Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Nkonko ya babadi

Nkonko ya babadi

Nkonko ya babadi

Badi mua kuipata muntu mu tshisumbu bualu mmuditue mu malu a bukoya anu mudibu mua kumuipata bua dienda masandi anyi bua buenzavi peshi malu a bundu anyi?

Eyowa, badi mua kuipata muntu mu tshisumbu bualu mmuditue mu dienda masandi, mu dienza amue malu a bukoya anyi a buenzavi (a bundu) ne kayi unyingalala. Mupostolo Paulo udi utela mpekatu yonso isatu eyi pamue ne malu makuabu mabi adi mua kufikisha muntu udi uenza ku dipatshibua mu tshisumbu padiye wamba ne: ‘Malu mabi adi mubidi wenza adi amueneka ne: [“masandi, bukoya, buenzavi, . . .” NW]. Ndi ndianjila kunudimuija ne: Bantu badi benza malu aa kabena bapiana bukalenge bua Nzambi.’​—Galatia 5:19-21.

Muaku wa tshiena-Greke (por·neiʹa) udibu bakudimune ne: masandi udi uleja diangatangana dionso dia mulume ne mukaji badi kabayi baselangane bilondeshile tshidi Bible wamba. Udi ukonga masandi a bakadi mu dibaka, bundumba ne diangatangana dia bantu badi kabayi banji kuselangana, pamue ne diangatshilangana mukana anyi ku nyima, ne dinaya ne bitupa bia lulelu bia muntu udi kayi muena dibaka nebe. Muntu udi wenda masandi ne kayi unyingalala bua bubi buende ebu udi ne bua kuipatshibua mu tshisumbu tshia bena Kristo.

Muaku wa tshiena-Greke (a·selʹgei·a) udibu bakudimune ne: buenzavi (anyi “malu a bundu,” MMM) udi umvuija “buendenda; tshisuasua; ngikadilu wa tshikama; didifila ku malu mabi kakuyi didikanda.” Nkonga-miaku kampanda udi umvuija muaku wa tshiena-Greke eu bu “dinekesha mu malu a bundu, . . . bualu bua kavuambu, tshikama, muîsu mûme.” (The New Thayer’s Greek-English Lexicon) Bilondeshile nkonga-miaku mukuabu, buenzavi nngikadilu udi “usambuka mikalu yonso ya malu adi manyishibue bua kuenza mu bantu.”

Anu mudibu bumvuije muaku eu, “buenzavi” budi butangila malu abidi aa: (1) Tshienzedi tshine tshidi tshishipa mikenji ya Nzambi, ne (2) muenji wa bubi udi kayi ne kanemu, wenza malu muîsu mûme.

Nunku, “buenzavi” ki ntshilema tshikese tshia ngikadilu mubi nansha. Budi munkatshi mua malu adi anyanga bushuwa mikenji ya Nzambi ne adi aleja lungenyi lua kapeje anyi dipetu, ludi luleja dipanga kanemu anyi mene dipetula bumfumu, mêyi ne mikenji. Paulo udi usuikakaja buenzavi anyi malu a bundu ne tshiendenda tshia masandi. (Lomo 13:13, 14) Bu mudi Galatia 5:19-21 utela buenzavi munkatshi mua malu mabi makuabu adi mua kupangisha muntu bua kupiana Bukalenge bua Nzambi, nanku muntu udi muditue mu buenzavi badi mua kumubela anyi kumuipata mu tshisumbu tshia bena Kristo.

Muaku wa tshiena-Greke (a·ka·thar·siʹa) udibu bakudimune ne: bukoya udi wowu ne diumvuija dialabale kupita miaku mikuabu isatu idibu bakudimune ne: “masandi,” “bukoya” ne “buenzavi.” Udi ukonga bukoya bua mishindu yonso, mu malu a bitupa bia lulelu, mu ngakuilu, mu bienzedi anyi mu malu a mu nyuma. “Bukoya” budi bukonga mpekatu minene mishilashilangane.

