Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

‘Meme ndi nenu’

‘Meme ndi nenu’

‘Meme ndi nenu’

‘Muena mukenji wa Yehowa wakambila bantu ne: Yehowa udi wamba ne: Meme ndi nenu.’​—HAGAI 1:13.

1. Ndifuanangana kayi diakamba Yezu didi dimanyisha amue malu bua matuku etu aa?

TUDI mu tshikondo tshia malu a mushinga wa bungi menemene. Milayi ya mu Bible idi yende ikumbana idi ileja ne: tudi mu ‘dituku dia Mukalenge’ katshia mu tshidimu tshia 1914. (Buakabuluibua 1:10) Ukadi mua kuikala mumvue bualu ebu, nenku udi mumanye ne: Yezu wakafuanyikija “matuku a Muana wa muntu” mu Bukalenge buende ne “matuku a Noa” ne “matuku a Lota” kabidi. (Luka 17:26, 28) Nenku Bible udi uleja ne: difuanangana edi didi dimanyisha amue malu bua matuku etu aa. Kadi kudi difuanangana dikuabu ditudi ne bua kutangila bimpe bimpe.

2. Mmudimu kayi uvua Yehowa mupeshe Hagai ne Zekâya?

2 Tumonayi nsombelu uvuaku mu matuku a muprofete Hagai ne Zekâya. Mmukenji kayi uvua baprofete bimpe babidi aba bamanyishe udi ukumbanyina bantu ba Yehowa ba tshikondo tshietu etshi? Hagai ne Zekâya bavua ‘[bamanyishi ba] mukenji ba Yehowa’ kudi bena Yuda pakapinganabu kuabu bafumina mu bupika mu Babulona. Yehowa uvua mubatume bua kujadikila bena Isalele ne: uvua ne bua kubakuatshisha mu mudimu wa diasulula ntempelo. (Hagai 1:13; Zekâya 4:8, 9) Nansha muvua mikanda ivua Hagai ne Zekâya bafunde mikale mîpi, idi mikale ‘dîyi didi difume munda mua Nzambi bu mupuya wende, ne didi ne mudimu muimpe wa kuyisha bantu, ne wa kubabela, ne wa kubadimuija, ne wa kubalongesha mu buakane bua Nzambi.’​—2 Timote 3:16.

Mikanda eyi idi itutangila

3, 4. Bua tshinyi mikenji yakamanyisha Hagai ne Zekâya idi itutangila?

3 Malu akamanyishabu kudi Hagai ne Zekâya akakuatshisha bena Yuda ba mu tshikondo tshiabu bimpe ne akakumbana tshikondo atshi. Kadi bua tshinyi mbimpe tuikala bajadike ne: mikanda ibidi eyi idi itutangila lelu? Tudi tupeta diandamuna mu Ebelu 12:26-29. Mu mvese eu, mupostolo Paulo udi utela mêyi a mu Hagai 2:6, adi amba ne: Nzambi udi ‘uzakaja diulu ne buloba.’ Dizakaja dia diulu ne buloba edi divua ndekelu wa bionso ne bua ‘kutokola nkuasa wa bumfumu ne kubutula bukole bua makalenge a bisamba bia bantu.’​—Hagai 2:22.

4 Kunyima kua mupostolo Paulo mumane kutela mêyi a Hagai, udi wamba tshidi ne bua kuenzekela ‘makalenge a bisamba bia bantu’ ne udi uleja kabidi mudi Bukalenge budi kabuyi kunyungishibua buapeta bena Kristo bela manyi bupite makalenge a bantu ku bukole. (Ebelu 12:28) Mêyi a Paulo aa adi atuleja ne: malu akamanyisha Hagai ne Zekâya adi avua ne bua kukumbana panyima pa mukanda wende udiye mufundile bena Ebelu mu bidimu lukama bia kumpala. Lelu kutshidi bena Kristo bela manyi badi bashale pa buloba (nebapiane Bukalenge bua Masiya pamue ne Yezu). Nunku malu akamanyisha Hagai ne Zekâya adi ne bua kuikala ne mushinga wa bungi bua tshikondo tshietu etshi.

