Malu a mu nsombelu

Yehowa mmunkumbajile dijinga dianyi dia kulua misionere

Malonda kudi Sheila Winfield Da Conceição

Misionere mukuabu uvua ufumina mu Afrike wakatuambila dituku dikuabu pavuaye mulue kututangila ne: patuye uyisha, bantu bonso batu bamuakidila bimpe ne bateleja lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi ne muoyo mujima. Ki meme kudiambila munda munda ne: ‘Ke muaba undi meme musue kuyisha au!’ Malu atuakayikila ne misionere au akampesha dijinga dia kulua misionere pinapu meme mutshikale anu ne bidimu 13.

DÎKU dietu diakatuadija kulonga malu a Yehowa meme mutshikale muana mukese. Tshikondo atshi tuvua basombele mu Hemel Hempstead, pabuipi ne tshimenga tshinene tshia Londres, mu ditunga dia Angleterre. Dituku dikuabu mu dinda mu 1939, bansongalume babidi ba musangelu bavuale bimpe bakakokola kumbelu kuetu. Bavua Bantemu ba Yehowa. Ntshivua dîba adi anu ne tshidimu tshimue ne tshiena mua kuvuluka bivuabu bayukile to. Bua kubanyema, mamu mundedi Kathleen wakabambila ne: malu anudi nuamba aa adi mua kusankisha bayanyi Henry Winfield, kadi pende katu nansha walukila kumbelu kumpala kua 21 wa butuku to. Mamu wakakema bibi pakapinganabu anu butuku bua diodi dituku adi. Pakajadika tatu mushindu utu Bantemu bangata malu a tshididi ne a bukua bisamba, wakababueja mu nzubu, yeye kuitaba bua batuadije kulonga Bible. Kakanenga bua kutambula to. Kunyima kua bidimu bikese, mamu kutuadijaye pende kulonga Bible ne kutambulaye mu 1946.

Mu 1948, ngakatuadija kuyisha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi misangu yonso. Meme kumona ne: bivua bimpe ngikale ne dîba dia ku diboko bua meme kuikala mmanya bimpe bungi bujalame bua mêba amvua nyisha. Dîba dituvua tuenza anu malu mimpe, bavua ne tshibidilu tshia kutupesha mu Disambombo dionso dikuta dia tuetu kudia  divua ne mushinga wa santime isambombo. Ngakalama makuta anyi onso a ku lumingu ku lumingu au munkatshi mua bidimu bitue ku bibidi bua kusumba dîba divuaku dia mushinga mutekete. Kadi Ray, umue wa ku bakunyi banyi ba balume, uvua yeye misangu yonso ulomba tatu bua amupeshe makuta abidi avua ne mushinga wa santime isatu isatu. Dituku dikuabu wakela tatu mutoyi bua amupeshe anu makuta abidi a santime isatu isatu au, biobi kufikisha ne tatu munda. Ray wakatuadija kudila wamba ne: uvua ukeba anu makuta abidi au bua malu ende ne Yehowa nkayabu. Ndekelu wa bionso Ray kulua kuamba ne: “Dikuta dimue dia santime isatu divua dia yeye kuela mu kashete ka mu Nzubu wetu wa Bukalenge ne dikuabu divua dishala divua dia yeye kudia.” Mamu wakabanga kudila bua disanka. Tatu wakamushintula musangu umue dikuta adi, biobi kumpesha dilongesha dia kuikala ne tshibidilu tshia kufilaku makuta bua kukuatshisha mudimu wetu wa Bukalenge.

Tshikondo atshi, tatu wakenza bua tuetu kumuangala kuya muaba uvuabu dijinga ne bantu bavua mua kuyisha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi. Mu 1949 wakapanyisha budimi buende, ne tshitupa tshiende tshia buloba tshivua ne lusenga ne mabue avuaye usumbisha ne kuluaye mpanda-njila, mmumue ne: Ntemu wa Yehowa utu uyisha mêba a bungi menemene. Ngakatambula mu dia 24 a ngondo wa 9 mu 1950, bua kuleja mumvua mudilambule kudi Yehowa. Kutuadijila anu pinapu, misangu yonso ituvua tuya mu dikisha, mvua ngenza mudimu wa bumpanda-njila bua tshikondo atshi tshituvua tuyisha mêba 100 ku ngondo. Kadi tshivua anu ntuadijilu patupu. Kunyima kua matuku, ngakapeta dijinga dikole dia kuenza bivule bua malu a ntendelelu mulelela kuyawu anu kumpala.

