Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

‘Nudisunguile muoyo bua nuikale ne muoyo’

‘Nudisunguile muoyo bua nuikale ne muoyo’

‘Nudisunguile muoyo bua nuikale ne muoyo’

‘Ngakuteka muoyo ne lufu, ne disanka ne mulawu kumpala kuenu lelu: nunku nudisunguile muoyo, nenuikale ne muoyo.’​—DUTELONOME 30:19.

1, 2. Muntu wakafukibua mu tshimfuanyi tshia Nzambi mu mushindu kayi?

‘TUENZE muntu ne tshifuanyikiji tshietu mufuanangane netu.’ Mêyi aa avua Nzambi muambe mmafunda mu nshapita wa kumpala wa Bible. Bua kukumbaja mêyi ende aa, Genese 1:26, 27 udi wamba ne: ‘Nzambi wakafuka muntu ne tshifuanyikiji tshiende, ne wakamufuka ne tshifuanyikiji tshia Nzambi.’ Ke bua tshinyi muntu wa kumpala uvua mushilangane ne bifukibua bikuabu bionso bia pa buloba. Uvua mufuanangane ne Mufuki wende, bualu uvua ne lungenyi ne uvua mua kuleja ngikadilu ya buena ya Nzambi bu mudi dinanga, buakane, meji ne bukole. Uvua ne kondo ka muoyo kavua kamuambuluisha bua kuangata mapangadika avua mua kumupetesha diakalenga ne kusankisha Tatuende wa mu diulu. (Lomo 2:15) Mu tshikoso, Adama uvua ne bukokeshi bua kudisunguila malu. Yehowa wakatangila mushindu uvuaye muenze muanende eu wa pa buloba ne kuamba bua mudimu uvuaye muenze ne: “Biakadi bimpe be!”​—Genese 1:31; Musambu 95:6.

2 Bu mutudi ndelanganyi ya Adama, tudi petu benza mu tshimfuanyi tshia Nzambi ne tudi bamufuane. Kadi tudiku petu mua kusungula malu atudi mua kuenza anyi? Eyowa, bualu nansha mudi Yehowa muikale ne bukokeshi bua kudianjila kumanya malu ikala ne bua kuenzeka, kêna udianjila kujadika malu adi yonso wa kutudi ne bua kuenza anyi tshidi mua kumufikila to. Ki mmumane kufundila bana bende ba pa buloba nsombelu udi yonso wa kudibu ne bua kuikala nende nansha. Bua tuetu kumvua bimpe mushinga wa didisunguila malu ditudi nadi bua kuangata mapangadika mimpe, tuanjayi kumona tshiakafikila bena Isalele kale.​—Lomo 15:4.

Bena Isalele bavua ne budikadidi bua kudisunguila malu

3. Dîyi dia kumpala dia ku Mêyi Dikumi divua diamba tshinyi, ne mmushindu kayi wakasungula bena Isalele ba lulamatu bua kuditumikila?

3 Yehowa wakambila bena Isalele ne: ‘Meme ndi Yehowa, Nzambi wenu, wakanupatula mu buloba bua Ejipitu ne mu nzubu wa lukanu.’ (Dutelonome 5:6) Mu 1513 kumpala kua bikondo bietu ebi, bena Isalele bakadimuena muvua Nzambi mubapikule ku bupika mu Ejipitu mu tshishima, nunku kabavua mua kuela mpata bua mêyi ende au to. Mu dîyi dia kumpala dia ku Mêyi Dikumi, Yehowa wakamba mukana mua Mose muleji-mpala wende ne: ‘Kuikadi ne nzambi mukuabu ne meme popamue.’ (Ekesode 20:1, 3) Musangu au, bena Isalele bakasungula bua kutumikila dîyi edi ku budisuile ne kulamatabu Yehowa.​—Ekesode 20:5; Nomba 25:11.

4. (a) Mose wakambila bena Isalele bua kusungula tshinyi? (b) Ntshinyi tshitudi petu ne bua kusungula lelu?

