Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Mapangadika mimpe adi mampeteshe masanka a kashidi

Mapangadika mimpe adi mampeteshe masanka a kashidi

Malu a mu nsombelu

Mapangadika mimpe adi mampeteshe masanka a kashidi

Malonda kudi Paul Kushnir

MU TSHIDIMU tshia 1897 baledi ba mamu wanyi bakamuangala mu Ukraine kuya kusombela mu Canada pabuipi ne tshimenga tshia Yorkton mu Saskatchewan. Bakafikamu ne bana 4, ba balume 3 ne wa bakaji 1 diende Marinka. Mu 1923 muanabu wa bakaji au ke wakandela meme ne mvua muanende wa 7. Mu tshikondo atshi nsombelu uvua muimpe ne wa ditalala. Tuvua tudia bimpe ne tuvua ne bilamba bimpe bia kuvuala bua mashika; mbulamatadi uvua upesha bantu midimu. Bena mutumba bimpe bavua bambuluishangana mu midimu ya minene bu mudi ya madimi ne ya dibaka dia nzubu. Mu 1925 mu muvu wa mashika, Mulongi mukuabu wa Bible (muvuabu babikila Bantemu ba Yehowa tshikondo atshi) wakalua kututangila. Dilua diende edi diakatusaka bua kuangata mapangadika adi matupeteshe masanka a bungi antshidi anu nganyisha too ne lelu.

Bulelela budi bubuela mu dîku dietu

Mamu wakangata imue mikanda ya kudi Balongi ba Bible, yeye kujingulula diakamue ne: malu avuamu avua malelela. Wakamanya ne lukasa malu a mu Bible, ke mu 1926 yeye kutambula. Bena mu dîku dietu bakashintulula nsombelu wabu pakalua mamu mulongi wa Bible. Tuvua tuakidila benyi bikole kuetu. Misangu ya bungi batangidi bena ngendu ne Balongi ba Bible bakuabu bavua banji batudila kuetu. Mu 1928 mutangidi muena ngendu mukuabu wakatuleja “Drama wa Eureka,” tshikepeshilu tshia filme wa “Foto-drama wa Bufuki.” Uvua wangata katshiula ketu ka mafi katuvua tunaya naku, kavua kadila. Pavuaku kadila, uvua ushintulula tshimfuanyi uleja tshikuabu. Tuvua tumvua disanka dia bungi dia kumumona wangata kantu ketu aku bua kukuata naku mudimu pavuaye uleja drama eu!

Mutangidi muena ngendu mukuabu diende Emil Zarysky uvua ulua misangu mivule ne mashinyi ende mikale ne dikadika avuaye ukudimuna nzubu wa kusombela. Imue misangu bavua balua ne muanende wa balume ukavua mubandile, uvua utuambila bua kulua bampanda-njila. Bampanda-njila bakuabu bavua kabidi basombela kuetu. Munga musangu, mamu wakanji kupesha mpanda-njila mukuabu mutelu dîba divuaye umulongoluela wende. Mpanda-njila eu e kujuka kuya nawu kayi mua kuvuluka bua kuushiya. Kunyima kua matuku, wakaupingaja ne kulombaye luse bua tshivuaye muenze. Wakafunda ne: “Tshivua ne santime dikumi bua kunutumina mutelu eu ku poste to.” Bu yeye nansha muulame si bivua bimpe! Dijinga dianyi divua dia kulondaku dikuabu dituku tshilejilu tshia bampanda-njila ba lungenyi lua nunku eu. Ndi ngela mamu tuasakidila bua diakidilangana diende dia benyi edi didi ditupetesha malu malenga bungiwu ne dituambuluishe bua kunanga bena Kristo netu bikole.​—1 Petelo 4:8, 9.