5, 6. Ntshinyi tshiakafikisha Hagai ne Zekâya ku dimanyisha mikenji ivuabu nayi?

5 Mukanda wa Ezela udi utuambila mianda ivua mienzeke kumpala kua Hagai ne Zekâya kumanyishabu malu avua Nzambi mubambile. Kunyima kua bena Yuda bamane kufuma mu Babulona mu tshidimu tshia 537 kumpala kua diledibua dia Yezu, Ngovena Zelubabela ne Muakuidi Munene Yoshua (anyi Yeshua) bavua benzeja mudimu wa diasa tshishimikidi tshia ntempelo mupiamupia mu tshidimu tshia 536. (Ezela 3:8-13; 5:1) Nansha muvua bualu abu buikale busankisha bena Yuda bikole, bakatuadija kumvua buôwa. Ezela 4:4 udi wamba ne: baluishi, ‘bena buloba bakatekesha maboko a bena Yuda, bakabatatshisha mu mudimu wabu.’ Baluishi aba, nangananga bena Samalea, bavua bashiminyina bena Yuda malu. Bakambila mukalenge wa bena Pelasa bua kukandika mudimu wa dibaka ntempelo.​—Ezela 4:10-21.

6 Disuminyina divua nadi bena Yuda kumpala bua mudimu wa ntempelo diakakepa, ke bobu kuya muntu ne muntu ku ende malu. Kadi mu tshidimu tshia 520, bidimu 16 kunyima kua bamane kuasa tshishimikidi tshia ntempelo, Yehowa wakajula Hagai ne Zekâya bua kusakabu bantu bua batuadijilule mudimu wa ntempelo. (Hagai 1:1; Zekâya 1:1) Bena Yuda bakabangulula mudimu wa ntempelo ne kuujikijabu mu tshidimu tshia 515, bualu bakabakolesha kudi batumibue ba Nzambi ne bobu kumona patoke ne: Yehowa uvua ubakuatshisha.​—Ezela 6:14, 15.

7. Nsombelu uvuaku mu matuku a Hagai ne Zekâya mmufuanangane ne udiku lelu ku tshinyi?

7 Udi mumanye mushinga udi nawu bionso ebi kutudi anyi? Tudi ne mudimu wa kuyisha ‘lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi.’ (Matayo 24:14) Mudimu au wakangata mushinga wa pa buawu kunyima kua Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima. Anu muvua bena Yuda ba kale bapatuke mu bupika mu Babulona, ke muvua batendeledi ba Yehowa ba mu tshikondo tshietu etshi bapatuke pabu mu bupika bua Babulona munene anyi nsangilu wa bitendelelu bionso bia dishima. Bela manyi ba Yehowa bakadifila mu mudimu wa diyisha, wa dilongesha bantu ne dibaludika ku ntendelelu mulelela. Mudimu au udi utungunuka ne kuenzeka lelu wa bungi menemene, ne pamuapa nansha wewe pebe udi uwenza. Mpindieu ke tshikondo tshia kuwenza, bualu nshikidilu wa malu ukadi pabuipi! Mudimu udi Nzambi mutupeshe eu udi ne bua kutungunuka too ne pakosa Yehowa tshilumbu tshia malu a bantu mu “dikenga dinene.” (Matayo 24:21) Atshi ke tshiajikija bubi buonso ne kuasa ntendelelu mulelela pa buloba bujima.

8. Bidi bikengela kumanya ne: Nzambi udi ukuatshisha mudimu wetu bua tshinyi?

8 Anu mudi malu akamanyisha Hagai ne Zekâya aleja, mbimpe tuikale bajadike ne: Yehowa udi utukuatshisha ne utusamba patudi tuenza mudimu wende ne muoyo wetu mujima. Nansha mudi bamue bakeba kushipa batendeledi ba Nzambi anyi bakeba kukandika mudimu udiye mubapeshe, kakuena mbulamatadi ukadi mukokeshe bua kulekesha mudimu wa diyisha ne kuupangisha bua kuya kumpala to. Elabi meji mudi Yehowa muenze bua mudimu wa Bukalenge kuya kumpala bidimu bia bungi kunyima kua Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima too ne lelu’eu. Nansha nanku, kutshidi anu mudimu wa bungi wa kuenza.