4 Bidimu bu 40 pashishe, Mose wakavuluija ne bukole buonso bena Isalele ba tshipungu tshikuabu bua disungula divuabu ne bua kuenza. Wakabambila ne: ‘Meme ndi mbikila diulu ne buloba bu bamonyi ba bualu ne: Ngakuteka muoyo ne lufu, ne disanka ne mulawu kumpala kuenu lelu: nunku nudisunguile muoyo, nenuikale ne muoyo ne nuenu ne bana benu.’ (Dutelonome 30:19) Bia muomumue lelu, tudi petu mua kusungula. Eyowa, tudi mua kusungula bua kusadila Yehowa ne lulamatu ne kutekemena muoyo wa kashidi, anyi kubenga kumutumikila ne kupeta bipeta bibi. Mona bilejilu bibidi bia bantu bakasungula malu mashilangane.

5, 6. Yoshua wakasungula tshinyi ne wakapeta tshinyi?

5 Mu 1473 kumpala kua bikondo bietu ebi, Yoshua wakafikisha bena Isalele mu Buloba Bulaya. Yoshua wakabela bikole tshisamba tshijima kumpala kua kufuaye ne wakabasengelela, ubambila ne: ‘Binuamona ne: kukuatshila Yehowa mudimu kudi kubi, lelu nusungule unudi basue kukuatshila mudimu, ni nzambi yakadi bankambua benu bakuatshila mudimu dishiya dia musulu wa Pelata anyi nzambi ya bena Amole, bena buloba bunudi bashikame.’ Ke yeye kuamba pashishe bua dîku diende ne: ‘Kadi meme ne ba mu nzubu muanyi netukuatshile Yehowa mudimu.’​—Yoshua 24:15.

6 Kumpala, Yehowa Nzambi uvua muanji kuambila Yoshua bua ikale ne dikima ne bukole, ne bua kasesuki ku ditumikila Mikenji yende. Uvua ne bua kuelangana meji pa mukanda wa Mikenji munya ne butuku bua kupetaye diakalenga. (Yoshua 1:7, 8) Yoshua wakalonda dîyi adi ne kupetaye diakalenga. Wakapeta mabenesha bua tshivuaye musungule. Yeye kuamba ne: ‘Kabakapanga tshintu tshimpe [nansha] tshimue tshiakalaya Yehowa bena Isalele; bakapeta bintu ebi bionso.’​—Yoshua 21:45.

7. Mu matuku a Yeshaya, bena Isalele bakasungula tshinyi, ne bakapeta tshinyi?

7 Kadi tangila nsombelu uvuaku mu Isalele bidimu 700 pashishe. Mu tshikondo atshi, bena Isalele ba bungi bakavua balamate bilele bia bisamba bia bende. Tshilejilu, dituku dia ndekelu dia tshidimu tshionso, bantu bavua badisangisha ne benza mafesto muvua biakudia bia dinono ne mvinyo misheme. Etshi katshivua tshikondo tshivua bena dîku badisangisha patupu to. Bavua batumbisha nzambi ibidi ya dishima ya bisamba bikuabu. Muprofete Yeshaya wakaleja muvua Nzambi umona dipanga lulamatu dia mushindu eu pakafundaye ne: ‘Ebu mbualu buenu badi balekela kulonda Yehowa, badi bapua mukuna wanyi wa tshijila muoyo, badi balongoluela nzambi wakabikilabu ne: Dikasa Dimpe mesa, badi belela nzambi wakabikilabu ne: Tshishikidilu maluvu masangisha ne bintu bia mupuya muimpe mu mpanza.’ Bavua bela meji ne: madimi abu avua akuama bintu bia bungi bualu bavua basankisha ‘nzambi wakabikilabu ne: Dikasa Dimpe’ ne ‘nzambi wakabikilabu ne: Tshishikidilu,’ ki mbua ne: Yehowa uvua ubabenesha to. Kadi bua kuamba bulelela, buntomboji buabu ne tshivuabu basungule bua kuenza ku budisuile biakajadika tshivua ne bua kubafikila. Yehowa wakabambila ne: ‘Nennusunguile lufu lua ku muele wa mvita, ne buonso buenu nenuinyike mitu ku kubutuka; bualu bua, pangakanubikila, kanuakitaba; pangakamba dîyi, kanuakateleja matshi; kadi nuakenza malu akadi mabi ku mêsu kuanyi, nuakasungula malu akadi kaayi ansankisha.’ (Yeshaya 65:11, 12) Disungula diabu dibi diakabafikisha ku kabutu, ne nzambi ibidi eyi, wa Tshishikidilu ne wa Dikasa Dimpe, yakapanga bua kubasungila ku kabutu aku.