Tatu kakalua Mulongi wa Bible to, kadi kavua utukandika to. Mu 1930 wakanyishila bana betu bua kuenzelabu mpuilu wetu wa dituku dimue mu nzubu wende munene wa dilamina bintu. Nansha muntshivua anu ne bidimu 7 patupu, mushindu umvua mmona bantu basanka ne bangata ne mushinga tshisangilu etshi wakankemesha bikole. Tatu wakafua mu 1933 ne mamu kushalaye mukaji mukamba wa bana 8. Nansha nanku kakapingana tshianyima to, wakashala anu mupangadije bua kutukolesha mu ntendelelu mulelela. Uvua uya nanyi mu bisangilu, kavua unshiya to. Mu tshikondo atshi mvua mmona bisangilu bu bivua binenga bikole, ne mvua nkeba anu bua kuya kunaya ne bana bakuabu bavuabu balekela banaya pambelu. Kadi bu mumvua nnemeka mamu bikole, mvua nshala anu musombe mu bisangilu. Misangu mivule pavua mamu ulamba, uvua untelela mêyi a mvese kampanda ne undomba bua meme kumuambila muaba udiwu mu Bible. Mu 1933 tuakanowa bintu bia bungi mu madimi etu ne mamu wakangata makuabu makuta a ku bintu abi bua kusumba mashinyi. Bamue bena mutumba netu bavua bamujana bamba muvuaye munyange makuta, kadi mamu uvua mumanye yeye ne: mashinyi au avua mua kutuambuluisha mu malu etu a Nzambi. Mamu uvua muambilamu.

Bantu bakuabu bakangambuluisha bua kuangata mapangadika mimpe

Kutu tshikondo tshitu nsonga yonso eu wangata mapangadika adi atangila matuku ende atshilualua. Pakakumbana tshikondo atshi bua yaya Helen ne yaya Kay, bakalua bampanda-njila. John Jazewsky, mpanda-njila mukuabu utuvua bakidile ku nzubu kuetu, uvua nsongalume muimpe. Mamu wakamulomba bua kushala netu matuku bua kutuambuluishaku ku midimu yetu ya madimi. Matuku apita nunku, John e kusela yaya Kay, bobu kubanga kuenzela mudimu wabu wa bumpanda-njila pabuipi ne muaba utuvua. Pamvua ne bidimu 12, bavua bandomba bua kuya kubafila mu diyisha patuvua tupeta dikisha mu kalasa. Ke meme kupeta muoyo wa kulua panyi mpanda-njila.

Kunyima kua matuku, meme ne tutu John tuvua bakumbane mua kutangila midimu ya madimi etu nansha wowu manene anyi makese. Mamu uvua upeta dîba dia kulua mpanda-njila muambuluishi mu ngondo wa 7 ne wa 8. Uvua wenza mudimu ne ditempu dia nkata ibidi divuabu bakoka kudi kabalu kakavua kakulakaje. Tatu uvua ukabikila ne: Saul bualu kavua ne mutu mukole; kadi bua mamu kavua kabalu kimpe kavua katumikila bikole. Meme ne tutu John tuvua banange mudimu wa budimi bikole, kadi misangu yonso ivua mamu ulua ku nzubu pavuaye ufuma mu diyisha uvua utulondela malu avuaye mumonamu, ke dinanga dietu dia madimi kutuadijadi kukepa, tuetu kubanga kunanga mudimu wa bumpanda-njila. Mu 1938, ngakadifila mu mudimu wa kuyisha bikole, ke meme kutambula mu dia 9 ngondo 2 mu 1940.

Kunyima kua bidimu, ngakalua mukulu mu tshisumbu. Mvua ndama dosie ya tshisumbu ne bivua bingenza disanka dîba dionso dimvua mona mudimu wetu uya kumpala. Mvua nyisha mu tshitupa tshivuabu bampeshe tshivua mutantshi wa kilometre mitue ku 16 ne ku nzubu kuetu. Mu tshikondo tshia muvu wa mashika, mvua nyamu lumingu luonso ne ndala dituku dimue anyi abidi pa tshisasa tshia nzubu wa dîku kampanda divua dinange malu a Nzambi. Dikuabu dituku, pamvua nyukila ne mpasata mukuabu wa bena Luther ngakamuamba mêyi mashile. Yeye kufika munda, kumfunyinaye bua kumbikidila bampuluishi meme tshiyi mulekele bena mu tshisumbu tshiende. Muanda eu wakansaka bua kutungunuka anu ne kuyisha.

