Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Badi batantamena ntatu mu Panama

Badi batantamena ntatu mu Panama

Badi batantamena ntatu mu Panama

BATU bamba ne: “Ditunga dia Panama didi anu bu tshilamba tshidi tshituangaja matunga.” Kukadi mpindieu bidimu 50, bavua batamba kuamba mêyi aa ku kadiomba kampanda ka mu ditunga edi didi pankatshi pa Amerike. Bua lelu, bena mu ditunga edi badi bamba nanku bua kuditemba ne kuleja ne: ditu dituangaja matunga.

Ditunga dia Panama didi anu bu tshilamba tshidi tshituangaja Amerike wa ku Nord ne Amerike wa ku Sud. Kabidi, kudi tshilamba tshiena dîna, tshidibu babikila ne: tshilamba tshia Amerike tshidi tshilamakaja patshi Panama muine, tshidi pa munkoloji wa mâyi udibu babikila ne: Canal de Panama. Canal aka nkenza ne meji a bungi, kadi kumbuka eku ne eku kua ditunga, katuangaja Mbu wa Atlantike ne wa Pasifike. Bu kabuyi bua munkoloji wa mâyi eu, mazuwa a mâyi avua mua kuikala enza matuku a bungi bua kumbuka eku ne kufika kukuabu. Bushuwa ditunga dia Panama didi anu bu tshilamba tshidi tshituangaja matunga a bungi.

Ditunga didi ne bantu ba mishindu ne mishindu

Panama nditunga didi ne bantu badi bafumine miaba ya bungi, ba mu matunga ne bisamba bishilangane. Bantu aba, ne bena musoko bavuabu basangane mbalue kupatula musumba wa bantu ba mishindu yonso badi eku ne eku kua ditunga edi dimpe. Nansha nanku, Bible udiku mua kuvuija bantu ba nkoleshilu ne bilele ne bitendelelu ne miakulu mishilangane tshintu tshimue anyi? Kudiku mushindu wa bantu aba kuikalabu mu buobumue mu ngelelu wabu wa meji ne tshipatshila tshiabu ku diambuluisha dia Bible anyi?

Tudi tuandamuna ne: Eyowa. Mêyi a mupostolo Paulo adi mu Efeso 2:17, 18 adi aleja muvua bena Kristo ba kumpala bena Yuda ne bantu ba bisamba bia bende balue tshintu tshimue bionso ebi anu bua mulambu wa Yezu. Paulo wakafunda ne: ‘Yeye [Yezu] wakalua, wakanuambila bakadi kule ne bakadi pa buipi lumu lua ditalala; bua bualu buende bubidi buetu tudi ne pa kubuelela kudi Tatu mu nyuma umue.’

Lelu eu kabidi Bantemu ba Yehowa badi bamanyisha bantu ba mu Panama badi bafume kule ne bena bitendelelu kabukabu “lumu luimpe lua ditalala.” Bua diyisha diabu edi nkulue kupatuka buobumue kudi bantu bonso badi basemena kudi Yehowa. Lelu eu mu ditunga edi mudi bisumbu bia Bantemu ba Yehowa bia miakulu isambombo idibu bakulamu. Ke tshiena-Espagne, tshi-cantonais, muakulu wa tumama wa mu Panama, Anglais ne miakulu mikuabu ibidi ya bena ditunga: tshi-Kuna ne tshiena-Ngobere (anyi Guaymí). Bidi bienza disanka, bikolesha ku muoyo bua mudi bantu bonso aba nansha mudibu ne miakulu mishilangane, bikale batendelela Yehowa Nzambi mu buobumue.

