[Tshimfuanyi mu dibeji 13]

Camille

[Tshimfuanyi mu dibeji 14]

Dituku dia dibaka dietu mu 1931

[Tshimfuanyi mu dibeji 14]

Mamu uvua kumpala kayi usankidila bulelela, wakitaba bua tuetu bonso kulonga Bible

[Tshimfuanyi mu dibeji 15]

Ne Muanetu Knorr dia dijikija kalasa ka Gilada mu 1946

[Tshimfuanyi mu dibeji 17]

Meme ne Charles matuku makese kumpala kua yeye kufua