Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Bantu mbaditatshishe bua kushala ne muoyo kashidi

Bantu mbaditatshishe bua kushala ne muoyo kashidi

Bantu mbaditatshishe bua kushala ne muoyo kashidi

KATSHIA anu ku kale, bantu badi bakeba bua kuikala ne muoyo kashidi, kadi ki mbanji kukokesha bualu ebu to. Muntu nansha umue ki mmuanji kupeta mushindu wa kujikija lufu to. Kadi matuku mashale aa, baminganga mbenze makebulula adi mapeshilule bantu ditekemena dia ne: kudi mushindu wa muntu kushala ne muoyo matuku bungi kabuyi kubala. Tuanji kumonayi malu akadi bena sianse benze mu bualu ebu.

Bena sianse badi balonga mioyo ya bintu mbangate enzyme telomerase bua kuteta bua kuvudija bungi bua misangu idi selile idivuija mipiamipia. Bena malu a sianse mbamanye bimpe ne: padi selile ikulakaja ne ifua, badi bayipingana kudi mipiamipia. Nunku, mubidi pa kuamba wonso udi ulua mupiamupia misangu ya bungi patshidi muntu ne muoyo. Bakebuludi badi bela meji ne: bobu bavudija bungi bua misangu idi mubidi udivuija mupiamupia, “mubidi wa muntu udi mua kudivuija wowu nkayawu mupiamupia munkatshi mua matuku a bungi, anyi bua kashidi.”

Diondapangana dipiadipia didiku mpindieu didi diambuluisha baminganga bua kuenzulula bitupa bia mubidi wa muntu bidi mubidi kauyi mua kubenga bu mudi mitshima, tuonyi ne mioyo ne kubipingaja pa muaba wa tshidi tshisama. Kadi ki mbantu bonso badi bitaba diondopangana edi to. Mu diondopangana edi, badi mua kupeta bitupa bia mubidi ebi ku diambuluisha dia selile ya nshindamenu ya muntu udi usama au.

Benji ba tuamu tutambe bukese mbadianjile kumona tshikondo tshikala baminganga ne bua kubueja anu kamu kakese ka bunene bua selile mu mijilu ya muntu bua kukeba mikrobe ne selile idi ne kansere bua kuyishipa. Kudi mushindu mukuabu wa diondapa udi baminganga babueja mu selile ya mubedi kantu kadi kapesha selile yonso mudimu wende bua kuondopa disama anyi kudipangisha bua kukola. Bamue badi bela meji ne: mishindu ya diondopa ibidi eyi neyenze bua mubidi wa muntu kushala ne muoyo kashidi kumpala eku.

Kudi bantu badi balama bitalu mu biamu bia mashika makole bua kabibolu to. Badi babilama nunku too ne pikala baminganga bapete mushindu wa kuondapa masama, kupingaja bakulakaje ku bunsonga, ne kupingajila bafue aba muoyo ne makanda a mubidi. Tshikandakanda tshikuabu tshidi tshibikila ngezelu eu ne: “Mushindu wa diumisha bitalu bia bantu wa buena uvua mu Ejipitu wa kale.”​—American Journal of Geriatric Psychiatry.

Mushindu udi bantu baditatshishe bua kubenga kufua udi uleja mudibi bikole bua kuitaba lufu. Kadi kudiku mushindu wa bantu kushalabu ne muoyo kashidi anyi? Bible udi wamba tshinyi bua bualu ebu? Tshiena-bualu tshidi tshilonda netshiandamune nkonko eyi.