Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu mukanda wa Yeshaya: Tshitupa I

Malu manene a mu mukanda wa Yeshaya: Tshitupa I

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa Yeshaya: Tshitupa I

YEHOWA NZAMBI udi webeja ne: ‘Nentume nganyi, watuyila nnganyi?’ Yeshaya muana wa Amoza udi wandamuna ne: ‘Ke meme eu, untume meme!’ (Yeshaya 1:1; 6:8) Pashishe, Yehowa udi umupesha mudimu wa buprofete. Malu avua muprofete Yeshaya muenze adi mu mukanda wa mu Bible udi ne dîna diende.

Mukanda eu udi muprofete Yeshaya mufunde nkayende udi ulonda malu avua menzeke munkatshi mua bidimu 46, imue misangu kubangila mu tshidimu tshia 778 too ne kunyima kua tshia 732 kumpala kua Yezu. Nansha mudi mukanda eu ne mêyi a kupisha nawu bena Yuda ne bena Isalele ne bena bisamba bivua nabu ku mutumba, tshiena-bualu tshiawu tshinene ki ndilumbuluisha to. Kadi ‘ndupandu lua Yehowa Nzambi.’ (Yeshaya 25:9) Dîna dine dia Yeshaya didi diumvuija “lupandu lua Yehowa.” Tshiena-bualu etshi netshiakule bua malu manene a mu Yeshaya 1:1–35:10.

‘BADI BASHALE NEBAPINGANE’

(Yeshaya 1:1–12:6)

Bible kêna utuambila bikala mukenji udi mu nshapita itanu ya ntuadijilu ya mu mukanda wa Yeshaya uvua mumanyisha kumpala anyi kunyima kua kutekabu Yeshaya muprofete to. (Yeshaya 6:6-9) Tshidibi, bena Yuda ne bantu ba mu Yelushalema badi basama kutuadijila ‘munda mua makasa too ne ku lubombo lua mutu.’ (Yeshaya 1:6) Kutendelela kua mpingu nkutua ntanga tshibua. Balombodi mbanyanguke. Bakaji badi badibandisha. Bantu kabena benzela Nzambi mulelela mudimu bimpe. Nzambi udi utuma Yeshaya misangu ne misangu kudi bantu badi kabayi bumvua anyi kabayi basue kupeta dimanya nansha dikese.

Basalayi ba Isalele ne ba Sulia badi bakengesha ditunga dia Yuda. Yehowa udi wenza mudimu ne Yeshaya ne bana bende “bu bimanyinu ne bu malu a kukema” bua kuleja ne: tshipungidi tshia Isalele ne Sulia katshiakuenza bualu. (Yeshaya 8:18) Kadi ditalala dia tshiendelele nedifumine anu ku bukokeshi bua ‘Mukalenge wa Ditalala.’ (Yeshaya 9:6, 7) Yehowa udi ne bua kulumbuluisha kabidi tshisamba tshia Ashû tshidiye wenza natshi mudimu bu ‘mulangala wa tshiji tshiende.’ Pashishe bena Yuda nebaye mu bupika, kadi ‘badi bashale nebapingane.’ (Yeshaya 10:5, 21, 22) Buakane bua bushuwa nebuikale mu bukokeshi bua ‘lutonga lua ku tshikuku tshia Yishai.’​—Yeshaya 11:1.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

1:8, 9—Mmunyi mudi muana wa bakaji wa Siona ‘mushale bu mutanda wa mu budimi bua mvinyo, bu tshitanda tshia mu budimi bua [konkombre]’? (MMM) Bidi biumvuija ne: mu tshikondo tshia mvita ya bena Ashû, Yelushalema neamueneke mutekete kayi ne wa kumuambuluisha anu bu mutanda mu budimi bua mvinyo anyi bu tshitanda tshitekete mu budimi bua konkombre. Kadi Yehowa udi wambuluisha Yelushalema ne kêna ulua bu Sodoma ne Amola.

1:18—Mêyi aa: ‘Luayi bienu, tupunge dîyi bua bualu ebu’ adi umvuija tshinyi? Ki ndibikila bua kuyukidilangana bua kupetangana ku mêyi to. Kadi mvese eu udi wakula bua Mulumbuluishi muakane Yehowa udi ulumbuluisha bena Isalele ne ubapesha mushindu wa kushintuluka ne kudikezula.

6:8a—Bua tshinyi badi bakula ku bumue (“nentume”) ne ku bungi (“neatuyile”) mu mvese eu? Yehowa nkayende ke udi wakula padiye wamba ne: “Nentume.” Padiye wamba ne: “Neatuyile” bidi bileja ne: udi ne muntu mukuabu. Bulelela, muntu au udi anu ‘Muanende mulela umuepele.’​—Yone 1:14; 3:16.

