Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Muakangambuluisha lulamatu lua ba mu dîku dietu

Muakangambuluisha lulamatu lua ba mu dîku dietu

Malu a mu nsombelu

Muakangambuluisha lulamatu lua ba mu dîku dietu

MALONDA KUDI KATHLEEN COOKE

KAKUANYI muntu mukaji, diende Mary Ellen Thompson, uvua muye kutangila balele betu mu tshimenga tshia Glasgow mu Écosse mu 1911, e kuyaye kutelejamu ne muyuki muenza kudi Charles Taze Russell, muntu uvuabu bamanye bikole wa munkatshi mua Balongi ba Bible bakadibu babikila lelu eu ne: m’Bantemu ba Yehowa. Kakuanyi au wakanyisha malu avuaye mumvue au bikole menemene. Pakapinganaye mu Afrique du Sud, wakakeba Balongi ba Bible muomu. Mu ngondo muinayi mu 1914, bakatambula bantu 16 mu Mpungilu wa kumpalampala wa Balongi ba Bible anyi disangisha diabu dinene diakenzeka mu Afrique du Sud. Pinapu mamuanyi Edith uvua muana wa kakuanyi au utshivua ne bidimu bisambombo.

Kunyima kua lufu lua muanetu Russell mu 1916, dikokangana diakajuka munkatshi mua Balongi ba Bible pa buloba bujima. Bungi bua bana betu bavua bashale ne lulamatu mu tshimenga tshia Durban buakakepa kushalabu bantu 12 pa 60 bavuaku kumpala. Mamuende wa Papa diende Ingeborg Myrdal ne muanende wa balume Henry utshivua pinapu tshitendatenda batshifumina ku ditambuilaku bakashala pabu balamate anu bana betu bavua bashale ne lulamatu. Mu 1924, Henry wakadifila pende mu mudimu wa bantu bavua bayisha bikole menemene mu Bantemu ba Yehowa. Henry wakayisha mu miaba ya bungi mu Afrique du Sud mu bidimu bitanu biakalonda. Mu 1930, Henry au ne inabanza Edith bakaselangana e kulua kundelabu meme kunyima kua bidimu bisatu bia dibaka diabu.

Bakuabu ba mu mêku etu

Tuakanji kusombela mu Mozambique, mpindieu mu 1939 tuetu kuya kusombela kua kaku Thompson mu tshimenga tshia Johannesburg. Kaku Thompson kavua musue malu a Nzambi to, ne imue misangu uvua uakandika kakuanyi muntu mukaji; tshidibi uvua muakididi wa benyi wa menemene. Mu 1940 bakalela muakunyanyi wa bakaji Thelma, bubidi buetu nende tuakalonga mua kulama bakulakaje. Misangu ya bungi patuvua tudia biakudia bia dilolo, tuvua tusombe mutantshi mule tulondelangana malu avua mapitakane dituku adi anyi tulondelangana malu etu a kale.

Bena mu dîku dietu bavua basue kuikala bakidila bikole Bantemu bavua balua kutukumbula, nanganangana aba bavua badifile bikole menemene mu mudimu wa Nzambi. Bavua bayukila netu dîba dia biakudia bia dilolo; malu avuabu batuambila au akatusaka bikole bua kunanga malu a Nzambi atuvua mua kupiana kudi mêku etu. Biakatusaka ne Thelma bua tuetu kubafuana kulua petu bampanda-njila.

Katshia ku buana buetu baledi betu bakatulongesha bua kunanga didibadila. Tatu, mamu, ne kakuetu muntu mukaji bavua batubadila miyuki mimpe ya mu mikanda anyi ya mu Bible. Bisangilu bietu bia bena Kristo ne mudimu wa diyisha bivua ne mushinga wa bungi mu nsombelu wetu. Papa uvua mutangidi (udibu babikila mpindieu ne: mutangidi muludiki) wa tshisumbu tshia mu Johannesburg, ke bualu kayi tuvua ne bua kuikala tufika tuetu bonso kumpala kua dîba mu bisangilu. Pavua tshikondo tshia Mpungilu tshifika, Papa uvua wenzamu mudimu wa bungi wa kumulombola, pinapu Mama yeye uvua ukuata mudimu wa dilongoluela bantu bavua balua bua kubuela mu Mpungilu miaba ya kulala.