Anu mudibi bifunda mu 2 Kolinto 12:21, Paulo udi wakula bua bantu ‘bakenza malu mabi kale ne kabayi bakudimune mitshima yabu ku meji mabi (anyi bukoya), tshiendenda [tshia masandi] ne malu a bundu biakenzabu.’ (MML) Bu mudibu batele “meji mabi” anyi bukoya pamue ne “tshiendenda ne malu a bundu,” muntu udi muditue mu imue mishindu ya bukoya udi ne bua kulumbuluishibua. Kadi muaku bukoya udi ne ngumvuilu mualabale udi ukonga malu makuabu adibu kabayi mua kulumbuluishila muntu. Bukoya mbushilangane anu mudi nzubu kampanda mua kuikala ne manyanu ndambu anyi kuikala nawu mapite enza ne muengu.

Paulo wakamba bilondeshile Efeso 4:19 ne: bamue bantu kabavua “bamanye mua kufua bundu kabidi” ne ‘bakadifila ku [buenzavi] bua kuenza malu a [bukoya a mishindu yonso] ne lukuka lukole.’ Nunku Paulo udi uteka ‘malu a bukoya ne lukuka lukole’ mu mulongo umue ne buenzavi. Bikala muanetu ukadi mutambule mudifile mu dienza ‘malu a bukoya ne lukuka lukole’ ne kayi unyingalala, udi mua kuipatshibua mu tshisumbu bua bukoya buende bupite bubi.

Fuanyikija ne: mulume ne mukaji badi basue kuselangana bavua baditue misangu mivule mu dilengangana bitupa bia mubidi bua kudijula majinga mabi. Bakulu badi ne bua kujadika ne: nansha muvua bantu aba kabayi baleje kapeje bu ka muena buenzavi, kuvua ndambu wa lukuka mu tshienzedi tshiabu etshi. Nunku bakulu badi mua kulumbuluisha bantu aba bua bukoya bupite bubi budibu baleje. Badi kabidi mua kulumbuluisha muntu bua bukoya bupite bubi bikalaye ne tshibidilu tshia kuambila muntu mukuabu malu adi amueneka ne nga bundu ku telefone, nangananga bikalabu bakavua bamubele kabidi pa bualu ebu.

Bakulu badi ne bua kuikala ne busunguluji padibu balumbuluisha muntu bua malu a mushindu eu. Bua bobu kujadika bikalabi bilomba bua kulumbuluisha muntu, badi ne bua kukonkonona bimpe bualu buvua buenzeke ne bunene buine bua bualu ebu. Ki mbualu bua kubanda muntu ne: mmuena buenzavi anu bualu udi ubenga mibelu ya mu Bible; anyi bua kukosa tshilumbu pa kubala bungi bua misangu idi muntu mua kuenza bualu bubi kampanda bangabanga ne kumulumbuluishabu to. Bakulu badi ne tshia kukonkonona bualu buonso bimpe ne kusambila bua kumona bualu buvua buenzeke menemene ne misangu ivuabu buenzeke, mushindu ne bunene buabu, ne tshipatshila anyi tshivua tshisake muenji wa bubi eu bua kubuenza.

Bukoya bupite bubi kabuena buimanyina anu pa mpekatu mienza ne bitupa bia lulelu nansha. Tshilejilu, muana ukadi mutambule udi mua kuikala munue mitshi ya makanya matuku makese ne mulue kutonda bubi buende kudi baledi bende. Mpindieu mmuangate dipangadika dia kubenga kunua kabidi makanya. Ebu mbualu bua bukoya, kadi ki mbufike ne ku tshitudi mua kubikila ne: bukoya bupite bubi anyi ‘malu a bukoya ne lukuka lukole’ nansha. Mibelu ya mu Bible ya kudi mukulu umue anyi babidi pamue ne diambuluisha dia baledi ba muana eu mbikumbane. Kadi bikala muana eu ne tshibidilu tshia kunua makanya, etshi ndinyanga dia mubidi ku bukole ne bidi bikengela kumulumbuluisha bua kujikija tshilumbu etshi tshia bukoya bupite bubi. (2 Kolinto 7:1) Bikala muana eu kayi unyingalala, udi ne bua kuipatshibua mu tshisumbu.

