Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu mukanda wa Nehemiya

Malu manene a mu mukanda wa Nehemiya

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa Nehemiya

BIDIMU 12 mbimane kupita katshia malu a ndekelu avuabu bafunde mu mukanda wa Ezela udi mu Bible enzeka. Mpindieu tukadi pabuipi ne ‘dîba diapatuka mukenji wa ne: Bapingaje bantu mu Yelushalema ne base musoko tshiakabidi,’ bualu budi buleja ntuadijilu wa mbingu 70 ya bidimu yatufikisha too ne ku dilua dia Masiya. (Danyele 9:24-27) Mukanda wa Nehemiya udi ulonda muyuki wa muvua bantu ba Nzambi basulule lumbu lua Yelushalema. Udi wakula bua malu a mu tshikondo tshikole tshia bidimu bipite pa 12 tshia kubangila mu 456 K.B.B. too ne matuku makese kunyima kua 443 K.B.B.

Mukanda eu mufunda kudi ngovena Nehemiya udi ne muyuki muimpe wa mushindu udi ntendelelu mulelela utumbishibua padi badimu benza malu ne lukunukunu eku beyemene kabidi Yehowa Nzambi ne muoyo mujima. Udi uleja patoke mushindu udi Yehowa wendesha malu bua disua diende kukumbanadi. Udi kabidi utulondela malu a muludiki mukuabu wa bukole ne wa dikima. Mukanda wa Nehemiya udi ne malongesha a mushinga mukole bua batendeledi balelela bonso lelu, ‘bualu dîyi dia Nzambi didi ne muoyo ne bukole.’​—Ebelu 4:12.

‘LUMBU LUAKAJIKA’

(Nehemiya 1:1–6:19)

Nehemiya udi mu Shushana, mu nzubu wa Mukalenge Atashasete Tshianza-tshile udi mumuangate bu muena mudimu wende wa kueyemena. Padi anu Nehemiya umvua ngumu ya ne: bana babu ‘badi mu dikenga dikole, badi bafuishibua bundu; lumbu lua Yelushalema kabidi lutshidi panshi, ne biibi bialu bidi bioshibue ne kapia,’ yeye kubungamaye bikole. Ke kulombaye Nzambi ne muoyo mujima bua amuludike. (Nehemiya 1:3, 4) Pashishe, mukalenge kulua kumona dibungama dia Nehemiya, ke kumuanyishilaye bua yeye kuya ku Yelushalema.

Nehemiya mumane kufika mu Yelushalema, e kubangaye kukenketa lumbu lua Yelushalema butuku butuku, kuambilaye ne bena Yuda lungenyi luvuaye nalu lua kuasululabu lumbu elu. Batuadija anu kuasa nunku, bantu bavua kabayi basue mudimu eu pabu batuadija ne kubaluisha. Kadi ku bulombodi bua Nehemiya muena dikima, ‘lumbu luakajika.’​—Nehemiya 6:15.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

