Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu Musambu wa Solomo

Malu manene a mu Musambu wa Solomo

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu Musambu wa Solomo

‘BU MUDI tshilongo tshia nsungubidi munkatshi mua meba, wanyi munanga udi nunku munkatshi mua bana ba bakaji.’ “Bu mudi mutshi wa mamuma a pommes munkatshi mua mitshi ya ditu, wanyi munanga udi nunku munkatshi mua bana ba balume.” “Nganyi udi ufuanangana ne lunkelu, udi ne bulengele bu ngondo, udi ukenka bu diba?” (Musambu wa Solomo 2:2, 3; 6:10) Mvese eyi ya mu mukanda wa Musambu wa Solomo mmilenga be! Mukanda mujima mmuenza mu kasala kalenga kadi ne diumvuija dia bungi. Ke bualu kayi badi baubikila ne: “Musambo muimpe mutambe misambo mikuabo.”​—Musambu wa Solomo 1:1, MMM.

Mukalenge Solomo wa mu Isalele wa kale ke wakaufunda, pamuapa mu 1020 kumpala kua bikondo bietu ebi, ku ntuadijilu kua bukokeshi buende bua bidimu 40. Musambu eu udi wakula bua dinanga dia nsongalume mulami wa mikoko ne nsongakaji kampanda wa mu musoko wa Shulama. Udi utela kabidi mamuende wa nsongakaji ne bana babu ba balume, ‘bana bakaji ba mu Yelushalema’ anyi bakaji ba mu tshipangu, ne ‘bana bakaji ba mu Siona’ anyi bakaji ba mu Yelushalema. (Musambu wa Solomo 1:5; 3:11) Bitu bikolela muntu udi ubala Bible bua kumanya bantu bonso badi bakula mu Musambu wa Solomo, kadi udi mua kubamanya pa kutangila malu adibu bamba anyi adibu babambila.

Bu mudi Musambu wa Solomo muikale tshitupa tshia Dîyi dia Nzambi, udi ne mushinga munene bua malu abidi. (Ebelu 4:12) Bua kumpala, udi utulongesha tshidi dinanga dilelela didi ne bua kuikala pankatshi pa mulume ne mukaji. Buibidi, musambu eu udi uleja dinanga didi pankatshi pa Yezu Kristo ne tshisumbu tshia bena Kristo bela manyi.​—2 Kolinto 11:2; Efeso 5:25-31.

‘KANUBISHI DINANGA MUNDA MUANYI’

(Musambu wa Solomo 1:1–3:5)

‘Utuangane nanyi mishiku, bualu bua dinanga diebe didi dipita mvinyo buakane.’ (Musambu wa Solomo 1:2) Diyukidilangana dia mu Musambu wa Solomo didi dituadija ne mêyi aa a nsongakaji wa ku musoko wa Shulama udibu babueje mu ntenta wa bukalenge wa Solomo. Mmunyi mudiye mufike mu ntenta eu?

Udi wamba ne: ‘Bana betu ba balume ba difu dimue bakadi nanyi tshiji, bakunteka bua kulama mionji ya tumuma tua mvinyo.’ Bana babu mbamufikile munda bualu nsongalume mulami wa mikoko udiye munange mmumubikile bua kuya kuendakana bu mudi kuulu kuimpe. Bua kumupumbisha bua kayi, badi bamutuma bua kuipata ‘tunyama tua mikenga tudi tunyanga mionji ya tumuma tua mvinyo.’ Mudimu eu udi umufikisha pabuipi ne tshitudilu tshia Solomo. Bantu badi bamona mpala wende mulenga padiye uya “mu tshibunda tshia mamuma,” ne badi baya nende mu tshitudilu.​—Musambu wa Solomo 1:6; 2:10-15; 6:11.

Padi nsongakaji uleja dijinga diende dia kumona mulami wende udiye munange, bakaji ba mu tshipangu badi bamuambila bua ‘aye, alonde mikono ya mikoko’ ne amukebe. Kadi Solomo kêna umuitabila bua kuya. Udi uleja mudi bulenga buende bumutua ku muoyo, ne udi umulaya ‘bilenga bia or bilamika argent.’ Kadi kabiena bilenga nsongakaji ku muoyo. Nsongalume mulami wa mikoko udi ubuela mu tshitudilu tshia Solomo, udi umupeta ne wamba ne: “Mona, wanyi munanga, wewe udi mulengele, mona, udi mulengele be.” Nsongakaji udi usengelela bakaji ba mu tshipangu ne: ‘Kanujudi anyi kanubishi dinanga munda muanyi anu pasuadi.’​—Musambu wa Solomo 1:8-11, 15; 2:7, NW; 3:5.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

1:2, 3—Bua tshinyi divuluka dia dinanga dia nsongalume mulami wa mikoko didi bu mvinyo ne dîna diende bu manyi? Anu bu mutu mvinyo usanguluja muoyo wa muntu ne dipongolola manyi pa mutu dimutalaja, pavua nsongakaji uvuluka dinanga dia nsongalume mulami ne dîna diende bivua bimukolesha ne bimusamba. (Musambu 23:5; 104:15) Bia muomumue bena Kristo balelela, nangananga bela manyi, batu bapeta bukole ne dikankamija padibu bavuluka dinanga didi Yezu Kristo mubaleje.