Tuakabuela mu Mpungilu wa dikema

Mpungilu wakenzeka mu Johannesburg mu 1948 uvua wa dikema. Bena ku biro binene bia Bantemu ba Yehowa bidi ku Brooklyn mu New York bakalua pabu bua musangu wa kumpala kubuelamu. Bakalomba Papa bua kuikalaye wambula muanetu Nathan Knorr ne muanetu Milton Henschel mu mashinyi ende matuku onso avuabu ne bua kuikala netu. Mu mpungilu au ke mungakatambula.

Kunyima kua matuku makese Papa wakakema bikole pakamuambila tatuende ne: uvua ne kanyinganyinga kakole bua malu akenzeka kunyima kua lufu lua muanetu Russell, bua muvuaye mulonde bantu bavua balekele kudisangisha ne Balongi ba Bible. Kunyima kua ngondo mikese wakafua. Kadi mukajende Myrdal wakashala yeye ne lulamatu too ne ku lufu luende mu 1955.

Malu akashintulula nsombelu wanyi

Mu dia 1 dia ngondo muibidi wa tshidimu tshia 1949 ngakalua mpanda-njila wa pa tshibidilu. Kunyima kua matuku makese tshianana bakamanyisha ne: mpungilu wa bantu bafuma mu matunga a bungi uvua ne bua kuenzeka mu tshimenga tshia New York tshidimu tshivua tshilonda. Tuvua tujinga bua kuyamu, kadi katuvua ne makuta to. Pashishe, mu ngondo muibidi wa tshidimu tshia 1950, kaku Thompson wakafua ne kaku muntu mukaji kuangataye makuta avua a kaku Thompson bua kutufutshilaye nawu njila butanu buetu.

Mbingu mikese kumpala kua tuetu kuenza luendu, ngakapeta mukanda ufumina ku biro bietu binene bia Bantemu ba Yehowa ku Brooklyn, mu tshimenga tshia New York. Bavua bambikile bua kuya kubuela mu kalasa ka 16 ka Gilada ka bamisionere. Ndisankapu kayi! Tshivua nansha muanji kukumbaja bidimu 17 to! Pakatuadija kalasa, tuvua balongi dikumi bavua bafume mu Afrique du Sud bavua babuelamu.

Bakatupesha mapolome mu ngondo muibidi wa tshidimu tshia 1951, pashishe bakatupingaja bantu muanda mukulu bua kuenzela mudimu wetu wa bumisionere mu Afrique du Sud. Mu bidimu bikese biakalonda, meme ne muanetu wa bakaji mukuabu tuakayisha mu bimenga bikese muvuabu bakula muakulu wa Afrikaans. Ku ntuadijilu tshivua mumanye muakulu eu bimpe to, ne ntshidi muvuluke mumvua mupingane dikuabu dituku ku nzubu ngenda nyingalala pa dikalu dianyi bua mumvua tshiyi muyishe bimpe. Kadi mu kupita kua matuku, ngakalua kumanya muakulu au bimpe ne Yehowa wakangambuluisha bikole bitambe.

Dibaka dietu ne mudimu wetu wa kuenda kutangila bisumbu

Mu 1955, tuakapetangana ne John Cooke. Uvua muambuluishe bua kujula mudimu wa diyisha lumu luimpe mu ditunga dia France, dia Portugal ne dia Espagne kumpala ne kunyima kua Mvita Mibidi ya Buloba bujima, pashishe kuluaye misionere mu Afrique mu tshidimu tshituakapetangane nende. John wakalua kufunda ne: “Ngakapeta malu asatu avua mandenge bikole mu lumingu lumue patupu. . . Muanetu mukuabu wa muoyo muimpe wakampesha mashinyi ende a makese; bakanteka kabidi mutangidi wa distrike wa Bantemu ba Yehowa; ngakananga muanetu mukuabu wa bakaji.” * Tuakalua kuselangana mu ngondo wa 12 mu 1957.