9. Mbualu kayi bua kale butudi ne bua kuelela meji? Bidi bikengela kubuelela meji bua tshinyi?

9 Mmunyi mudi malu atudi tulonga mu mukanda wa Hagai ne wa Zekâya atupesha bukole bua kutumikila mukenji wa Nzambi wa kuyisha ne kulongesha bantu? Tumonayi amue malongesha atudi mua kupeta mu mikanda ibidi eyi. Tshilejilu, mona amue malu adi atangila mudimu wa dibaka ntempelo avua bena Yuda bakapingana mu ditunga diabu ne bua kuenza. Anu mutukadi baleje, bena Yuda bakapingana mu Yelushalema bafumine mu Babulona kabakatungunuka ne kuasa ntempelo to. Kunyima kua bamane kuasa tshishimikidi, bakabanga kuenza mudimu eu ne lujoko. Ndungenyi kayi lubi luvua lutangalake munkatshi muabu? Tshitudi mua kulonga mu bualu ebu ntshinyi?

Mushindu muimpe utudi ne bua kuangata bubanji

10. Bena Yuda bavua ne lungenyi kayi lubi, ne luakabafikisha ku tshinyi?

10 Bena Yuda bavua bapingane kuabu bavua bamba ne: ‘Tshikondo ki ntshianji kulua.’ (Hagai 1:2) Dîba diakatuadijabu kuibaka ntempelo, pakasabu tshishimikidi mu tshidimu tshia 536, kabavua bamba ne: ‘tshikondo ki ntshianji kulua to.’ Kadi abidi mmale asatu mmîpi, bobu kulekela bena mutumba nabu ne mbulamatadi ubatekesha mu mikolo bua kuenza mudimu eu. Bena Yuda bakateka muoyo wabu ku nzubu yabu ne ku bubanji buabu pamutu pa kuuteka ku diasa ntempelo. Pakamona Yehowa dishilangana pankatshi pa nzubu yabu milengeja ne mabaya mimpe ne ntempelo uvua kayi mujike, wakabebeja ne: ‘Etshi ntshikondo tshia nuenu bine kusomba mu nzubu yenu idi ne mabaya malamika munda muayi, patshidi nzubu eu ushala munyanguke anyi?’​—Hagai 1:4.

11. Bua tshinyi Yehowa wakabela bena Yuda ba mu tshikondo tshia Hagai?

11 Bushuwa, bena Yuda bakashintulula malu avuabu bangata ne mushinga. Pamutu pa kuangata disua dia Yehowa dia kuibaka ntempelo wende bu bualu buvua ne mushinga wa bungi, bobu bakabanga kutangila malu abu nkayabu ne a nzubu yabu. Bakalengulula mudimu wa nzubu wa ntendelelu wa Nzambi. Dîyi dia Nzambi didi mu Hagai 1:5 diakabalomba bua ‘kuelangana meji bua bienzedi biabu.’ Yehowa uvua ubambila bua kuanji kuelangana meji bua malu avuabu benza ne kumona ntatu ivuabu bapeta pavuabu babenga kuangata diasa dia ntempelo bu bualu bua mushinga wa bungi menemene.

12, 13. Mmunyi mudi Hagai 1:6 umvuija nsombelu wa bena Yuda, ne ntshinyi tshidi mvese eu umvuija?

12 Anu muudi mua kubimona, diangata malu a tshianana ne mushinga diakakebela muena Yuda yonso ntatu. Tangila tshidi Nzambi wamba mu Hagai 1:6: ‘Nuakukuna bintu bia bungi, nuakupuola bintu bikese; nudi nudia, kadi kanuena mua kukuta; nudi nunua, kadi kanuena mua kukuta ne binudi nunua; nudi nudiluatshisha bilamba, kadi kanuena mua kuota nabi; ne muntu udi wangata difutu ku mudimu wende udi udiangata bua kuditeka mu tshibombi tshidi tshitubuke.’

