Bantu bashilangane badi bitaba bulelela mu Ouganda

DITUNGA dia Ouganda didi pankatshi pa maboko abidi a Tshibanda tshia Rift ku Est kua Afrike, ne bu mudi mushonyi wa ekwatere mupitshile pankatshi padi, nditunga dilengele kumona. Udi mua kumonamu mikuna ne bibandabanda, mitshi ne bisonsa bia bungi ne nyama mishilashilangane. Bu mudidi mu mpata munene mutumbuke wa mu Afrike, didi ne luya lukumbanyine ne tukunakuna tua bungi tuimpe kumona tudi tuele mulongo wa kilometre ya bungi.

Kakuena matunga a bungi adi masangishe mashika makole ne luya mu katupa kakese bu mudi dia Ouganda to. Ndiumbukile ku Mikuna ya Ruwenzori (Mikuna ya Ngondo) itu ne nsongo mibuikila kudi neje ku Ouest too ne ku maloba muumakane adi ku Est. Udi mua kumona mu mpata ya ditunga edi nyama bu mudi tupumbu, mbowa ne ntambue. Ku mikuna ne mu mêtu mudi mpulumba, mikumbusu ne nyunyi ya mishindu mipite pa 1 000. Matunga a bungi a mu Afrike atu aluangana ne minanga ne nzala, kadi mu Ouganda mudi misulu ne majiba a bungi, bu mudi edi dia Victoria, dijiba dibidi ku bunene dia mu buloba bujima didi ne mâyi malenga. Mâyi a mu tshitupa tshia ku mutu a dijiba edi atu abuela mu Musulu wa Nil. Kabiena bikemesha bua muvua mulombodi kampanda wa bena Angleterre muambe bua ditunga edi ne: divua “dibue dia busanga dia mu Afrike.”

“Dibue dia busanga” didi dikenka lelu

Kadi bantu ba mu Ouganda ke badi batamba kusankisha. Mbantu ba bisa bishilashilangane, bena musangelu ne bakididi ba benyi. Ditunga edi didi ne bantu ba bungi badi badiamba mudibu bena Kristo, ndisangishe kaba kamue bantu ba bisa ne nshidimukilu mishilangane. Nansha lelu eu, udi mua kusungulujila bantu ba bisa bishilangane ku bilele biabu ne ku mvuadilu wabu.

Matuku aa, bena Ouganda ba bungi badi bitaba lumu luimpe lua mu Bible ludi lumanyisha tshikondo tshikala buloba bujima mu ditalala dia kashidi. (Musambu 37:11; Buakabuluibua 21:4) Ki mbipepele bua kufikisha mukenji eu kudi bantu bonso mu ditunga edi didi bunene bumue ne dia Grande-Bretagne.

 Muntu wa kumpala wa mu ditunga edi wakalua Ntemu wa Yehowa wakatambula mu 1955, mu Dijiba dia Victoria. Muntu eu uvua “mukese” ku ntuadijilu wakalua tshinunu mu 1992. Katshia anu ku ntuadijilu aku, bantu ba bungi mbitabe bulelela. Didiunda edi didi dipetangana ne mêyi a Nzambi adi akolesha aa: “Meme Yehowa nkayanyi nengenzeje bualu ebu lukasa mu tshikondo tshiabu.”​—Yeshaya 60:22, NW.

Badi bajikija tshilumbu tshia dishilangana dia miakulu

Muakulu wa Anglais ke muakulu wa mbulamatadi ne batu bawakula nangananga mu tulasa, kadi ki mmuakulu wa ku tshilelelu wa bena Ouganda ba bungi to. Nunku, bua kufikisha lumu luimpe kudi bantu, Bantemu ba Yehowa badi bayisha kabidi mu miakulu mikuabu minene. Bivua bikengela kuenza nanku bualu mu ditunga edi didi ne bantu miliyo 25, mu bantu lukama, 80 ne bia pa mutu mbasombele ku misoko ne mu bimenga bikese mudi bantu bavule batamba kuakula muakulu wabu wa ku dibele. Bidi bikengela kudienzeja bikole bua kuyisha bantu ba miakulu eyi ne kukumbaja majinga abu a mu nyuma.

Nansha nanku Bantemu ba Yehowa mbadienzeje bua kukumbaja majinga aa pa kuyisha bantu mu muakulu wabu ne pa kulongolola mikanda idi yumvuija malu a mu Bible mu miakulu kabukabu. Ku biro bia filiale bidi mu tshimenga tshinene tshia Kampala, badi bakudimuna mikanda mu miakulu inayi eyi: wa Acholi, wa Lhukonzo, wa Luganda ne wa Runyankore. Kabidi, mu mpuilu itu bena Kristo benza mu ditunga dijima mu miakulu mivule, mutu mubuela bantu bungi misangu ibidi kupita Bantemu ba Yehowa ba mu Ouganda. Bidi bileja bimpe ne: didienzeja bua kuyisha bantu ba miakulu mishilangane didi difikisha bantu ba bungi ku ditaba bulelela. Kadi kudi bualu bukuabu kabidi.