John wakanjadikila patutshivua tuseselangana nende ne: misangu yonso nsombelu wetu nende uvua ne bua kuikala anu wa disanka. Uvua muambilamu. Tuakakumbula bisumbu bia mu Afrique du Sud mujima, nanganangana miaba ivua bafike basombele. Ku lumingu luonso bivua bikole bua mbulamatadi kutuanyishila bua kubuela miaba ayi, bivua kabidi bikole menemene bua kutuitabilabu bua kulalamu. Imue misangu tuvua tulala mu makazen makuabu a munda mutupu avua miaba ya batoke ya pabuipi ne ivua bafike basombele, tusokoma bua bapitshi ba mu njila kabatumonu to. Tuvua ne tshibidilu tshia kusombela ku mbanza ya Bantemu bavua batoke ivua mutantshi mule.

Tuvua kabidi bapete lutatu lua kuasa miaba ya kuenzela bisangilu bietu binene mu tshisuku. Tuakalejamu filme ivua Bantemu ba Yehowa bapatule yakambuluisha bantu bua kufika ku dianyisha mushindu udi Bantemu ba buloba bujima mu buobumue bu bana ba muntu. Tuakatemesha motere wetu tuetu wa nzembu bualu nzembu kayivuaku miaba ayi to. Tuakapeta kabidi lutatu miaba ivua bamfumu ba mu Grande-Bretagne basombele ivuabu bakandike mikanda yetu tshikondo atshi ne lutatu lukuabu lua kumanya muakulu wa Zulu. Nansha nanku, tuvua anu ne disanka dia kukuatshila bana betu mudimu.

Mu ngondo wa muanda mukulu mu 1961, John wakalua mulongeshi wa kumpala wa Kalasa ka Mudimu wa Bukalenge kakenza mbingu inayi kavuabu balongolole mu ditunga dia Afrique du Sud bua kulongesha bakulu ba bisumbu mudimu. Uvua mumanye mua kulongesha bimpe, wamba malu avua alenga mitshima ya bantu, ubeleshisha meji ne ubapesha mifuanu mimpe. Bu mu tshidimu tshijima ne tshitupa tuakenza ngendu ya bungi miaba yonso ivua tulasa tukuabu tuenda tubuela mu muakulu wa Anglais. Pavua John ulongesha mu tulasa, meme mvua nyisha ne Bantemu ba miaba ituvua tuya ayi. Mu dia 1 ngondo wa muanda mutekete 1964, tuakapeta mukanda wa kuya ku Betele wa mu Afrique du Sud udi pabuipi ne tshimenga tshia Johannesburg.

Mu tshikondo atshi, kusama kua John kuakatuadija kututonda. Mu 1948 wakapeta disama dia tshiadi, pashishe mubidi wende ukavua anu umuteketa upangila makanda. Uvua ne disama dienze bu dia tshimpumpu, divua anu lelu dimuladika panshi malaba ujuka, katshiyi mua kuenza tshintu anyi kumona. Doktere uvua mumutete kumpala kua bobu kutubikila ku Betele wakaleja ne: malu avua mamupite ke avua atatshisha John.

Kabivua bimpe bua tuetu kulekela mudimu utuvua tuenza kuonso eku to, bualu ke muvua doktere mutuleje. Ku Betele, bakapa John mudimu wa kuenza ku Biro bia mudimu, meme kumpeshabu mudimu wa dibalulula mikanda bua kumushamu bilema bia mu mfundilu. Tuvua ne disanka dia bungi dia kuanji kupetaku petu wetu nzubu wa kusombela. John ukavua muenze mudimu miaba ivuabu bakula Tshimputulukeshi kumpala kua tuetu kuselangana. Ke bualu kayi bakatulomba mu 1967 bua kuikala kuambuluisha dîku dimuepele patupu dia Bantemu bavua bakula Tshimputulukeshi mu Johannesburg bua tuetu kuyisha nabu bantu ba bungi bavua mu tshimenga tshia Johannesburg ne pa mpenge bavua bakula pabu Tshimputulukeshi. Kundombabi bua meme kulonga kabidi muakulu au.