Badi batantamena ntatu mu Comarca

Ku bantu badi mu Panama, ba-Ngobe ke badi ba bungi. Ba-Ngobe badi mua kuikala batue ku binunu 170, ne ba bungi ba kudibu mbasombele mu comarca. Muaba eu mudi mikuna mile ya dikema ne mêtu manene. Bua kufikamu bidi bikengela kuya anu lua makasa; kudi kabidi tshitupa tshikuabu tshimpe tshidi ku mpenga kua mâyi, bua kufikamu bidi bikengela kuangata mazuwa a mâyi. Bantu badi batamba kusombela kumpenga kua misulu, nanku misulu ayi idi yambuluisha bua kuya ku misoko idi pamue payi. Bantu ba bungi badi mu comarca batu bapetela makuta makese ku kafe kadibu badimina pa mikuna, ku diloba anyi ku didima madimi. Tshitupa tshinene tshia bantu badi muaba ebu badi mu bitendelelu bia buena Kristo. Kadi kudi kabidi bantu badi batendelela mu nzambi wa ka-bukulu wa muaba au udibu babikila ne: Mama Tata. Bakuabu batu baya kudi ba sukias (ba bilumbu anyi bena mikendi) bua kubuondopabu padibu basama anyi bua kubumushabu nyuma mibi padiyi ibatatshisha. Nansha mudi ba bungi bakula tshiena-Espagne, muakulu udibu bamanye bimpe ntshiena-Ngobere.

Badi benza ngendu ku matu bua kuya kuyisha bantu

Bantemu ba Yehowa mbafike ku dimona ne: mbimpe kuditatshisha bua bulelela budibu bayisha kabushadi patupu mu mitu ya bantu to, kadi bulenge nangananga too ne mioyo yabu. Padi bulelela bulenga mutshima wa muntu, dîba adi budi bumusaka bua kushintulula malu mu nsombelu wende bu mudi Bible wamba. Ke bualu kayi, bampanda-njila ba pa buabu badi bayisha mu tshitupa tshionso etshi mbabalongeshe tshiena-Ngobere kudi Bantemu ba muaba au badi bamanye muakulu eu bimpe.

Bidi bimueneka ne: bisumbu 14 bidi muaba au nebilele bikuabu kumpala eku. Tshilejilu, kukadi bidimu bikese patupu, bakatuma Dimas ne mukajende Gisela (bampanda-njila ba pa buabu) mu tshisumbu tshivua ne bamanyishi bu 40 nanku mu umue musoko udi kumpenga kua mâyi mu Tobobe. Kabivua bipepele bua kuibidilanganabu ne ngendu ya ku matu bua kuya kuyisha bantu bavua basombele ku muelelu wa Mbu wa Atlantike to. Dimas ne Gisela bakamona ne: mâyi a Mbu eu adi amueneka bu matalala ku mêsu, adi mua kutuadija kututa mavuala mabi a lufu mu mupodi wa dîsu. Maboko ne nyima bivua bibasama pavuabu bita buatu bua kumbuka ku musoko eu batangile ku mukuabu. Lutatu lukuabu luvua lua kulonga muakulu wa muaba au. Kadi tshisumi tshiabu ne didifila diabu biakapatula bipeta bilenga, bualu mu 2001 bantu batue ku 552 bavua babuele mu Tshivulukilu tshia lufu lua Yezu.

Musoko wa Punta Escondida ke udi diamuamua dia wa Tobobe. Misangu mikuabu, padi kulu kuimpe, kasumbu kakese ka bamanyishi bavua mu musoko eu bavua ne tshibidilu tshia kuya ne buatu bua kubuela mu bisangilu mu Tobobe ne malu adi aleja ne: kumpala eku kasumbu kakese aku kadi mua kulua tshisumbu tshinene. Ke bua tshinyi bakalomba Dimas ne Gisela bua kuya kasombela mu Punta Escondida. Pambi bidimu bibidi kukumbana, kasumbu kakese kavua mu Punta Escondida kulua tshisumbu tshivua ne bamanyishi 28. Ku lumingu luonso bantu batue 114 bavua babuela bua kuteleja muyuki wa patoke. Mu 2004, tshisumbu tshipiatshipia etshi tshivua ne disanka dia bungi bua bantu 458 bavua balue mu Tshivulukilu tshia lufu lua Yezu.

Badi batshimuna lutatu lua mua kulongesha bantu badi bapange mukanda

Bua bantu ba bungi ba muoyo muimpe, kulonga bua kumanya mukanda nkubambuluishe bua kudia bulunda ne Yehowa. Ke tshivua mamu mukuabu diende Fermina udi mufumine ku mikuna ya comarca muenze. Bamisionere babidi ba bakaji bavua bayishe muaba uvuaye musombele bakamona ne: wakasanka pakumvuaye lumu luimpe. Pavuabu bamulombe bua kumulongesha Bible, mamu eu wakitaba. Kadi kuvua lutatu. Uvua mumanye mua kuakula tshiena-Espagne ne tshiena-Ngobere, kadi kavua mumanya mua kubala anyi kufunda nansha umue wa ku miakulu eyi to. Umue wa ku bamisionere aba wakitaba bua kulongesha mua kubala ne kufunda ne broshire wa Difila ku dibala ne ku difunda. *