Mu 1942 yaya Kay ne bayende John bavua badilongolola bua kuya kubuela mu mpungilu wetu uvua ne bua kuenzekela mu Cleveland mu Ohio, mu États-Unis. Mvua musue kuyamu panyi. Mpungilu eu uvua tshimue tshia ku bintu bia mushinga bikole bimvua katshia tshiyi muanji kubuela. Uvua munkoleshe mu malu amvua ngipatshila bua matuku atshilualua. Pavua muanetu Nathan Knorr, (uvua ulombola midimu yetu pa buloba bujima tshikondo atshi) ukeba bampanda-njila 10 000, ngakangata diakamue dipangadika dia kuikala munkatshi muabu!

Mu ngondo wa 1 wa 1943, mutangidi muena ngendu mukuabu diende Henry, wakalua kutangila tshisumbu tshietu. Wakenza muyuki mukuabu uvua mutusankishe bikole. Kunyima kua muyuki wende, dituku diakalonda divua ne mashika a bungi ne tshipepele tshikole tshiakaavudija kabidi bibi. Pa tshibidilu tuvua tushala mu nzubu mu tshikondo tshia mashika a nunku eu, kadi Henry yeye uvua anu uzuka bua kuya kuyisha. Yeye ne bana betu bakuabu bakabanda pa tubalu tuvua ne matempu avua ne muaba wa kutemeshila kapia, kuyabu ku musoko mukuabu mutantshi wa kilometre 11. Ngakaya nkayanyi kutangila dîku dikuabu divua ne bana ba balume 5. Bakanyisha bua tulonge nabu Bible ne bobu kuluabu kunyima kuitaba bulelela.

Tuvua tuyisha pavuabu bakandike mudimu wetu

Mu tshikondo tshia Mvita Mibidi ya Buloba bujima, bavua bakandike mudimu wetu wa Bukalenge mu Canada. Tuakumbusha mikanda yetu, tuetu kuyisokoka miaba mishilashilangane mu budimi buetu. Misangu ya bungi bampuluishi bavua balua kuyikeba, kadi kabavua bafika ku dipeta nansha umuepele to. Tuvua tuyisha ne Bible nkayende. Tuvua tudisangisha mu tusumbu tukese ne bavua batusungule meme ne tutu John bua tuikale tuabanya mikanda mu musokoko.

Mu tshikondo tshia mvita, tshisumbu tshietu tshiakadifila patshi mu diabanya mu ditunga dijima kakanda ka La fin du Nazisme. Tuvua tupatuka mundankulu bua kuenda kushiya tukanda etu ku nzubu ya bantu. Buôwa buvua bunkuata patuvua tuya ku nzubu yonso bitekete bitekete ne tushiya kakanda ku tshiibi. Mudimu eu uvua wa njiwu mivule umvua tshiyi muanji kuenza katshia. Tuvua tumvua mioyo ya munda itukija patuvua tujikija kushiya tukanda tuonso tutuvua bapatuke natu! Pashishe tuvua tupingana ne lukasa muaba utuvua bashiye mashinyi, tuanji tudibala bua kumanya tuetu bonso ni tuvuaku; kunyima tuvua tumbuka muaba au lukasa mu mîdima amu.

