Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Tudi badisuike bua kuenzela Yehowa mudimu

Tudi badisuike bua kuenzela Yehowa mudimu

Malu a mu nsombelu

Tudi badisuike bua kuenzela Yehowa mudimu

MALONDA KUDI RAIMO KUOKKANEN

Mu 1939, Mvita Mibidi ya Buloba bujima yakatuadija ku Mputu. Pashishe bena ditunga dia Union soviétique bakakuata ditunga dietu dia Finlande. Tatu wakaya ku mvita mu tshiluilu tshia mu Finlande. Pashishe ndeke ya mvita ya bena Union soviétique yakatuadija kuela bombe mu tshimenga tshietu, ke Mamu kuntuma kua kaku kuvua kumueneka kakuyi njiwu.

MU 1971, mvua misionere mu ditunga dia Ouganda, mu Afrike. Dimue dituku pamvua nyisha ku nzubu ne ku nzubu, bantu ba bungi bakatuadija kumpita benda banyema ne buôwa. Ngakumvua bingoma bidila ne ngakatuadija panyi kunyema mutangile kuanyi. Pavua miadi ya bingoma yenda isemena, ngakadiela mu mukidi uvua kumpenga kua njila ne kutuadija kukalaba bua kuya kuanyi bualu masashi avua apitshila pa mutu panyi.

Tshivua mua kuenza tshintu nansha tshimue bua kunyema Mvita Mibidi ya Buloba bujima to. Kadi bua tshinyi meme ne mukajanyi tuvua bambe kudishipesha mu mvita ya mu Ouganda? Bualu tuvua badisuike bua kuenzela Yehowa mudimu.

Badi bansaka bua kuenzela Yehowa mudimu

Ngakaledibua mu 1934 mu tshimenga tshia Helsinki, mu Finlande. Tatu uvua mulabi wa mukubu ne dituku dikuabu wakaya kufita mpentshi ku biro bia Bantemu ba Yehowa bia mu Finlande. Bantemu bakamubikila bua kubuela mu bisangilu biabu. Pakapinganaye kuetu, yeye pende wakambila Mamu bua bisangilu abi. Mamu kakatuadija kubuela diakamue mu bisangilu to, kadi pashishe wakabanga kuyukila malu a Nzambi ne muena mudimu wabu uvua Ntemu wa Yehowa. Mamu kutuadija kutumikila malu avuaye ulonga ne kuluaye kutambula mu 1940.

Kumpala kua Mamu kutuadija kulonga Bible, kaku ukavua muye nanyi mu musoko wabu. Ngakashalamu too pakajika mvita. Mamu wakatuadija kufundila Mamu muakunyi ne kaku malu avuaye ulonga ne Bantemu. Bonso babidi bakitaba malu au, ne bakatuadija kundongesha panyi. Batangidi bena ngendu bavua balua kua kaku ne bavua batukankamija, kadi tshivua muanji kudisuika bua kuenzela Nzambi mudimu to.

Badi bangambuluisha bua kuenzela Nzambi mudimu

Ngakapingana ku Helsinki mu 1945 pakajika mvita. Mamu wakabangisha kuya nanyi mu bisangilu bia Bantemu ba Yehowa. Misangu mikuabu pamutu pa kuya mu bisangilu, meme mvua nya kutangila filme. Kadi Mamu uvua undondela malu onso avuaye umvua mu bisangilu ne misangu yonso uvua ungambila, ungambuluila ne: Armagedone ukadi pabuipi menemene. Ngakalua kumona ne: uvua wambilamu, ke meme kutuadija kubuela mu bisangilu bionso. Bu muvua dimanya dianyi dienda divula, dijinga dia kuenza midimu yonso ya bena Kristo diakakola padi.