Ndi njinga bua kulua misionere

Mu 1951, bakatuma tatu ku Bideford, mu North Devon. Matuku makese tuetu bamane kufikamu, misionere uvua umbukila mu Afrike undi mutele ku ntuadijilu eku kuluaye kuendela tshisumbu tshietu buenyi. Kutuadijila anu dîba adi, meji anyi onso akavua matume anu ku mudimu wa bumisionere. Balongeshi betu bonso bavua bamanye tshipatshila tshianyi etshi ne kuenzabu muabu muonso bua meme kutshilekela, bela meji ne: nengitabe bua kuenza midimu mikuabu. Kadi mu dituku dia njikijilu wa tulasa tuanyi, ngakaya mu nzubu muvua balongeshi betu bua kubela tuasakidila ne kulayangana nabu, umue wa kudibu wakangambila ne: “Kalumbandi aku! Anu wewe ke mulongi umuepele udi mumanye tshiudi musue kuenza mu nsombelu webe. Tudi bajadike ne: Neukumbaje tshipatshila tshiebe atshi.”

Katupa aka, meme kupeta mudimu uvua ungangata anu dîba dikese. Mu dia 1 ngondo wa 12 mu 1955, meme kulua mpanda-njila wa pa tshibidilu. Pashishe, mamu ne bakunyi banyi ba balume kuluabu pabu bampanda-njila. Nunku munkatshi mua bidimu bia bungi, bena mu dîku dietu bonso bavua bampanda-njila.

Badi bantuma mu Irlande

Panyima pa tshidimu tshimue, ngakapeta mukanda wa kuya kuenzela mudimu mu Irlande. Ebu ki bualu bua kumpala buakangambuluisha bua kukumbaja tshipatshila tshianyi tshia kulua misionere. Mu ngondo 2 wa 1957, meme ne bansongakaji bakuabu babidi, June Napier ne Beryl Barker bavua pabu bampanda-njila, tuakaya mu tshimenga tshia Cork, lua ku Sud kua Irlande.

Bivua bikole bua kuyisha mu ditunga dia Irlande. Bena Katolike kabavua basue mudimu wetu to,  bavua batutatshisha bikole. Tuakalonga bua muaba wonso utuvua tuikale bamanye bimpe ka muaba katuvua mua kunyemena diakamue mu nzubu yonso ituvua tubuela bu bobu mua kutubunda. Tuvua tusokoka makalu etu katantshi ne muaba utuvua. Kadi misangu ya bungi bantu bavua anu baamona ne baatula ndundu anyi baapatula mipuya.

Dituku dikuabu patuvua tuyisha ne Beryl bantu bavua basombele mu nzubu munene muvua bantu ba bungi, bana bakuabu tshisumbu bakatuadija kutupenda ne kutuasa mabue. Ke tuetu kuanji kubuela mu nzubu wa muntu mukuabu muvuabu basumbishila mabele. Musumba wa bantu e kunguila pambelu. Bu muvua Beryl munange mabele bikole, kunuaye vere bu ibidi anyi isatu bitekete bitekete, wela meji ne: bumue bantu bavua bunguile pambelu abu bavua mua kumuangalaka. Kadi kabakamuangalaka to. Pashishe, nsaserdose mukuabu utshivua nsonga kubuelaye mu nzubu utuvua au. Bu muvuaye wela meji ne: tuvua balue kuendakana tshianana, wakamba ne: uvua musue kuya netu bua kutuleja mikuabu miaba. Kumpalampala wakanji kubuela netu mu nzubu mukuabu, tuetu kushala basomba anu mu tshimuma, eku yeye usambidila tatu mukuabu ukavua mukulakaje bikole ukavua pa kufua. Pashishe tuetu kupatuka tshiapamue nende. Pakatumona musumba wa bantu abu tuenda tuyukila nende, bonso buabu bakatangalaka.

Ndi nya ku Gilada

Mu 1958 tuvua ne bua kuenzela Mpungilu wa bantu bafumine mu matunga a bungi mu tshimenga tshia New York. Tatu uvua uyamu, meme panyi mvua musue bua kuyamu, kadi tshivua ne makuta a njila to. Kadi mona mudi kakuanyi muntu mukaji muledi wa tatu ufua mu tshintuluntulu ne unshila makumbane ndola 280. Bua kuya ne kualukila bivua bikengela ndola 140, ke meme kusumba diakamue biye bia ndeke.