Bumpanda-njila, buloko ne mpungilu

Mu dia 1 ngondo 5 mu 1943, tuakalayangana ne mamu meme kuya. Ngakenza luendu mutangile ku muaba wanyi wa kumpala wakantumabu bua kuenza mudimu wanyi wa bumpanda-njila. Mvua anu ne tshibuta tshianyi tshikese tshia bilamba ne dolare 20 mu kabuta kanyi ka ku bianza. Bakangakidila bimpe mu tshimenga tshia Quill Lake, Saskatchewan kudi muanetu Tom Troop ne dîku diende. Tshidimu tshiakalonda ngakaya mu tshitupa tshivua pampenga pa tshimenga tshia Weyburn mu Saskatchewan. Mu dia 24 ngondo wa 12 bakankuata pamvua nyisha mu njila. Meme mumane kuenza matuku mu buloko bua muaba au, bakaya nanyi mu kamponya kavuabu benzejila bantu midimu mikole ka mu tshimenga tshia Jasper mu Alberta. Tuvua ne Bantemu bakuabu muaba au ne mikuna minene ya mu Canada ivua mitunyunguluke. Ku ntuadijilu kua 1945, bamfumu ba nzubu wa buloko bakatuanyishila bua kuya kubuela mu bisangilu bietu mu Edmonton mu Alberta. Muanetu Knorr wakatulondela malu mimpe akatukolesha ku muoyo a didiunda dia mudimu wetu pa buloba bujima. Tuvua bashale anu bindile dituku divuabu ne bua kutulekela bua tuetu kudifila kabidi mu mudimu wetu wa kuamba kua lumu luimpe.

Pakandekelabu, ngakatuadija kabidi mudimu wa bumpanda-njila. Kunyima kua matuku makese, bakamanyisha ne: Mpungilu uvua ne tshiena-bualu tshia: “Didiunda mu matunga onso” uvua ne bua kuenzeka mu Los Angeles mu Californie. Muanetu mukuabu wa muaba wanyi mupiamupia wa mudimu eu wakafila mashinyi ende ne kulongamu bibasa bivua mua kukumbana bantu 20. Mu dia 1, ngondo wa 8, 1947 tuakenza luendu lua dikema lua kilometre 7 200, tuetu kupitshila mu mpata ne mu bipela ne kumona bintu bia dikema bu mudi: lupangu lua nyama ne mitshi lua Yellowstone ne lua Yosemite. Tuakenza matuku 27 mu njila ne tuetu kumona malu a dikema!

Mpungilu eu wakampetesha masanka andi tshiyi mua kupua muoyo. Ngakambuluisha mu midimu ivua yenzeka mu munya ne butuku mvua ngenza wa bunsentedi. Kunyima kua meme mumane kubuela mu tshisangilu tshia bavua basue mudimu wa bumisionere, ngakuuja panyi dibeji dia dilomba nadi mudimu eu kadi tshivua mutekemene nansha ne: nebangitabile to. Mu dindila amu, mu 1948 ngakitaba ku budisuile bua kuya kuenza mudimu wa bumpanda-njila mu Canada mu province wa Québec.​—Yeshaya 6:8.

Kalasa ka Gilada ne malu makuabu akalonda

Mu 1949, ngakumvua disanka dia bungi pangakapeta mukanda wa kuya mu kalasa ka 14 ka Gilada, tshilongelu tshia Bible tshia Watchtower. Malongesha a mu kalasa aka akakolesha ditabuja dianyi ne kunsemejawu pabuipi ne Yehowa. Yaya Kay ne bayende John bakavua bobu babuele mu ka 11 ne kubatumabu bamisionere mu Rhodésie du Nord (lelu Zambie). Tutu John wakajikija pende mu Gilada mu 1956. Yeye ne mukajende Frieda bakenza mudimu mu Brésil bidimu 32 too ne muvua lufu lukuate tutu John.

Dituku dingakapeta dipoloma dianyi mu ngondo 2 mu 1950, ngakapeta mikanda ibidi ivua minkankamije bikole, umue wa kudi mamu ne mukuabu wa ba mu dîku dia Troop mu Quill Lake. Mukanda wa bena mu dîku dia Troop uvua ne mutu wa bualu eu: “Mubelu kudi muntu udi mujikije kalasa,” ne bavua bafundamu ne: “Dituku dia lelu ndituku diebe dia pa buadi. Ndituku dia kuangata dîba dionso ne mushinga wa bungi; tudi tukujingila malu malenga ne disanka mu nsombelu webe mujima.”