Tusungule tshidi tshimpe

8. Bilondeshile Dutelonome 30:20, mmalu kayi adi ambuluisha bua kusungula tshidi tshimpe?

8 Pavua Mose muambile bena Isalele bua basungule muoyo, wakabaleja malu asatu avuabu ne bua kuenza: ‘Bua kunanga Yehowa Nzambi wenu, ne bua kutumikila dîyi diende, ne bua kumulamata.’ (Dutelonome 30:20) Tukonkononayi malu asatu aa bua tumone petu mua kusungula tshidi tshimpe.

9. Mmunyi mutudi mua kuleja ne: tudi banange Yehowa?

9Bua kunanga Yehowa Nzambi wetu: Tudi basungule bua kukuatshila Yehowa mudimu bualu tudi bamunange. Patudi tulonda bilejilu bidi bitudimuija bia malu akenzeka mu Isalele kale, tudi tukandamena diteta dionso didi mua kutufikisha ku dienza bualu bubi ne tuepuka nsombelu idi mua kutuponesha mu buteyi bua didikebela bintu anu mudi bena panu benza. (1 Kolinto 10:11; 1 Timote 6:6-10) Tudi tulamata Yehowa bikole ne tulonda mikenji yende. (Yoshua 23:8; Musambu 119:5, 8) Mose wakambila bena Isalele kumpala kua kubuelabu mu Buloba Bulaya ne: ‘Monayi, ngakunuyisha mêyi ne mikenji, bu muakangambila Yehowa, Nzambi wanyi, bua nuenu kubienza mu buloba bunudi nubuela bua kubupiana. Nubivuluke, nubienze; bualu ebu budi lungenyi luenu ne budimu buenu ku mêsu kua bantu badi bumvua mikenji eyi yonso.’ (Dutelonome 4:5, 6) Mpindieu ke dîba dia tuetu kuleja mutudi banange Yehowa pa kuteka disua diende pa muaba wa kumpala mu nsombelu wetu. Tuetu basungule bua kuenza nanku, bulelela netupete masanka.​—Matayo 6:33.

10-12. Patudi tutangila malu akenzeka mu matuku a Noa, mmalongesha kayi atudi tupeta?

10Bua kutumikila dîyi dia Nzambi: Noa uvua “muambi wa malu mimpe.” (2 Petelo 2:5) Bantu pabuipi ne bonso ba kumpala kua Mvula wa kabutu bavua mu ditanaji ne “kabakamanya bualu” pavua Noa ubadimuija. Ntshinyi tshiakabafikila? ‘Mvula ya bungi yakalua kubabutula.’ Yezu wakadimuija ne: matuku etu aa (mu tshikondo tshia ‘kulua kua Muana wa muntu’) avua ne bua kuikala muomumue. Tshivua tshienzeke mu matuku a Noa atshi ndidimuija dinene bua bantu ba mu matuku etu aa badi basungula bua kubenga kulonda mikenji ya Nzambi.​—Matayo 24:39.