6:11—Ntshinyi tshivua Yeshaya musue kuamba pakebejaye ne: ‘Mukalenge, bualu ebu nebulepe musangu bule munyi?’ Yeshaya kavua musue kukonka bule bua matuku avuaye ne bua kumanyisha mukenji wa Yehowa kudi bantu ba mitshima mipape to. Kadi uvua musue kumanya bungi bua matuku avua nsombelu mubi wa bantu ne bua kutungunuka ne kupendeshisha dîna dia Nzambi.

7:3, 4—Bua tshinyi Yehowa wakasungila Ahaza mukalenge mubi? Mukalenge wa Sulia ne mukalenge wa Isalele bavua bele tshifufu bua kumbusha Ahaza mukalenge wa Yuda mu nkuasa wa bumfumu bua kupingaja pa muaba wende muana wa Tabêle uvua kayi wa mu ndelanganyi ya Davidi ne kayi ne dîyi. Dilongolola dia Diabolo edi divua mua kuimanyika tshipungidi tshia Bukalenge tshivua Nzambi mudie ne Davidi. Yehowa uvua musungile Ahaza bua kumona mua kulama mulongo uvua ‘Mukalenge wa Ditalala’ mulaya ne bua kupatukila.​—Yeshaya 9:6.

7:8—Mmunyi muvua Efelayima mua ‘kupandika bipesa’ kunyima kua bidimu 65? Kuya ne bantu ba mu bukalenge bua bisa dikumi mu bupika ne kuteka kua benyi mu buloba kuakatuadija ‘mu matuku a Peka, mukalenge wa Isalele,’ mutantshi mukese kunyima kua Yeshaya mumane kuakula bua mulayi eu. (2 Bakelenge 15:29) Kuakatungunuka too ne mu matuku a Esâ-hadona mukalenge wa Ashû, muana ne mupinganyi wa Saneheliba. (2 Bakelenge 17:6; Ezela 4:1, 2; Yeshaya 37:37, 38) Diumbusha ne diteka dia bantu mu Samalea kudi bena Ashû diakanenga bidimu 65 bidibu batele mu Yeshaya 7:8.

11:1, 10—Mmushindu kayi udi Yezu Kristo mua kuikala ‘lutonga lua ku tshikuku tshia Yishai’ ne kuikala kabidi “muji wa Yishai”? (Lomo 15:12) Yezu uvua ‘lutonga lua ku tshikuku tshia Yishai’ bilondeshile ndelanganyi ya ku mubidi. Uvua wa mu ndelanganyi ya Yishai tatuende wa Davidi. (Matayo 1:1-6; Luka 3:23-32) Kadi diangata dia bukalenge kudi Yezu didi dishintulula malanda adiye nawu ne bankambua bende. Bu mudi Yezu mupete bukole ne bumfumu bua kupesha bantu badi batumikila Nzambi muoyo wa tshiendelele pa buloba, udi ulua ‘Tatu wabu wa tshiendelele.’ (Yeshaya 9:6) Ke bualu kayi udi kabidi “muji” wa bankambua bende ne wa Yishai kabidi.

Malongesha adi atutangila:

1:3. Kubenga kuenza malu adi Mufuki wetu utulomba kudi anu bu kuikala ne dimanya dishadile ku dia ngombe anyi dia mpunda. Kadi tuetu bikale ne dianyisha bua bionso bidi Yehowa mutuenzele, katuakuenza malu mabi anyi katuakumuela nyima to.

1:11-13. Malu adi bena nzambi ya dishima benza ne lubombo ne masambila abu a tshidingishilu adi atondesha Yehowa. Malu atudi tuenza ne masambila etu bidi ne bua kufuma mu mutshima muakane.

1:25-27; 2:2; 4:2, 3. Bupika bua bena Yuda ne dibutuka dia ditunga diabu bivua ne bua kujika pavua bashadile bavua banyingalale bua mibi yabu ne bua kupingana mu Yelushalema ne kupingajamu ntendelelu mulelela. Yehowa udi ufuila benji ba malu mabi badi banyingalala luse.

2:2-4. Kuyisha Bukalenge bua Nzambi bikole ne kulonga Bible ne bantu kudi kuambuluisha bantu ba mu matunga a bungi bua kuikala mu ditalala ne bakuabu.

4:4. Yehowa neumbushe malu mabi ne dibanza dia mashi.

5:11-13. Kubenga kudikanda ne kubenga kuikala ne nkatshinkatshi mu disungula mushindu wa kujikija lutetuku nkupanga kuenza malu bilondeshile dimanya.​—Lomo 13:13.