Bakantuma mu tshimenga tshia Québec, kadi ngakanji kushala ku Ferme wetu wa Bukalenge mu New York muaba uvua tshilongelu tshia Gilada kumpala. Dituku dikuabu muanetu Knorr wakangebeja ni mvua musue kuya mu Belgique. Kadi kunyima kua matuku makese, wakankonka ni mvua musue kuya mu Pays-Bas. Bivua bimpitshile mutu pangakapeta mukanda uvua umanyisha ne: mvua ne bua kulua “mutangidi wa filiale.”

Mu dia 24 ngondo 8 mu 1950, ngakenza luendu lua matuku 11 mu mazuwa mutangile mu Pays-Bas. Matuku a luendu aa avua makumbane bua kubala Bible wa Les Écritures grecques chrétiennes​—Traduction du monde nouveau uvuabu bafuma ku dipatula. Mu dia 5, ngondo 9 tshidimu atshi, ngakadiata mu Rotterdam muakangakidilabu bimpe kudi bena mu dîku dia Betele. Nansha muvua Mvita Mibidi ya Buloba bujima minyangakaje malu bibi, bana betu bavua benze muabu muonso bua midimu yetu ya bena Kristo kutuadijilulayi. Pangakumvua malu a lulamatu luabu mu tshikondo tshivuabu babakengesha bikole, mvua ngela meji ne: bivua mua kuikala bualu bukole bua bana betu aba kuanyishabu bua babalombole kudi muntu utshivua nsonga ne uvua kayi muanji kumona malu a bungi. Kadi ngakalua kumona ne: kabivua bikengela kuikala ne buôwa to.

Bushuwa, kuvua amue malu avua akengela kutabalela. Ngakafika matuku makese kumpala kua mpungilu ne ngakakema bikole bua kumona bantu binunu bivule bavuabu baladikile muaba wa mpungilu. Bua mpungilu uvua ulonda, ngakafila lungenyi lua kubakidila ku nzubu ya bantu. Bana betu bakamba ne: lungenyi alu luvua luimpe kadi kaluvua lukumbana bua ditunga diabu to. Kunyima kua bamane kuela meji bimpe, tuakumvuangana ne: netuikale tuakidila bamue pa muaba wa mpungilu ne bakuabu tubafila ku nzubu ya bantu badi kabayi Bantemu mu tshimenga tshidi mpungilu wenzekela. Mvua ne ndambu wa disanka bua muvua malu au menzeke ne ngakaaleja muanetu Knorr pakaluaye mu mpungilu eu. Kadi disanka adi diakajimina lukasa pangakabala mu Tshibumba tshia Nsentedi ne: “Tudi tuela meji ne: musangu udi ulonda bana betu nebenze muabu muonso bua kuleja ditabuja ne kulongoluela bantu babuela mu mpungilu miaba ya kulala ya bungi ku nzubu ya bantu bua kupetabu mushindu wa kubayisha.” Ke tshituakenza “musangu wakalonda”!

Mu ngondo wa 7 mu 1961, bakabikila baleji-mpala babidi ba mu filiale wetu pamue ne baleji-mpala ba filiale mikuabu bua kubuela mu tshisangilu ku Londres. Muanetu Knorr wakamanyisha mu tshisangilu atshi ne: bavua ne bua kupatula Les Saintes Écritures​—Traduction du monde nouveau mu miakulu ya bungi ne mu muakulu wa mu Pays-Bas pawu. Lumu elu luakatusankisha bikole! Diakalenga, katuvua bamanye bunene bua mudimu eu to. Kadi kunyima kua bidimu 2 mu 1963, ngakapeta diakalenga dia kuikala ne mudimu mu mpungilu wa mu New York muakamanyishabu dipatuka dia Les Écritures grecques chrétiennes​—Traduction du monde nouveau mu muakulu wa mu Pays-Bas.

Mapangadika ne midimu mipiamipia

Mu ngondo wa 8 mu 1961, ngakasela Leida Wamelink. Bena mu dîku diabu bonso bavua bitabe bulelela mu 1942 pavua bena Nazi bakengeshangana. Leida wakatuadija bumpanda-njila mu 1950 ne kuya ku Betele mu 1953. Mushindu uvuaye wenza mudimu ku Betele ne mu tshisumbu wakandeja ne: neikale muena dianyi wa katapula kateka mu mudimu wa kuyisha.