11 Bantu badi baseka basadidi ba Nzambi bua malu adibu babadimuija nawu badi ne bua kumanya tshikala mua kubafikila bu bobu mua kubenga kulonda malu aa. Mupostolo Petelo wakamba bua basekianganyi aba ne: ‘Bobu badi basue kupua muoyo bua bualu ebu ne: Diulu diakadiku kale, ne buloba buakakuatakajibua bua mu mâyi bufume mu mâyi bua dîyi dia Nzambi; bualu bua mâyi aa, buloba abu buakadiku mu tshikondo atshi buakabuikidibua ne mâyi, buakajimina. Kadi bua dîyi diodimue diulu didiku katataka ne buloba kabidi biakabutshidibua bua kupia ne kapia bilamibue too ne ku dituku dia dilumbulula ne dia dibutuka dia bantu badi babenga Nzambi.’​—2 Petelo 3:3-7.

12 Kadi tshivua Noa ne dîku diende basungule tshivua tshishilangane ne tshivua bantu abu basungule. ‘Bua ditabuja Noa, pakadiye mudimujibue bua malu akadi kaayi manji kumuenebua, muenzejibue ku ditshina dia Nzambi, wakalongolola buatu.’ Wakapandisha ba mu nzubu muende bualu wakalonda didimuija. (Ebelu 11:7) Tuikalayiku petu ne lukasa ku diteleja mukenji wa Nzambi ne ku diutumikila.​—Yakobo 1:19, 22-25.

13, 14. (a) Bua tshinyi ‘kulamata Yehowa’ kudi ne mushinga wa bungi? (b) Mmunyi mutudi mua kulekela bua Yehowa “Mufumbi” wetu atufumbe?

13Pa kulamata Yehowa: Bua tuetu ‘kudisunguila muoyo ne kushala ne muoyo,’ katuena anu ne bua kunanga Yehowa ne kuteleja dîyi diende to, kadi tudi kabidi ne bua ‘kulamata Yehowa,’ mmumue ne: kunanukila mu dienza disua diende. Yezu wakamba ne: “Nenudiangatshile mioyo yenu bualu bua dinanukila dienu.” (Luka 21:19) Bulelela, tshitudi tusungula bua kuenza mu muanda eu ke tshidi tshileja tshidi mu mutshima wetu. Nsumuinu 28:14 udi uleja ne: ‘Disanka didi kudi muntu udi utshina malu mabi misangu yonso, kadi udi ukolesha mutshima wende neabuele mu dikenga.’ Bua kujadika bualu ebu, tuangate tshilejilu tshia Palô wa mu Ejipitu. Pavua tshionso tshia ku Bipupu Dikumi tshienda tshikuata Ejipitu, Palô uvua anu wenda ukolesha muoyo wende pamutu pa kutshina Nzambi. Yehowa kakenzeja Palô bua abenge kumutumikila to, kadi wakalekela bua mukokeshi au wa lutambishi asungule tshivuaye mua kuenza. Mu mishindu yonso, disua dia Yehowa diakakumbana, anu bu muakalua mupostolo Paulo kumvuija pashishe muvua Yehowa umona Palô, wamba ne: ‘Bua bualu ebu ngakakubishila, bua kuleja bukole buanyi munda muebe, ne bua dîna dianyi ditedibue pa buloba buonso.’​—Lomo 9:17.

14 Nkama ya bidimu kunyima kua bena Isalele bamane kumbuka ku bukokeshi bua Palô, muprofete Yeshaya wakamba ne: ‘Wewe Yehowa udi Tatu wetu; tuetu tudi dima ne wewe udi Mufumbi; buonso buetu tudi bintu biwakuenza ku bianza biebe.’ (Yeshaya 64:8) Patudi tulekela Yehowa utufumba anyi ushintulula bumuntu buetu patudi tudilongela Dîyi diende ne tuditumikila, tudi tuenda tuvuala ku kakese ku kakese bumuntu bupiabupia. Tudi tutamba kulua bapuekele ne bakanyine bua yeye kutushintulula, bilua nunku bipepele bua tuetu kumulamata bualu tudi basue kumusankisha ne muoyo mujima.​—Efeso 4:23, 24; Kolosai 3:8-10.