Katupa kakese pashishe, muleji-mpala wa filiale wa Bantemu ba Yehowa mu Grande-Bretagne wakalua ne kuambila bampanda-njila ba pa buabu bonso bavua baya mu mpungilu au bua kuuja mabeji atubu buuja bua kuya mu kalasa ka Gilada mutubu balongesha bantu bumisionere. Bivua bimpite mutu! Wakapesha bantu bonso mabeji au ne kunshiya anu meme. Ntshivua ne bidimu bikese. Ngakamulomba bua kumpeshaye panyi mabeji au ne kumuambila ne: nkavua mumane kumbuka mu ditunga dietu ne ngenza dîba adi mudimu anu bu misionere. Pakamonaye mumvua musuminyine ne dimulomba, wakampesha mabeji au bua meme kuuja. Ngakasambila bikole bua bangitabilaku panyi! Diandamuna kadiakanenga, ne bakambikila bua meme kuya kabuela mu kalasa ka Gilada.

Mvua ne disanka dia bungi dia kubuela mu kalasa ka musangu wa 33 pamue ne bampanda-njila bakuabu 81 bafumine mu matunga 14. Ngondo itanu yakanenga kalasa aka yakapita anu bu lupepele. Patukavua batangile ku ndekelu kua kalasa aka, muanetu Nathan Knorr wakatuenzela muyuki muimpe wakanenga mêba anayi majima. Wakalomba eu yonso uvua mua kushala mujike bua kushalaye anu mujike. (1 Kolinto 7:37, 38) Kadi bua bavua ne dijinga dia kusela anyi kusedibua, wakabambila bua kufunda malu adibu basue bua muntu waselanganabu nende kukumbaja. Nunku dîba divua muntu wa nunku umueneka, tuvua ne bua kutangila ni  udi ukumbaja malu avua muanetu kampanda anyi kansanga mudifundile.

Malu amvua meme musue bua mulume wajinga bua kunsela kukumbajaye ngowu aa: Udi ne bua kuikala misionere bu meme ne munange Yehowa, mumanye pende Bible anu bu meme, kayi musue kulela bana kumpala kua Armagedone kuluaye bua kumona mua kutungunuka ne mudimu eu wa bumisionere, wakula Anglais bimpe ne mumpitshile ku bidimu. Malu aa akangambuluisha bikole meme eu nsongakaji wa bidimu 20 ukavuabu pa kutuma mu mudimu wa bumisionere mu ditunga dia kule.

Badi bantuma mu Brésil

Mu Dia lumingu dia 2 a ngondo wa 8 mu 1959, bakatupesha mapoloma etu ne kutuambila miaba ituvua ne bua kuya. Bakatutuma mu Brésil ne bana betu aba: Meme ne Vehanouch Yazedjian, ne Sarah Greco, ne Ray Hatfield ne mukajende Inger, ne Sonia Springate ne Doreen Hines. Tuakasanka bikole be! Mu lungenyi luanyi mvua mmona mêtu, mitshi ya budimbu, nyoka, ne bena Inde. Kadi patuakafika, malu kaavua mumvua mubielele meji to. Pamutu pa kusangana dîtu dinene dia Amazone, ngakasangana tshimenga tshimpe tshia Rio de Janeiro, tshivua musangu au tshimenga tshikulu tshia ditunga dia Brésil.

Lutatu lua kumpala lutuakapeta luvua lua kulonga Tshimputulukeshi. Mu ngondo wetu wa kumpala, tuvua tulonga muakulu eu mêba 11 ku dituku. Panyima pa meme mumane kuyisha mu tshimenga etshi ne musombaku ndambu wa matuku ku biro bia Bantemu ba Yehowa bia muaba au, bakantuma ku nzubu wa bamisionere wa mu tshimenga tshia Piracicaba, mu provense wa São Paulo, ne panyima kuluabu kuntuma mu nzubu wa bamisionere wa mu Porto Alegre, mu provense wa Rio Grande do Sul.

Pashishe ku ntuadijilu kua 1963, bakambikila ku biro bietu bia Bantemu ba Yehowa bua kuenza mudimu wa dikudimuna mikanda. Floriano Ignez da Conceição uvua mutulongeshe Tshimputulukeshi patutshivua tufikilaku ke uvua ulombola mudimu wa dikudimuna mikanda au. Uvua mulue Ntemu mu 1944 patshivuaku anu Bantemu batue ku 300 patupu mu Brésil ne mubuele mu kalasa ka 22 ka tshilongelu tshia Gilada. Dituku dikuabu, muanetu Conceição wakandomba bua meme kuanji kushalaku katupa pavuabu bimanyika mudimu mu midi bualu uvua ne bualu bua kungambila. Tshia pa muoyo e kubanga kunkuma. Meme kudiebeja ne: tshindi mua kuikala muenze ntshinyi? Pakakumbana dîba dia kuya kudia, ngakaya kumuebeja tshivuaye unkebela. Yeye kungambila ne: “Ndi musuaku kukusela.” Mioyo ya munda kungaba bibi! Meme kumuambila bua kuanji kuindila bua nganji ngele meji, ke meme kuya lukasa muaba wetu wa didila biakudia.