Bu muvua bakudi ba Tshimputulukeshi batangalake tshitupa tshinene, tuvua tuenza luendu lua kilometre itua too ne ku 300 bua kupetaku bantu ba kuyisha. Kubangila anu tshikondo atshi, Bantemu bavua bakula Tshimputulukeshi ba mu ditunga dia Mozambique bakavua balua kutumona mu bikondo bituvua ne bisangilu bietu binene, e kuambuluishabi bantu bapiabapia bikole. Mu bidimu 11 bituakayisha bantu bavua bakula Tshimputulukeshi, tuakamona muakadiunda kasumbu kakese katuvua ka bantu 30 kuluaku bisumbu binayi.

Muakashintuluka malu kuetu kumbelu

Tshikondo tshine atshi, malu akashintuluka ku nzubu kua baledi banyi. Mu 1960, mpanda-njila mukuabu mufumine mu ditunga dia États-Unis, diende John Urban, wakasela muakunyanyi wa bakaji Thelma. Mu 1965 bakabuela mu kalasa ka 40 ka Gilada e kubatumabu bamisionere mu ditunga dia Brésil muakenzabu mudimu wabu bimpe mu bidimu 25. Mu 1990 bakapingana mu tshimenga tshia Ohio (mu États-Unis) bua kulama baledi ba bukuende John bavua basama. Nansha mutubi bitshiokesha bua kulama baledi badi basama, bakashala mu mudimu wabu bayisha anu bikole menemene too ne lelu.

Mu 1965 kaku, mukaji wa kaku Thompson, wakafua ne bidimu 98 pinapu mutshikale anu ne lulamatu kudi Nzambi. Papa wakalekela pende mudimu wende uvuaye udila anu mu tshidimu atshi. Ke bualu kayi dîba diakatulombabu bua kuya kufila diambuluisha miaba ivuabu bakula Tshimputulukeshi adi, Papa ne Mama bakalua pabu ku budisuile bua kutukuatshisha. Bakambuluisha kasumbu ketu ka Tshimputulukeshi aku bua kushindamaku, kunyima kua ngondo mikese tshianana, tuetu kuasa tshisumbu tshia kumpala. Kunyima kua matuku makese Mamu wakatuadija kusama disama dia kansere diakamufikisha ku lufu mu 1971. Tatu wakafua yeye bidimu muanda mutekete pashishe.

Ngakatata ne kusama kua John

Mu bidimu bia 1970, tuakamona kusama kua John kuenda kumunemenena bikole. Ku kakese ku kakese kutuadijaye kulekela midimu mikuabu ivuaye munange bikole ya ku Betele, bu mudi kulombola kua Dilonga dia Tshibumba tshia Nsentedi mu dîku dietu dia Betele lumingu luonso ne diyukidilangana dia malu a mu Bible mu dinda dionso. Bakamumbusha pa mudimu wende ku Biro bia mudimu ne kumupeshabu mudimu wa mikanda ya kutuminangana, pashishe kulua kumupabu mudimu wa dikosa bilongo.

Bua tshisumi tshivua natshi John biakamukolela bua kuitabaye bua kushintulula midimu eyi. Pamvua mmulomba bua kadifidiku bikole, uvua ungela bilele bu uvua umbipisha wamba mumvua mumuvuije bu mbua muela ku muonji, kadi pinapu ungela mu tshitupa wanyisha. Tuakalua kumona ne: bivua bimpe kupatuka mu tshisumbu tshia Tshimputulukeshi bua kutuadija kubuela mu tshisumbu tshivua tshibuela mu Nzubu wa Bukalenge wa ku Betele.

Bualu buvua butukolesha mbua kumona muvua John mushale mulamate anu Yehowa ne muoyo mujima nansha pakakola disama diende. Pavua John ujuka mundankulu bienda abi bimujuke bimunyungulula mutu, tuvua tuyukila nende too ne pavuabi bimutuya tumona mua kulomba diambuluisha kudi Yehowa. Ndekelu wa bionso, bua kutantamena lutatu alu uvua udienzeja bua kuambulula Filipoi 4:6, 7 (MMM) bitekete bitekete ne: ‘Kanuditatshishi bua kantu nansha kamue.’ Kunyima uvua ulua kutukija utuadija kusambila. Misangu mivule mvua nshala mutabale mupuwe, mmona muvua mishiku yende inyunga pavuaye ulomba Yehowa ne muoyo mujima mutantshi mule.