‘Numanyishe malu aa’

15. Bilondeshile Dutelonome 4:9, Mose wakavuluija bena Isalele malu kayi abidi avuabu ne bua kuenza?

15 Mose wakambila tshisamba tshijima tshia Isalele pakavuatshi pa kubuela mu Buloba Bulaya ne: ‘Nuanji kudimuka, nulame mioyo yenu bilengele, bua kanupu muoyo bua malu anuakatangila ne mêsu enu, ne bua mêyi au kaalopoki mu mitshima yenu matuku onso a muoyo wenu; kadi nuamanyishe bana benu ne bana ba bana benu.’ (Dutelonome 4:9) Bua bena Isalele kupetabu mabenesha a Yehowa ne kulubulukabu mu buloba bukavuabu pa kupiana, bavua ne bua kuenza malu abidi kumpala kua Yehowa Nzambi wabu. Kabavua ne bua kupua muoyo malu malenga avua Yehowa mubenzele ne bamone ne abu abidi, ne bavua ne bua kualongesha bana babu. Tuetu bantu ba Nzambi lelu tudi ne bua kuenza bia muomumue bituikala basue bua ‘kudisunguila muoyo ne kushala ne muoyo.’ Mmalu kayi adi Yehowa mutuenzele atudi bamone ne mêsu etu?

16, 17. (a) Mmalu kayi adi bamisionere ba ku Gilada benze mu mudimu wa diyisha Bukalenge? (b) Udi mua kutela bilejilu kayi bia bantu badi bashale anu ne lukunukunu mu mudimu wabu?

16 Tudi tusanka bikole bua kumona mudi Yehowa mubeneshe mudimu wetu wa diyisha ne divuija bantu bayidi. Katshia bakangula Tshilongelu tshia Bible tshia Watchtower tshia ku Gilada mu 1943, bamisionere mbayishe mudimu wa divuija bantu bayidi kumpala mu matunga a bungi. Too ne lelu eu, balongi ba mu tulasa tua kumpala tua mu tshilongelu etshi badi anu bayisha lumu luimpe lua Bukalenge ne lukunukunu, nansha mukadibu ne bidimu bia bungi ne bakuabu kabatshiyi mua kuenza bia bungi bua makanda a mubidi akadi makepele. Tudi mua kutela tshilejilu tshimpe tshia Mary Olson, wakalonga ku Gilada mu 1944. Mmuenze mudimu wa bumisionere, kumpala mu ditunga dia Uruguay, pashishe mu dia Colombie ne mpindieu udi mu ditunga dia Porto Rico. Nansha mudi muanetu wa bakaji Olson katshiyi mua kuenza kabidi bia bungi bua tusamasama tua bukulakaje, udi amu uyisha ne musangelu. Bu mudiye mumanye muakulu wa bena Espagne, udi ulongolola dîba ku lumingu luonso bua kuya mu buambi pamue ne bamanyishi ba muaba udiye musombele.

17 Muanetu Nancy Porter wakabuela mu kalasa ka Gilada mu 1947 ne utshidi anu misionere mu ditunga dia Bahamas, nansha mukadiye mufuishe bayende. Udi pende utungunuka ne kuenza bia bungi mu mudimu wa diyisha. Pakalondaye malu a mu nsombelu wende, muanetu wa bakaji Porter wakamba ne: “Kulongesha bakuabu bulelela budi mu Bible nkumpeteshe disanka dia bungi. Nkumpeshe tshibidilu tshimpe tshia malu a mu nyuma tshidi tshingambuluisha bua kuikala ne nsombelu mulongame ne mushindame.” * Padi muanetu wa bakaji Porter ne bakuabu basadidi ba Nzambi ba lulamatu bakupa dîsu panyima, kabena bapua muoyo malu adi Yehowa mubenzele to. Kadi tuetu petu? Tudiku tuanyisha mushindu udi Yehowa mubeneshe mudimu wa Bukalenge mu muaba utudi basombele anyi?​—Musambu 68:11.