Floriano kavua muntu wa kumpala uvua musue bua kunsela to. Kadi katshia kakuvua muntu nansha umue ukavua mukumbaje malu amvua meme nkeba a mulume uvua ne bua kunsela to. Ndi mmona ne: malu amvua mufundile mulume uvua ne bua kunsela au akangambuluisha bua kubenga kusedibua kudi mulume mubi. Kadi musangu uvua Floriano mungebeje au malu akaya mushindu mukuabu. Floriano ke mulume uvua mukumbaje bionso bimvua nkeba! Ke patuakaselangana nende mu dia 15 a ngondo 5 mu 1965.

Masama kubanga kututatshisha

Meme ne bayanyi tuvua basombe bimpe bitambe nansha mutuvua balue kupeta imue ntatu. Lumue lua ku ntatu eyi, ndisama diakakuata Floriano matuku makese kumpala kua tuetu kuselangana. Bidimu ndambu kumpala, tshisulusulu tshiende tshia ku dia bakaji tshiakanyanguka, tshiotshi kubanga kumutatshisha bibi. Ke kutumbushabu ku Betele kututumabu bua kuikala bampanda-njila ba pa buabu mu tshimenga tshia Teresópolis, mu mikuna ya mu provense wa Rio de Janeiro. Tuvua tuela meji ne: kapepe ka muaba wa ku mikuna au kavua mua kumuambuluisha bua kumvuaye bimpe.

Tufika mu ngondo wa 12 wa tshidimu tshia 1965, meme kupeta mukenji wa ne: disama dia kansere didi ditatshisha mamu bikole. Nansha mutuvua tufundilangana nende mikanda, tukavua benze bidimu 7 bituvua katuyi bamonangane nende to. Ke yeye kutufutshila njila bua kuya kumutangila mu Angleterre muvuaye. Bakapanda mamu kadi baminganga kabakakumbana bua kujikija disama dia kansere adi to. Nansha muvua disama dimutekele panshi kayi ujuka mu bulalu buende, uvua anu musue bua kuikala uyisha bantu lumu luimpe. Uvua ne mashinyi a mikanda mu nzubu wende au avua amuambuluisha bua kumufundilabu nawu mikanda ya kutumina bantu. Uvua kabidi uyisha mu minite mikese bantu bavua balua kumutangila. Wakafua mu ngondo wa 11 wa 1966. Ngondo mene wakafuaye au, uvua muyishe mêba dikumi. Tatu wakashala anu mpanda-njila too ne muakafuaye mu 1979.

 Panyima pa lufu lua mamu, meme ne Floriano tuakapingana mu Brésil, mutuakenzela mudimu wetu mu provense wa Rio de Janeiro. Bakanji kututuma mu mudimu wa kuenda kutangila bisumbu mu tshimenga tshikulu, kadi katuakanengamu to, bualu Floriano wakatuadija kusama kabidi bikole. Pashishe tuetu kupingana mu Teresópolis bua kuikala bampanda-njila ba pa buabu.

Mu 1974, panyima pa bamane kumondapa ne lutatu lua bungi, baminganga bakakosa Floriano tshisulusulu tshiende tshia ku dia bakaji. Dîba adi, kavua kabidi mua kuikala mutangidi-muludiki mu tshisumbu anyi mpanda-njila wa pa buende to, kadi uvua mua kulonga Bible ne bantu pavuabu balua kumutangila mu lupitadi. Umue wa kudibu uvuabu balonga nende mu Anglais ke Bob, tatu mukuabu muena Amerike ukavua mukulakaje. Bob wakananga Dîyi dia Nzambi ne kutambulaye panyima pa matuku. Floriano wakatuadija kumvua bimpe ku kakese ku kakese ne kuluaye kabidi mpanda-njila wa pa tshibidilu too ne lelu eu.

Yehowa mmukuatshishe mudimu wanyi

Mu bidimu bionso ebi, mvua anu mpanda-njila wa pa buende ne Yehowa mmukuatshishe mudimu wanyi. Mu Teresópolis, ngakambuluisha bantu bapite pa 60 bua kudilambula kudi Yehowa ne kulua Bantemu bende. Umue wa kudibu ke mamu mukuabu uvuabu babikila ne: Jupira, ungakalongesha kabidi mua kubala. Meme kulua kulonga kabidi ne bana bende muanda mukulu bakavua bantu bakulumpe. Nunku, Jupira ne ba mu dîku diende ne balela bende bapite pa 20 badi benzela Yehowa mudimu lelu eu. Umue wa kudibu mmukulu mu tshisumbu, basatu bakadi basadidi ba mudimu ne babidi bakuabu mbampanda-njila.

