Malu a mu nsombelu

Ndi ngenzela Yehowa mudimu ne disanka nansha mundi ne bulema

MALONDA KUDI VARNAVAS SPETSIOTIS

Mu 1990 pamvua ne bidimu 68, ngakateketa mubidi wonso mujima. Kadi kukadi bidimu bu 15 mpindieu, ndi amu ngenzela Yehowa mudimu ne disanka bu mumanyishi wa lumu luimpe wa ku dîba ne ku dîba, mu tshidiila tshia Chypre. Tshidi tshimpeshe bukole bua kushala anu ngenzela Yehowa mudimu nansha mundi ne bulema ntshinyi?

MVUA muledibue mu dîku dia bana tshitema (ba balume banayi ne ba bakaji batanu) mu dia 11 ngondo wa 10 mu 1922. Tuvua basombele mu musoko wa Xylophagou mu Chypre. Nansha muvua baledi banyi bikale bena kantu ku bianza, kukolesha bana bungi nunku kuvua kulomba dienza mudimu mukole mu madimi.

Tatu wanyi Antonis uvua munange kudilongela ne kukebulula malu bikole. Matuku makese panyima pa diledibua dianyi, Tatu uvua muye kua mulongeshi wa mu musoko wetu mujima. Yeye kumona kuine aku kabeji kafunda kudi Balongi ba Bible (muvuabu babikila Bantemu ba Yehowa musangu au), kikale ne mutu wa bualu ne: Tshiakuidi tshia bantu (Angl.). Yeye kubanga kukabala, ne malu avuaye mubalamu akamusankisha bikole. Ke mushindu wakalua Tatu ne umue wa ku balunda bende Andreas Christou bantu ba kumpala ba mu tshidiila etshi bakapetangana ne Bantemu ba Yehowa.

Mudimu wakaya kumpala nansha muvuaku buluishi

Pakapita matuku, bonso babidi bakapeta mikanda mikuabu ya Bantemu ba Yehowa idi yumvuija malu a mu Bible. Katupa aka, Tatu ne  Andreas bakadiumvua basakibue bua kuyisha bena musoko nabu malu malelela avuabu balonga mu Bible. Kuyisha kuabu eku kuakabajudila buluishi bukole kudi bamfumu ba ekeleziya wa Ortodokse wa bena Grèce ne bakuabu bantu bavua bela meji ne: Bantemu ba Yehowa mbantu babi.

Bantu ba bungi ba mu musoko wetu bavua banemeka bamanyishi babidi ba Dîyi dia Nzambi aba bikole. Tatu uvua mumanyike bimpe muvuaye muena muoyo mulenga ne muena kalolo. Misangu ya bungi uvua wambuluisha mêku avua akenga. Imue misangu uvua upatuka mundankulu mu musokoko uya kutekela mêku a bapele biakudia ku biibi biabu. Ngikadilu wa buena Kristo wa kubenga kudisua eu wakambuluisha bua bantu kuanyishabu mukenji uvua bamanyishi aba bayisha.​—Matayo 5:16.

Bua mudimu wabu eu, bantu batue ku 12 bakitaba mukenji wa mu Bible. Bu muvua dimanya diabu dienda divula, bakumvua dijinga dia kuikala kudisangishila mu nzubu mishilashilangane bua kulonga Bible mu kasumbu. Mu 1934, Nikos Matheakis, muyishi wa ku dîba ne ku dîba mufumine mu ditunga dia Grèce, wakafika mu Chypre ne kupetanganaye ne bena mu kasumbu ka mu musoko wetu. Muanetu Matheakis wakalongolola malu mu kasumbu aku ne lutulu ne disuminyina, ne wakabambuluisha bua kupetabu ngumvuilu mulenga wa Mifundu Minsantu. Kasumbu aka kakalua pashishe tshisumbu tshia kumpala tshia Bantemu ba Yehowa mu Chypre.

Pavua mudimu wetu wa bena Kristo wenda uya kumpala ne bantu ba bungi bitaba bulelela bua mu Bible, bana betu bakamona ne: mbimpe kuikala ne muaba wa kuenzela bisangilu pa tshibidilu. Tutu George ne mukajende Eleni bakafila nzubu uvuabu balamina bintu uvua ku luseke luabu. Bakamulongolola ne kumuvuijabu muaba muakanyine wa bisangilu. Ke mushindu wakalua bana betu kupeta wabu Nzubu wa Bukalenge wa kumpala mu tshidiila etshi. Bavua ne dianyisha dia bungi be! Ne ke tshiakambuluisha kabidi bua mudimu kuyawu kumpala.