1:1; 2:1—“Tshidimu tshia makumi abidi” tshidibu batele mu mvese ibidi eyi mbatshibale kubangila anu ku tshikondo tshimuepele anyi? Eyowa, tshidimu tshia 20 etshi ntshia bukokeshi bua mukalenge Atashasete. Kadi mbadilu wa matuku mmushilangane mu mvese ibidi eyi. Mu malu a kale mudi bijadiki bidi bileja tshidimu tshia 475 K.B.B. bu tshidimu tshivua Atashasete mudie bukalenge. Bu muvua bafundi ba mu Babulona ne tshibidilu tshia kubala bidimu bia bukokeshi bua bakalenge ba bena Pelasa kubangila ku ngondo wa Nisana (matuku a ndekelu a Luabanya ne a ntuadijilu a Tshisanga) too ne ku Nisana mukuabu, tshidimu tshia kumpala tshia bukokeshi bua Atashasete tshiakabanga mu Nisana wa 474 K.B.B. Nunku, tshidimu tshia 20 tshia bukokeshi tshidibu batele mu Nehemiya 2:1 tshiakabanga mu Nisana wa 455 K.B.B. Ngondo wa Kiseleu (matuku a ndekelu a Kasuabanga ne a ntuadijilu a Tshisua-munene) udibu batele mu Nehemiya 1:1 uvua ne tshia kuikala ngondo wa Kiseleu wa tshidimu tshikavua tshipite: tshia 456 K.B.B. Nehemiya udi utela ngondo au kabidi padiye wakula bua tshidimu tshia 20 tshia bukokeshi bua Atashasete. Pamuapa muaba eu, uvua ubala bidimu kubangila ku dituku divua mfumu eu mudie bukalenge. Kabidi Nehemiya uvua nansha pamuapa ubala matuku bilondeshile tshidi bena Yuda babikila lelu bu tshidimu tshia malu a panu tshidi tshituadija ne ngondo wa Tishri udi upetangana ne matuku a ndekelu a Kabitende ne a ntuadijilu a Kasuamansense. Mu mishindu yonso, tshidimu tshiakapatuka dîyi bua kupingajabu bantu mu Yelushalema tshivua tshia 455 K.B.B.

4:17, 18—Mmunyi muvua muntu mua kuenza mudimu wa dibakulula anu ne tshianza tshimue? Kabivua mua kuikala lutatu bua bambudi ba majitu to. Pavua muntu mumane kuteka anu bujitu mu mutu anyi pa dikaya, bivua bipepele bua yeye kubukuata ne tshianza tshimue eku ‘mukuate bintu bia mvita mu tshianza tshikuabu.’ Bua bibaki bavua dijinga ne bianza biabu bionso bibidi bua kuenza mudimu wabu, ‘muntu ne muntu wakadi ne muele wende wa mvita mubueja mu mukaba, [eku] benza mudimu.’ Bavua pabuipi bua kuluangana pavua baluishi mua kulua kubabunda mvita.

5:7—Mmu ngumvuilu kayi muakatuadija Nehemiya ‘kutandangana ne bantu banene ne bakokeshi’? Bantu aba kabavua banemeka Mikenji ya Mose to, bualu bavua balomba bana babu bena Yuda bia kasombela. (Lewitiki 25:36; Dutelonome 23:19) Kabidi, bantu bavua basombeshangana makuta abu bavua balomba bia kasombela bungi bupitshidile. Bu bobu bafutshisha tshia kasombela atshi ku ngondo yonso, “tshia lukama” tshivuabu balomba tshivua mua kukumbanangana ne bia pa lukama 12 ku tshidimu. (Nehemiya 5:11) Kulomba bintu bungi nunku kuvua kukengesha bantu aba bakavuabu bazengeje ne majitu a bitadi ne dipangila dia biakudia. Nehemiya wakatandangana ne babanji abu mu ngumvuilu wa se: wakabatandisha ne kubabela bikole ne Mikenji ya Nzambi, wela tshilema tshivuabu benze patoke.

6:5—Bu muvuabu pa tshibidilu bela mikanda ya malu a kusokoka mu tshibombi tshikanga, bua tshinyi Sanebalata wakatumina Nehemiya “mukanda mubulula”? Sanebalata uvua mua kuikala ne lungenyi lua kumanyisha bantu malu a dishima avua bamue babanda nawu Nehemiya pakaatumaye mu mukanda mubulula au. Pamuapa uvua mutekemene se: bivua mua kufikisha Nehemiya munda bikole bua yeye kulekela mudimu wa dibaka ne kuyaye kudibingisha. Peshi Sanebalata uvua mua kuikala muele meji ne: malu avua mu mukanda au avua mua kutshinyisha bena Yuda bua kubalekesha mudimu wabu wonso. Nehemiya kakapeta buôwa to, kadi wakatungunuka ne lutulu luonso ne mudimu uvua Nzambi mumupeshe.