Fermina uvua mulongi mulenga wa dikema, uvua ulongolola bivuabu mua kulonga, wenza devuare yende yonso ne udifila mu dibala ne muoyo umue. Pambi tshidimu tshijima kukumbana, ukavua mumanye mua kubala broshire wa Udi mua kulua mulunda wa Nzambi. * Pavuabu batuadije kuenza bisangilu, Fermina uvua ubuelamu. Bua bupele, uvua ne lutatu bua kupeta makuta a njila buende ne bua bana bende. Padi mpanda-njila mukuabu umanya lutatu luvua nalu Fermina, wakamuambila bua kuikalaye utelela bantu bakaji ba mu Ngobe bilamba bua kumona mua kupetaku dikuta. Fermina wakatumikila mubelu au, ne nansha muvuaye ne bintu bikuabu bivuaye ujinga, uvua wenza muende muonso bua kutula makuta avuaye upeta ku ditela anu bua kubuela mu bisangilu bia Bantemu ba Yehowa. Bakadi bamuangala ne dîku dijima bakasombela muaba mukuabu, kadi dilonga diende dia Bible didi dienda diya kumpala. Badi ne disanka bua mudibu lelu bamanye mua kubala ne kufunda, kadi nangananga bua mudibu bamanye Yehowa.

Badi batshimuna lutatu lua mushindu wa kuyisha tumama

Mu Panama, mu dîku muomu kamama, bidi bienza bundu bua bungi. Mu amue mêku, muana yeye kamama kabatu bamubueja mu kalasa to. Tumama tua bungi tutu tumona ne: bantu ki mbatunange bualu kabatu ne mushindu wa kuyukila nabu to.

Bua nunku bivua bikengela kuenza bualu kampanda bua kuambuluisha tumama bua lumu luimpe kufikalu mu mioyo yabu pabu. Pakalua mutangidi wa tshijengu kukankamija bantu, bamue bampanda-njila ba tshisumi ne bamanyishi bakuabu bakatuadija kulonga muakulu wa tumama wa mu Panama. Didifila diabu e kupatula bipeta bilenga.

Ku ndekelu kua tshidimu tshia 2001, kukavua kasumbu ka muakulu wa tumama mu tshimenga tshia Panama City. Bantu batue ku 20 bavua babuela mu bisangilu. Bana betu aba bakamanya muakulu eu bikole. Bua dimanya edi, bakambuluisha bantu ba bungi bua kumanya bua musangu wa kumpala malu adi mu Bible mu muakulu wabu wa tumama eu. Bantemu ba bungi bavua ne bana bikale tumama kutuadija kubuela mu bisangilu bia mu muakulu wa tumama ne kumonabu ne: bana babu ba bungi bavua bumvua malongesha a mu Bible bimpe ne bavua basanka bikole bua bulelela budibu balonge. Misangu ya bungi baledi bavua balonge muakulu wa tumama bua kuyikila ne bana babu bimpe. Bakapeta mushindu wa kuambuluisha bana bua bakole mu malu a mu nyuma, ke dîku dionso kukoladi kuya kumpala. Tshilejilu tshia Elsa ne muanende wa bakaji Iraida tshidi tshileja bualu ebu bimpe.

Muanetu wa bakaji mukuabu uvua mu tshisumbu tshia muakulu wa tumama wakumvua lumu lua Iraida, yeye kuya kamutangila ne kumushila kakanda ka Ikalayi ne muoyo wa kashidi pa buloba! * Iraida uvua ne disanka dia bungi dia kumanya ku diambuluisha dia bimfuanyi bidimu malu adi atangila bulongolodi bupiabupia. Bakabanga kumulongesha Bible ne kakanda aka. Pakakajikijabu, bakatuadija kulonga mukanda wa Ntshinyi tshidi Nzambi utulomba? * Bautuadija nanku, ke Iraida kulomba mamuende bua ikale umuambuluisha bua kudilongolola ne bua kumumvuija malu avuamu.