5:21-23. Bakulu anyi batangidi bena Kristo kabikadi “badimona bu bena meji.” Badi kabidi ne bua kuikala ne nkatshinkatshi mu “kunua kua maluvu” ne badi ne bua kuepuka kansungasunga.

11:3a. Tshilejilu tshia Yezu ne malongesha ende bidi bileja ne: padi muntu utshina Yehowa udi ne disanka.

“YEHOWA NEAFUILE YAKOBA LUSE”

(Yeshaya 13:1–35:10)

Nshapita wa 13 too ne wa 23 idi ne malu adi apisha bisamba bia bantu. Kadi, “Yehowa neafuile Yakoba luse” padiye wanyishila bisa bionso bia Isalele bua kupinganabi mu ditunga diabi. (Yeshaya 14:1) Mukenji wa dibutuka dia Yuda udi mu nshapita wa 24 too ne wa 27 udi wenda pamue ne mulayi wa diasulula. Yehowa udi uleja tshiji tshiende kudi “bakuatshiki ba maluvu ba mu Efelayima [Isalele]” bua mudibu badie tshipungidi ne Sulia ne udi utshileja kabidi kudi “muakuidi ne muprofete” ba mu Yuda bua mudibu badie tshipungidi ne Ashû. (Yeshaya 28:1, 7) Badi bela “Aliele [Yelushalema]” mulawu bua ‘mudiye wasa luendu bua kupueka mu Ejipitu’ bua kukeba bukubi. (Yeshaya 29:1; 30:1, 2) Nansha nanku, Yehowa udi umanyisha ne: bantu badi bamuitabuja nebapanduke.

Bu mudi ‘muana mulume wa ntambue ukungula padiye udia nyama udiye mukuate,’ Yehowa neakube “Mukuna wa Siona.” (Yeshaya 31:4) Mulayi mukuabu udi wamba ne: ‘Monayi, mukalenge neakokeshe mu buakane.’ (Yeshaya 32:1) ‘Milopo ya ditalala’ idi idila bikole padi bena Ashû bakengesha Yuda, Yehowa udi ulaya ne: bantu bende nebasangale, ‘mibi yabu neyijimijibue.’ (Yeshaya 33:7, 22-24) ‘Yehowa udi ne bisamba bionso bia bantu tshiji, udi ne misumba yabu yonso tshiji tshikole.’ (Yeshaya 34:2) Ditunga dia Yuda kadiena dishala tshipela to. ‘Tshipela ne buloba buume nebikale ne disanka; tshipela tshia lusenga netshisanke; netshimeneshe bintu bu mudi tshilongo tshia nsungubidi tshienza.’​—Yeshaya 35:1.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

13:17—Mmu mushindu kayi muvua bena Madai kabayi bamona argent bu tshintu tshimpe ne or kayi ubasankisha? Bena Madai ne bena Pelasa bavua bangata dikuata matunga ne mushinga wa bungi kupita dinyenga dia bintu mu mvita. Bidi nanku, bualu Kolesha (anyi Cyrus) wakapingajila bapika bavua bapingane mu buloba buabu bintu bia or ne bia argent bivua Nebukadenesâ muibe mu ntempelo wa Yehowa.

14:1, 2—Mmunyi muvua bantu ba Yehowa mua ‘kubueja mu bupika bantu bakadi bababueje mu bupika diambedi’ ne ‘kukokesha ku mutu kua bakadi babakengesha’? Bualu ebu buakakumbana mu tshilumbu tshia bantu bu mudi Danyele uvua ne muanzu munene mu Babulona mu bukokeshi bua bena Madai ne bena Pelasa; Esetê uvua mulue mukalenge-mukaji mu Pelasa ne Môdekai uvua kavulambedi wa mu Bukalenge bua bena Pelasa.

20:2-5—Mu bulelela, Yeshaya uvuaku muende butaka bidimu bisatu anyi? Pamuapa Yeshaya wakumbusha bilamba biende bia pa mutu ne kuendaye ne bilamba bivua bileja mubidi.​—1 Samuele 19:24.

21:1—Ntshitupa kayi tshidibu babikila ne: ‘Tshipela tshia ku luseke lua mâyi manene’? Nansha muvua Babulona kayi pabuipi ne mâyi manene, badi bamubikila nunku. Bidi nanku, bualu ku tshidimu tshionso mâyi a musulu wa Pelata ne wa Tigre avua asapalala mu tshitupa etshi, bienza tshisense tshia ‘mâyi manene’ malabale a mu tshisense.

