Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Badi bayisha lumu luimpe mu misoko ya kule ya mu Bolivie

Badi bayisha lumu luimpe mu misoko ya kule ya mu Bolivie

Badi bayisha lumu luimpe mu misoko ya kule ya mu Bolivie

BANTU 20 ba kutudi bavua ku dibungu bindile buatu bua kuya ku misoko ivua ku mutu kua musulu. Tudi kuinshi kua mikuna ya Andes, muaba utu musulu wa Beni upitshila mu tshibandabanda tshinene tshidi pamue ne musulu wa Amazone. Mmuaba muimpe mutambe.

Kadi katuena tuendakana tshianana to. Bamue ba kutudi mba muaba eu; bakuabu mbafume mu bimenga bia kule bua kulua kusomba munu mu Rurrenabaque. Rurrenabaque nka musoko kimpe kadi kikale ne mitshi idi yela bilongo bia bungi, ne nzubu ya nsona ne mudi anu mioto mikese idi yambula bantu. Kadi tudi tuenza luendu elu bua tshinyi?

Kudi bantu badi kabidi benza ngendu ya nunku miaba mikuabu mu ditunga dia Bolivie emu. Bantemu ba Yehowa ba mu bimenga ne mu matunga makuabu batu baya kuyisha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi mu misoko mikese.​—Matayo 24:14.

Ditunga dia Bolivie didi munkatshi mua Amerike wa ku Sud. Ditunga dia France didi dibuela mu dia Bolivie misangu ibidi, kadi bungi bua bantu badimu mbushadile ku bua ba mu France misangu dikumi. Bantu ba bungi ba mu Bolivie mbasombe mu bimenga ne mu misoko idi kule pa mikuna anyi mu bibandabanda. Kadi mêtu manene mmatapulule misoko idi mu mpata.

Mu bidimu bia 1950 ne bia 1960, bamisionere ba dikima bu mudi: Betty Jackson, Elsie Meynberg, Pamela Moseley, ne Charlotte Tomaschafsky, bakatuadija kuyisha mu misoko ya bungi ya kule. Bakalongesha bantu bavua babakidila Bible ne kuenzabu bisumbu bia bantu bakese. Kumbukila mu bidimu bia 1980 too ne ku bia 1990, bungi bua Bantemu ba Yehowa buvua buvule misangu isambombo mu bimenga bia bungi. Mpindieu kudi bisumbu bia bungi mu bimenga bionso. Bisumbu bidi kabidi too ne miaba idi bantu benza mudimu mu biro ku nzubu ya etaje mile, basombe mu nzubu mimpe minene ne bikale ne makazen manene. Kadi kudi kabidi bisumbu bikuabu ku miaba idi nzubu ya maloba, bapanyisha bintu mu njila ne bantu bavuala bilamba bia tshiena kuabu bidi ne mekala a bungi. Kadi ntshinyi tshivua tshikengela kuenza bua bantu bavua ku misoko ya kule kumanyabu pabu Yehowa?

Badi bumuka mu bimenga bimpe

Mu bidimu makumi abidi bidi bishale ebi, bantu ba bungi mbamuangale, bumbuka mu misoko baya mu bimenga binene. Mbikole bua kumona muntu umbuka mu tshimenga uya ku musoko. Bualu tshilejilu, misoko ya bungi idi amu ne telefone umue ne nzembu anu bua mêba makese tshianana. Bantemu ba mu misoko eyi batu bamonangana ne Bantemu bakuabu anu ku mpungilu ya distrike. Bua kuyaku, batu benza luendu lule, kudi njiwu ne bitu bikengela makuta a bungi. Ku misoko kudi anu tulasa tupuekele. Kadi Bantemu ba Yehowa badi bumbuka mu bimenga binene baya ku misoko bua tshinyi?

Luis umue wa kudibu wakamba ne: “Mvua mua kuenza mudimu mu tshimenga tshia La Paz. Kadi baledi banyi bavua bandeja misangu yonso ne: kuyisha mmudimu muimpe be! Ke bualu kayi ngakalonga kalasa kakese bua kumanya mua kuibaka. Kadi pamvua mu dikisha mu Rurrenabaque, ngakamona ne: bantu bavua bitaba lumu luimpe ne disanka dionso. Pangakamona ne: kuvua anu Bantemu bakese, ngakapeta dijinga dia kuya kuyishamu. Ndi ndonga Bible ne bantu bapite pa 12 mpindieu. Tshilejilu, ndi ndonga ne nsongalume kampanda ne mukajende, badi ne bana banayi. Nsongalume eu uvua unua maluvu ne unaya bikole manaya a mfranga. Kadi wakalekela bilele ebi ne kutuadija kuambila balunda bende malu avuaye ulonga. Utu ubala misangu yonso malu a kulonga kumpala kua dîba. Padiye wenza matuku asatu anyi anayi mu tshisuku, utu udiumvua bibi bualu katu musue kupangila bisangilu to. Pandi mbamona yeye ne dîku diende dijima mu bisangilu, ndi mmona ne: tshivua muenze bibi bua kulua mu musoko eu to.”

