Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu mimpe mmanyunguluka kudi malu mabi

Malu mimpe mmanyunguluka kudi malu mabi

Malu mimpe mmanyunguluka kudi malu mabi

BIDI bimueneka ne: lelu’eu pa buloba bantu bakese ke batu basue kudifila bua bakuabu. Kadi bamue batu basue “kushilangana ne bakuabu” bualu batu benzela bakuabu malu mimpe. Ku tshidimu tshionso etshi, bantu bungi tshianana batu bapesha bisumbu bitu biambuluisha bakengi dolare mipite bungi. Tshilejilu, mu ditunga dia Grande-Bretagne, bavua bapeshe bisumbu ebi dolare mitue ku miliyare 13 mu tshidimu tshia 2002. Katshia ku tshidimu tshia 1999, bantu ba muoyo muimpe dikumi bakafila anyi bakalaya bua kufila dolare mipite pa miliyare 38 bua kuambuluisha bena dikenga.

Mu malu mimpe adi bisumbu ebi bienza mudi: diondopesha bapele tshianana, dilongesha bana ba panshi tulasa, difila makuta bua kutua bantu ba mu matunga mapele bisalu, dipesha bana ba bapele mikanda ya kulonga nayi, dipesha batu ne bikumbi mu matunga mapele nyama itu ilela bikole ne diambuluisha bantu badi bipupu bikengeshe.

Malu aa adi aleja ne: bantu badi ne mushindu wa kuenzela bakuabu malu mimpe. Kadi kudi kabidi bantu badi benzelangana malu mabi a dikema.

Bubi budi buvula

Ku ndekelu kua Mvita Mibidi ya Buloba bujima, dishipa bena bisa bikuabu ne dishipa bantu bavule musangu umue bua malu a tshididi ndifike ku misangu yamba kutua ku 50. Tshikandakanda kampanda tshidi tshiamba ne: “Bimvundu ebi bivua bishipeshe bantu miliyo mipite pa 12 ne bantu ba tshianana bavua kabayi basalayi batue ku miliyo 22: bungi bupite bua bantu bonso bakafua mu mvita ya bena ditunga ne ya matunga a bungi katshia ku 1945.”​—American Political Science Review.

Munkatshi mua bidimu bia 1900, bantu batue ku 2 200 000 bakafua mu ditunga dia Cambodge bua malu a tshididi. Bimvundu bia bisa mu Rwanda, mbishipeshe balume, bakaji ne bana bapite pa 800 000. Malu a bitendelelu ne a tshididi mmashipeshe bantu bapite pa 200 000 mu ditunga dia Bosnie.

Bua malu mabi adi menzeke matuku mashale aa, sekretere munene wa ONU wakamba mu tshidimu tshia 2004 ne: “Mbashipe bantu ba tshianana mu ditunga dia Irak kakuyi luse, mbakuate ne mbashipe bakamona kamba ne bantu bakuabu ba tshianana mu mushindu mubi mutambe. Bavua kabidi bakengesha ne tshikisu bena buloko ba mu ditunga dia Irak. Bantu bonso mbanyeme mu Darfur, bupule nzubu yabu ne bakuata bakuabu ku bukole bua kulala nabu. Mbakose bana bimue bitupa bia mubidi ku Nord kua ditunga dia Ouganda ne mbabenzeje malu a tshikisu. Mu Beslan mbakuate bana baya nabu bua kubashipa bibi.”

Nansha mu matunga adibu babikila ne: mmashidimuke, badi bashipangana bikole matuku aa anu bua dishilangana dia bisa. Tshilejilu, tshikandakanda kampanda tshiakamba mu 2004 ne: mu Grande-Bretagne “bungi bua bantu badibu bashipe anu bua dishilangana dia dikoba mbuvule ne bia pa lukama 11 mu bidimu dikumi bishale ebi.”​—Independent News.

Bua tshinyi bantu badi batamba kuenza malu mabi a mushindu eu pabu bikale ne mushindu wa kuenza malu mimpe? Netusombeku dikuabu dituku kakutshiyi malu mabi anyi? Anu bu mudi tshiena-bualu tshidi tshilonda etshi tshileja, Bible udi wandamuna nkonko eyi.

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 2]

TSHIZUBU: Mark Edwards/​Still Pictures/​Peter Arnold, Inc.