24:13-16—Mmunyi muvua bena Yuda mua kulua ‘munkatshi mua bantu, bu mudi kunyukula kua mutshi wa olive, bu mudi kupumbulula kua tumuma tua mvinyo kunyima kua kupuola kuatu kua diambedi’? Anu bu mutu tumue tumuma tushala ku mutshi anyi ku muonji wa mvinyo panyima pa bamane kutupola, bantu anu bakese ke bavua ne bua kupanduka ku kabutu ka Yelushalema ne Yuda. Muaba wonso uvuabu baya ne bantu aba bavua bapanduke, nansha bobu baye nabu mu ‘maloba a ku esete [mu Babulona ku Est]’ anyi mu ‘maloba a ku muelelu wa mâyi menene [a Mediterane] bavua anu ne bua kutumbisha Yehowa.

24:21—‘Tshisumbu tshia bakokeshi ba mu diulu ne bakalenge ba panshi pa buloba’ mbanganyi? “Tshisumbu tshia bakokeshi ba mu diulu” tshidi mua kuikala tshileja banjelu babi. ‘Bakalenge ba panshi pa buloba’ mbamfumu ba panu badi ku bukokeshi bua bademon.​—1 Yone 5:19.

25:7—‘Tshilulu tshikudika tshidi tshibuikila pa mitu ya bantu bonso, ne tshibuikilu tshidi tshiadija pa mutu pa bisamba bionso’ ntshinyi? Difuanyikija dia malu edi didi dikoka ntema yetu kudi baluishi banene babidi ba bantu: bubi ne lufu.

Malongesha adi atutangila:

13:20-22; 14:22, 23; 21:1-9. Dîyi dia mulayi dia Yehowa ditu dikumbana misangu yonso, bu muvuadi dikumbane bua Babulona.

17:7, 8. Nansha muvua bena Isalele ba bungi kabayi basue kumvua, bamue ba kudibu bavua bakeba Yehowa. Bia muomumue, bamue bantu mu Bukua-Buena-Kristo batu bateleja mukenji wa Bukalenge bua Nzambi.

28:1-6. Nebakuate bena Isalele kudi bena Ashû, kadi Yehowa neenze bua ne: bantu badi ne lulamatu bapete lupandu. Bantu bakane badi ne ditekemena bua dilumbuluisha dia Yehowa.

28:23-29. Yehowa utu ulongolola bantu ba muoyo mutoke bilondeshile majinga abu ne nsombelu idiku.

30:15. Bua tuetu kupeta lupandu kudi Yehowa bidi bikengela bua ‘tuikishe’ anyi tudikande bua kukeba lupandu ludi lufumina kudi bantu bua kuleja ne: tudi ne ditabuja. Tudi tuleja kabidi mutudi beyemene bukole budi nabu Yehowa bua kutulama patudi ne ‘bupole bua mutshima’ anyi tubenga kutshina.

30:20, 21. Tudi ‘tumona’ Yehowa ne ‘tumvua’ dîyi diende dia lupandu patudi tulonda malu adiye utuambila mu Bible ne tulonda kabidi malu adi ‘mupika wa lulamatu ne wa budimu’ ulongesha.​—Matayo 24:45, NW.

Mulayi wa Yeshaya udi ukolesha dieyemena dietu mu Dîyi dia Nzambi

Tudi ne dianyisha dia bungi bua mukenji wa Nzambi udi mu mukanda wa Yeshaya! Milayi ikadi mikumbane idi itujadikila ne: ‘Dîyi didi dipatuka mukana mua Yehowa kadiena dipingana kudiye patupu.’​—Yeshaya 55:11.

Netuambe tshinyi bua milayi idi yakula bua Masiya bu eyi idi mu Yeshaya 9:7 ne 11:1-5, 10? Kayenaku ikolesha ditabuja dietu mu malu adi Yehowa mulongolole bua lupandu luetu anyi? Mukanda eu udi kabidi ne milayi ya bungi idi yenda ikumbana mu matuku etu aa ne eyi ikala mua kukumbana kumpala eku. (Yeshaya 2:2-4; 11:6-9; 25:6-8; 32:1, 2) Bulelela, mukanda wa Yeshaya udi kabidi utujadikila ne: ‘dîyi dia Nzambi didi ne muoyo’!​—Ebelu 4:12.

[Tshimfuanyi mu dibeji 8]

Yeshaya ne bana bende bavua ‘bu bimanyinu ne bu malu a kukema mu Isalele’

[Tshimfuanyi mu mabeji 8, 9]

Yelushalema uvua ne bua kulua anu “bu mutanda wa mu budimi bua mvinyo”

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Mmunyi mudibu bambuluisha bantu badi bafuma mu bisamba bikuabu bua ‘kutshibula miele yabu ya mvita bua kuyenza bikasu’?