Mvua munange mpuilu ne mpungilu bikole. Mu 1948, ngakabuela mu mpungilu wa distrike uvua muenzekele pabuipi ne kua kaku, kumvua muye mu dikisha. Mulunda wanyi mukuabu uvua ne bua kutambula mu mpungilu amu. Wakangambila bua meme kutambula panyi. Meme kumuambila ne: tshivua ne bilamba bia kutambula nabi to. Ke yeye kungambila ne: panyima pa yeye mumane kutambula, mvua mua kuangata bilamba biende. Meme kuitaba ne kutambula ne bidimu 13, mu dia 27 ngondo muisambombo 1948.

Panyima pa mpungilu, bamue balunda ba Mamu bakamuambila ne: mvua mutambule. Patuakamonangana nende, wakangebeja bua tshinyi mvua muenze bualu bua mushinga mukole nanku tshiyi mumuambile. Meme kumuambila ne: mvua mumvue malongesha a nshindamenu a mu Bible, ne mvua mumanye kabidi ne: ndi ne bua kudiambuila bujitu bua bienzedi bianyi bionso ku mêsu kua Yehowa.

Dipangadika dianyi didi dikola

Bana betu ba mu tshisumbu bakangambuluisha bua kukolesha dipangadika dianyi dia kuenzela Yehowa mudimu. Tuvua tuya kuyisha nabu ku nzubu ne ku nzubu, ne bavua bampesha midimu mu bisangilu lumingu pa kuamba luonso. (Bienzedi 20:20) Ngakenza muyuki wa patoke bua musangu wa kumpala ne bidimu 16. Pashishe bakanteka mutangidi wa dilonga dia mukanda mu tshisumbu tshietu. Midimu eyi yonso yakangambuluisha bua kukola mu nyuma. Kadi ntshitshivua ne lutatu, bualu mvua ntshina bantu.

Mu tshikondo atshi tuvua tumanyisha tshiena-bualu tshia muyuki wa patoke wa mu mpungilu wa distrike bavuale bimanyinu binene. Bimanyinu ebi bivua bienza ne bitupa bibidi bilungakaja ne nshinga ivua muntu wela pa makaya ende, ne bivua bibuikidija mubidi kumpala ne panyima.

Dimue dituku, mvua muimane mu masangu a njila muvuale bimanyinu bianyi meme kumona balongi betu balua kundi. Ngakumvua bundu bua mushindu uvuabu bantangile. Meme kusambila Yehowa bua ampeshe dikima ne kushala amu ne bimanyinu bianyi. Kuikala ne dikima mu tshikondo atshi kuakangambuluisha bua kushala ne muoyo mukole kumpala kua ntatu mikole ivua itangila dibenga kubuelakana mu malu a pa buloba.

Panyima pa bidimu bikese, bamfumu ba mbulamatadi bakatuangata, meme ne bamue bansonga Bantemu ba Yehowa bua tuetu kuya kuenza mudimu wa busalayi munkatshi mua ngondo muanda mukulu. Bakaya netu mu kamponyi ka basalayi, kadi tuakabenga bua kuvuala nsukutu. Ke bobu kutukuata ne kutukosela buloko bua ngondo isambombo. Kuluabu kusakidilabu kabidi ngondo muanda mukulu ituvua mua kuikala benze busalayi. Nunku tuakenza ngondo 14 mu buloko bualu tuvua babenge kuenza mudimu wa busalayi.

Patuvua mu buloko, tuvua tudisangisha dituku dionso bua kulonga Bible. Ba bungi ba kutudi bakabala Bible mujima misangu ibidi munkatshi mua ngondo ayi. Patuakapatuka, dipangadika dia bansonga ba bungi dia kuenzela Yehowa mudimu diakakola kabidi bikole. Too ne lelu’eu, Bantemu ba bungi batuvua nabu mu buloko batshidi benzela Yehowa mudimu ne lulamatu.

Pangakapatuka mu buloko, ngakapingana kudi baledi banyi. Matuku makese pashishe, ngakadia bulunda ne Veera, nsongakaji utshivua utambuilaku kadi uvua uyisha ne tshisumi tshia bungi. Tuakaselangana mu 1957.