Kadi Elsa uvua ne ntatu ibidi mijima: bu muvuaye kayi Ntemu, kavua mumanye bulelela budi mu Bible to, ne kavua kabidi mumanye muakulu wa tumama to. Pabi bantu bakavua bamuambile ne: yeye kayi wakuisha muanende eu ne muakulu wa tumama, muana neafike ku diakula bu bantu bonso. Bua dibenga kumanya dia muakulu edi, kabavua bayikila menemene ne muanende to. Bu muvua Iraida mulombe mamuende Elsa diambuluisha ne muoyo mujima, mamuende wakalomba pende Ntemu mukuabu alua kumulongesha pende Bible. Elsa udi wamba ne: “Ngakalomba bua kulongabu nanyi Bible bua muananyi Iraida ikale udiumvua bimpe bualu katshia tshivua muanji kumumona ne disanka dia buena adi bua tshintu kampanda to.” Elsa kutuadija kulonga muakulu wa tumama pamue ne muanende. Bu muvua Elsa mudifile bikole kudi muanende, bakabanga kuyikila bimpe. Iraida wakatuadija kusungula balunda bavuaye ne bua kusomba nabu ne kubangaye kubuela mu bisangilu bia bena Kristo. Mpindieu, mamu ne muana bakadi ne tshibidilu tshia kubuela mu bisangilu bia Bantemu. Matuku mashale aa, Elsa wakatambula ne Iraida udi uya pende kumpala bua kufika ku ditambula. Elsa udi wamba ne: bua musangu wa kumpala, ndi mumanye muananyi bimpe ne tudi mua kuyikila mpindieu malu a mushinga mukole atudi meme ne yeye banange.

Kasumbu ka muakulu wa tumama kakalua tshisumbu mu ngondo muinayi wa 2003. Tshisumbu etshi tshidi ne bamanyishi batue ku 50, kadi bantu bapite pa 50 batu babuela mu bisangilu. Bantu bapite pa tshia bisatu tshimue badimu ntumama. Mu bimenga bikuabu bisatu bidi kule ne tshia Panama City, mudi tusumbu tukuabu tua muakulu wa tumama. Nansha mutshidiku malu a bungi a kuenza bua kuyisha tumama, tshikadibu benze tshidi ne mushinga wa bungi bua kutshimuna lutatu elu lua dipanga kuakula bua kufikisha tumama tua muoyo muimpe ku dimanya Yehowa Nzambi eu wakafuka bantu bonso.

Kudi malu a bungi adi enzeka mu ditunga dia Panama kadi tudi balonda anu makese patupu. Nansha mudibu bafumine mu miaba ya bungi, nkoleshilu ya bungi, miakulu ya bungi, ba bungi badi mpindieu mu buobumue mu ntendelelu wa Nzambi umuepele mulelela. Mbienza anu bu se: Dîyi dia Yehowa ndilue bu tshilamba tshidi tshituangaja bantu nansha mudiku lutatu lua miakulu mu ditunga edi ditu bantu bangata bu tshilamba tshidi tshituangaja matunga.​—Efeso 4:4.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 15 Mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

^ tshik. 16 Mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

^ tshik. 21 Mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

^ tshik. 21 Mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

[Tuarte mu dibeji 8]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

MBU WA CARAÏBE

PANAMA

Tobobe

MBU WA PASIFIKE

Canal de Panama

[Tshimfuanyi mu dibeji 8]

Bamamu ba mu Kuna bakuate bilamba bia kulamika mu nzubu

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Misionere uyisha mamu muena Ngobe

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Bantemu bafume ku Ngobe mu buatu bua kubuela mu mpuilu wa pa buende wa dituku dimue

[Bimfuanyi mu dibeji 11]

Bulelela budi mu Bible budi butuangaja bantu ba nkoleshilu ne miakulu ya bungi mu Panama

[Tshimfuanyi mu dibeji 12]

Dilonga dia “Tshibumba tshia Nsentedi” mu muakulu wa tumama

[Tshimfuanyi mu dibeji 12]

Elsa ne muanende wa bakaji Iraida badi ne disanka bua mudibu bayikila

[Mêyi a dianyisha bua bimfuanyi mu dibeji 8]

Mazuwa ne bakaji bena Kuna: © William Floyd Holdman/​Index Stock Imagery; musoko: © Timothy O’Keefe/​Index Stock Imagery