Bu muvua nzubu ya Betele wetu milue mikese, bakatuadija kuibaka mikuabu mipiamipia pambelu pa tshimenga tshia Johannesburg. Meme ne John tuvua tuya kunyunguluka muaba uvua talalaa eu uvua kule ne mitoyi ya mu tshimenga atshi mudi kapepe kakayi kimpe. Biakambuluisha John bikole pakatuambilabu bua kuanji kuya kusombela mu miaba ivuabu banji balongolole bua matuku makese too ne pavua nzubu mipiamipia ya Betele ayi ijika.

Ntatu mikuabu

Bu mukavua lungenyi lua John luenda lumujimina bibi, bivua bienda bimukolela bua kuenzaye midimu yende. Mushindu uvua bana betu bambuluisha John uvua mundenge ku muoyo bikole bitambe. Tshilejilu, pavua muanetu kampanda uya kubala mikanda mu nzubu wa dilamina mikanda, uvua wangata John uya nende. Bibombi bia John bivua anu biule tente ne trakte ne bibejibeji dituku divuabu bapatuka. Bualu ebu buakambuluisha John bua kudimonaku ne mushinga.

Bua bukole bua disama dia dijimija dia lungenyi divua nadi John, katshivua kabidi mumanye mua kubala to. Tuvua ne disanka bua bande ya bisanji ya malu a mu mikanda yetu ne ya misambu yetu ya Bukalenge ituvua tuteleja. Tuvua tuyiteleja misangu ne misangu. John uvua umvua bibi pamvua tshiyi nsomba bua kuyiteleja nende, ke meme kubanga kusomba nende mêba a bungi eku ngenda nduka manda anyi. Biakatuambuluisha bua kuuja nzubu ne mipila ne mbulankete ya manda!

Tshikondo atshi biakandomba bua kuikala ntabalela John bikole. Nansha mukavuabi bitamba kuntshiokesha tshiyi mua kukokesha bua kubala anyi kudilongela, kadi mvua anu ne disanka dia kumutshiunga too ne ku lufu luende. Mu 1998 John wakamfuila mu maboko kayi usubakana pakavuaye ne bidimu 85, mufue anu ne ditabuja diende. Ndi muindile ne muoyo kulu kulu bua kumumona pabikaye ku lufu ne lungenyi luonso katakata katshiyi kabidi usama.

Ngakalua kupetaku disulakana

Kunyima kua lufu lua John, bivua bikole bua meme kumanya mua kudikolela pa nkayanyi. Ke bualu kayi mu ngondo 5 mu 1999 ngakaya kutangila muakunyanyi wa bakaji Thelma mu ditunga dia États-Unis mukavuabu ne bayende. Ngakumvua disanka ne disulakana patuakamonangana ne balunda betu ba bungi ba lulamatu, nangananga patuakaya kumona biro bietu binene bia Bantemu ba Yehowa bidi mu New York! Bushuwa, malu onso au akankolesha bikole.

Diyikila malu a balela banyi bavua ne lulamatu didi dimvuluija malu mapite bungi avua mangambuluishe bikole. Dindongesha diabu ne tshilejilu tshiabu ne dingambuluisha diabu mbindongeshe mua kunanga bantu ba bisamba bikuabu ne ba makoba makuabu. Ngakalonga mua kuikala ne lutulu, mua kunanukila mu malu ne mua kuya ne malu mudiwu aya. Kupita bionso, ngakamona buimpe bua Yehowa utu uteleja masambila a bantu. Ndi ngumvua anu bu muakumvua mufundi wa Misambu wakamba ne: ‘Disanka didi kudi muntu uudi usungula ne uudi ufikisha pepi nebe, bua ashikame mu biendelu bia tshitendelelu tshiebe. Tuetu netuikale ne mitshima mitalale bua buimpe bua nzubu webe.’​—Musambu 65:4.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 18 Tangila Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 15 Kabalashipu 1960, dibeji dia 186-187 (mu Mfualansa).

[Tshimfuanyi mu dibeji 8]

Kaku ne bana bende ba bakaji

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Meme ne baledi banyi pangakatambula mu 1948

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Meme ne Albert Schroeder (sekretere wa mu Gilada) ne balongi betu tshitema ba mu Afrique du Sud

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Meme ne John mu 1984