Dilolo diakashintulula nsombelu wetu

Dituku dikuabu ku dilolo, tuvua baye kusombesha bana betu kampanda bavua batangila midimu ya ku biro bia Bantemu ne umue wabu wakatuebeja ni tuvua basue kuya mu mudimu wa tshijengu. Tuakasambila butuku bujima, pashishe tuetu kubikila bena ku biro bua kubambila ne: tuvua bitabe. Bua kulua mutangidi wa tshijengu, mvua ne bua kulekela mudimu umvua ngenza, uvuabu bamfuta bimpe. Kadi tuvua badisuike bua kuteka malu a Bukalenge kumpala. Mvua ne bidimu 23 ne Veera uvua ne 19 pangakalua mutangidi wa tshijengu mu ngondo wa 12 wa 1957. Tuakakumbula bisumbu bia Bantemu ba Yehowa bia mu Finlande munkatshi mua bidimu bisatu.

Ku ndekelu kua 1960, bakambikila bua kuya kabuela mu kalasa ka Gilada ku Brooklyn, mu New York. Bantu basatu ba mu Finlande bavua ne bua kulonga munkatshi mua ngondo dikumi mushindu wa kulombola biro bia Bantemu. Bakaji betu bakashala bua kuenza mudimu ku biro bia mu Finlande.

Kumpala kua kalasa kujikaku, bakangambila bua kuya kamonangana ne muanetu Nathan Knorr, uvua utangila mudimu wa Bantemu ba Yehowa pa buloba bujima tshikondo atshi. Muanetu Knorr wakangebeja ni tuvua basue kuya mu ditunga dia Malgache, didibu babikila mpindieu ne: Madagascar. Ngakafundila Veera bua kumuebeja tshivuaye wela meji. Wakandamuna diakamue ne: “Eyowa.” Pangakapingana mu Finlande, tuakadilongolola ne lukasa bua kuya mu Madagascar.

Masanka ne diteketa ku muoyo

Mu ngondo wa kumpala mu 1962, tuakafika mu Antananarivo, tshimenga tshikulu tshia Madagascar, bavuale bifulu bia miosa ne nkotshi ya mashika ya bujitu bualu tuvua bumbuke mu Finlande mu tshikondo tshia mashika makole. Kadi ne luya lua mu Madagascar, tuakashintulula lukasa mushindu wetu wa divuala. Nzubu wetu wa bamisionere wa kumpala uvua amu ne nzubu wa bulalu umue. Bu mukavua bamisionere bakuabu babidi bikalemu, meme ne Veera tuvua tulala mu lutanda.

Tuakabangisha kulonga Mfualansa (umue wa ku miakulu minene ya mbulamatadi). Bivua bikole bualu katuvua tuakula muakulu umue ne Muanetu Carbonneau uvua utulongesha to. Uvua wakula Anglais bua kutulongesha Mfualansa, kadi Veera yeye kavua wakula Anglais to. Nunku mvua mmukudimuina malu avua Muanetu Carbonneau wamba mu tshiena-Finlande. Pashishe tuakamona ne: Veera uvua utamba kumvua malu au mu tshiena-Suède, ke meme kubangisha kumumvuija mikenji ya muakulu wa Mfualansa mu tshiena-Suède. Tuakabangisha kumvua Mfualansa ne diakamue tuetu kutuadija kulonga muakulu wa Malgache uvuabu bakula mu ditunga.

Muntu wa kumpala ungakalonga nende Bible mu Madagascar uvua wakula anu muakulu wa Malgache. Nunku mvua nkeba mvese mu Bible wanyi wa mu tshiena-Finlande ne pashishe tuvua tukeba mvese ayi mu Bible wende wa muakulu wa Malgache. Mvua mmumvuija anu kakese mvese ituvua tubala, kadi malu avuaye ulonga akalenga muoyo wende, ne wakalua kutambula.