Ndi ngitaba bulelela

Mu 1938 pamvua ne bidimu 16, mvua musue kulonga mudimu wa mabaya. Ke Tatu kuntumaye ku Nicosie, tshimenga tshinene tshia mu Chypre. Wakalongolola malu ne busunguluji buonso bua meme kusombela kua Matheakis.  Bantu ba bungi ba mu tshidiila tshietu batshidi bavuluka muanetu wa lulamatu eu bua muvuaye ne lukunukunu ne muakididi wa benyi. Uvua umueneka muntu wa musangelu ne wa dikima dikole, ngikadilu ivua muena Kristo yonso ne bua kuikala nayi mu Chypre mu matuku au.

Muanetu Matheakis wakangambuluisha bikole bua meme kuvudija dimanya dia mu Bible ne kudiunda mu nyuma. Pamvua musombele kuende, mvua mbuela mu bisangilu bionso bivuabu benzelaku. Bua musangu wa kumpala, ngakumvua ne: dinanga dianyi dia Yehowa divua dienda dikola. Meme kusuminyina bua kuikala mu malanda mimpe ne Nzambi. Panyima pa ngondo mikese mu 1939, meme kulomba Muanetu Matheakis bua meme kumufila mu mudimu wa buambi.

Kunyima kua matuku, ngakapingana kuetu bua kusamba bena dîku dietu. Mu matuku makese angakenza ne Tatu, ngakatuishibua kabidi bikole ne: mvua mupete bulelela ne nsombelu udi muikale ne tshipatshila. Mvita Mibidi ya Buloba bujima yakabanga mu ngondo wa tshitema mu 1939. Bansongalume ba bungi bena mulongo nanyi bakaya ku mvita, kadi meme ngakasungula bua kubenga kubuelakana mu malu a mvita bilondeshile tshidi Bible wamba. (Yeshaya 2:4; Yone 15:19) Mu tshine tshidimu atshi meme kudilambula kudi Yehowa ne kulua kutambula mu 1940. Bua musangu wa kumpala, ngakadiumvua ne: tshivua kabidi ntshina muntu nansha!

Mu 1948, ngakasela Efprepia. Tuetu kulela bana banayi. Pashishe tuakajingulula ne: tuvua ne bua kudienzeja bikole bua kumona mua kubakolesha ‘bimpe ne dibela ne didimuija bia Mukalenge.’ (Efeso 6:4) Tuvua tudienzeja ne tusambila anu bua kubafikisha ku dinanga Yehowa bikole ne ku dinemeka mêyi ne mikenji yende.

Ndi mbanga kusama

Mu 1964, pamvua ne bidimu 42, meme kutuadija kumvua bu kakulakaji mu diboko ne mu mukolo, ku dia balume. Ku kakese ku kakese, kakulakaji e kunkuata too ne ku dia bakaji. Bakankuata ne disama dia difulama dia mifungu, disama ditu kadiyi dijika ne ndekelu wa bionso difikisha muntu ku diteketa mubidi wonso mujima. Ngakumvua bibi menemene. Malu akenzeka lukasa mu mushindu umvua tshiyi muelele meji to! Ngakumvua tshiji ne kanyinganyinga ka bungi, meme kudiebeja ne: ‘Bua tshinyi bualu ebu mbungenzekele? Tshindi muenze bua kupeta disama bu nunku ntshinyi?’ Kadi pakapita matuku, tshiakatamba kumvua bibi kabidi bu kumpala to. Pashishe  ngakumvua muoyo muneme ne tunyinganyinga, mupange ne wa kukuatshila. Mvua ndiela nkonko ya bungi. Mvua ne bua kuteketa mubidi wonso ne kushala anu wa bambuluisha mu malu onso anyi? Mvua mua kupita bishi ne nsombelu eu? Mvuaku mua kukumbana mua kudisha dîku dianyi (mukajanyi ne bana banayi) anyi? Bua malu aa, ngakumvua bushuwa anu bu wa kufua.

Mu tshikondo atshi tshikole menemene, ngakumvua bua kusambila Yehowa ne kumulondela ne muoyo umue malu onso avua mantonde ne avua antatshisha. Mvua nsambila butuku ne munya ne binsonji ku mêsu. Meme kudiumvua musanguluke. Mêyi adi akolesha ku muoyo adi mu Filipoi 4:6, 7 aa avua malelela kundi: ‘Lekelayi kuditatshisha ku bualu [nansha] bumue; kadi mu malu onso ku ditendelela ne ku disengelela numanyishe Nzambi bua milombu yenu ne disakidila. Ne ditalala dia Nzambi didi ditamba dijingulula dionso dia bantu, nedilame mitshima yenu ne meji enu mu Kristo Yezu.’