Juana mmamu udi udikoleshela muana nkayende. Udi wamba ne : “Mvua ngenza mudimu wa diboyi mu tshimenga tshia La Paz. Patshivua muananyi muana mukese, mvua ngenza mudimu wa diyisha mêba bungi kampanda ku ngondo mu La Paz. Pangakafika umue musangu mu musoko wa Rurrenabaque, ngakamona ne: mvua mua kuyishamu bimpe bitambe. Ke bualu kayi tuakaluamu ne muananyi, meme kupeta kabidi mudimu wa diboyi. Tshia kumpala bivua bitukolele bua kusomba mu musoko au bua luya lukole ne tuishi tuvuamu. Nansha nanku, tukadi benzamu bidimu muanda mutekete mpindieu. Ndi ndonga Bible ne bantu ba bungi lumingu luonso, ne balongi bavule batu babuela mu bisangilu.” Juana ne muanende badi munkatshi mua bantu badi mu buatu baya kutangila bantu badi mu misoko idi ku mutu kua mâyi. Luaku tuya.

Tudi tuya ku mutu kua musulu

Motere wa buatu uvua wenza mutoyi mukole patuvua tuya bua kupita pa ka muaba kakese ka pankatshi pa mikuna. Nyunyu ya nkusu ivua idila, bualu kayivua misue kutumona to. Mâyi ne bitotshi bivua bifuma ku mikuna bivua bitangile kutudi ne lubilu lukole, kadi bendeshi bavua bamanye kuendesha. Tuakafika mu ka-musoko kakuabu nunku pakavua dîba dibanda. Tuetu kupetangana ne mukulu kampanda wa mu tshisumbu tshia Rurrenabaque, yeye kutuleja muaba wa kuyishila.

Bena musoko bavua batuakidila bimpe, muinshi mua mitshi anyi mu nzubu mienza ne nshiba ne malala a mabue kuulu. Tuetu kupetangana ne muntu mulume ne mukajende bazaza ne bakamina mienga mu tshintu kampanda tshienza ne mitshi. Mâyi a mienga avua amata mu dilongo dia dilata. Pashishe bavua basabisha mâyi aa too ne muvuawu enza mabue mafiike atubu bapanyisha mu musoko. Bakatubueja mu nzubu, kutuelabu nkonko ya bungi ya malu a Nzambi.

Tuakatungunuka ne kubanda ne musulu, tuenda tuyisha mu musoko wonso. Bantu ba bungi bavua ne disanka dia kumvua tshidi Bible wamba bua mushindu wajika lufu ne masama. (Yeshaya 25:8; 33:24) Bu mutu manga a kondopangana nawu bualu bukole mu misoko eyi, mêku a bungi atu afuisha bana bikole. Ku misoko eyi, mudimu wa kudima ne wa kuloba mmukole ne kawena wambuluisha bantu bua kupeta bintu bionso bidibu nabi dijinga to. Ke bualu kayi bantu ba bungi badi ne disanka bua mudi Nzambi mulaye bua kuteka mbulamatadi wikala mua kujikija bupele mu Musambu wa 72. Kadi udi welaku meji ne: bantu badi miaba eyi badi mua kuitaba bua kubuela mu bisangilu bia Bantemu anyi? Mbualu budi butangila Eric ne Vicky, badi bampanda-njila mu Santa Rosa, muaba udi bantu benza mêba asatu mu mashinyi bua kufika mu tshibanda tshia musulu wa Amazone.

Bantu badi bitaba bulelela nebalue anyi?

Eric ne Vicky mbafumine mu Californie, mu ditunga dia États-Unis kukadi bidimu 12. Mutangidi muena ngendu kampanda wakabalomba bua baye mu Santa Rosa. Vicky udi wamba ne: “Mu musoko amu mutu anu telefone ibidi ne kamutu mushindu wa kuyukila anyi kubala malu ku Internet to. Mudi nyama ya tshisuku ne bintu bikuabu bia bungi. Misangu ya bungi tutu tumona ngandu, nyunyu ya mfiondo ne nyoka minene patudi tuenda tunyunguluka ne mioto yetu. Pa kumbusha nyama, bantu ba muaba eu mbantu bimpe. Tudi tulonga Bible ne nsongalume mukuabu (diende Vaca) ne mukajende; badi ne bana babu banayi. Mbasombele mutantshi wa kilometre 26 ne musoko. Vaca uvua unua mala ukuatshika bikole, kadi ukadi mulekele. Utu uya lumingu luonso ne dîku diende dijima ne muakunyende wa bakaji mu bisangilu ku Nzubu wa Bukalenge. Utu wambula mukajende ne muanende wa pambidi pa dikalu diende. Muanende wa balume wa bidimu tshitema utu wambula muakunyende wa bakaji pa dikalu dikuabu ne wa bidimu muanda mukulu udiendeshila diende dikalu. Batu benza mêba asatu mu njila.” Bena mu dîku edi mbanange Yehowa bulelela ne batu benza muabu muonso bua kubuela mu bisangilu.