1:5—Bua tshinyi nsongakaji eu wa ku musoko udi ufuanyikija dikoba diende difike ne ‘nzubu ya ntenta ya mu Kedâ’? Bavua benza bintu bia bungi ne miosa ya mbuji. (Nomba 31:20) Tshilejilu, bavua benza ‘bilulu bia miosa ya mbuji’ bua kubuikila ‘pa mutu pa tshitendelelu.’ (Ekesode 26:7) Anu mudibi bilelela bua ntenta ya ba Bedouin nansha lelu, ntenta ya mu Kedâ ivua mua kuikala mienza ne miosa ya mbuji mifike.

1:15—Ntshinyi tshidi nsongalume mulami usua kumvuija padiye wamba ne: ‘Mêsu ebe adi bu a nyunyi wa nkutshi’? Nsongalume mulami udi wamba ne: mêsu a nsongakaji udiye munange adi ne lutulu ne bulenga anu bu a nyunyi wa nkutshi.

2:7; 3:5—Bua tshinyi nsongakaji udi usengelela bakaji ba mu tshipangu mu dîna dia “ngulungu ne ntole milale mu mpata”? Ngulungu ne ntole mmimanyike bua bulenga buayi ne mushindu wayi muimpe wa kuenda. Tuambe ne: nsongakaji muena Shulama udi wenzeja bakaji ba mu tshipangu mu dîna dia tshintu tshionso tshidi tshilenga ne tshimpe bua kabamujudi dinanga munda muende.

Malongesha adi atutangila:

1:2; 2:6. Bantu badi babangilangane badi mua kulejangana dinanga mu mushindu muimpe. Kadi badi ne bua kutabalela bua dilejangana dinanga edi dikale difumina ku dinanga dilelela, ki nku majinga mabi a mubidi adi mua kubafikisha ku dienda masandi.​—Galatia 5:19.

1:6; 2:10-15. Bana babu ne muena Shulama bakamupangisha bua kuya ne munanga wende muaba uvuabu ne bua kuikala anu bobu babidi mu mikuna, ki mbualu uvua ne bikadilu bibi anyi meji mabi to. Kadi bavua basue kumuambuluisha bua kubenga kubuelakana mu nsombelu uvua mua kumufikisha ku diteta. Bantu badi babangilangane badi mua kulongela ku bualu ebu ne: badi ne bua kuepuka miaba idibu mua kuikala anu bobu babidi.

2:1-3, 8, 9. Nansha muvua muena Shulama muikale muimpe kumona, uvua udimona ne budipuekeshi buonso bu “tshilongo tshia mu Shalona.” Bua bulenga buende ne lulamatu luende kudi Yehowa, nsongalume mulami wa mikoko uvua umumona bu “tshilongo tshia nsungubidi munkatshi mua meba.” Kadi netuambe tshinyi bua nsongalume eu pende? Bu muvuaye muimpe, muena Shulama uvua umufuanyikija ne “ngulungu.” Uvua pende mua kuikala muntu uvua utshina Yehowa ne uvua mumulamate. Muena Shulama udi wamba ne: “Bu mudi mutshi wa mamuma a pommes [udi ufila mundidimbi ne bimuma] munkatshi mua mitshi ya ditu, wanyi munanga udi nunku munkatshi mua bana ba balume.” Ditabuja ne lulamatu kudi Nzambi ki nngikadilu milenga itudi mua kukeba kudi muntu utudi tujinga kuselangana nende anyi?

2:7; 3:5. Nsongakaji muena Shulama kavua munange Solomo to. Wakasengelela kabidi bakaji ba mu tshipangu bua kabajudi munda muende dinanga dia muntu mukuabu uvua kayi nsongalume mulami wa mikoko. Muntu kêna mua kunanga mulume anyi mukaji yonso eu patupu, ne ki mbimpe to. Muena Kristo utshidi mujike ne udi ukeba kubuela mu dibaka udi ne bua kusungula anu musadidi wa Yehowa wa lulamatu.​—1 Kolinto 7:39.