Malongesha adi atutangila:

1:4; 2:4; 4:4, 5. Patudi mu nsombelu mikole anyi tukeba kuangata mapangadika manene, tudi ne bua ‘kunanukila mu kutendelela’ anyi mu masambila ne kuenza malu adi umvuangana ne disua dia Nzambi.​—Lomo 12:12.

1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Yehowa utu wandamuna masambila adi basadidi bende benza ne muoyo umue.​—Musambu 86:6, 7.

1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Nansha muvua Nehemiya muikale muntu wa luse lua bungi, wakashiya tshilejilu tshimpe tshia muntu uvua uluila buakane.

1:11–2:3. Mudimu munene uvua nawu Nehemiya wa kuelela mukalenge mvinyo mu dikopo ki nguvua utamba kumusankisha to. Kadi uvua utamba kusanka bua kumona ntendelelu mulelela uya kumpala. Katuenaku petu ne bua kuikala tuditatshisha nangananga bua ntendelelu wa Yehowa ne malu onso adi amuyisha kumpala bua bikale bitupetesha disanka anyi?

2:4-8. Yehowa wakenza bua Atashasete anyishile Nehemiya bua kuya kuibakulula bimanu bia Yelushalema. Nsumuinu 21:1 udi wamba ne: ‘Mutshima wa mukalenge mu bianza bia Yehowa udi bu misulu ya mâyi, yeye udi uutuma kuonso kudiye musue.’

3:5, 27. Katuena ne bua kuangata mudimu wa bianza utudi tuenza bua kutungunuja ntendelelu mulelela bu mudimu mushadile udi kauyi mutuakanyine bu muakenza “banene” ba bena Tekoa to. Kadi mbimpe tuidikije bena Tekoa bakuabu ba patupu bakenza mudimu ne muoyo wabu mujima.

3:10, 23, 28-30. Nansha mudi bamue ne mushindu wa kuya muaba udibu ne dijinga dia bamanyishi ba Bukalenge, ba bungi ba kutudi badi bakuatshishila ntendelelu mulelela muaba udibu basombele. Tudi mua kuenza nanku pa kudifila mu mudimu wa diasa Nzubu ya Bukalenge ne wa diambuluisha badi bipupu bikuate, kadi nangananga pa kuanji kudifila mu mudimu wa dimanyisha Bukalenge bua Nzambi.

4:14. Padibu batuluisha, tudi petu mua kulekela ditshina pa kuvuluka ‘Mukalenge wetu munene ne mukole.’

5:14-19. Bua batangidi bena Kristo, ngovena Nehemiya udi tshilejilu tshimpe tshia muntu uvua ne budipuekeshi, kayi mudinange anu yeye nkayende, kadi muikale ne budimu. Nansha muvuaye usaka bantu ne lukunukunu bua kutumikila Mikenji ya Nzambi, kavua ubakokesha bibi bua yeye kupeta bintu to. Kadi uvua uditatshisha bua bantu bavua bapele ne bavuabu bakengesha. Bua dileja diende dia kalolo adi, Nehemiya wakashila basadidi ba Nzambi bonso tshilejilu tshia kutemba ku bantu.

‘NZAMBI WANYI, UMVULUKE BUA KUNGENZELA BIMPE’

(Nehemiya 7:1–13:31)

Anu bajikija diasa lumbu lua Yelushalema, Nehemiya kuelaku biibi ne kulongololaye malu bua kukuba tshimenga. Kutuadijaye kabidi kufunda mêna a bankambua ba bena Isalele. Padi bantu bonso badisangisha ‘mu muaba mubaluluke wakadi kumpala kua Tshiibi tshia ku luseke lua mâyi,’ muakuidi Ezela kubanga kubabadila mukanda wa Mikenji ya Mose, Nehemiya pende ne bena Lewi kubumvuijabu Mikenji eyi. (Nehemiya 8:1) Padibu bumvua bualu bua Difesto dia Mitanda, kubangabu kuenza difesto adi ne disanka dia bungi.