Mu 1963, muanetu Milton Henschel uvua ufumina ku Brooklyn (muaba udibu balombuela midimu ya Bantemu ba Yehowa) wakalua mu Madagascar. Matuku makese pashishe, bakakangula biro bia Bantemu mu Madagascar ne kundomba bua kubilombola, eku meme muikale mutangidi wa tshijengu ne wa distrike. Munkatshi mua bidimu abi, Yehowa wakatubenesha bikole. Mu 1962 bambi ba lumu luimpe ba mu Madagascar bavua 85, kadi mu 1970 bakavua 469.

Mu 1970, dikuabu dituku tufumina ku diyisha, tuetu kusangana batushile mukanda ku tshiibi. Uvua ulomba bamisionere bonso ba Bantemu ba Yehowa bua kuya ku tshibambalu tshivua tshitangila malu a munda mua ditunga. Kuinaku bobu kutuambila ne: mbulamatadi muangate dipangadika bua kutuipata mu ditunga. Pangakebeja tshimvua muenze bua bobu kungipata, bakangambila ne: “Mukalenge Kuokkanen, kuena muenze tshintu nansha tshimue to.”

Ngakamba ne: “Munemu ke muetu. Tukadi benzemu bidimu muanda mukulu bijima. Katuena mua kumbuka amu tshianana nanku to.” Tuakenza muetu muonso bua kushala, kadi bakakosela bamisionere bonso lumingu lumue bua kumbuka mu ditunga. Bakakanga biro bietu, ne Ntemu mukuabu wa mu Madagascar wakabangisha kutangila mudimu. Kumpala kua tuetu kumbuka mu Madagascar, tuakapeta mikanda ya ku Brooklyn itulomba bua tuetu kuya mu Ouganda.

Tudi tutuadija mudimu muaba mukuabu

Matuku makese panyima pa tuetu bamane kumbuka mu Madagascar, tuakafika mu Kampala, tshimenga tshikulu tshia Ouganda. Diakamue tuakabangisha kulonga muakulu wa Luganda, muakulu muimpe menemene kadi mukole. Bu mutuvua mua kuyisha kakuyi lutatu mu Anglais, bamisionere bakuabu bakanji kuambuluisha Veera bua kuyilonga.

Veera wakabangisha kusama bualu mubidi wende kauvua witaba mvula ne luya bia mu Kampala to. Ke bobu kututuma mu tshimenga tshia Mbarara, muvua luya lukumbane koku. Tuetu ke bavua Bantemu ba kumpala mu tshimenga atshi. Dituku dietu dia kumpala dia kuyishamu, bualu buimpe buakatuenzekela. Mvua nyikila ne muntu mukuabu mu nzubu muende, pine apu mukajende uvua mu tshikuku ne uvua muteleje bituvua tuyukila. Dîna diende uvua Margaret. Veera wakatuadija kulonga nende Bible, ne yeye kutungunuka ne kulonga bimpe. Margaret wakatambula ne kutuadija kuyisha ne tshisumi.

Badi baluangana mu njila

Mu 1971, mvita yakatuadija mu Ouganda. Dimue dituku basalayi bakaluangana pabuipi ne nzubu wetu wa bamisionere mu Mbarara. Ke tshikondo tshivua bualu bundi mulonde ku mbangilu kua muyuki eu bungenzekele.

Veera ukavua kumbelu pangakafika panyima pa meme mumane kukalaba mu mukidi bua kusokoma basalayi. Tuakangata bintu bia mu nzubu ne kuenza nabi ka muaba ka tuetu kusokomena mu ditumba dia nzubu. Tuakadikangila mu nzubu lumingu lujima, tuteleja anu ngumu ku tshisanji. Imue misangu masashi avua adituta ku tshimanu tshia nzubu ne tuvua tunyemena mu tshisokomenu tshituvua benze. Bu mutuvua basue bua kabamanyi ne: tuvua mu nzubu, katuvua tutemesha miendu butuku to. Dimue edi, basalayi kuluabu ku tshibi tshia nzubu ne kuenza mutoyi wa bungi. Katuakanyunga, tuvua anu tusambila Yehowa munda munda. Panyima pa mvita ayi, bena mutumba bakalua kutuela tuasakidila bua muvuabu kabayi babenzele bibi. Bavua bela meji ne: Yehowa uvua mutulame tuetu bonso; tuakitaba tshivuabu bambe.