‘NUENU NUDI NUTANGILA MUENA SHULAMA BUA TSHINYI?’

(Musambu wa Solomo 3:6–8:4)

Kudi tshintu ‘tshidi tshifuma mu tshipela bu muishi wa kapia.’ (Musambu wa Solomo 3:6) Bakaji ba mu Yelushalema badi bamona tshinyi padibu bapatuka? Solomo ne basadidi bende badi bapingana mu tshimenga! Ne mukalenge mmulue ne nsongakaji muena Shulama.

Nsongalume mulami wa mikoko mmulonde nsongakaji, ne mu mutantshi mukese udi upeta mushindu wa kumumona. Padiye uleja nsongakaji mudiye mumunange, nsongakaji udi uleja dijinga diende dia kumbuka mu tshimenga, wamba ne: ‘Patalala munya ne palepa mindidimbi, nembande ku mukuna munene udi ne mitshi ya myrrhe ne ku mukuna mukese udi ne mitshi ya manananshi.’ Udi ubikila mulami wa mikoko bua ‘abuele mu tshibunda tshiende, adie mamuma ende mimpe.’ Yeye udi wandamuna ne: ‘Muanetu mukaji, mukaji wanyi mubangile, ngakabuela mu tshibunda tshianyi.’ Bakaji ba mu Yelushalema badi babambila ne: ‘Balunda banyi, diayi, nuayi bienu; bananga banyi, nuayi bintu bia bungi.’​—Musambu wa Solomo 4:6, 16; 5:1.

Panyima pa muena Shulama mumane kulondela bakaji ba mu tshipangu tshilota kampanda, udi ubambila ne: “Ndi ngamba kufua bua dinanga.” Badi bamukonka ne: “Munanga webe mmupite balume bakuabo ku tshinyi?” Udi ubandamuna ne: “Munanga wanyi udi mukunze, wengelela, kena tshipangilu munkatshi mua bantu nansha bobu binunu dikumi.” (Musambu wa Solomo 5:2-10, MMM) Padi Solomo umutumbisha bikole, nsongakaji eu udi wandamuna ne budipuekeshi buonso ne: ‘Nuenu nudi nutangila muena Shulama bua tshinyi?’ (Musambu wa Solomo 6:4-13) Mukalenge udi utungunuka ne kumutumbisha bualu udi umona ne: ke mushindu udi nsongakaji mua kumunanga. Kadi nsongakaji udi ushala anu munange nsongalume mulami wa mikoko au. Ndekelu wa bionso, Solomo udi umulekela upingana kuabu.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

4:1; 6:5—Bua tshinyi badi bafuanyikija nsuki ya nsongakaji eu ne ‘tshisumbu tshia mbuji’? Bidi bisua kuleja ne: nsuki yende idi yengelela ne idi ya bungi bu miosa mifike ya mbuji.

4:11—Ntshinyi tshidibu basue kumvuija padibu bamba ne: ‘Mishiku ya muena Shulama idi bu dikatshi dia buitshi’ ne ‘buitshi ne mabele bidi muinshi mua ludimi luende’? Dikatshi dia buitshi ditu ne muenya ne ditu ne nsukadi wa bungi dipite buitshi bukadibu bapatule ne bupitshile lupepele. Difuanyikija edi ne dikuabu didi dileja mudi buitshi ne mabele bikale muinshi mua ludimi lua nsongakaji, bidi bileja bulenga bua mêyi adi apatuka mukana mua muena Shulama ne mudiwu asankisha.

5:12—Ndungenyi kayi ludi mu tshiambilu tshia ne: ‘Mêsu ende adi bu a nyunyi ya nkutshi ibidi mishikame kukala kua mâyi, misukula ne mabele’? Nsongakaji udi wakula bua mêsu malenga a munanga wende. Pamuapa udi ufuanyikija mu mushindu muimpe tumonu tufike tunyunguluka kudi bitoke bia mêsu ende ne nyunyi ya nkutshi ya mubidi wa butu idi yowa mabele.

5:14, 15—Bua tshinyi badi bafuanyikija bianza ne mikolo ya mulami wa mikoko mushindu eu? Nsongakaji udi pamuapa ufuanyikija minu ya mulami wa mikoko ne tukanu tua or, ne nzadi yende ne mabue a chrysolithes. Udi ufuanyikija mikolo yende ne ‘makunji a mabue masonga’ bualu mmimpe ne idi ne bukole.