Diluangana ne disama dia kuteketa kua mubidi

Disama divua dienda dikola amu kukola. Meme kumona ne: mvua ne bua kuakajilula malu ne lukasa bilondeshile nsombelu wanyi mupiamupia. Bu mumvua tshiyi mua kuenza kabidi mudimu wa mabaya, ngakakeba mudimu mukuabu mupepele uvua muakanyine makanda anyi ne uvua mua kungambuluisha bua kudisha dîku dianyi. Kumpala, ngakatuadija kupana kreme mu ka-mashinyi kakese. Ngakenza mudimu eu bidimu bu bisambombo too ne pakalua disama edi kunshiya mu kakalu ka balema. Pashishe meme kutuadija kuenza tu-midimu tupepele tumvua nkumbana mua kuenza.

Mu 1990 disama diakannemenena bikole, tshiyi kabidi ne mushindu wa kuenza nansha ka-mudimu ka bianza. Mpindieu bantu bakuabu ke badi bangambuluisha mu bionso, too ne mu malu adi muntu yonso udi ne makanda eu mua kudienzela pa tshibidilu. Badi ne bua kungambuluisha bua kuya kulala, bua kuowa mâyi ne bua kuvuala bilamba. Bua kuya mu bisangilu, badi bangendesha mu kakalu ka balema too ne ku mashinyi ne bambandishamu. Patudi tufika ku Nzubu wa Bukalenge, badi bantulula ne banteka mu kakalu kanyi aku ne bampusa munda. Mu bisangilu batu bantekela tshiamu tshia nzembu pabuipi bua meme kumvuaku luya ku makasa.

Kadi nansha mundi mutekete mubidi wonso nunku, ntu mbuela mu bisangilu pa tshibidilu. Buanyi meme, mu bisangilu amu ke mudi Yehowa utulongeshila, ne pandi munkatshi mua bana betu ndi ndiumvua mukubibue bua dikuatshisha diabu ne dinkankamija. (Ebelu 10:24, 25) Bitu bingambuluisha padi bana betu badi bakole mu nyuma balua kunkumbula misangu yonso. Bushuwa ndi ngumvua anu bu muakamba Davidi ne: ‘Lupanza luanyi ludi lupongoloka.’​—Musambu 23:5.

Mu bidimu bionso ebi mukajanyi munanga mmungambuluishe bikole. Bana banyi mbankuatshishe pabu bikole. Kukadi bidimu bia bungi mpindieu, mbangambuluishe mu majinga a ku dituku ne ku dituku. Malu adibu benza ki mmapepele to, ne bu mudi bidimu bienda bipita, bidi bienda bibakolela pabu bua kuntabalela. Mbalue tshilejilu tshimpe tshia bantu badi ne lutulu ne badi badifila bua bakuabu, ne ndi ndomba Yehowa bua atungunuke ne kubabenesha.

Disambila mbualu bukuabu buimpe budi Yehowa mulongolole bua kukolesha basadidi bende. (Musambu 65:2) Yehowa mmumpeshe bukole bua kutungunuka ne kuikala ne ditabuja mu bidimu bionso ebi bua milombu yanyi mienza ne muoyo umue. Nangananga pandi ndiumvua bu mutue panshi, ntu nsambila ne mpeta disulakana, nshala amu ne disanka. Kuyukila dîba dionso ne Yehowa kudi kunkolesha ne kumfikisha ku didisuika tshiakabidi bua kutungunuka ne mudimu wende. Ndi mutuishibue bikole ne: Yehowa udi umvua masambila a basadidi bende ne udi ubapesha ditalala dia mu mutshima didibu nadi dijinga.​—Musambu 51:17; 1 Petelo 5:7.

Kupita bionso, ntu mpetulula makanda dîba dionso dindi mvuluka ne: Nzambi newondope bantu bonso bapeta muoyo mu Mparadizu mu Bukalenge bua Muanende, Yezu Kristo. Pandi ngela meji ku ditekemena dilenga adi, misangu mivule ndi mpuekesha binsonji bia  disanka.—Musambu 37:11, 29; Luka 23:43; Buakabuluibua 21:3, 4.