Ditalala diakabuela too ne dituku dituakumvua mu dinda ku tshisanji bamba ne: mbulamatadi wa mu Ouganda mmukandike Bantemu ba Yehowa. Muntu uvua wenza dimanyisha adi wakamba ne: Bantemu ba Yehowa bonso bavua ne bua kupingana mu bitendelelu biabu bia kale. Ngakateta bua kuakula ne banene ba mbulamatadi bua bualu buetu, kadi kabiyi anu bikumbana to. Ke meme kuya ku biro bia Mfumu wa ditunga Idi Amin ne kulomba bua kumonangana nende. Bobu kungambila ne: uvua ne mudimu. Ngakapingana misangu ne misangu, kadi tshivua anu mmumona to. Ndekelu wa bionso, tuakumbuka mu Ouganda mu ngondo wa 7 mu 1973.

Tshidimu tshimue tshidi tshilua bidimu dikumi

Dibungama dituvua bumvue pavuabu batuipate mu Madagascar diakatukuata kabidi patuakashiyangana ne bana betu ba mu Ouganda. Bakatutuma mu ditunga dia Sénégal. Kadi kumpala kua tuetu kuyamu, tuakanji kuya kuetu ku Finlande. Patuakafikamu, bakatuambila ne: katuvua kabidi tuya mu Sénégal to, kadi tuvua ne bua kushala mu Finlande. Bivua bimueneka ne: mudimu wetu wa bumisionere wakajika. Mu Finlande, tuakalua bampanda-njila ba pa buabu ne pashishe bakanteka kabidi mutangidi wa tshijengu.

Mu 1990, bakakepesha diluisha dia mudimu wetu mu Madagascar, ke bena ku Brooklyn kutulombabu ni tuvua mua kuyamu bua tshidimu tshimue tshianana. Biakatusankisha bikole, kadi tuvua ne ntatu minene ibidi. Tatu ukavua mukulakaje ne uvua dijinga netu, pashishe Veera utshivua anu usama. Ngakumvua bibi menemene pakafua Tatu mu ngondo wa 11 mu 1990, kadi bu muvua Veera wenda umvua bimpe, tuakamona ne: tuvua mua kupingana mu mudimu wa bumisionere. Ke mutuakapingana mu Madagascar mu ngondo wa 9 mu 1991.

Bakatutuma mu Madagascar bua tshidimu tshimue, kadi tuakenzamu bidimu 10. Munkatshi mua bidimu ebi, bungi bua bambi ba lumu luimpe buakavula, kumbukila ku 4 000 too ne ku 11 600. Mvua ne disanka dia bungi dia kuikala misionere. Tshidibi, imue misangu mvua ndiumvua mutekete ku muoyo bualu mvua ngela meji ne: pamuapa mvua ndengulula majinga a mukajanyi. Yehowa wakatupesha tuetu bonso bukole bua kutungunuka ne kumuenzela mudimu. Ndekelu wa bionso, mu 2001 tuakapingana mu Finlande, mutudi tuenza mudimu ku biro bia Bantemu. Tutshidi amu ne tshisumi mu mudimu wa Nzambi. Bitu bituenza disanka patutu tuvuluka bidimu bituvua benze mudimu mu Afrike. Tudi badisuike bua kusankisha Yehowa muaba wonso watutumaye.​—Yeshaya 6:8.

[Karte mu dibeji 12]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

FINLANDE

MPUTU

[Karte mu dibeji 14]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

AFRIKE

MADAGASCAR

[Karte mu dibeji 15]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

AFRIKE

OUGANDA

[Tshimfuanyi mu dibeji 14]

Dituku dituvua baselangane

[Bimfuanyi mu mabeji 14, 15]

Mu mudimu wa tshijengu mu 1960

Bamisionere mu Madagascar mu 1962

[Tshimfuanyi mu dibeji 16]

Meme ne Veera lelu