Bampanda-njila badi batungunuja mudimu kumpala

Bisumbu bitu bikuatshisha ne disanka dionso dilongolola dia kuya kuyisha ngondo isatu ku tshidimu mu bitupa bia kulekule. (Bienzedi 16:9) Bampanda-njila anyi bambi ba lumu luimpe ba ku dîba ne ku dîba, ne ba bungi bikale bansonga ba lukunukunu, badi batungunuja mudimu eu kumpala. Batu baya miaba itu imue misangu bantu kabayi banji kumvua lumu luimpe.

Bakatuma bana betu ba bakaji babidi bu bampanda-njila ba pa buabu bua kuyishabu  ngondo isatu mu tshimenga tshikese tshia Bushenyi, ku Ouest kua Ouganda. Bakadisanga ne Ntemu wa Yehowa umue wa mu tshimenga atshi bua kuyisha ne kuenza bisangilu bia bena Kristo. Mu ngondo umue, bampanda-njila babidi aba bakalonga Bible ne bantu 40, ne bantu 17 ba kudibu bakatuadija kubuela mu bisangilu bia Bantemu ba Yehowa. Bampanda-njila aba badi bamba ne: “Bamue bantu batuvua bashile broshire wa Ntshinyi tshidi Nzambi utulomba? * bakalua panyima kumbelu kutuvua basombele, bamane kufunda pa mabeji a bungi a broshire yabu mandamuna a nkonko idimu. Bavua basue kumanya ni bavua bafile mandamuna majalame.” Lelu eu, kudi tshisumbu tshijima tshidi ne watshi Nzubu wa Bukalenge mu tshimenga atshi.

Bampanda-njila babidi bakaya mu tshitupa tshia ku Ouest wa Ouganda muaba uvua bantu kabayi banji kumvua lumu luimpe. Bakafunda ne: “Bantu badi ne nyota mikole ya bulelela bua mu Bible. Mu ngondo isatu itudi benze muaba eu, tudi batuadije kulonga Bible ne bantu 86.” Matuku makese pashishe, bakenza mu tshitupa atshi tshisumbu tshikese tshia Bantemu.

Bena mudimu bakuabu ba lukunukunu badi mu budimi

Munkatshi mua bampanda-njila ba lukunukunu aba, mudi aba bakadi benze bidimu bia bungi. Tshilejilu, kumpala kua Patrick kuluaye Ntemu wa Yehowa, uvua wimba mu tshisumbu tshia basalayi ba Idi Amin, mfumu wa kale wa mu Ouganda. Ngondo isambombo panyima pa ditambula diende mu 1983, Patrick wakalua muyishi wa ku dîba ne ku dîba. Lelu eu udi mutangidi muena ngendu, wenda ukumbula ne ukankamija bisumbu.

Margaret yeye wakatambula mu 1962. Nansha mukadiye mpindieu ne bidimu bitue ku 80 ne kayi utamba kuendakana bua tshikundukundu tshidi tshimusama, udi wenza mêba matue ku 70 ku ngondo, umanyisha bena mutumba nende ditekemena didi Bible ufila. Utu wadija mikanda pa tshibasa kumbelu kuende, ne uyikila ne yonso udi upitshila muaba au udi musue bua kuteleja lumu luimpe lua bulongolodi bupiabupia bua ditalala.

Simon ntshidime wa ku Est kua Ouganda. Wakenza bidimu 16 wenda ukeba bulelela too ne mu 1995 pakapetaye mukanda mukuabu mupatula kudi Bantemu ba Yehowa. Malu akabalayemu akamupesha dijinga dia kumanya malu makuabu adi atangila Bukalenge bua Nzambi ne malu mimpe adiye mulongolole bua buloba. Kakuvua Ntemu nansha umue mu Kamuli muaba uvuaye musombele, nunku Simon wakenza luendu lua kilometre mitue ku 140 mutangile ku Kampala bua kukeba Bantemu. Lelu eu, kudi tshisumbu tshijima tshia Bantemu mu musoko wabu.

 “Tudi muaba eu ne netushalepu”

Anu mudibi mu bitupa bikuabu bia mu Afrike, bantu ba bungi batu bamona ne: mbimpe tshitendelelu tshionso tshikale ne watshi muaba mukumbane wa kutendelela. Bualu ebu buvua lutatu lunene bua bimue bisumbu bia Bantemu ba Yehowa, bualu kabivua ne mfranga mikumbane bua biobi kudibakila Nzubu wa Bukalenge muimpe. Mbikole bua kumvuija dianyisha divua nadi bana betu aba pakamanyishabu ku ndekelu kua tshidimu tshia 1999 programe wa diasa Nzubu ya Bukalenge ne lukasa pa buloba bujima. Mu bidimu bitanu biakalonda, bakasa Nzubu ya Bukalenge mipiamipia 40 mu Ouganda. Lelu eu, bisumbu pabuipi ne bionso bidi ne wabi Nzubu wa Bukalenge muakanyine nansha kayi wa mushinga wa bungi. Mukenji udibu bamanyisha ku diambuluisha dia mudimu eu mu miaba idibu base Nzubu ya Bukalenge ngua se: “Tudi muaba eu ne netushalepu.” Mudimu eu mmuambuluishe bua Bantemu kuvulanganabu kabidi.