Ndi ndua mumanyishi wa lumu luimpe wa ku dîba ne ku dîba

Mu 1991, pangakatangila nsombelu wanyi, ngakamona ne: mushindu mutambe buimpe wa kubenga kuikala ne dibungama uvua wa kuikala ne bia bungi bia kuenza mu diyisha bantu bakuabu lumu luimpe lua Bukalenge lua mushinga mukole. Mu tshidimu atshi meme kutuadija kuenza mudimu wa kuyisha lumu luimpe ku dîba ne ku dîba.

Bu mundi ne bulema, ntu ntamba kuyisha bantu anu pa kubafundila mikanda. Nansha kufunda kuine kakutu kupepele to; bitu bindomba bua kudienzeja anu bikole. Bitu binkolela bua kukuata mutshi wa mukanda bimpe ku tshianza, bualu diboko dijima dikadi ditekete. Kadi anu bua disuminyina ne bua disambila, ndi muyishe pa kufundilangana mikanda kukadi mpindieu bidimu bipite pa 15. Ntu kabidi nyishila bantu ku telefone. Tshitu mpanga bua kuyikila ne balela ne balunda ne bena mutumba badi balua kuntangila bua ditekemena dianyi dia kuikala mu bulongolodi bupiabupia, mu Mparadizu pa buloba.

Ndi mupete malu a bungi adi ankolesha ku muoyo mu mudimu eu. Ngakasanka bikole bua kumona umue wa ku bankana banyi umvua mulonge nende Bible kukadi bidimu 12, ulubuluka mu nyuma ne ulua kunanga bikole bulelela bua mu Bible. Bua kondo kende ka muoyo kalongesha kudi Bible, wakashala ne lulamatu ne mushindame pa kubenga kubuelakana mu malu a mvita.

Ntu nsanka nangananga pantu mpetangana ne bantu bandi mufundile mikanda ne badi bakeba bua kumanya malu makuabu a mu Bible. Imue misangu, bamue batu balomba mikanda mikuabu idi yumvuija Bible. Tshilejilu, mamu mukuabu wakambikila ku nshinga ne kungela tuasakidila bua mukanda mulenga umvua mutumine bayende. Uvua muanyishe bikole ngenyi ivuaye mupete mu mukanda au. Tuakafika ku diyikila ne yeye ne bayende pa Bible misangu ya bungi kumbelu kuanyi.

Ndi ne ditekemena dilenga dia dikema

Mu kupita kua bidimu, ndi mumone mudi bamanyishi ba Bukalenge bavulangane mu tshitupa etshi tshia buloba. Nzubu wa Bukalenge mukese uvua ku luseke lua nzubu wa tutu George, bakadi bamudiundishe ne bamulongolole misangu ne misangu. Udi mpindieu muaba mulengele wa ntendelelu mudi bisumbu bibidi bia Bantemu ba Yehowa bidisangishila.

Tatu wakafua mu 1943 ne bidimu 52. Kadi mbumpianyi kayi bua mu nyuma budiye mushiye? Bana bende muanda mukulu bakitaba bulelela ne batshidi anu benzela Yehowa mudimu. Mu musoko wa Xylophagou muvua Tatu muledibue, ne mu misoko ya pabuipi apu, mudi mpindieu bisumbu bisatu bidi ne bamanyishi ba Bukalenge bonso basanga 230!

Bipeta bilenga bu nunku bitu bimpesha disanka dia bungi. Mpindieu nkadi ne bidimu 83 ne ndi ngitaba mudi mêyi a mufundi wa Misambu aa malelela: “Bana balume ba nyama ya ntambue badi bakengela bia kudia, nzala idi ibasuma; kadi badi bakeba Yehowa kabena bakengela tshintu tshimpe [nansha] tshimue.” (Musambu 34:10) Ndi muindile ne muoyo mujima tshikondo tshiakumbana mulayi udi mu Yeshaya 35:6 wa ne: ‘Mu dîba adi muntu mulema neatupike bu ngulungu.’ Nansha mundi ne bulema, ndi mupangadije bua kutungunuka ne kuenzela Yehowa mudimu ne disanka too ne pakumbana dîba adi.

[Karte mu dibeji 17]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

TURQUIE

SYRIE

LIBAN

CHYPRE

Nicosie

Xylophagou

Mbuu wa Mediterane

[Tshimfuanyi mu dibeji 17]

Nzubu wa Bukalenge wa kumpala wa mu Xylophagou, utshidiku too ne lelu

[Bimfuanyi mu dibeji 18]

Meme ne Efprepia mu 1946, ne lelu

[Tshimfuanyi mu dibeji 20]

Ndi mpeta disanka pandi nyisha bantu ku telefone ne mbafundila mikanda