Tshidimu ne ngondo mikese kunyima kua dibaka dietu, bakambikila ku Brooklyn bua kulonga malu makuabu mu ngondo 10. Kabavua balongolole bua tuetu kuya ne bakaji betu to. Nansha muvua Leida usama, wakitaba ne muoyo umue bua meme kuya. Pashishe kusama kua Leida kuakakola. Tuakenza muetu muonso bua kutungunuka ne mudimu wa ku Betele kabiyi bikumbana to, ke tuetu kutungunuka ne mudimu wetu wa ku dîba ne ku dîba wa kuyisha. Tuakatuadija ne wa batangidi bena ngendu. Matuku makese pashishe, bakapanda mukajanyi. Bena Kristo netu bavua batunange bakatuambuluisha bua kupita bimpe ne nsombelu eu, ne kunyima kua tshidimu tshijima, tuetu kuanyisha bua kuenza mudimu mu distrike.

Tuvua ne disanka bua bidimu 7 bipitshisha mu mudimu udi ukoleshangana wa batangidi bena ngendu eu. Pashishe dijinga dia kuangata dipangadika dikole diakamueneka kabidi pakambikilabu ku Betele bua kulongesha mu Kalasa ka Mudimu wa Bukalenge. Tuakitaba bua kuya nansha muvuabi bikole bualu tuvua banange mudimu wetu wa batangidi bena ngendu. Tulasa tuvua 47, kalasa kuonso kavua kenza mbingu ibidi ne ngakapeta mushindu wa kuabanyangana masanka a mu mudimu wa Nzambi ne bakulu bakuabu ba mu bisumbu.

Mu tshikondo atshi, mvua ngenda ndilongolola bua kuya kutangila mamu mu 1978. Kadi diakamue, tuetu kupeta mukanda mu dia 29 ngondo 4 mu 1977 wa lufu lua mamu. Ngakumvua bibi menemene, bualu tshivua mua kumvua kabidi dîyi diende dimpe anyi kuyikila nende kabidi bua kumuleja disanka dimvua nadi bua bionso bivuaye mungenzele to.

Pakajika Kalasa ka Mudimu wa Bukalenge, bakatulomba bua kushala ku Betele. Mu bidimu biakalonda, ngakalua mutangidi wa Komite wa Filiale munkatshi mua bidimu 10 bulubulu. Kunyima kua matuku Kasumbu Kaludiki kakateka mutangidi mukuabu wa Komite wa filiale uvua mua kuenza mudimu eu bimpe. Ndi ne disanka bua muanda eu.

Tudi tuenza mudimu bilondeshile bidimu bitukadi nabi

Meme ne Leida tudi mpindieu ne bidimu 83. Ndi ne disanka bua mundi muenze bidimu bipite pa 60 mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba ne muenze bidimu 45 ne mukajanyi muena lulamatu. Mmungambuluishe bikole mu midimu yetu yonso, uyimona bu malu avuaye mudilambuile kudi Yehowa. Mpindieu, tudi tuenza tshitudi mua kukokesha ku Betele ne mu tshisumbu.​—Yeshaya 46:4.

Misangu ya bungi, tutu tumvua disanka patudi tuvuluka amue malu manene a mu nsombelu wetu. Katuena tunyingalala nansha kakese bua bitudi benze mu mudimu wa Yehowa, ne tudi batuishibue ne: mapangadika etu avua mimpe be! Tudi badisuike bua kutungunuka ne kuenzela Yehowa mudimu ne kumutumbisha ne bukole buetu buonso.

[Tshimfuanyi mu dibeji 13]

Meme ne tutu Bill, ne kabalu ketu katuvua tubikila ne: Saul

[Tshimfuanyi mu dibeji 15]

Dituku dia dibaka dietu, mu ngondo wa 8 mu 1961

[Tshimfuanyi mu dibeji 15]

Meme ne Leida lelu