13 Nansha muvua bena Yuda mu buloba buvua Nzambi mubapeshe, buloba ebu kabuvua kabidi bukuamisha biakudia muvuabu bajinga to. Yehowa kakababenesha bu mukavuaye muambe to. (Dutelonome 28:38-48) Bu muvua Yehowa katshiyi ubakuatshisha, bavua bakuna bintu kadi bapuola bikese menemene bivua kabiyi mua kubukutshisha. Bu muvua Yehowa kayi ubabenesha, kabavua mua kuvuala bilamba bivua mua kubapesha luya to. Bivua mene bienze anu bu se: makuta avuabu bapeta avua abuela mu mpaya anyi tshibombi tshia masoso masoso, mmumue ne: makuta aa kaavua ne dikuatshisha nansha dikese kudi aba bavua baapeta to. Kadi mêyi a se: “Nudi nunua, kadi kanuena mua kukuta ne binudi nunua” adi umvuija tshinyi? Ki mbuena kuamba ne: kukuta anyi kukuatshika ne bivuabu banua kakuvua mua kuikala dibenesha dia kudi Nzambi nansha, bualu yeye mmukandike dinua dikuatshika. (1 Samuele 25:36; Nsumuinu 23:29-35) Mêyi aa adi aleja kabidi muvua bena Yuda bapangile dibenesha dia Nzambi. Mvinyo yonso uvuabu benza uvua anu mukese, kayi bungi bukumbane bua muntu kukuatshika. Mukanda wa Mvidi Mukulu udi wamba mu Hagai 1:6 ne: “Nunua, nyota yenu kayiyi ijika.”​—MMM.

14, 15. Tudi tupeta dilongesha kayi mu Hagai 1:6?

14 Dilongesha ditudi ne bua kulonga mu bionso ebi ki ndia mushindu utudi ne bua kulengeja nzubu yetu to. Bidimu bia bungi kumpala kua kuyabu mu bupika, muprofete Amosa ukavua mubele babanji ba mu Isalele bua ‘nzubu yabu milengeja ne mibanga’ ne bua “malalu a mibanga” avuabu nawu. (Amosa 3:15; 6:4) Nzubu yabu milenga ne bintu bimpe bivuamu kabiakanenga to. Baluishi babu ba bungi bakabatshimuna, ne bobu ke bakapaula bintu ebi. Kadi bidimu bivule pashishe, kunyima kua bupika bua bidimu 70 mu Babulona, bena Isalele ba bungi kabavua bapete dilongesha mu bualu ebu to. Tuetu netudipete anyi? Mbimpe bua yonso wa kutudi kudiebeja ne: ‘Mmushinga kayi undi ngangata nawu nzubu wanyi ne dimulengeja? Bidi munyi bua dipangadika dia kutungunuka ne tulasa tukuabu tudi mua kuangata dîba dia bungi munkatshi mua bidimu bivule, bikutakaja malu a ntendelelu wa Nzambi?’​—Luka 12:20, 21; 1 Timote 6:17-19.

15 Malu atudi tubala mu Hagai 1:6 adi ne bua kutuvuluija ne: dijinga dietu ndia Nzambi atubeneshaku mu malu etu atudi tuenza. Ke tshivua bena Yuda ba kale abu bapangile, ne bakapeta ntatu mikole. Nansha tuetu bikale ne biuma bia munyi anyi katuyi nabi, Yehowa yeye kayi mutubeneshe, malanda etu nende neanyanguke kashidi. (Matayo 25:34-40; 2 Kolinto 9:8-12) Kadi tshitudi mua kuenza ntshinyi bua kutubeneshaye?

Yehowa udi utuambuluisha ne nyuma wende

16-18. Zekâya 4:6 uvua ne diumvuija kayi kale?

16 Yehowa wakasaka muprofete Zekâya pende bua kuleja mushindu uvuaye ne bua kukolesha ne kubenesha bantu bavua badifile kudiye tshikondo atshi. Bualu ebu budi buleja kabidi mushindu watubeneshaye tuetu petu. Tudi tubala mu Zekâya ne: ‘Kabiena bua bungi bua basalayi, anyi bua bukole, kadi mbua nyuma wanyi; Yehowa wa misumba udi wamba nunku.’ (Zekâya 4:6) Ukadi mua kuikala mumvue mêyi aa misangu ya bungi, kadi avua umvuija tshinyi bua bena Yuda ba mu tshikondo tshia Hagai ne Zekâya, ne adi ne diumvuija kayi kutudi lelu?