18. Ntshinyi tshitudi mua kulongela ku dibala malu a mu nsombelu a bamisionere?

18 Tudi tusanka bikole bua kumona malu akadi bantu aba badi benzele Nzambi mudimu mu bidimu bia bungi benze ne atshidibu benza. Dibala miyuki ya malu a mu nsombelu wabu didi ditukolesha ku muoyo bualu patudi tumona malu adi Yehowa muenzele bantu badi bamulamate aba, bidi bikolesha dipangadika dietu dia kumukuatshila mudimu. Utu ne tshibidilu tshia kubala miyuki milenga eyi itu ipatuka mu Tshibumba tshia Nsentedi ne kuelelapu meji anyi?

19. Mmunyi mudi baledi bena Kristo mua kuenza mudimu bimpe ne miyuki ya malu a mu nsombelu itu mu Tshibumba tshia Nsentedi?

19 Mose wakavuluija bena Isalele ne: kabavua ne bua kupua muoyo malu onso avua Yehowa mubenzele to, ne malu au kaavua ne bua kupatuka mu mitshima yabu matuku abu onso a muoyo nansha. Pashishe kuambaye kabidi ne: ‘Nuamanyishe bana benu ne bana ba bana benu.’ (Dutelonome 4:9) Malu malelela a mu nsombelu atu asankisha bikole. Bana badi benda bakola badi dijinga ne bilejilu bimpe. Bana betu ba bakaji badi kabayi banji kusedibua badi mua kulongela malu ku tshilejilu tshia lulamatu tshia bana betu ba bakaji bakadi bakulakaje bena malu abu adibu balonde mu Tshibumba tshia Nsentedi. Bana betu bonso badi benzela mudimu mu teritware ya miakulu mienyi mu matunga abu badi bamona mushindu wa kuikala ne bia bungi bia kuenza mu diyisha lumu luimpe. Baledi bena Kristo, kanuenaku mua kuenza mudimu ne malu a bamisionere aba ba lulamatu ba ku Gilada ne a bana betu bakuabu bua kusaka bana benu bua basungule pabu mudimu wa ku dîba ne ku dîba anyi?

20. Tudi ne bua kuenza tshinyi bua tuetu ‘kudisunguila muoyo’?

20 Nunku, mmunyi mudi yonso wa kutudi mua ‘kudisunguila muoyo’? Mpa kuenza mudimu ne dipa dilenga dia kudisunguila malu bua kuleja Yehowa ne: tudi bamunange ne pa kutungunuka ne kuenza ne muoyo wetu mujima mudimu wende bu mudiye mutupeshe diakalenga dia kuwenza. Bualu, anu bu muakamba Mose, Yehowa ‘udi muoyo wenu ne muvudiji wa matuku enu.’​—Dutelonome 30:19, 20.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 17 Bala tshiena-bualu tshia “Ndi ne disanka ne dianyisha nansha mundi ne kanyinganyinga kakole ka mundi mufuishe,” tshipatula mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 1 Kabalashipu 2001, dibeji dia 23-27.

Udi mua kuvuluka anyi?

• Bilejilu bitudi bamone bia malu mashilangane akasungula bantu mbikulongeshe tshinyi?

• Mmalu kayi atudi ne bua kuenza bua tuetu ‘kudisunguila muoyo’?

• Mmalu kayi abidi atudi ne bua kukumbaja?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

‘Ngakuteka muoyo ne lufu kumpala kuenu’

[Tshimfuanyi mu dibeji 29]

Noa wakapanda ne dîku diende bualu bakatumikila dîyi dia Nzambi

[Tshimfuanyi mu dibeji 30]

Mary Olson

[Tshimfuanyi mu dibeji 30]

Nancy Porter