Bana betu ba mu tshimue tshisumbu tshikese tshia ku Nord kua Ouganda bavua benzela bisangilu biabu muinshi mua mutshi wa mangeya uvua ne mabeji a bungi. Pakapetabu lupangu, mudimu wa diasa wakenzeka ne lukasa. Bana betu ba mu kasumbu ka luibaku ne Bantemu ba muaba au bakatuadija kuasa Nzubu wa Bukalenge. Muntu mukuabu uvua kale muena tshididi mumanyike wakakema bikole bua mudimu uvuabu benza. Wakapesha bana betu tshitanda tshiende tshia mashinyi bua kuenzelamu bisangilu too ne pakajika Nzubu wa Bukalenge. Wakitaba kabidi bua kulonga Bible ne umue wa ku bena mudimu wa luibaku. Mpindieu utudi tuamba eu, ukadi mutambule ne udi mumanyishi wa lumu luimpe wa lukunukunu, muikale usanka bua kutendelela Yehowa mu Nzubu wa Bukalenge au mupiamupia ne mulengele!

Muaba mukuabu uvuabu basa Nzubu wa Bukalenge ku Sud-Est kua ditunga, munga muibaki wa nzubu wa muaba au wakalengibua bikole ku muoyo pakamonaye bulunda, dinanga ne diumvuangana bivua munkatshi mua bana betu, kudifilaye pende mu dibaka dia nzubu au. Ku ndekelu, wakenza mene mudimu butuku bujima bua kujikija Nzubu wa Bukalenge au uvuabu ne bua kubanjija mu dinda. Wakamba ne: “Anu nuenu ke badi ne dinanga dilelela munkatshi muenu, ki ndia ku mishiku to.”

Nansha mudiku ndululu, didiunda didi anu mua kumueneka

Bu mudi Bantemu benda bayisha mu bitupa bikuabu bia mu Ouganda, badi benda bavula ne bantu bakuabu badi badisangisha nabu. Kadi bungi bupite bua bena tshimuangi badi babuela mu Ouganda mbulue bualu bunene budibu ne bua kutangila pa lukasa. Mvita idi itua ipela mu matunga adi ku mutumba idi itatshisha too ne Bantemu ba Yehowa. Bantemu badi mu tumponya tua bena tshimuangi mbaleje mudibu beyemene Yehowa menemene. Muntu mukuabu uvua munene wa mbulamatadi kale mu ditunga diena mutumba ne uvua mukengeshe Bantemu ba mu ditunga diabu pavuabu bakandike mudimu wabu, udi uvuluka muvuaye ne nsombelu mulenga. Panyima pa yeye mumane kulonga Bible mu kamue kamponya ka bena tshimuangi ne mulue Ntemu, wakamba ne: “Bubanji ne muanzu munene mu buloba ebu kabiena ne mushinga to. Nansha mundi mulanda mpindieu ne nsama, nsombelu wanyi mmuimpe kupita umvua nende kumpala. Ndi mumanye Yehowa ne ndi nganyisha diakalenga dia kumusambila. Kusakidila ku ditekemena dikole dindi nadi bua matuku atshilualua, ndi mumanye bua tshinyi tudi ne bua kutantamena ntatu lelu. Nunku ndi ne ditalala dia mu mutshima dintu katshia tshiyi muanji kupeta.”

Batu bamba ne: wewe muase katshi mu buloba bua bufuke bua mu Ouganda dilolo, neukasangane kele miji mu dinda. Didiunda dia mu nyuma didi dimueneka mu ditunga edi didi dileja ne: buloba bua mu nyuma budi pabu ne bufuke bua bungi. Tudi tuela Yehowa Nzambi tuasakidila bua mudiye ufila dîba bua bantu bakuabu ba mu Ouganda bumvue mukenji wa Bukalenge buende. Yezu wakafuanyikija mushinga wa Bukalenge ebu ne “dibue dia mushinga mutambe bukole.” Bantu ba bungi ba mu Ouganda mbafike ku dijingulula bualu ebu.​—Matayo 13:45, 46.

[Mêyi adi kuinshi]

[Tuarte mu dibeji 8]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

SOUDAN

OUGANDA

Musulu wa Nil

Kamuli

Tororo

Kampala

Bushenyi

Dijiba dia Victoria

KENYA

TANZANIE

RWANDA

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Basatu ba ku bampanda-njila ba bungi ba lukunukunu

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Patrick

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Margaret

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Simon

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Mpungilu wa Distrike ku Tororo

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 8]

Panyima: © Uganda Tourist Board