Ndi mulonge mua kuikala ne meji mimpe pa bidi bitangila bantu badi balonga bulelela. Dimue dituku mvua ndonga Bible ne nsongakaji mukuabu diende Alzemira, kadi bayende Antônio kunkanyina wamba ne: meme tshiyi mupatuke pa lukasa mu lupangu luabu, uvua untumina mbua yabu ibidi minene ya dikema. Kutuadijila anu ku dituku adi, tukavua tupetangana ne Alzemira anu mu mpukapuka too ne pakapita bidimu muanda mutekete, meme kulomba bayende Antônio dianyisha bua tuetu kutuadijilula dilonga dietu adi. Tshidibi wakangambila bua tshimuteledi yeye bualu bua Bible to. Kadi dituku dikuabu divua mvula uloka, ngakalomba Antônio bua kutelejaye pende bituvua tulonga. Ke meme kulua kumona ne: kavua mumanye mukanda to. Kutuadijila dituku adi, bayanyi Floriano ne bakuabu bana betu kutuadijabu kulonga nende Bible ne kumulongesha mua kubala. Patudi tuamba apa, Alzemira ne bayende Antônio bakadi batambule. Udi wambuluisha bikole mu tshisumbu tshidiye, bualu utu uya kufila bansonga ba bungi mu buambi.

Etshi tshidi anu kadiosha patupu ka malu andi mupete mu bidimu 20 bindi muenze mu Teresópolis. Ku ntuadijilu kua 1988, bakatutuma mu tshimenga tshia Niterói, mutuakenza bidimu bitanu kumpala kua tuetu kuya mu Santo Aleixo. Pashishe tuetu kulua kuya mu tshisumbu tshivua munkatshi mua tshimenga tshia Japuíba ne kupeta diakalenga dia kutuadija tshisumbu tshipiatshipia tshia Ribeira.

Nsombelu mupepele kadi wa disanka

Mu bidimu bionso ebi, meme ne bayanyi Floriano tudi bambuluishe bantu bapite pa 300 bua kudifila kudi Yehowa. Patudi tuakula apa, bamue badi benza mudimu ku betele, bakuabu mbampanda-njila, banga bakulu ne basadidi ba mudimu. Ndi ne disanka ne dianyisha bua mudi nyuma wa Yehowa mutuambuluishe bua tuetu petu kufika ku diambuluisha bantu bungi nunku!​—Mâko 10:29, 30.

Ntshia bushuwa bua se: masama mmatatshishe Floriano bikole. Kadi nansha nanku, ditabuja diende didi anu dishindame, udi anu ne disanka ne mmueyemene anu Yehowa. Utu wamba misangu yonso ne: “Bua muntu kuikalaye ne disanka lelu eu, kabiena bikengela anu kuikala ne nsombelu wa kayi ntatu to. Kadi tudi mua kudipeta patudi tumanya ne: Yehowa udi utupesha bukole bua kumona mua kupita ne ntatu ayi.”​—Musambu 34:19.

Mu 2003, bakankuata ne kansere mu dîsu dia bakaji. Bakadiumbusha ne kumpingaja dîsu dienza ku bianza dindi ne bua kusukula misangu ya bungi ku dituku. Pa kumbusha malu aa, Yehowa mmungambuluishe bikole e kumpesha bukole bua kutungunuka ne kumuenzela mudimu bu mpanda-njila wa pa buende.

Bua makuta anyi bintu bikuabu, ndi mulame anu nsombelu mupepele. Kadi Yehowa mmungenzele malu a bungi malenga, mmumvuije mubanji mu malu a ntendelelu wende. Mêyi avua misionere muambe bua mudimu uvuaye muenze mu Afrike ke atudi petu mua kuamba bua mudimu utudi benze mu ditunga dia Brésil. Bushuwa, Yehowa munkumbajile dijinga dianyi dia kulua misionere!

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Meme ne dîku dietu mu 1953

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Tudi tuyisha mu Irlande mu 1957

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Meme ne bamisionere nanyi mu Brésil, mu 1959. Kubangila ku dia bakaji batangile ku dia balume: Meme, Inger Hatfield, Doreen Hines ne Sonia Springate

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Meme ne bayanyi