Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Bualu bua “tshimfuanyi” budi ne mushinga kutudi

Bualu bua “tshimfuanyi” budi ne mushinga kutudi

Bualu bua “tshimfuanyi” budi ne mushinga kutudi

BIVUA mua kuikala bikole bua kujingulula bimpe imue mvese ya mu Bible bu koku kakuyi mikuabu idi iyitokesha! Malu adi Dîyi dia Nzambi dilonda mmenzeke tshia bushuwa. Kadi kutu amue adi kaayi umvuika diakamue patudi tuabala musangu wa kumpala. Tudi ne tshilejilu tshia muyuki wa bakaji babidi bavua mu nzubu mua Abalahama. Mupostolo Paulo wakaubikila ne: “tshimfuanyi.”​—Galatia 4:24, Muanda Mulenga Lelu (MML).

Tudi ne bua kuela meji bua tshimfuanyi etshi bualu malu aditshi tshileja adi ne mushinga wa bungi kudi bonso badi basue bua Yehowa Nzambi ababeneshe. Kadi kumpala kua tuetu kumona bua tshinyi bidi ne mushinga, tuanjayi kumona malu akasaka Paulo bua kumvuija tshimfuanyi etshi.

Kuvua bualu kampanda munkatshi mua bena Kristo ba kumpala ba mu Galatia. Bamue ba kudibu bavua ‘bajidila matuku ne ngondo ne bikondo ne bidimu’ bu muvua Mikenji ya Mose ilomba. Buabu bobu, bivua bikengela kutumikila Mikenji ya Mose bua kusankisha Nzambi. (Galatia 4:10; 5:2, 3) Kadi Paulo uvua mumanye ne: bena Kristo kabavua benzejibue bua kunemeka Mikenji eyi to. Bua kubajadikila bualu ebu, wakabalondela muyuki uvua bena Yuda bonso bamanye bimpe.

Paulo wakavuluija bena Galatia ne: Abalahama, tatu wa tshisamba tshia bena Yuda, wakalela Ishemaele ne Isaka. Wakalela Ishemaele ne nsongakaji mupika Haga, ne wakalela Isaka ne mukaji mudikadile Sala. Bena mu Galatia bavua bakankamija ditumikila dia Mikenji ya Mose bavua ne bua kuikala bamanye bimpe ne: kumpala Sala uvua nkumba, ke yeye kupesha Abalahama muena mudimu wende mukaji Haga bua kumulelelaye muana pa muaba wende. Bavua ne bua kuikala kabidi bamanye ne: kunyima kua Haga mumane kuimita difu dia Ishemaele, wakatuadija kupepeja mfumuende Sala. Kadi bilondeshile mulayi wa Nzambi, Sala wakalua kulela Isaka pakavuaye mukulakaje. Pashishe, Abalahama wakipata Haga ne Ishemaele bualu Ishemaele uvua ukengesha Isaka.​—Genese 16:1-4; 17:15-17; 21:1-14; Galatia 4:22, 23.

Bakaji babidi, bipungidi bibidi

Paulo wakaleja bantu bavua mu “tshimfuanyi” etshi. Wakafunda ne: ‘Bakaji aba badi bu bipungidi bibidi; umue wabu wa ku mukuna wa Sinai udi ulela bana bua kuikalabu bapika, yeye udi Haga. Haga eu udi [mumue] ne Yelushalema wa katataka; bualu bua yeye udi mu bupika ne bana bende.’ (Galatia 4:24, 25) Haga uvua uleja Isalele wa ku mubidi, uvua ne Yelushalema muikale tshimenga tshikulu. Bena mu tshisamba tshia Yuda bavua mu malanda ne Yehowa bua tshipungidi tshia Mikenji ya Mose tshiakadiabu ku Mukuna wa Sinai. Pavua bena Isalele muinshi mua tshipungidi etshi, bivua bibavuluija misangu yonso ne: bavua bapika ba mpekatu ne bavua dijinga ne dipikudibua.​—Yelemiya 31:31, 32; Lomo 7:14-24.

Kadi Sala ‘mukaji mudishikamine’ ne muanende Isaka badi tshimfuanyi tshia tshinyi? Paulo wakaleja ne: Sala ‘mukaji wa nkumba’ uvua tshimfuanyi tshia mukaji wa Nzambi udi muikale tshitupa tshia mu diulu tshia bulongolodi buende. Mukaji eu wa mu diulu uvua nkumba mu ngumvuilu wa se: kumpala kua Yezu kuluaye kavua ne “bana” bela manyi pa buloba nansha. (Galatia 4:27; Yeshaya 54:1-6) Kadi mu Pentekoste wa mu 33, nyuma muimpe wakatulukila tshisumbu tshia balume ne bakaji ne bobu kuledibua tshiakabidi bu bana ba mukaji eu wa mu diulu. Nunku Nzambi wakabangata bu bana bende ne bobu kulua bapianyi pamue ne Yezu Kristo mu tshipungidi tshipiatshipia. (Lomo 8:15-17) Umue wa ku bana aba, mupostolo Paulo, wakafunda ne: “Kadi Yelushalema wa mu diulu udi muena budishikaminyi, udi [mamu] wetu.”​—Galatia 4:26.