Mu tshisangilu tshikuabu muvua “bena Isalele” batonda mibi yabu ya ditunga dijima, bena Lewi kubangabu dilondolola malu avua Nzambi muenzele bena Isalele, nunku ke bantu kuditshipabu “bua kulondabo mikenji ya Nzambi.” (Nehemiya 9:1, 2; 10:29) Bu muvua Yelushalema mutshikale anu ne bantu bakese, bakela nshobo bua kusungula muntu 1 mu bantu 10 ku bonso bavua basombele pambelu pa tshimenga atshi bua kuyabu kusombela munda muatshi. Pashishe, kubanjijabu lumbu lua tshimenga atshi ne disanka ne musangelu wa bungi, kuenzekabi bua ‘bumvue disanka dia mu Yelushalema kudi bakadi kule.’ (Nehemiya 12:43) Bidimu 12 kunyima kua difika dia Nehemiya mu Yelushalema, kushiyaye tshimenga etshi ne kupinganaye ku mudimu wende kua Atashasete. Matuku makese, malu a bukoya e kubuela mu bena Yuda. Padiye upingana ku Yelushalema, Nehemiya kuangata dipangadika dia kujikija tshilumbu atshi. Kudilombelaye yeye muine Nzambi ne budipuekeshi buonso wamba ne: ‘Nzambi wanyi, umvuluke bua kungenzela bimpe.’​—Nehemiya 13:31.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

7:6-67—Bua tshinyi bungi bua bantu ba ku tshiota ne ku tshiota tshivua mu bupika bakapingana ku Yelushalema ne Zelubabela bavua Nehemiya mufunde mbushilangane ne buvua Ezela mufunde? (Ezela 2:1-65) Dishilangana edi didiku pamuapa bualu Ezela ne Nehemiya bavua mua kuikala bakebuluile malu aa mu mikanda mishilangane. Tshilejilu, bungi bua bantu bavua bafundishe mêna abu bua kupingana budi mua kuikala bushilangane ne bungi bua aba bakapingana. Mikanda ibidi eyi ivua mua kushilangana kabidi bualu bamue bena Yuda bavua kabayi bajadike mêna a bankambua babu ku ntuadijilu bakafika pamuapa ku diyijadika pashishe. Nansha nanku, mukanda wa Nehemiya ne wa Ezela idi yonso ipetangana pa bualu bumue: Bantu bakapingana bavua 42 360, pa kumbusha bapika ne bimbi ba misambu.

10:34—Bua tshinyi bakalomba bua bantu kulambulabu nkunyi? Mikenji ya Mose kayivua ilomba bua kufila mulambu wa nkunyi to. Bakalomba mulambu eu anu bua dijinga dia nkunyi diakamueneka. Bivua bikengela nkunyi ya bungi menemene bua kumona mua kuosha milambu pa tshioshelu. Bidi bimueneka ne: bena Netinima bavua bapika ba ku ntempelo bavua kabayi bena Isalele kabavua bungi bukumbane to. Nunku, bakela nshobo bua kupeta bantu bavua mua kutungunuka ne kufila nkunyi ku tshioshelu.

13:6—Mmatuku bungi kayi avua Nehemiya muenze kayi mu Yelushalema? Bible udi wamba amu ne: ‘Pakapita matuku makuabu,’ anyi ku muaku ku muaku: “Ku ndekelu kua matuku,” Nehemiya wakalomba mukalenge bua yeye kupingana ku Yelushalema. Nunku, mbikole bua kujadika bungi bua matuku avuaye muenze kudi mukalenge kayi mu Yelushalema. Kadi yeye mumane kupingana ku Yelushalema, Nehemiya wakasangana ne: kabatshivua bambuluisha bakuidi, ne kabatshivua balonda kabidi mukenji wa Nsabatu to. Bantu ba bungi bakavua basele bakaji ba bisamba bia bende, kabidi bana bavuabu balele kabavua nansha bakula muakulu wa bena Yuda to. Pa kumona mukavua nsombelu munyanguke mushindu eu, Nehemiya uvua ne bua kuikala muenze matuku a bungi.