17 Vuluka ne: mêyi akamba Hagai ne Zekâya ku nyuma muimpe avua ne bukole bua bungi kale mu tshikondo atshi. Malu akamba baprofete aba akakolesha bena Yuda bavua balamate Yehowa. Hagai wakalua muprofete mu ngondo 6 wa tshidimu tshia 520 kumpala kua diledibua dia Yezu. Zekâya wakatuadija yeye mu ngondo wa 7 wa tshidimu atshi. (Zekâya 1:1) Anu muudi mua kubimona mu Hagai 2:18, bakabangulula mudimu wa diasa tshishimikidi ne disuminyina dionso mu ngondo wa tshitema. Bakakolesha bena Yuda mu mikolo bua kuenza mudimu, ne bakatumikila Yehowa bikale ne dishindika dia se: uvua ne bua kubakuatshisha. Mêyi adi mu Zekâya 4:6 adi akula bua dikuatshisha dia Nzambi.

18 Pakapingana bena Yuda kuabu mu tshidimu tshia 537, kabavua ne basalayi to. Kadi Yehowa wakabalama ne wakabalombola mu luendu luabu alu. Nyuma wende wakalombola kabidi malu pakatuadijabu mudimu wa ntempelo matuku makese kunyima kua bobu bamane kufika mu Yelushalema. Pakabangululabu diakamue mudimu eu ne muoyo mujima, Yehowa wakabakuatshisha ne nyuma wende.

19. Nyuma wa Nzambi wakapangisha nganyi bua kubenga kuimanyika midimu?

19 Mu bikena-kumona bilondangane muanda mukulu, Yehowa wakajadikila Zekâya ne: uvua ne bua kuikala ne bantu bende, ne pashishe bavua ne bua kuenza mudimu wa ntempelo bimpe too ne ku ndekelu. Tshikena-kumona tshinayi tshidi mu nshapita 3 tshidi tshileja ne: Satana uvua wenza muende muonso bua kuimanyika mudimu uvua bena Yuda benza bua kujikija ntempelo. (Zekâya 3:1) Satana kavua mua kusanka nansha kakese bua kumona Muakuidi Munene Yoshua wenza midimu ya kuakuila bantu ku ntempelo mupiamupia to. Nansha muvua Diabolo wenza muende muonso bua kupangisha bena Yuda bua kuibaka ntempelo, nyuma wa Yehowa uvua ne bua kuenza mudimu munene wa kumbusha bipumbishi ne wa kukolesha bena Yuda bua kutungunukabu ne mudimu too ne pavua ntempelo ujika.

20. Mmunyi muvua nyuma muimpe muambuluishe bena Yuda bua kukumbaja disua dia Nzambi?

20 Kuvua buluishi bukole buenze bu mukuna munene buvua bufumina kudi bamfumu ba mbulamatadi. Nansha nanku, Yehowa uvua mulaya ne: uvua ne bua kumbusha “mukuna” eu wa mu tshimfuanyi ne ‘kuulandakaja.’ (Zekâya 4:7) Atshi ke tshiakenzeka! Mukalenge Dayawesha I wakakeba ne kupeta mukanda uvua Kolesha mufunde bua kuanyishila bena Yuda bua kuibakulula ntempelo. Nenku Dayawesha wakashipa mukenji uvua ukandika midimu ya ntempelo ne yeye kuamba bua bapeshe bena Yuda makuta a mu tshibutshilu tshia mukalenge bua kuenzeja nawu mudimu eu. Edi divua dishintuluka dinene be! Nyuma wa Nzambi uvuaku muambuluishe mu bualu ebu anyi? Tudi bajadike: uvua muambuluishe. Bakajikija ntempelo mu tshidimu tshia 515 kumpala kua diledibua dia Yezu, mu tshidimu tshisambombo tshia bukokeshi bua Dayawesha I.​—Ezela 6:1, 15.