Bamue bena Kristo mbalue kupona mu tshilele tshia ditangila bimfuanyi bia bantu butaka (porno). Ebu mbualu bubi ku mêsu kua Nzambi, ne bakulu badi mua kumvua bibi bikala muena Kristo nabu muenze bualu bua nunku. Kadi ditangila dionso dia bimfuanyi bia bantu butaka kadiena anu dilomba komite mulumbuluishi to. Anji fuanyikija ne: muanetu mukuabu uvua mutangilatangile bimfuanyi bia bantu butaka bitu bantu bamba ne: mbimpe kuoku. Udi umvua bundu, utonda bubi buende kudi mukulu kampanda, ne udi wangata dipangadika dia kubenga kuenzulula bualu bubi ebu. Mukulu udi mua kufika ku diamba ne: tshienzedi tshia muanetu eu katshivua tshifike ku ‘bukoya buenza ne lukuka lukole’; anyi ne: kavua muleje kapeje bu ka muena buenzavi. Nansha mudibu kabayi mua kumulumbuluisha bua bualu ebu, badi ne bua kumupesha mibelu mikole ya mu Bible ne pamuapa bakulu kumuambuluishabu kabidi.

Kadi fuanyikija ne: muena Kristo kampanda uvua mutangile mu musokoko bimfuanyi bibiabibi bia bantu bangatangana munkatshi mua bidimu bia bungi ne muenze muende muonso bua kusokoka mpekatu wende eu. Bimfuanyi ebi bivua mua kuikala bileja muntu mubambidika kudi kasumbu ka bantu bua kusangila nende, muntu musuika mionji padibu basangila nende, dikengesha mukaji bibi anyi ne tshikisu tshikole mu disangila nende, anyi mene bimfuanyi bidi bileja dinyanga dia bana. Padi bakuabu bamanya tshilele tshiende etshi, muanetu au udi umvua bundu bua bungi. Kavua ne kapeje to, kadi bakulu badi bafika ku dijadika ne: uvua ‘mudifile’ ku tshilele etshi tshibole ne muditue mu ‘malu a bukoya ne lukuka lukole,’ mbuena kuamba ne: mmuenze bukoya bupite bubi. Badi ne bua kumulumbuluisha bualu mmuenze bualu bua bukoya bupite bubi. Muenji wa bubi eu udi mua kuipatshibua mu tshisumbu yeye kayi muleje dinyingalala dia bushuwa ne kayi muangate dipangadika dia kubenga kubitangila kashidi. Bikalaye uvua mubikile bantu bakuabu kumbelu kuende bua kubandilabu nende bimfuanyi ebi bia bantu butaka (ne mmubitangalaje), apu neikale muleje muvuaye ne kapeje ka muena buenzavi.

Muaku wa mu Bible udibu bakudimune ne: “buenzavi” utu umvuija mpekatu munene, misangu mivule muenza ne bitupa bia lulelu. Padi bakulu bakeba bua kujadika bikala muntu uvua muditue mu buenzavi, badi ne bua kutangila ni uvua muenze bualu abu ne kapeje, tshisuasua, meji mabi, ne tshikama, ne kutangila mu bualu abu tshidi tshitua bantu ku muoyo. Ku luseke lukuabu, padi muntu utupa ku mikenji ya Yehowa mu dienza bilema binene nansha yeye kayi ne kapeje, udi uleja “lukuka lukole.” Badi ne bua kuambuluisha muntu udi wenza bilema bia mushindu eu bua bukoya buende bupite bubi.

Kujadika bikala bubi budi muntu muenze ne: budi mua kuikala bukoya bupite bubi anyi mbuenzavi, mbujitu bunene bualu mioyo ya bantu idi mu njiwu. Bakulu badi balumbuluisha bilumbu bia mushindu eu badi ne bua kubileja Nzambi mu disambila, kumulomba nyuma wende, busunguluji ne lungenyi. Badi ne bua kulama bukezuke bua tshisumbu ne badi ne bua kuimanyina pa Dîyi dia Nzambi ne kulonda buludiki bua “mupika wa lulamatu ne wa budimu” padibu balumbuluisha bilumbu. (Matayo 18:18; 24:45, NW) Mu matuku aa mabi kupita ne bikondo bionso, bakulu badi ne bua kuikala ne mêyi aa mu lungenyi: ‘Nuelangane meji bimpe bua malu anudi nuenza; kanulumbuluishi mu dîna dia bantu, kadi mu dîna dia Yehowa.’​—2 Kulondolola 19:6.