13:25, 28—Pa kumbusha ‘ditandisha’ bena Yuda bakavua balenduke, mmanyoka kayi makuabu akabapesha Nehemiya? Nehemiya ‘wakabela mulawu,’ mmumue ne: wakabambuluila mêyi a milawu ya manyoka avua mu Mikenji ya Nzambi. ‘Wakakuma’ bamue ba kudibu, pamuapa pa kutuma dîyi bua babape dinyoka. Bua kuleja muvuaye unyingalala bua malu mabi, ‘wakatula bamue nsuki yabu.’ Wakipata kabidi munkana wa muakuidi munene Eleyashiba uvua musele muana wa bakaji wa Sanebalata muena Holona.

Malongesha adi atutangila:

8:8. Bu mutudi balongeshi ba Dîyi dia Nzambi, tudi ‘tudijinguluila’ bantu patudi tubala mvese yumvuika bimpe ne tuyishindumuna biakane, ne patudi tuyumvuija mu mushindu mujalame, tuleja bantu mudibu mua kuyitumikila bimpe.

8:10. “Disanka dia Yehowa” didi difumina ku dimanya dietu dia majinga etu a mu nyuma ne diakumbaja ne ku dilonda buludiki bua Nzambi. Nanku mbimpe bua tuetu kulonga Bible ne tshisumi, kuikala ne tshibidilu tshia kubuela mu bisangilu bia bena Kristo, ne kudifila ne lukunukunu mu mudimu wa kuyisha Bukalenge bua Nzambi ne kuenza bayidi.

11:2. Bua muntu kulekela buloba bua bumpianyi ne kuya kusombela mu Yelushalema bivua bilomba bua yeye kujimija bia bungi ne kudipangisha amue malu mimpe. Bantu bakitaba bua kuenza nunku bakaleja lungenyi lua didipangisha bimue bintu bimpe. Tuetu petu tudi mua kuleja mutudi ne lungenyi lua muomumue elu patudi tuanyisha bua kuenza midimu ya budisuile bua kuambuluisha bakuabu mu mpungilu ne mu bikondo bikuabu.

12:31, 38, 40-42. Kuimba misambu mmushindu muimpe wa kutumbisha Yehowa ne kumuleja dianyisha. Tudi ne bua kuimba ne muoyo wetu mujima mu bisangilu bietu bia bena Kristo.

13:4-31. Tudi ne bua kudimuka bua dijinga dia kupeta bintu bipitepite bungi, nkosa-mishiku ne butontolodi kabilu kutunyangila nsombelu ku kakese ku kakese.

13:22. Nehemiya uvua mumanye bimpe ne: uvua muena dibanza kudi Nzambi. Tuikale bamanye petu se: tudi bena dibanza kudi Yehowa.

Tukebe dibenesha dia Yehowa!

Mufundi wa Misambu wakimba ne: ‘Bikala Yehowa kayi wasa nzubu, badi bamuasa badi bakuata mudimu eu patupu.’ (Musambu 127:1) Mukanda wa Nehemiya udi uleja bilenga mudi mêyi aa malelela.

Dilongesha ditudi tupeta ndiumvuike. Tudi ne bua kukeba dibenesha dia Yehowa tuetu basue kupeta diakalengele mu malu etu onso. Tudiku mua kutekemena ne: Yehowa neatubeneshe tuetu katuyi bateke ntendelelu mulelela pa muaba wa kumpala mu nsombelu wetu anyi? Nunku anu bu Nehemiya, tuikalayi tuditatshisha nangananga bua ntendelelu wa Yehowa ne bua malu adi mua kumuyisha kumpala.

[Tshimfuanyi mu dibeji 8]

‘Mutshima wa mukalenge mu bianza bia Yehowa udi bu misulu ya mâyi’

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Nehemiya, muenji wa mudimu ne muena luse, udi ufika ku Yelushalema

[Bimfuanyi mu mabeji 10, 11]

Udi mumanye mua ‘kujinguluila’ bantu Dîyi dia Nzambi anyi?