Bana balela kudi bakaji aba

Bible udi utuambila ne: Ishemaele uvua ukengesha Isaka. Bia muomumue, mu bidimu lukama bia kumpala, bana ba Yelushalema mupika bavua baseka ne bakengesha bana ba Yelushalema wa mu diulu. Paulo wakumvuija ne: ‘Yeye [Ishemaele] uvua muledibue bu mudibu balela bana bonso wakadi ukengesha [Isaka] uvua muledibue bu mudi kulela kua nyuma.’ (Galatia 4:29) Pakalua Yezu Kristo pa buloba ne kutuadijaye kumanyisha Bukalenge, balombodi ba bitendelelu bia bena Yuda bakenza malu anu muvua Ishemaele muana wa Haga muenzele Isaka uvua mupianyi mulelela wa Abalahama. Bakaseka ne bakakengesha Yezu Kristo bualu bavua pamuapa badiangata bobu bu bapianyi balelela ba Abalahama ne bamona Yezu bu mudipampamiki.

Matuku makese kumpala kua bakokeshi ba Isalele wa ku mubidi kushipabu Yezu, wakamba ne: ‘Wewe Yelushalema, Yelushalema, udi ushipa baprofete, udi ukuma bakukutuminabu mabue! Misangu ya bungi ngakasua kusangisha bana bebe bu mudi nzolo usangisha bana bende mu mapuapua ende, kadi nuenu nuakupidia. Nzubu wenu udi mushale patupu.’​—Matayo 23:37, 38.

Malu adi Bible ulonda akenzeka mu bidimu lukama bia kumpala adi aleja ne: tshisamba tshia ku mubidi tshileja mu tshimfuanyi kudi Haga katshivua tshilele diakamue bana bavua mua kulua bapianyi pamue ne Yezu to. Yehowa wakabenga bena Yuda bavua bamba ne lutambishi ne: bavua ne bukenji bua kupeta bumpianyi ebu bualu bavua baledibue bena Yuda. Bushuwa, bamue bena Isalele ba ku mubidi bakalua bapianyi pamue ne Kristo. Kadi bakapeta diakalenga edi bualu yonso wa kudibu uvua muitabuje Yezu, kadi ki mbualu uvua muledibue muena Yuda nansha.

Mu Pentekoste wa mu 33, bamue bapianyi pamue ne Kristo bakamanyika. Mu kupita kua matuku, Yehowa wakela bakuabu bana ba Yelushalema wa mu diulu manyi.

Paulo wakumvuija “tshimfuanyi” etshi bua kuleja mudi tshipungidi tshipiatshipia tshipite tshipungidi tshia Mikenji tshivua tshienzeke ku butuangaji bua Mose. Muntu nansha umue kavua mua kusankisha Nzambi bua dienza malu a mu Mikenji ya Mose, bualu bantu bonso mbena mapanga ne Mikenji ayi ivua patupu ileja muvuabu bapika ba mpekatu. Kadi anu muakumvuija Paulo, Yezu wakalua bua ‘kupikula badi muinshi mua mikenji.’ (Galatia 4:4, 5) Nunku, kuitabuja mushinga wa mulambu wa Kristo kuakambuluisha bua kubapikula ku tshibawu tshia Mikenji ya Mose.​—Galatia 5:1-6.

Mushinga wa tshimfuanyi etshi

Bua tshinyi diumvuija divua Paulo mufile bua tshimfuanyi etshi didi ne mushinga kutudi? Tshia kumpala, didi ditupesha mushindu wa kumvua mvese ya mu Bible ivua mua kuikala mishale kayiyi miumvuike. Diumvuija edi didi dikolesha dishindika dietu dia se: malu adi mu Bible adi umvuangana.​—1 Tesalonike 2:13.

Pashishe, malu adibu baleje mu tshimfuanyi etshi adi ne mushinga bua diakalenga dietu dia matuku atshilualua. Bu bana ba Yelushalema wa mu diulu kabayi bamueneke, tuvua mua kushala kashidi bapika ba mpekatu ne lufu. Kadi ku bulombodi buimpe bua Kristo ne bua bapianyi nende ba mulayi uvua Nzambi mupeshe Abalahama, ‘bisamba bionso bia pa buloba [nebidibeneshe].’ (Genese 22:18) Ke tshienzeka pikala bantu ba mu bisamba bionso mua kupikudibua kashidi ku ntatu mikebesha kudi mpekatu, mapanga abu, tunyinganyinga ne lufu. (Yeshaya 25:8, 9) Bushuwa, atshi netshikale tshikondo tshimpe be!

[Tshimfuanyi mu dibeji 11]

Bakenzela tshipungidi tshia Mikenji ya Mose ku Mukuna wa Sinai

[Mêyi a dianyisha]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Tshimfuanyi mu dibeji 12]

“Tshimfuanyi” tshidi Paulo mutele tshidi ne diumvuija kayi?