Mu ngondo 18 tshianana, bantu 3 mbatambule ne bantu batue ku 25 badi babuela mu bisangilu ku Nzubu wa Bukalenge mupiamupia udi mu Santa Rosa. Nansha mudi bantu ba bungi basue kulonga Bible, bamue badi ne malu manene adi abapangisha mua kuenzela Yehowa mudimu.

Kufundisha mabaka kua mbulamatadi ndutatu

Bamisionere babidi Marina ne Osni badi benza mudimu wa Nzambi mu musoko udi pabuipi ne mikalu ya ditunga dia Bolivie ne dia Brésil. Badi bamba ne: bantu ba bungi ba muaba eu badi bamona kubuela mu dibaka bu kuya mu tshisalu. Batu basue kusomba mu bundumba batue eku batua kuaka. Osni udi wamba ne: “Mbualu budi bupangisha bantu mua kuya kumpala mu malu a Nzambi. Padi bantu basua kulua bena Kristo balelela, batu bapeta lutatu lukole ne bibalomba makuta a bungi. Bamue batu ne bua kulekela badibu basombe nabu mu bundumba bua kufundisha dibaka kua mbulamatadi. Kadi bua mudi bamue bamanye ne: dibaka didi difundisha kua mbulamatadi ke didi Nzambi wanyisha, batu benza mudimu bikole bua kupeta makuta a kufundisha nawu mabaka abu kua mbulamatadi.”​—Lomo 13:1, 2; Ebelu 13:4.

Marina udi utulondela bualu bua Norberto. Udi wamba ne: “Norberto uvua mubanjije bakaji ba bungi kumpala kua kusombaye ne mukaji mukuabu uvua wosha mampa. Mukaji eu uvua ne bidimu 35 bishadile ku biende ne uvua ne muana wa balume uvua Norberto ukolesha. Pakakola muana, Norberto uvua musue kumuleja tshilejilu tshimpe. Nanku pakalua Ntemu kampanda ku tshioshelu tshia mampa, Norberto wakitaba bua kulonga Bible nansha muvuaye kayi mumanye kubala ne mukavuaye ne bidimu bipite pa 70. Pakalonga Norberto ne mukajende au tshivua Yehowa ujinga, bakafundisha dibaka diabu kua mbulamatadi ne pashishe kutambulabu. Nsongalume mmulue muena Kristo muimpe anu bu muvua Norberto musue. Norberto wakalonga mua kubala ne udi wenza too ne midimu mu bisangilu. Nansha mudi bukulakaje bumutekeshe, utu uyisha lumu luimpe bikole.”

Nyuma wa Yehowa udi ubapesha bukole

Yezu wakambila bayidi bende ba kumpala ne: ‘Nenuangate bukole panupuekela nyuma muimpe pambidi penu, nenuikale bamanyi banyi too ne kumfudilu kua buloba.’ (Bienzedi 1:8) Bidi bienza disanka bua kumona nyuma wa Nzambi usaka bena Kristo bua kuya kuyisha miaba ya kule. Tshilejilu, mu tshidimu tshia 2004 bena Kristo 30 bakitaba bua kuya kuenza mudimu miaba ya kule bu bampanda-njila ba pabuabu. Badi banyisha bikole tshilejilu tshia bamue bana betu batue ku 180 badi balue mu ditunga dia Bolivie bua kuenza mudimu bu bampanda-njila, batangidi ba bijengu, bena budisuile ba ku Betele anyi bu bamisionere. Mu Bolivie mudi mpindieu bamanyishi ba Bukalenge 17 000, badi balonga Bible ne bantu bapite pa 22 000.

Bana betu aba badi ne disanka dia bungi bualu mbamanye ne: nyuma wa Yehowa ke udi ubalombola. Tshilejilu, Robert ne Kathy bakitaba bua kuya bu bamisionere mu Camiri. Camiri mmusoko udi munkatshi mua tumikuna tuimpe tudi pamue ne musulu, udi kabidi muaba mule. Robert udi wamba ne: “Bidi bimueneka ne: tudi balue mu tshikondo tshimpe. Bantu batue ku 40 mbalue bamanyishi ba lumu luimpe mu bidimu bibidi tshianana.”