6:4—Bua tshinyi badi bafuanyikija nsongakaji ne tshimenga tshia Tisa? Yoshua ke uvua mukuate tshimenga tshia bena Kanâna etshi, ne panyima pa bukokeshi bua Solomo, tshiakalua tshimenga tshikulu tshia kumpala tshia bukalenge bua bisa dikumi bia Isalele. (Yoshua 12:7, 24; 1 Bakelenge 16:5, 6, 8, 15) Mukanda mukuabu udi wamba ne: “Bidi bimueneka ne: tshimenga atshi tshivua tshimpe menemene, ke bualu kayi mbatshitele muaba eu.”

6:13—“Maja a bisumbu bibidi bia masalayi” ntshinyi? Tudi mua kukudimuna kabidi tshiambilu etshi ne: “Maja a Mahanayima.” Tshimenga tshia Mahanayima tshivua ku Est kua Musulu wa Yadene pabuipi ne tshibanda tshia Yaboka. (Genese 32:2, 22; 2 Samuele 2:29) “Maja a bisumbu bibidi bia masalayi” adi mua kuikala aleja maja kampanda avuabu baja mu tshimenga atshi mu difesto kansanga.

7:4—Bua tshinyi Solomo udi ufuanyikija nshingu wa nsongakaji muena Shulama ne “tshibumba tshia mubanga”? Kumpala, Solomo wakatumbisha nsongakaji eu ne: “Nshingu webe udi bu tshibumba tshia Davidi.” (Musambu wa Solomo 4:4) Tshibumba tshitu tshile ne tshikese, ne mubanga utu mufinunuke ku bianza. Solomo udi ukema bua mudi nshingu wa nsongakaji eu mule ne mufinunuke.

Malongesha adi atutangila:

4:7. Pavua muena Shulama mukandamene dinanga dia Solomo, uvua muleje muvuaye ne bikadilu bilenga nansha muvuaye mupange bupuangane. Bikadilu biende bimpe biakakolesha bulenga bua mpala wende. Ke mudibi kabidi ne bua kuikala bua bakaji bena Kristo.

4:12. Anu bu budimi bulenga bujingila kudi lupangu anyi tshimanu, mudi muntu mua kubuelela anu ku tshiibi tshidibu bakanga ne tshikuvu, nsongakaji muena Shulama uvua mulamine anu muntu uvua ne bua kulua bayende dinanga diende. Ntshilejilu kayipu tshilenga bua bena Kristo balume ne bakaji batshidi bajike!

‘NDIMI YA KAPIA KA YEHOWA’

(Musambu wa Solomo 8:5-14)

Padi bana babu ne muena Shulama bamumona upingana kuabu badi bakonka ne: “Nganyi wetu wawa udi ufuma mu tshipela, mueyemene munanga wende?” Mutantshi mukese kumpala, umue wa kudibu uvua muambe ne: “Bu yeye muikale tshimana, tuvua mua kuibaka tshibumba tshia tshiamu tshitoke pa mutu patshio. Bu yeye muikale tshiibi, tuvua mua kutshikanga ne mabaya a sedre.” Mpindieu bu mukadibu batete dinanga dia muena Shulama ne dimueneke ne: ndilelela, muena Shulama udi wamba ne: “Meme ndi bu tshimana, mabele anyi adi bu tuleya. Nanku ku mesu abo ndi mupete ditalala.”​—Musambu wa Solomo 8:5, 9, 10, MMM.

Dinanga dilelela didi ‘ndimi ya kapia ka Yehowa.’ Bua tshinyi? Bualu dinanga dia nunku didi difumina anu kudi Yehowa. Yeye ke utu mutupeshe bukokeshi bua kunanga. Didi bu kapia kadibu kabayi mua kujima ndimi yaku. Musambu wa Solomo udi uleja mu mushindu muimpe mudi dinanga didi pankatshi pa mulume ne mukaji mua kuikala “ne bukole bua lufu,” kadiyi dipangaila.​—Musambu wa Solomo 8:6.

Musambu mutambe bulenga wa Solomo udi kabidi uleja patoke malanda adi pankatshi pa Yezu Kristo ne bantu badi benza ‘mukaji’ wende wa mu diulu. (Buakabuluibua 21:2, 9) Dinanga dia Yezu bua bena Kristo bela manyi ndipite dinanga dia mushindu kayi wonso didi mua kuikala pankatshi pa mulume ne mukaji. Bena mu kasumbu ka mukaji mbashindame mu lulamatu luabu. Yezu wakafila muoyo wende ne dinanga dionso bua “mikoko mikuabo” kabidi. (Yone 10:16) Nunku batendeledi balelela bonso badi mua kuidikija tshilejilu tshia dinanga dikole ne lulamatu bia muena Shulama.

[Tshimfuanyi mu dibeji 18]

Musambu wa Solomo udi utulongesha bua kukeba tshinyi kudi muntu utudi basue kuselangana nende?