21. (a) Mu tshikondo tshia kale, mmunyi muvua Nzambi ‘muzakaje bisamba bionso’ bua “biuma” bipatukamu? (b) Mêyi aa adi akumbana mushindu kayi lelu?

21 Mu Hagai 2:5, muprofete wakavuluija bena Yuda tshipungidi tshivua Nzambi mudie nabu ku Mukuna wa Sinai pavua ‘mukuna wonso ukanka bikole.’ (Ekesode 19:18) Mu matuku a Hagai ne Zekâya, Yehowa uvua ne bua kuenzeja kabidi dishintuluka dinene, anu mudibi bileja mu ngakuilu wa mu tshimfuanyi mu mvese 6 ne wa 7. Malu avua ne bua kushintuluka mu Bukalenge bua bena Pelasa, kadi nansha nanku mudimu wa ntempelo wowu uvua ne bua kutungunuka too ne ku ndekelu. Bantu bavua kabayi bena Yuda anyi “biuma bia mu bukua bisamba” bavua ndekelu wa bionso ne bua kutumbisha Nzambi pamue ne bena Yuda mu muaba wa ntendelelu au. Lelu’eu Nzambi ‘mmuzakaje bisamba bionso’ mu mushindu munene, nanku e kufikishabi too “biuma bia mu bukua bisamba” ku ditendelela Nzambi pamue ne bena Kristo bela manyi batshidi pa buloba. Bushuwa, bela manyi ne mikoko mikuabu badi mpindieu buuja nzubu wa Yehowa ne butumbi. Batendeledi balelela aba mbindile ne ditabuja tshikondo tshikala Yehowa mua ‘kuzakaja diulu ne buloba’ mu ngumvuilu mukuabu. Neenze nanku bua kutonkola ne kubutula butubutu makalenge a bisamba bia bantu.​—Hagai 2:22.

22. Mmunyi mudi Yehowa ‘uzakaja’ bisamba, ne ntshinyi tshidi tshienzeka, kadi mbualu kayi bualua kuenzeka?

22 Badi batuvuluija dishintuluka dinene divua dienzeke mu malu mashilangane maleja mu tshimfuanyi kudi ‘diulu ne buloba, mâyi manene ne buloba buume.’ Tshilejilu: bakela Satana Diabolo ne bademon bende panshi pabuipi ne buloba. (Buakabuluibua 12:7-12) Mudimu wa diyisha udi bela manyi ba Nzambi balombola mmuzakaje malu pa buloba ebu. (Buakabuluibua 11:18) Nansha nanku, “tshisumbu tshinene” tshia biuma bia mu bisamba bionso ntshidisangishe ne Isalele wa mu nyuma bua kuenzela Yehowa mudimu. (Buakabuluibua 7:9, 10) Bena mu tshisumbu tshinene etshi badi benza mudimu pamue ne bena Kristo bela manyi bua kuyisha lumu luimpe lua ne: mu katupa kîpi emu Nzambi neazakeje bisamba bionso mu mvita ya Armagedone. Muanda eu newenze bua ntendelelu mulelela alengele tshishiki pa buloba bujima.

Udi muvuluke anyi?

• Ndîba kayi ne mmu nsombelu kayi muvua Hagai ne Zekâya benze mudimu wabu?

• Mmunyi muudi mua kutumikila mibelu yakafila Hagai ne Zekâya?

• Udi witaba ne: mêyi a mu Zekâya 4:6 adi atukolesha ku muoyo bua tshinyi?

[Nkonko ya dilonga]

[Bimfuanyi mu dibeji 20]

Mukanda wa Hagai ne wa Zekâya idi itujadikila ne: Nzambi udi utukuatshisha

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

‘Etshi ntshikondo tshia nuenu kusomba mu nzubu yenu idi ne mabaya malamika munda muayi, patshidi nzubu eu ushala munyanguke anyi?’

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Batendeledi ba Yehowa badi benza mudimu wa kukeba bantu ba mushinga ba ‘mu bukua bisamba’