Muntu uvua kanuayi ne unaya manaya a mfranga bikole udi uteleja

Bantu ba bungi ba mu Camiri badi bakema bikole bua mudi aba badi balonga Bible bashintuluka. Tshilejilu, kukadi bidimu binayi mpindieu, dimue dituku Ariel uvua pa bulalu mutu umusama bua maluvu avuaye munue (uvua kanuayi wa kalanda musenga). Nansha muvua Ariel mumanyike bikole bua dinaya manaya a mfranga, uvua ne malu avua amutonda bu mudi: mabanza a bungi, ntatu mu dîku diende ne bana bende ba bakaji bavua balekelela. Pavuaye wela meji a malu aa Ntemu wa Yehowa mukuabu uvua uyisha ku nzubu ne ku nzubu wakafika kuende. Ariel wakamuteleja ne ntema yonso pavuaye umvuija mvese. Ariel uvua kabidi mu katupa kakese pa bulalu, kadi eu musangu ubala malu adi akula bua nsombelu mulenga mu dîku, bua Mparadizu ne bua mushindu wa kuenzela Nzambi mudimu. Pashishe wakitaba bua kulonga Bible.

Pavua ba Robert bafike mu Camiri, bavua bapete Arminda (mukaji wa Ariel) ulonga Bible, kadi kayi mudifile bikole to. Arminda wakamba ne: “Nengenze muanyi muonso bua alekele maluvu. Kadi ndimona ne: kêna mua kualekela to. Ukadi mumane kujimina.” Kadi Arminda wakalua kumona kulonga Bible kuimpe kupita ne muvuaye wela meji. Mu tshidimu tshimue tshianana, wakatambula ne kutuadijaye kuyisha bena mu dîku diende. Panyima pa matuku makese, balelela bende bungi kampanda bakalua Bantemu.

Kadi bivua mvita menemene bua Ariel kulekela kunua maluvu, makanya ne manaya a mfranga. Malu akashintuluka pakabikilaye balunda bende bonso mu Tshivulukilu tshia lufu lua Yezu. Uvua muambe ne: “Bantu bikale kabayi balue, ndi nshipa nabu malanda. Nendonge Bible ne aba bikala balue.” Wakatuadija kulonga Bible ne bantu basatu ba kudibu. Kumpala kua Ariel mene kulua Ntemu, uvua ulonga Bible ne mulela wende kampanda. Bakatambula nende dituku dimue. Arminda udi wamba ne: “Tòo, eu ki ng’Ariel to, mmukuabu muntu!”

Robert udi wamba ne: “Bantu 24 ba mu dîku edi batu ne tshibidilu tshia kubuela mu bisangilu. Bantu dikumi bakadi batambule ne bantu muanda mukulu batshidi bamanyishi ba lumu luimpe badi kabayi banji kutambula. Bamue bantu badi bamona dishintuluka dia bena mu dîku edi mbatuadije pabu kulonga Bible ne batu babuela mu bisangilu. Bantu batue ku 100 ke bavua babuela mu bisangilu kumpala, kadi mpindieu mbatue ku 190. Meme ne Kathy tudi tulonga Bible ne bantu bapite pa 30, ne bonso buabu batu babuela mu bisangilu. Tudi ne disanka dia kuikala muaba eu.”

Malu adi enzeka mu Bolivie atu enzeka bikole pa buloba ponso bua kukumbaja tshidibu bambe mu Buakabuluibua nshapita wa 7. Badi bakulamu bua disangisha dia bantu didi dienzeka mu ‘dituku dia Mukalenge.’ Bantu aba kabakufua padituta dikenga dinene to. (Buakabuluibua 1:10; 7:9-14) Eu ke musangu wa kumpala wa kumona bantu bapite bungi ba mu matunga onso badisangishe mu ntendelelu wa Nzambi umuepele mulelela. Malu aa adi aleja ne: dikumbana dia malu adi Nzambi mulaye dikadi pabuipi!

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Betty Jackson

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Elsie Meynberg

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Pamela Moseley

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Charlotte Tomaschafsky, ku dia balume

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Lumingu luonso dîku dia Vaca ditu dienza luendu lua mêba asatu pa makalu bua kufika ku Nzubu wa Bukalenge

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Eric ne Vicky badi baya kuenza mudimu muaba udibu dijinga ne bamanyishi ba Bukalenge

[Tshimfuanyi mu dibeji 11]

Bena musoko badi pabuipi ne musulu wa Beni badi bateleja lumu luimpe ne ntema

[Tshimfuanyi mu dibeji 12]

Robert ne Kathy mbamisionere mu Camiri